Укекіренің биологиялық ерекшеліктері мен күресу шаралары

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылық министрлігі агро өнеркәсіптік кешенінің мемлекеттік инспекция сарапшыларының берілгені бойынша 2011 жылы укекіремен ластану аумағы республика бойынша 2.6 млн.га құраған. Егістікке үлкен зиян келтіретін және ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін күрт төмендетіп жіберетін карантинді арамшөптерді құртуға бағытталған жұмыс егіншілердің айрықша назар аударуын талап ететіні белгілі. Академик Э.Ф.Госсен карантиндік арамшөптермен күресудің жалпы республикалық дәрежедегі шаралар кабылдаудың қажеттілігі туды деп есептейді. Нақтырақ айтқанда республиканың ғылыми зерттеу институттарының базасында жатаған укекіре мәселесімен шұғылданатын зертхана жасақтау және оны жою жолында мемлекеттік бағдарлама әзірлеу. Олардың қарқынды жайылуы республика бойынша өте жоғары өткен бес жыл ішінде жатаған укекіремен ластанған аумақ 900 мың гектар өсті. Осыдан түйетініміз жылдық өнім шығыны 4 миллиард теңгеден асып жығылады .
Жойып жіберу қиынға түсетін арамшөптің бірі – жатаған қызғылт укекіре (Acroptilon repens L.) көпжылдық, атпа тамырлы, күрделі гүлдер. Укекіре тұқымнан және вегетативтік тамыр бұтақшалардан, көгентамырдан және олардың бөлшектерінен өсіп көбейеді. Бір өсімдікте жатаған укекіренің тұқым беру түсімділігі 3 мың дәнге дейін жетеді. 50 пайызы өнгіштік қасиетін сақтайды. Толық піскен жатаған тұқымы, топырақта өнгіштік қасиетін 5 жылға дейін сақтайды. Кекіренің негізгі тік тамырлары топыраққа 6-10 метр тереңдікте еніп кетеді. Тамырының басым көпшілігі, (80 пайызы) 20 сантиметрден тереңірек жатады, 0-20 см қабатында арамшөп тамырларының мөлшері аз болады. Демек, жерді 20-22 см тереңдікте жыртқанда укекіре тамырларының шамалы ғана бөлігі зақымданады. Сондықтан, ауылшаруашылық дақылдарының егістігіне 20 см терең жатқан және топырақты өңдегенде қырқылмай қалатын укекіренің жер астындағы тамырлары өте қауіпті. Сондықтан укекіремен күрес шарасы ерекше болуы қажет. Жатаған укекіренің басқа атпа тамыры арқылы көбейетін арамшөптермен салыстырғандағы ерекшеліктері - өркен пайда болу қасиеті жоғары, тамырында көп мөлшерде қоректік зат – көміртегі болуымен түсіндіріледі . Укекіренің тамыр жүйесі көп мөлшерде инулиннен (күрделі көмірсутегі) тұрады, бұл өз алдына арамшөптің өміршеңдігін жоғарылатуға әсерін тигізеді. Тамыр жүйесі терең болған сайыноның құрамындағы инулин мөлшері де артады. Инулин тамырдың топырақтағы төменгі көлденең қабатына жиналуы және қоректік заттарын топырақ баптаушы техникамен егіндікті өңдегенде, жатаған тамырының кесілген жеріне жылдам жеткізілуі арқылы, әр кесілген жерден 3-4 жаңа өркен топырақ бетіне шығады, фотосинтез құбылысы арқылы тамырланады. Сондықтан көптеген жатаған укекіре агротехникалық күрес әдістеріне төзімді болады. Жатаған қызғылт укекірені жою үшін зерттеу жұмыстарын, арамшөптердің таралу картасын жасап, алдын-алу, агротехникалық-биологиялық және химиялық әдістерін қолдану жоспары жасалынады.

1. Колмаков, П.П. Минимальная обработка почвы/ П.П.Колмаков, А.М.Нестеренко. - Москва: Колос. кн.изд-во, 1981. -162 с.
2. Құмғанбаев,А. Управление предпринимательства и промышленности Алматинской области Маман кеңес береді. Карантинді арамшөп – укекіреден абай болайық/ А.Құмғанбаев.www.karasay.kz.
3. Омаров, С.А. Меры борьбы с горчаком ползучим/ С.А.Омаров, А.С.Нугуманов// Агровестник Астана нан. - 2010. -№4(12). –С. 16.
4. Сорока, С.В. Интегрированные системы защиты сельскохозяйственных культур от вредителей, болезней и сорняков/ С.В. Сорока. – Минск : Белорусская наука, 2005. -48-60 с.
5. Суслин, А. Очаг горчака ползучего захвотило все поле/ А. Суслин// Защита и карантин растений. – 2011. -№11.-С.12.