2013-2014-2015 жылдардағы Қазақстан Республикасының негізгі макроэкономикалық көрсеткішінің сипаттамасы
1. 2013.2014.2015 жылдардағы Қазақстан Республикасының негізгі макроэкономикалық көрсеткішінің сипаттамасы
2. Қазақстан Республикасында экономикалық өсудің негізгі себептері мен факторлары
3. Инфляцияның әлеуметтік. экономикалық салдары және инфляцияға қарсы саясат
4. Инвестицияның мәні мен түрлері, Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясат
2. Қазақстан Республикасында экономикалық өсудің негізгі себептері мен факторлары
3. Инфляцияның әлеуметтік. экономикалық салдары және инфляцияға қарсы саясат
4. Инвестицияның мәні мен түрлері, Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясат
І. Макроэкономика экономиканы бір үлкен бүтін құбылыс ретінде қарастыратын ғылым. Ол экономикадағы іс-әрекеттерді біріктіріп жалпылай қарастырады. Белгілі бір уақыт аралығында кейбір фирмалар өндірген өнімдеріне бағаны өсіреді, кейде төмендетеді. Бағаның жиынтық өзгерісін талдау кезінде зерттеушілер көптеген баға өзгерістерінің ішінен орташасын алады. Бағаның экономикадағы жиынтық динамикасын өлшеу үшін баға индексі қолданылады. Макроэкономиканың негізгі мақсаты жеке фирмалар мен жүмысшылардың дамуын қарастыру емес, экономиканың жиынтық беталысын талдаудан тұрады. Макроэкономикадағы жалпы ұлттық өнім, қор жинағының нормасы, тұтыну баға индексі, инфляция деңгейі, жүмыссыздық деңгейі және өндіріс көлемінің өзгеру қарқындылығы секілді көрсеткіштер экономиканың бір бөлек элементін ғана қарастырмайды, олар экономиканың дамуының беталысын зерттеуге мүмкіндік береді.
Экономикалық өсу халық санының артуы және техникалық прогресс сияқты салыстырмалы түрақты факторлар әсерінің нәтижесі болып табылады. Осы фак-торлардың үзақ мерзімдегі динамикасы әлуетті өндіріс көлемінің динамикасын анықтайды. Ал қысқа мерзімде экономика осы негізгі траекториядан ауытқып отырады. Сол себепті тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін осы циклдік толқуларды басқарып отыру қажет.
Статистика әлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен процестерге статистикалық зерттеу жұмыстарын жүргізу кезінде қоғамдық ғылымның негізгі қағидалары мен зандылықтарына, яғни құбылыстарды танып білудің диалектикалық әдісіне сүйенеді. Бірақ, басқа ғылымдар сияқты статистиканың да өзіне тән ерекшеліктері мен зерттеу әдістері бар. Ол әдістер өздерінің қолданылуына және бірінен соң бірінің жалғасып келуіне қарай үш сатыға бөлінеді. Олар мыналар:
1) статистикалық бақылау, яғни бастапқы мәліметтерді жинау;
2) жиналған мәліметтерді өздеріне тән ерекшелігіне қарай топтау, өңдеу және жинақтау;
3) жинақталған, өңделген мәліметтерге талдау және қорытынды жасау. Осы көрсетілген әдістер жиынтығын статистикалық әдістемелер немесе зерттеу кезеңдері деп атаймыз.
Статистикалық бақылау - статистикалық зерттеудің бастапқы сатысы. Мұнда әлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен процестер туралы жаппай мәліметтер алдын-ала жасалған бағдарлама бойынша жиналады. Статистикалық бақылаудың негізгі мақсаты қоғамдық құбылыстардын, өзгеруіне әсерін тигізген әрбір фактыны өздеріне тән белгісіне қарай анықтау және нақты шындықтың толық қамтылуын, анық та, дәл, нақты, әрі керекті мәліметтерді жинау.
Статистикалық бақылау әрқашанда кең көлемді, толық жүргізіледі. Демек, бақылау кезінде жиналған мәліметтер неғүрлым көп болатын болса, көрсеткіштер соғұрлым толық және айқын болып келеді. Бұл - статистиканың үлкен сандар заңы қолдануы деген сөз. Статистикалық бақылау жүргізу кезінде кездейсоқ қателер болмай қоймайды. Алайда, олар математикалық статистика арқылы, яғни ықгималдықтар теориясы бойынша анықталады.
Экономикалық өсу халық санының артуы және техникалық прогресс сияқты салыстырмалы түрақты факторлар әсерінің нәтижесі болып табылады. Осы фак-торлардың үзақ мерзімдегі динамикасы әлуетті өндіріс көлемінің динамикасын анықтайды. Ал қысқа мерзімде экономика осы негізгі траекториядан ауытқып отырады. Сол себепті тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін осы циклдік толқуларды басқарып отыру қажет.
Статистика әлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен процестерге статистикалық зерттеу жұмыстарын жүргізу кезінде қоғамдық ғылымның негізгі қағидалары мен зандылықтарына, яғни құбылыстарды танып білудің диалектикалық әдісіне сүйенеді. Бірақ, басқа ғылымдар сияқты статистиканың да өзіне тән ерекшеліктері мен зерттеу әдістері бар. Ол әдістер өздерінің қолданылуына және бірінен соң бірінің жалғасып келуіне қарай үш сатыға бөлінеді. Олар мыналар:
1) статистикалық бақылау, яғни бастапқы мәліметтерді жинау;
2) жиналған мәліметтерді өздеріне тән ерекшелігіне қарай топтау, өңдеу және жинақтау;
3) жинақталған, өңделген мәліметтерге талдау және қорытынды жасау. Осы көрсетілген әдістер жиынтығын статистикалық әдістемелер немесе зерттеу кезеңдері деп атаймыз.
Статистикалық бақылау - статистикалық зерттеудің бастапқы сатысы. Мұнда әлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен процестер туралы жаппай мәліметтер алдын-ала жасалған бағдарлама бойынша жиналады. Статистикалық бақылаудың негізгі мақсаты қоғамдық құбылыстардын, өзгеруіне әсерін тигізген әрбір фактыны өздеріне тән белгісіне қарай анықтау және нақты шындықтың толық қамтылуын, анық та, дәл, нақты, әрі керекті мәліметтерді жинау.
Статистикалық бақылау әрқашанда кең көлемді, толық жүргізіледі. Демек, бақылау кезінде жиналған мәліметтер неғүрлым көп болатын болса, көрсеткіштер соғұрлым толық және айқын болып келеді. Бұл - статистиканың үлкен сандар заңы қолдануы деген сөз. Статистикалық бақылау жүргізу кезінде кездейсоқ қателер болмай қоймайды. Алайда, олар математикалық статистика арқылы, яғни ықгималдықтар теориясы бойынша анықталады.
1. ҚР Президентінің 19.03.10ж. № 958 Жарлығымен бекітілген ҚР үдемелі индустриялық-инновациялық дамуының 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. – Астана, 2010ж.
2. Мамыров Н. Макроэкономика. Алматы. 2003ж.
3. ҚР Президентінің Қазақстан халқына арналған Жолдауы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту-Қазақстан дамуының басты бағыты» //Жетісу, 2012.
4. Қазақстанның экономикасын реформалау. — М.Б. Кенжеғозинның редакциялығымен Алматы, 1997.
5. Айсағалиева С.С. Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қызметті талдау // Экономика және статистика, 2006, №1-2.
6. Ө.Қ.Шеденов, Е.Н.Сағындықов, Б.А.Жүнісов, Ү.С.Байжомартов, Б.И.Комягин «Жалпы экономикалық теория», жалпы редакциясын басқарған Ө.Қ.Шеденов – Ақтөбе, «А-Полиграфия», 2004 - 455 бет.
2. Мамыров Н. Макроэкономика. Алматы. 2003ж.
3. ҚР Президентінің Қазақстан халқына арналған Жолдауы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту-Қазақстан дамуының басты бағыты» //Жетісу, 2012.
4. Қазақстанның экономикасын реформалау. — М.Б. Кенжеғозинның редакциялығымен Алматы, 1997.
5. Айсағалиева С.С. Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қызметті талдау // Экономика және статистика, 2006, №1-2.
6. Ө.Қ.Шеденов, Е.Н.Сағындықов, Б.А.Жүнісов, Ү.С.Байжомартов, Б.И.Комягин «Жалпы экономикалық теория», жалпы редакциясын басқарған Ө.Қ.Шеденов – Ақтөбе, «А-Полиграфия», 2004 - 455 бет.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
СӨЖ
Орындаған: Бахтиярова М. ПД-405
Тексерген: Габдуллина Л.Б
Семей 2015 ж.
Жоспар:
1. 2013-2014-2015 жылдардағы Қазақстан Республикасының негізгі макроэкономикалық көрсеткішінің сипаттамасы
2. Қазақстан Республикасында экономикалық өсудің негізгі себептері мен факторлары
3. Инфляцияның әлеуметтік- экономикалық салдары және инфляцияға қарсы саясат
4. Инвестицияның мәні мен түрлері, Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясат
І. Макроэкономика экономиканы бір үлкен бүтін құбылыс ретінде қарастыратын ғылым. Ол экономикадағы іс-әрекеттерді біріктіріп жалпылай қарастырады. Белгілі бір уақыт аралығында кейбір фирмалар өндірген өнімдеріне бағаны өсіреді, кейде төмендетеді. Бағаның жиынтық өзгерісін талдау кезінде зерттеушілер көптеген баға өзгерістерінің ішінен орташасын алады. Бағаның экономикадағы жиынтық динамикасын өлшеу үшін баға индексі қолданылады. Макроэкономиканың негізгі мақсаты жеке фирмалар мен жүмысшылардың дамуын қарастыру емес, экономиканың жиынтық беталысын талдаудан тұрады. Макроэкономикадағы жалпы ұлттық өнім, қор жинағының нормасы, тұтыну баға индексі, инфляция деңгейі, жүмыссыздық деңгейі және өндіріс көлемінің өзгеру қарқындылығы секілді көрсеткіштер экономиканың бір бөлек элементін ғана қарастырмайды, олар экономиканың дамуының беталысын зерттеуге мүмкіндік береді.
Экономикалық өсу халық санының артуы және техникалық прогресс сияқты салыстырмалы түрақты факторлар әсерінің нәтижесі болып табылады. Осы фак-торлардың үзақ мерзімдегі динамикасы әлуетті өндіріс көлемінің динамикасын анықтайды. Ал қысқа мерзімде экономика осы негізгі траекториядан ауытқып отырады. Сол себепті тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін осы циклдік толқуларды басқарып отыру қажет.
Статистика әлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен процестерге статистикалық зерттеу жұмыстарын жүргізу кезінде қоғамдық ғылымның негізгі қағидалары мен зандылықтарына, яғни құбылыстарды танып білудің диалектикалық әдісіне сүйенеді. Бірақ, басқа ғылымдар сияқты статистиканың да өзіне тән ерекшеліктері мен зерттеу әдістері бар. Ол әдістер өздерінің қолданылуына және бірінен соң бірінің жалғасып келуіне қарай үш сатыға бөлінеді. Олар мыналар:
1) статистикалық бақылау, яғни бастапқы мәліметтерді жинау;
2) жиналған мәліметтерді өздеріне тән ерекшелігіне қарай топтау, өңдеу және жинақтау;
3) жинақталған, өңделген мәліметтерге талдау және қорытынды жасау. Осы көрсетілген әдістер жиынтығын статистикалық әдістемелер немесе зерттеу кезеңдері деп атаймыз.
Статистикалық бақылау - статистикалық зерттеудің бастапқы сатысы. Мұнда әлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен процестер туралы жаппай мәліметтер алдын-ала жасалған бағдарлама бойынша жиналады. Статистикалық бақылаудың негізгі мақсаты қоғамдық құбылыстардын, өзгеруіне әсерін тигізген әрбір фактыны өздеріне тән белгісіне қарай анықтау және нақты шындықтың толық қамтылуын, анық та, дәл, нақты, әрі керекті мәліметтерді жинау.
Статистикалық бақылау әрқашанда кең көлемді, толық жүргізіледі. Демек, бақылау кезінде жиналған мәліметтер неғүрлым көп болатын болса, көрсеткіштер соғұрлым толық және айқын болып келеді. Бұл - статистиканың үлкен сандар заңы қолдануы деген сөз. Статистикалық бақылау жүргізу кезінде кездейсоқ қателер болмай қоймайды. Алайда, олар математикалық статистика арқылы, яғни ықгималдықтар теориясы бойынша анықталады.
Статистикалық көрсеткіштерді топтау, өндеу және жинақтау. Бұл - статистикалық зерттеудің екінші сатысы болып саналады. Осы әдісті қолдану кезінде статистикалық бақылау арқылы жиналған мәліметтер өздеріне тән жекелеген белгілері бойынша біртекті топгарға және іштей жіктерге бөлінеді. Бірақ, олардың әрқайсысы статисшкалық жеке көрсеткіштер жүйесіне сай сипатталады. Сондьіқтан, зерттеудің бұл кезеңінде қоғамдық құбылыстар мен процестердің топтық көрсетім айырмашылығы анықталады және талдау, қорытынды жасау үшін сандық көрсеткіштері есептеледі.
Статистикалық көрсеткіштерді талдау және қорытындылау. Бұл статистикалық зерттеудін, соңы, яғни үшінші сатысы. Мүнда жинақталған, топталған, өнделген статистикалық көрсеткіштер біртектес топтық белгілері бойынша жеке қарастырылады. Олардың бір-бірімен байланысы анықталады. Сондай-ақ қорытындылаушы көрсеткіштер орташа, қатысты шамалар немесе өсіңкілік қатарлар, индекстік әдістер арқылы есептеледі. Олар статистикалық кестемен көрсетіледі немесе график арқылы бейнеленеді. Сонымен, статистикалық мәліметтерге талдау жасау деп жинақталған, топтастырылған, өңделген көрсеткіштерді салыстыру, қорытындылау жөне солар арқылы ғылыми тұжырымдамалар мен ұсыныстар жасауды айтады.
Жоғарыда көрсетілген статистикалық зерттеудің бұл үш сатысы арасында қолданысына қарай өзара айырмашылығы бар. Бірақ, олар бірінен-бірі бөлінбейді. Мысалы, бақылаусыз топтау болмайды, ал топтаусыз талдау немесе қорытынды жасалынбайды. Демек, статистикалық зерттеудің бұл үш сатысы бір-бірімен тығыз байланысты. Соған орай оларды әр түрлі мамандар жүргізеді.
Стабилизациялық макроэко - номикалық саясаттың міндеттері макроэкономикалық нарықтың ыңғайлылық, ақша, еңбек және капитал сияқты түрлеріндегі те - пе-теңдік шарттарын эко - но - метрлік суреттеу моделін қо - сып алғанда 3 статистикалық эко - нометрлік модельдері негізінде шешіледі.
Экономикалық циклдарды (экономикалық тітіреу) бәсең - дету міндеттері экономика са - лаларының есептелінген жалпы те - петеңдік моделін қосып ал - ғанда динамикалық төрт моделі негізінде шешіледі.
Экономикалық даму сая - - - са - тының міндеттері үз - дік - сіз және дискретті, де - тер - минирлендірілген және сто - - хастикалық он-онбес мате - ма - ти - калық модельдер негізінде ше - шіледі.
Қазіргі уақытта мак - ро - экономикалық талдау жүргізудің қажеттілігі айқын байқалып отырғандықтан, экономист ғалымдар ұлттық экономиканы сараптау мен мемлекеттік реттеу - де математикалық модельдердің қолданысы өз тиімділігін көрсететінін дәлелдеп, маңызды ғылми еңбектер жазуда. Ғылыми еңбекте экономиканы параметрлік идентификациялаудың жаңа әдістері, детерминирленген математикалық модельдері мен жалпы тепе-теңдіктің есептеулі мо - дель - дерінің орнықтылығын баға - лау әдістері қарастырылған. (4). Соны - мен бірге, параметрлік реттеу тео - рия - сының жаңа қолдану нәтижелері келтірілген. Ғалымдардың еңбегінің белгілі макроэкономикалық те - - - ориялар мен практикасынан бас - ты ерекшелігі мынада, қол - данылатын математикалық мо - - - - - - дельдер құрылымдық тұ - - рақ - - тылық талаптарын қана - ғат - - - - - - тандыруына, немесе мо - дель - - - мен айқындалатын кө - рі - - - - - - - лімнің тұрақтылығына не - - - - - - - ме - - - се тұрақтылық көр - сет - - - - - - кіш - - - - - - - - терінің шектік маңызды - лы - ғына алдын ала тексеру жүр - - - - гізіледі. Бұдан өзге оң - тай - лы макроэкономикалық сая - - - сат ұсыныстарын әзір - леу па - ра - мет - рлік реттеу міндет - тері - нің бас - қарылмайтын әлеуметтік-эко - номи - калық факторларға тәуел - ділігі нәтижелерін есепке алу ар - қылы жүргізіледі. Төрт бөлімнен тұ - ра - тын ғылыми еңбектің материалдары экономиканы тұрақтандыру шешімдерінің нұсқалары мен ұсы - ныстарын, ациклдік эко - но - ми - калық саясат және экономикалық өсуді қамтамасыз ететін мемлекеттік саясатты таңдау мүмкіндіктерін береді.
Бірінші бөлімде параметрлік реттеу теориясының элементтері, ел экономикалық жүйесінің ма - те - ма - тикалық модельдерінің құрылымдық орнықтылығын зерттеу әдістері, дис - кретті және динамикалық жүйелер үшін параметрлік реттеу заңдарын таңдауда экономикалық өсу бағытына сәйкес нақтылы мақсат функционал - дары таңдалған вариациялық есептеу есептерінің қойылуы қарас - ты - ры - лып, әртүрлі шектемелер шар - тын - да өз шешімін тапқан. Бифурка - ция - лық нүктелер табу шарттары анықталып, тиісті зерттеулер жүр - гі - зілген. Осы мақсаттарға сәйкес тео - ремалар дәлелденген. Ұсынылған параметрлік реттеу теориясының нәтижелері түрлі экономикалық жүйелерде қолданыс тапқан.
Екінші бөлімде Қазақстан Рес - пуб - ликасының ұлттық экономикасының статистикалық деректері негізінде ұлт шаруашылықтарын сипаттайтын функциялардың эконометрикалық бағалары келтірілген. Эконо - мет - рикалық функциялар негізінде есептелген Кейнс жалпы экономикалық тепе-теңдігінің IS, LM, IS-LM мо - дель - дері және кіші елдің ашық эконо - микалық моделі көрініс тапқан. Ұлттық экономиканың тепе-тең - дігін сипаттайтын математикалық ше - шімдеріне әсер ететін экономикалық көрсеткіштер есепке алынып, әр - түр - лі экономика-математикалық ше - шімдер сценарийлері талқыланған.
Үшінші бөлім конъюнктуралық циклдердің теориясын дамытуға арналған. Кондратьев және Гудвин циклдерінің математикалық модель - дерінің құрылымдық орнықтылығы зерттеліп, нәтижелері келтірілген. Сонымен қатар, осы модельдер не - гі - зінде макроэкономиканы па - ра - метр - лік реттеу есептерін қарастырып, шешімдері келтірілген.
Төртінші бөлім жалпы тепе-тең - діктің есептелетін модельдері не - гі - зінде экономикалық өсу - дің пара - метрлік реттеу нәтиже - лерін си - паттауға арналған. Макроэконо - ми - ка - лық модельдің үлкен өлшем - дерін ескеретін параметрлік иден - ти - фикациялаудың көп айнымалы функцияларының глобальды экстремумын табуға мүмкіндік беретін алгоритмдері келтірілген. Сонымен қатар, орта және ұзақ уақытқа ар - налған экономикалық тепе-тең - діктің есептелетін модельдері негі - зінде ұлттық экономиканың және экономикалық агенттердің көрсеткіштерін макроэкономикалық талдау нәтижелері сыртқы айны - - ма - - лы - - лардың икемділігі, экономи - калық өсу шарттары аясында қарас - тырылған. Экономикалық өсудің параметрлік реттеу есептерінің түрлі экономика шарт - тарында ше - шімдері келтірілген.
2014 - 2019 жылдарға арналған әлеуметтік саланың негізгі көрсеткіштері*
Көрсеткіштердің атауы
2014
жылдың бағалауы
болжам
2015 жыл
2016 жыл
2017 жыл
2018 жыл
2019 жыл
ЖІӨ, млрд. теңге
40 959,1
43 721,3
49 339,6
55 776,6
62 744,8
70 753,6
Ең төменгі жалақы мөлшері, теңге
19 966
21 364
22 859
24 459
26 171
28 003
Айлық есептiк көрсеткiш, теңге
1852
1 982
2 121
2 269
2 428
2 598
Базалық зейнетақы төлемінің мөлшері, теңге
10 450
11 182
11 965
12 802
13 698
14 657
Ең төменгі зейнетақы мөлшері, теңге
21 736
23 692
25 824
28 148
30 681
33 442
Ең төменгі күнкөріс деңгейі, теңге
19 966
21 364
22 859
24 459
26 171
28 003
*2014 - 2019 жылдарға арналған макроэкономикалық болжам
II. Экономикалық өсудің негізгі мақсаттары - халықтың әл-ауқатын көтеру және ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету. Экономикалық өсудің негізгі мақсаты материалдық әл-ауқаттың жоғарлауы болып табылады, осының құрамына кіретіндер:
Орта есеппен бір адамға келетін ұлттық табыстың өсуі. Бұл мақсатқа жетуді ұлттық табыстың жан басына шаққанда келетін өсу шапшандығы көрсетеді.
Бос уақыттың көбеюі. Бұл елдің нақты жалпы ұлттық өнім немесе ұлттық табыс көрсеткіштерінде орын алмаған. Сондықтан, осы мақсатқа жету дәрежесін бағалағанда, байқалып отырған мерзімде жұмыс аптасы мен жұмыс жылы қысқарғанына, жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек әрекеттерінің жалпы ұзақтығына назар аудары керек.
Ұлттық табыстың халықтың әр топтараның арасында бөлінуін жақсарту.
Шығарылған тауарлар мен қызметтердің сапасын жақсартып, түрлерін көбейту.Экономикалық өсудің өлшеу тәсілдерін екі топқа бөлуге болады:
Нақты жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) өсуі. Бұл әдіс экономикалық мүмкіншілігінің молаю шапшандығын бағалау үшін қолданылады.
Жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) бір адамға шаққандағы өсуі. Халықтың әл-ауқатының дамуын талдағанда, немесе елдер мен аймақтардағы тұрмыс дәрежесін салыстырғанда қолданылады.
Қоғамдық өндірістің типіне байланысты, өнімнің өсу шапшандығы мен өндіріс факторлары көлемі өзгерістерінің арасындағы сәйкестік әр түрлі болуы мүмкін, сондықтан экономикалық өсу де бірнеше типке бөлінеді.
Интенсивті типі -- техника мен технологияның жетілдірілуі арқылы ұлттық өнімнің өсуі. Тиімді экономика экономикалық өсудің интенсивті типін қолдануға тырысады. Экономикалық өсудің интенсивтік факторлары:
қолданылатын ресурстар сапасының өсуі (жұмыс күшінің сапасын өсіру және заттық капиталдың сапасын жақсарту); ресурстарды пайдалану әдістерін жақсарту (технологияны жетілдіру, өндірісті және өткізуді ұйымдастыру мен басқаруды жетілдіру).
Экстенсивті типі - қосымша өндіріс факторларын тарту арқылы ұлттық өнімінің өсуі. Экономикалық өсудің экстенсивтік факторлары:
-- жұмыс күшінің санының өсуі;
-- капиталдың көлемі өсуі.
Аралас типі -- факторлардың өсуімен қатар техникамен технологияның жетілдірілуі арқылы ұлттық өнімнің өсуі.
Экономикалық теорияда экономикалық өсудің сапасы деген ұғым әлеуметтік бағытталуының күшеюімен байланыстырылады, оның сипаттайтын келесі көрсеткіштер:
* халықтың материалдық әл-ауқатының жақсаруы;
* адамның бос уақытының көбеюі;
* әлеуметтік инфрақұрылым салаларының даму дәрежесінің жоғарылауы;
* адам капиталына инвестицияны өсіру;
* адамдардың еңбек және өмір жағдайларының қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
* жұмыссыздар мен жұмысқа қабілеті жоқтарды әлеуметтік қорғау;
* еңбек нарығында ұсыныс көлемінің өсуі жағдайында жұмыспен толық қамтуды қолдау.
Экономикалық өсудің факторлары дегеніміз өндірістің нақты көлемін және оның тиімділігі мен сапасын арттыратын құбылыстар ықпалына мен процестер. Тигізетін ықпалына қарай экономикалық өсудің факторлары жанама және тікелей факторларға бөлінеді.
Экономикалық өсудің факторлары:
Тікелей факторлар:
Жанама факторлар:
-Еңбек ресурстарының саны мен сапасының өсуі.
Негізгі капитал көлемінің өсуі және сапалық құрамының жақсаруы.
Өндірісті ұйымдастырумен қатар технологияның жетілдірілуі.
Пайдаланатын табиғи ресурстардың саны мен сапалылығының артуы.
Қоғамдағы кәсіпкерлік қабілетінің өсуі.
Сұраныс факторлары - тұтыну, инвестициялық, мемлекеттік шығындардың өсуі.
Ұсыныс факторлары - бәсекенің дамуы, ресурстардың бағасының төмендеуі, несие алу мүмкіншілігінің өсуі.
Бөлу факторлары - қоғамдағы барлық ресурстарды тиімді пайдалану.
Қазақстан үшін экономикалық өсудің тиімділігі мен сапасы маңызды мәселе. Ұзақ мерзім бойы еліміздің экономикалық дамуының нәтижесі жалпы қоғамдық өнімнің сан жағынан өсу қарқындылығы арқылы бағаланып отырды. Кәсіпорындардың болуы мен дамуы іс жүзінде олардың өздерінің өнімдерін сатудан түскен табыстар есебінен шығындарын өтеу қабілетімен байланысты болмады. Бұл жағдай кәсіпорындардың іс-әрекеттерінің тиімділігіне тәуелсіз, қаржыландырудың тыс көзі және еңбек пен капиталдың шекті өнімділігімен байланыстырылған табыстарды бөлу жүйесінің болуымен дәлелденеді. Қазақстан республикасының жүргізіп отырған экономикалық саясатының негізгі мақсаты - шет ел инвестициясының және ішкі жинақтың жоғары дейгейіндегі экономикалық ашықтығы негізінде экономикалық өсуге жету. Дамыған елдердегі экономикалық өсудің стандартты деңгейі негізінен орта есеппен жылына 2 4,5 пайызды құрайды. Экономикалық өсуге басқа да бір мақсат - жұмыспен толық қамтамасыз ету қабыса алады. (Жұмыссыздық деңгейінің 2-3 %-дық көрсеткіші қолайлы деп саналады. Іс жүзіндегі көрсеткіш басқаша: 3,5-8,5 %). Баға деңгейінің тұрақтылығы мен ұлттық валютаның орнықтылығы мақсатына мынадай жағдайда жеттік деуге болады, егер инфляция деңгейі жылына 1-2 %-ды құрайтын болса. (Іс жүзінде әдетте ол 5-10 %-ға жетеді).
Өсу жағдайындағы экономика өзінің азаматтарының жағдайын көтеруге және туындайтын әлеуметтік -- экономикалық мәселелерді шешуге мүмкіндік береді.
Экономикалық өсу - адамзат қоғамының үдемелі дамуын бейнелейтін ең маңызды үдерістерінің бірі. Соның негізінде адамзаттың "мәңгі" проблемалары: қажеттіліктерді қанағаттандырудың жолдары мен түрлерін іздестіру, ғылымды дамыту, табиғатты сақтау мәселелері шешіледі. Экономикалық өсу ұғымы өндірістің нақты көлемінің қысқа мерзімдік шарықтаулары мен құлдырауларын емес, ал ұзақ мерзімді уақыт аралығында өндіргіш күштердің дамуымен байланысты өндірістің нақты көлемінің ұзақ мерзімді өзгерістерін білдіреді.
Тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыздандыру -макроэкономикалық реттеудің маңызды мақсаттарының бірі болып табылады. Атап айтқанда, экономикалық өсу мүмкіншілігіне осы елдің экономикалық дамуы, халықтың өмір сүру деңгейі, мемлекеттің бәсекелестік қабілеті және әлемдік қоғамдағы орны, сайып келгенде елдің болашақта дамуы толығымен байланысты.
Нарыққа көшу кезінде, экономика және экономикалық қарым-қатынастар дамуының маңызды көрсеткіштері болып қоғамдық өнім көлемінің өсуі, халықтың өмір сүру деңгейінің, қоғам ауқаттылығының көтерілуі болып табылады. Нарықтық қатынастар жолына тұрған тәуелсіз Қазақстан Республикасының алдында өнім өндіруді жоғарлату сияқты күрделі мәселелер тұр. Бүгінгі күнде жас мемлекет бұл мәселелерді сәтті шешіп келе жатыр, бірақ экономикалық өсу қысқа мерзімді мәселе емес, керісінше, болашақта қазақстандық қоғам дамуының ұзақ мерзімді сұрағы болғандықтан, бұл сұрақ өте маңызды және дер кезде қаралуын талап етеді.
ІІІ. Инфляцияның экономикалық - әлеуметтік салдарлары және инфляцияға қарсы саясат.
Инфляцияның салдары өте күрделі де көп қырлы. Қарқыны баяу инфляция баға деңгейі мен пайда нормасын өсіреді, сондықтан экономикалық жағдайдың (конъюнктураның) уақытша жандануына ықпал жасайтын фактор болады. Бірақ, уақыт артып инфляция тереңдегенде ол ұдайы өндірістің кедергісіне айналады, қоғамда экономикалық және әлеуметтік жағдай қиындайды.
Инфляция қоғамда ақшадан қашу белсенділігін арттырады, бұл процесс қарқынды да, ұлғаймалы түрде жүреді, тауар тапшылығы асқындайды, ақшалай қор жинау мүддесі жойылады, ақша-несие жүйесінің қызметі бұзылады, тауарды тауарға тікелей айырбастау (бартер) туындап кеңейеді.
Баға деңгейінің қарқынды өсуі фискал (қазына) жүйесіне де теріс әсер етеді, экономнкада Танзи-Оливер әсері деп аталатын нәтиже қалыптасады. Бұл әсерді XX ғасырдың 70-жылдары Латын Америкасы экономистері ашып зерттеген еді. Инфляция салықтан түскен табысты (түсімді) құнсыздандырады. Мысалы, егер салықтар жылдың үшінші ширегінде (кварталында) есептеліп осы жылдың төртінші ширегінде төленген болса, онда гиперинфляция жағдайында бюджетке түскен түсімдер құнсызданады, яғни бюджет түсімінің нақты мөлшері азаяды. Инфляция жағдайында тұрғындардың қолында сақталған ақша қоры құнсызданады, несие беруші мекемелер мен банктер шығын шегеді.
Экономиканың интеграциялануы (ұлттық шеңберден шығуы) инфляцияның бір елден екінші елге ауысуына мүмкіндік береді, бұл халықаралық валюта және төлем қатынастарын қиындатады.
Антиинфляциялық саясат. Антиинфляциялық саясаттың мақсаты инфляцияны басқарушылық етіп, ал оның деңгейін едәуір бірқалыпты етіп жасау. Ол үшін ақшалай - несиелік, бюджеттік, салықтық әдістері, кірістер саласындағы іс-шаралар, сондай-ақ тұрақтандырудың әртүрлі бағдарламалары қолданылады. Инфляциямен күресудің әдістері тура және жанама болуы мүмкін.
1) жанама әдістер: а) оларды орталық банктың басқаруы арқылы ақшаның жалпы салмағын реттеу; ә) оларды орталық банктердің басқаруы арқылы коммерциялық банктердің несиелік және есептілік пайыздарын реттеу; б) коммерциялық банктердің міндетті қорлары, орталық банктердің ашық базарда құнды қағаздармен операциялары.
2) Тура әдістер: а) мемлекеттің несиелерді және сонымен бірге ақшалай салмақты тура және тікелей реттеуі; ә) бағаларды мемлекеттік реттеу; б) жалақыны мемлекеттік (кәсіподақтармен келісу бойынша) реттеу; в) сыртқы сауданы, капиталды әкелу мен әкету және валюта бағамын мемлекеттік реттеу.
Антиинфляциялық саясаттың бірнеше жіктеулері бар. Мысалы, ортодоксальды және гетеродоксольды.
1. Ортодоксальды нұсқасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
СӨЖ
Орындаған: Бахтиярова М. ПД-405
Тексерген: Габдуллина Л.Б
Семей 2015 ж.
Жоспар:
1. 2013-2014-2015 жылдардағы Қазақстан Республикасының негізгі макроэкономикалық көрсеткішінің сипаттамасы
2. Қазақстан Республикасында экономикалық өсудің негізгі себептері мен факторлары
3. Инфляцияның әлеуметтік- экономикалық салдары және инфляцияға қарсы саясат
4. Инвестицияның мәні мен түрлері, Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясат
І. Макроэкономика экономиканы бір үлкен бүтін құбылыс ретінде қарастыратын ғылым. Ол экономикадағы іс-әрекеттерді біріктіріп жалпылай қарастырады. Белгілі бір уақыт аралығында кейбір фирмалар өндірген өнімдеріне бағаны өсіреді, кейде төмендетеді. Бағаның жиынтық өзгерісін талдау кезінде зерттеушілер көптеген баға өзгерістерінің ішінен орташасын алады. Бағаның экономикадағы жиынтық динамикасын өлшеу үшін баға индексі қолданылады. Макроэкономиканың негізгі мақсаты жеке фирмалар мен жүмысшылардың дамуын қарастыру емес, экономиканың жиынтық беталысын талдаудан тұрады. Макроэкономикадағы жалпы ұлттық өнім, қор жинағының нормасы, тұтыну баға индексі, инфляция деңгейі, жүмыссыздық деңгейі және өндіріс көлемінің өзгеру қарқындылығы секілді көрсеткіштер экономиканың бір бөлек элементін ғана қарастырмайды, олар экономиканың дамуының беталысын зерттеуге мүмкіндік береді.
Экономикалық өсу халық санының артуы және техникалық прогресс сияқты салыстырмалы түрақты факторлар әсерінің нәтижесі болып табылады. Осы фак-торлардың үзақ мерзімдегі динамикасы әлуетті өндіріс көлемінің динамикасын анықтайды. Ал қысқа мерзімде экономика осы негізгі траекториядан ауытқып отырады. Сол себепті тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін осы циклдік толқуларды басқарып отыру қажет.
Статистика әлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен процестерге статистикалық зерттеу жұмыстарын жүргізу кезінде қоғамдық ғылымның негізгі қағидалары мен зандылықтарына, яғни құбылыстарды танып білудің диалектикалық әдісіне сүйенеді. Бірақ, басқа ғылымдар сияқты статистиканың да өзіне тән ерекшеліктері мен зерттеу әдістері бар. Ол әдістер өздерінің қолданылуына және бірінен соң бірінің жалғасып келуіне қарай үш сатыға бөлінеді. Олар мыналар:
1) статистикалық бақылау, яғни бастапқы мәліметтерді жинау;
2) жиналған мәліметтерді өздеріне тән ерекшелігіне қарай топтау, өңдеу және жинақтау;
3) жинақталған, өңделген мәліметтерге талдау және қорытынды жасау. Осы көрсетілген әдістер жиынтығын статистикалық әдістемелер немесе зерттеу кезеңдері деп атаймыз.
Статистикалық бақылау - статистикалық зерттеудің бастапқы сатысы. Мұнда әлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен процестер туралы жаппай мәліметтер алдын-ала жасалған бағдарлама бойынша жиналады. Статистикалық бақылаудың негізгі мақсаты қоғамдық құбылыстардын, өзгеруіне әсерін тигізген әрбір фактыны өздеріне тән белгісіне қарай анықтау және нақты шындықтың толық қамтылуын, анық та, дәл, нақты, әрі керекті мәліметтерді жинау.
Статистикалық бақылау әрқашанда кең көлемді, толық жүргізіледі. Демек, бақылау кезінде жиналған мәліметтер неғүрлым көп болатын болса, көрсеткіштер соғұрлым толық және айқын болып келеді. Бұл - статистиканың үлкен сандар заңы қолдануы деген сөз. Статистикалық бақылау жүргізу кезінде кездейсоқ қателер болмай қоймайды. Алайда, олар математикалық статистика арқылы, яғни ықгималдықтар теориясы бойынша анықталады.
Статистикалық көрсеткіштерді топтау, өндеу және жинақтау. Бұл - статистикалық зерттеудің екінші сатысы болып саналады. Осы әдісті қолдану кезінде статистикалық бақылау арқылы жиналған мәліметтер өздеріне тән жекелеген белгілері бойынша біртекті топгарға және іштей жіктерге бөлінеді. Бірақ, олардың әрқайсысы статисшкалық жеке көрсеткіштер жүйесіне сай сипатталады. Сондьіқтан, зерттеудің бұл кезеңінде қоғамдық құбылыстар мен процестердің топтық көрсетім айырмашылығы анықталады және талдау, қорытынды жасау үшін сандық көрсеткіштері есептеледі.
Статистикалық көрсеткіштерді талдау және қорытындылау. Бұл статистикалық зерттеудін, соңы, яғни үшінші сатысы. Мүнда жинақталған, топталған, өнделген статистикалық көрсеткіштер біртектес топтық белгілері бойынша жеке қарастырылады. Олардың бір-бірімен байланысы анықталады. Сондай-ақ қорытындылаушы көрсеткіштер орташа, қатысты шамалар немесе өсіңкілік қатарлар, индекстік әдістер арқылы есептеледі. Олар статистикалық кестемен көрсетіледі немесе график арқылы бейнеленеді. Сонымен, статистикалық мәліметтерге талдау жасау деп жинақталған, топтастырылған, өңделген көрсеткіштерді салыстыру, қорытындылау жөне солар арқылы ғылыми тұжырымдамалар мен ұсыныстар жасауды айтады.
Жоғарыда көрсетілген статистикалық зерттеудің бұл үш сатысы арасында қолданысына қарай өзара айырмашылығы бар. Бірақ, олар бірінен-бірі бөлінбейді. Мысалы, бақылаусыз топтау болмайды, ал топтаусыз талдау немесе қорытынды жасалынбайды. Демек, статистикалық зерттеудің бұл үш сатысы бір-бірімен тығыз байланысты. Соған орай оларды әр түрлі мамандар жүргізеді.
Стабилизациялық макроэко - номикалық саясаттың міндеттері макроэкономикалық нарықтың ыңғайлылық, ақша, еңбек және капитал сияқты түрлеріндегі те - пе-теңдік шарттарын эко - но - метрлік суреттеу моделін қо - сып алғанда 3 статистикалық эко - нометрлік модельдері негізінде шешіледі.
Экономикалық циклдарды (экономикалық тітіреу) бәсең - дету міндеттері экономика са - лаларының есептелінген жалпы те - петеңдік моделін қосып ал - ғанда динамикалық төрт моделі негізінде шешіледі.
Экономикалық даму сая - - - са - тының міндеттері үз - дік - сіз және дискретті, де - тер - минирлендірілген және сто - - хастикалық он-онбес мате - ма - ти - калық модельдер негізінде ше - шіледі.
Қазіргі уақытта мак - ро - экономикалық талдау жүргізудің қажеттілігі айқын байқалып отырғандықтан, экономист ғалымдар ұлттық экономиканы сараптау мен мемлекеттік реттеу - де математикалық модельдердің қолданысы өз тиімділігін көрсететінін дәлелдеп, маңызды ғылми еңбектер жазуда. Ғылыми еңбекте экономиканы параметрлік идентификациялаудың жаңа әдістері, детерминирленген математикалық модельдері мен жалпы тепе-теңдіктің есептеулі мо - дель - дерінің орнықтылығын баға - лау әдістері қарастырылған. (4). Соны - мен бірге, параметрлік реттеу тео - рия - сының жаңа қолдану нәтижелері келтірілген. Ғалымдардың еңбегінің белгілі макроэкономикалық те - - - ориялар мен практикасынан бас - ты ерекшелігі мынада, қол - данылатын математикалық мо - - - - - - дельдер құрылымдық тұ - - рақ - - тылық талаптарын қана - ғат - - - - - - тандыруына, немесе мо - дель - - - мен айқындалатын кө - рі - - - - - - - лімнің тұрақтылығына не - - - - - - - ме - - - се тұрақтылық көр - сет - - - - - - кіш - - - - - - - - терінің шектік маңызды - лы - ғына алдын ала тексеру жүр - - - - гізіледі. Бұдан өзге оң - тай - лы макроэкономикалық сая - - - сат ұсыныстарын әзір - леу па - ра - мет - рлік реттеу міндет - тері - нің бас - қарылмайтын әлеуметтік-эко - номи - калық факторларға тәуел - ділігі нәтижелерін есепке алу ар - қылы жүргізіледі. Төрт бөлімнен тұ - ра - тын ғылыми еңбектің материалдары экономиканы тұрақтандыру шешімдерінің нұсқалары мен ұсы - ныстарын, ациклдік эко - но - ми - калық саясат және экономикалық өсуді қамтамасыз ететін мемлекеттік саясатты таңдау мүмкіндіктерін береді.
Бірінші бөлімде параметрлік реттеу теориясының элементтері, ел экономикалық жүйесінің ма - те - ма - тикалық модельдерінің құрылымдық орнықтылығын зерттеу әдістері, дис - кретті және динамикалық жүйелер үшін параметрлік реттеу заңдарын таңдауда экономикалық өсу бағытына сәйкес нақтылы мақсат функционал - дары таңдалған вариациялық есептеу есептерінің қойылуы қарас - ты - ры - лып, әртүрлі шектемелер шар - тын - да өз шешімін тапқан. Бифурка - ция - лық нүктелер табу шарттары анықталып, тиісті зерттеулер жүр - гі - зілген. Осы мақсаттарға сәйкес тео - ремалар дәлелденген. Ұсынылған параметрлік реттеу теориясының нәтижелері түрлі экономикалық жүйелерде қолданыс тапқан.
Екінші бөлімде Қазақстан Рес - пуб - ликасының ұлттық экономикасының статистикалық деректері негізінде ұлт шаруашылықтарын сипаттайтын функциялардың эконометрикалық бағалары келтірілген. Эконо - мет - рикалық функциялар негізінде есептелген Кейнс жалпы экономикалық тепе-теңдігінің IS, LM, IS-LM мо - дель - дері және кіші елдің ашық эконо - микалық моделі көрініс тапқан. Ұлттық экономиканың тепе-тең - дігін сипаттайтын математикалық ше - шімдеріне әсер ететін экономикалық көрсеткіштер есепке алынып, әр - түр - лі экономика-математикалық ше - шімдер сценарийлері талқыланған.
Үшінші бөлім конъюнктуралық циклдердің теориясын дамытуға арналған. Кондратьев және Гудвин циклдерінің математикалық модель - дерінің құрылымдық орнықтылығы зерттеліп, нәтижелері келтірілген. Сонымен қатар, осы модельдер не - гі - зінде макроэкономиканы па - ра - метр - лік реттеу есептерін қарастырып, шешімдері келтірілген.
Төртінші бөлім жалпы тепе-тең - діктің есептелетін модельдері не - гі - зінде экономикалық өсу - дің пара - метрлік реттеу нәтиже - лерін си - паттауға арналған. Макроэконо - ми - ка - лық модельдің үлкен өлшем - дерін ескеретін параметрлік иден - ти - фикациялаудың көп айнымалы функцияларының глобальды экстремумын табуға мүмкіндік беретін алгоритмдері келтірілген. Сонымен қатар, орта және ұзақ уақытқа ар - налған экономикалық тепе-тең - діктің есептелетін модельдері негі - зінде ұлттық экономиканың және экономикалық агенттердің көрсеткіштерін макроэкономикалық талдау нәтижелері сыртқы айны - - ма - - лы - - лардың икемділігі, экономи - калық өсу шарттары аясында қарас - тырылған. Экономикалық өсудің параметрлік реттеу есептерінің түрлі экономика шарт - тарында ше - шімдері келтірілген.
2014 - 2019 жылдарға арналған әлеуметтік саланың негізгі көрсеткіштері*
Көрсеткіштердің атауы
2014
жылдың бағалауы
болжам
2015 жыл
2016 жыл
2017 жыл
2018 жыл
2019 жыл
ЖІӨ, млрд. теңге
40 959,1
43 721,3
49 339,6
55 776,6
62 744,8
70 753,6
Ең төменгі жалақы мөлшері, теңге
19 966
21 364
22 859
24 459
26 171
28 003
Айлық есептiк көрсеткiш, теңге
1852
1 982
2 121
2 269
2 428
2 598
Базалық зейнетақы төлемінің мөлшері, теңге
10 450
11 182
11 965
12 802
13 698
14 657
Ең төменгі зейнетақы мөлшері, теңге
21 736
23 692
25 824
28 148
30 681
33 442
Ең төменгі күнкөріс деңгейі, теңге
19 966
21 364
22 859
24 459
26 171
28 003
*2014 - 2019 жылдарға арналған макроэкономикалық болжам
II. Экономикалық өсудің негізгі мақсаттары - халықтың әл-ауқатын көтеру және ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету. Экономикалық өсудің негізгі мақсаты материалдық әл-ауқаттың жоғарлауы болып табылады, осының құрамына кіретіндер:
Орта есеппен бір адамға келетін ұлттық табыстың өсуі. Бұл мақсатқа жетуді ұлттық табыстың жан басына шаққанда келетін өсу шапшандығы көрсетеді.
Бос уақыттың көбеюі. Бұл елдің нақты жалпы ұлттық өнім немесе ұлттық табыс көрсеткіштерінде орын алмаған. Сондықтан, осы мақсатқа жету дәрежесін бағалағанда, байқалып отырған мерзімде жұмыс аптасы мен жұмыс жылы қысқарғанына, жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек әрекеттерінің жалпы ұзақтығына назар аудары керек.
Ұлттық табыстың халықтың әр топтараның арасында бөлінуін жақсарту.
Шығарылған тауарлар мен қызметтердің сапасын жақсартып, түрлерін көбейту.Экономикалық өсудің өлшеу тәсілдерін екі топқа бөлуге болады:
Нақты жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) өсуі. Бұл әдіс экономикалық мүмкіншілігінің молаю шапшандығын бағалау үшін қолданылады.
Жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) бір адамға шаққандағы өсуі. Халықтың әл-ауқатының дамуын талдағанда, немесе елдер мен аймақтардағы тұрмыс дәрежесін салыстырғанда қолданылады.
Қоғамдық өндірістің типіне байланысты, өнімнің өсу шапшандығы мен өндіріс факторлары көлемі өзгерістерінің арасындағы сәйкестік әр түрлі болуы мүмкін, сондықтан экономикалық өсу де бірнеше типке бөлінеді.
Интенсивті типі -- техника мен технологияның жетілдірілуі арқылы ұлттық өнімнің өсуі. Тиімді экономика экономикалық өсудің интенсивті типін қолдануға тырысады. Экономикалық өсудің интенсивтік факторлары:
қолданылатын ресурстар сапасының өсуі (жұмыс күшінің сапасын өсіру және заттық капиталдың сапасын жақсарту); ресурстарды пайдалану әдістерін жақсарту (технологияны жетілдіру, өндірісті және өткізуді ұйымдастыру мен басқаруды жетілдіру).
Экстенсивті типі - қосымша өндіріс факторларын тарту арқылы ұлттық өнімінің өсуі. Экономикалық өсудің экстенсивтік факторлары:
-- жұмыс күшінің санының өсуі;
-- капиталдың көлемі өсуі.
Аралас типі -- факторлардың өсуімен қатар техникамен технологияның жетілдірілуі арқылы ұлттық өнімнің өсуі.
Экономикалық теорияда экономикалық өсудің сапасы деген ұғым әлеуметтік бағытталуының күшеюімен байланыстырылады, оның сипаттайтын келесі көрсеткіштер:
* халықтың материалдық әл-ауқатының жақсаруы;
* адамның бос уақытының көбеюі;
* әлеуметтік инфрақұрылым салаларының даму дәрежесінің жоғарылауы;
* адам капиталына инвестицияны өсіру;
* адамдардың еңбек және өмір жағдайларының қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
* жұмыссыздар мен жұмысқа қабілеті жоқтарды әлеуметтік қорғау;
* еңбек нарығында ұсыныс көлемінің өсуі жағдайында жұмыспен толық қамтуды қолдау.
Экономикалық өсудің факторлары дегеніміз өндірістің нақты көлемін және оның тиімділігі мен сапасын арттыратын құбылыстар ықпалына мен процестер. Тигізетін ықпалына қарай экономикалық өсудің факторлары жанама және тікелей факторларға бөлінеді.
Экономикалық өсудің факторлары:
Тікелей факторлар:
Жанама факторлар:
-Еңбек ресурстарының саны мен сапасының өсуі.
Негізгі капитал көлемінің өсуі және сапалық құрамының жақсаруы.
Өндірісті ұйымдастырумен қатар технологияның жетілдірілуі.
Пайдаланатын табиғи ресурстардың саны мен сапалылығының артуы.
Қоғамдағы кәсіпкерлік қабілетінің өсуі.
Сұраныс факторлары - тұтыну, инвестициялық, мемлекеттік шығындардың өсуі.
Ұсыныс факторлары - бәсекенің дамуы, ресурстардың бағасының төмендеуі, несие алу мүмкіншілігінің өсуі.
Бөлу факторлары - қоғамдағы барлық ресурстарды тиімді пайдалану.
Қазақстан үшін экономикалық өсудің тиімділігі мен сапасы маңызды мәселе. Ұзақ мерзім бойы еліміздің экономикалық дамуының нәтижесі жалпы қоғамдық өнімнің сан жағынан өсу қарқындылығы арқылы бағаланып отырды. Кәсіпорындардың болуы мен дамуы іс жүзінде олардың өздерінің өнімдерін сатудан түскен табыстар есебінен шығындарын өтеу қабілетімен байланысты болмады. Бұл жағдай кәсіпорындардың іс-әрекеттерінің тиімділігіне тәуелсіз, қаржыландырудың тыс көзі және еңбек пен капиталдың шекті өнімділігімен байланыстырылған табыстарды бөлу жүйесінің болуымен дәлелденеді. Қазақстан республикасының жүргізіп отырған экономикалық саясатының негізгі мақсаты - шет ел инвестициясының және ішкі жинақтың жоғары дейгейіндегі экономикалық ашықтығы негізінде экономикалық өсуге жету. Дамыған елдердегі экономикалық өсудің стандартты деңгейі негізінен орта есеппен жылына 2 4,5 пайызды құрайды. Экономикалық өсуге басқа да бір мақсат - жұмыспен толық қамтамасыз ету қабыса алады. (Жұмыссыздық деңгейінің 2-3 %-дық көрсеткіші қолайлы деп саналады. Іс жүзіндегі көрсеткіш басқаша: 3,5-8,5 %). Баға деңгейінің тұрақтылығы мен ұлттық валютаның орнықтылығы мақсатына мынадай жағдайда жеттік деуге болады, егер инфляция деңгейі жылына 1-2 %-ды құрайтын болса. (Іс жүзінде әдетте ол 5-10 %-ға жетеді).
Өсу жағдайындағы экономика өзінің азаматтарының жағдайын көтеруге және туындайтын әлеуметтік -- экономикалық мәселелерді шешуге мүмкіндік береді.
Экономикалық өсу - адамзат қоғамының үдемелі дамуын бейнелейтін ең маңызды үдерістерінің бірі. Соның негізінде адамзаттың "мәңгі" проблемалары: қажеттіліктерді қанағаттандырудың жолдары мен түрлерін іздестіру, ғылымды дамыту, табиғатты сақтау мәселелері шешіледі. Экономикалық өсу ұғымы өндірістің нақты көлемінің қысқа мерзімдік шарықтаулары мен құлдырауларын емес, ал ұзақ мерзімді уақыт аралығында өндіргіш күштердің дамуымен байланысты өндірістің нақты көлемінің ұзақ мерзімді өзгерістерін білдіреді.
Тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыздандыру -макроэкономикалық реттеудің маңызды мақсаттарының бірі болып табылады. Атап айтқанда, экономикалық өсу мүмкіншілігіне осы елдің экономикалық дамуы, халықтың өмір сүру деңгейі, мемлекеттің бәсекелестік қабілеті және әлемдік қоғамдағы орны, сайып келгенде елдің болашақта дамуы толығымен байланысты.
Нарыққа көшу кезінде, экономика және экономикалық қарым-қатынастар дамуының маңызды көрсеткіштері болып қоғамдық өнім көлемінің өсуі, халықтың өмір сүру деңгейінің, қоғам ауқаттылығының көтерілуі болып табылады. Нарықтық қатынастар жолына тұрған тәуелсіз Қазақстан Республикасының алдында өнім өндіруді жоғарлату сияқты күрделі мәселелер тұр. Бүгінгі күнде жас мемлекет бұл мәселелерді сәтті шешіп келе жатыр, бірақ экономикалық өсу қысқа мерзімді мәселе емес, керісінше, болашақта қазақстандық қоғам дамуының ұзақ мерзімді сұрағы болғандықтан, бұл сұрақ өте маңызды және дер кезде қаралуын талап етеді.
ІІІ. Инфляцияның экономикалық - әлеуметтік салдарлары және инфляцияға қарсы саясат.
Инфляцияның салдары өте күрделі де көп қырлы. Қарқыны баяу инфляция баға деңгейі мен пайда нормасын өсіреді, сондықтан экономикалық жағдайдың (конъюнктураның) уақытша жандануына ықпал жасайтын фактор болады. Бірақ, уақыт артып инфляция тереңдегенде ол ұдайы өндірістің кедергісіне айналады, қоғамда экономикалық және әлеуметтік жағдай қиындайды.
Инфляция қоғамда ақшадан қашу белсенділігін арттырады, бұл процесс қарқынды да, ұлғаймалы түрде жүреді, тауар тапшылығы асқындайды, ақшалай қор жинау мүддесі жойылады, ақша-несие жүйесінің қызметі бұзылады, тауарды тауарға тікелей айырбастау (бартер) туындап кеңейеді.
Баға деңгейінің қарқынды өсуі фискал (қазына) жүйесіне де теріс әсер етеді, экономнкада Танзи-Оливер әсері деп аталатын нәтиже қалыптасады. Бұл әсерді XX ғасырдың 70-жылдары Латын Америкасы экономистері ашып зерттеген еді. Инфляция салықтан түскен табысты (түсімді) құнсыздандырады. Мысалы, егер салықтар жылдың үшінші ширегінде (кварталында) есептеліп осы жылдың төртінші ширегінде төленген болса, онда гиперинфляция жағдайында бюджетке түскен түсімдер құнсызданады, яғни бюджет түсімінің нақты мөлшері азаяды. Инфляция жағдайында тұрғындардың қолында сақталған ақша қоры құнсызданады, несие беруші мекемелер мен банктер шығын шегеді.
Экономиканың интеграциялануы (ұлттық шеңберден шығуы) инфляцияның бір елден екінші елге ауысуына мүмкіндік береді, бұл халықаралық валюта және төлем қатынастарын қиындатады.
Антиинфляциялық саясат. Антиинфляциялық саясаттың мақсаты инфляцияны басқарушылық етіп, ал оның деңгейін едәуір бірқалыпты етіп жасау. Ол үшін ақшалай - несиелік, бюджеттік, салықтық әдістері, кірістер саласындағы іс-шаралар, сондай-ақ тұрақтандырудың әртүрлі бағдарламалары қолданылады. Инфляциямен күресудің әдістері тура және жанама болуы мүмкін.
1) жанама әдістер: а) оларды орталық банктың басқаруы арқылы ақшаның жалпы салмағын реттеу; ә) оларды орталық банктердің басқаруы арқылы коммерциялық банктердің несиелік және есептілік пайыздарын реттеу; б) коммерциялық банктердің міндетті қорлары, орталық банктердің ашық базарда құнды қағаздармен операциялары.
2) Тура әдістер: а) мемлекеттің несиелерді және сонымен бірге ақшалай салмақты тура және тікелей реттеуі; ә) бағаларды мемлекеттік реттеу; б) жалақыны мемлекеттік (кәсіподақтармен келісу бойынша) реттеу; в) сыртқы сауданы, капиталды әкелу мен әкету және валюта бағамын мемлекеттік реттеу.
Антиинфляциялық саясаттың бірнеше жіктеулері бар. Мысалы, ортодоксальды және гетеродоксольды.
1. Ортодоксальды нұсқасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz