Қаз дауысты Қазыбек



Қаз дауысты Қазыбек Келдібекұлы (1667, Сыр бойы-1764, қазіргі Қарағанды обл. Қарқаралы ауд. Теректі бұлағындағы қыстау, бұрынғы деректерге 1665-1765) қазақ халқының 17-18 ғасырлардағы үш ұлы биінің бірі, көрнек қоғам және мемлекет қайраткері. Орта жүз арғын тайпасының қаракесек руына кіретін болатқожа атасынан шыққан. Арғы
Аталары Шаншар абыз, Бұлбұл, өз әкесі Келдібек есімдері елге белгілі әділ билер болған. Қ.д.Қ-тің оқыған жерлері, алған білімі туралы гнаұты дерек жоқ. Дегенмен, ел аузындағы әңгіме-аңыздар мен биден жеткен шешендік сөздер оның өз заманында білімді де жетелі, халықтың ауыз әдебиеті мен салт-дәстүр, рәсімдерін, ата жолы заңдарын мейлінше мол меңгерген, озық ойлы, әділ де көрген, батыл да батыр адам болғандығын айқын аңғарғандығын айқын аңғартады. Әділдігі мен алғырлығы үшін Тәуке хан Қазыбекті Орта жүздің Бас биі еткен. Би әз-Тәукенің тұсында хан кеңесінің тұсында хан кеңесшісінің бірі болса, кейін Сәмеке, Әбілмәмбет, Абялай ел билеген кезеңдерде де мемлекет басқару ісіне жиі араласып, ішкі-сыртқы саясатта хандарға ақыл-кеңестер беріп отырған . Қ.д.Қ. бидің жастық шағы мен бүкіл саналы өмірі қазақ елінің өз ішінде рулық-тайпалық алауыздықтар мен хандық билікке таластың неғұрлым өршіген, көрші мемлекеттердің көз тігуі жиілеп, Жоңғар шапқыншылығы үдей түскен кезеңге тап келді. Сндықтан да батыр білекті, отаншыл жүректі алғыр азаматтаың тым ерте атқа мінуіне тура келген. Ел аузындағы аңыз-әңгімелерге қарағанда, ол Тәуке ханның белгілі би-батырлары бастаған елшілігіне атқосқыш болып алғаш рет қалмақ қоңтайшысы Цэван-Рабданға барғанында 14 жаста екен. Қылышынан қан тамған қаһарлы қалмақ ханының алдында қазақ билері жасқаншақтық танытып, күмілжіңкіреп қалған сәтте жасөспірім Қазыбек: «Дат, тақсыр!» - деп жұлқынып алға

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:   
Қаз дауысты Қазыбек
Қаз дауысты Қазыбек Келдібекұлы (1667, Сыр бойы-1764, қазіргі
Қарағанды обл. Қарқаралы ауд. Теректі бұлағындағы қыстау, бұрынғы
деректерге 1665-1765) қазақ халқының 17-18 ғасырлардағы үш ұлы биінің
бірі, көрнек қоғам және мемлекет қайраткері. Орта жүз арғын
тайпасының қаракесек руына кіретін болатқожа атасынан шыққан. Арғы
Аталары Шаншар абыз, Бұлбұл, өз әкесі Келдібек есімдері елге
белгілі әділ билер болған. Қ.д.Қ-тің оқыған жерлері, алған білімі
туралы гнаұты дерек жоқ. Дегенмен, ел аузындағы әңгіме-аңыздар мен
биден жеткен шешендік сөздер оның өз заманында білімді де жетелі,
халықтың ауыз әдебиеті мен салт-дәстүр, рәсімдерін, ата жолы
заңдарын мейлінше мол меңгерген, озық ойлы, әділ де көрген, батыл
да батыр адам болғандығын айқын аңғарғандығын айқын аңғартады.
Әділдігі мен алғырлығы үшін Тәуке хан Қазыбекті Орта жүздің Бас биі
еткен. Би әз-Тәукенің тұсында хан кеңесінің тұсында хан
кеңесшісінің бірі болса, кейін Сәмеке, Әбілмәмбет, Абялай ел
билеген кезеңдерде де мемлекет басқару ісіне жиі араласып, ішкі-
сыртқы саясатта хандарға ақыл-кеңестер беріп отырған . Қ.д.Қ. бидің
жастық шағы мен бүкіл саналы өмірі қазақ елінің өз ішінде рулық-
тайпалық алауыздықтар мен хандық билікке таластың неғұрлым өршіген,
көрші мемлекеттердің көз тігуі жиілеп, Жоңғар шапқыншылығы үдей
түскен кезеңге тап келді. Сндықтан да батыр білекті, отаншыл
жүректі алғыр азаматтаың тым ерте атқа мінуіне тура келген. Ел
аузындағы аңыз-әңгімелерге қарағанда, ол Тәуке ханның белгілі би-
батырлары бастаған елшілігіне атқосқыш болып алғаш рет қалмақ
қоңтайшысы Цэван-Рабданға барғанында 14 жаста екен. Қылышынан қан
тамған қаһарлы қалмақ ханының алдында қазақ билері жасқаншақтық
танытып, күмілжіңкіреп қалған сәтте жасөспірім Қазыбек: Дат,
тақсыр! - деп жұлқынып алға шығады да: қазақ деген мал баққан
елміз, ешкімге соқтықпай жай жатқан елміз. Елімізден құт-береке
қашпасын деп, жеріміздің шетін жау баспасын деп - найзасына
жылқының қылын таққан елміз. Дұшпан басынбаған елміз, басымыздан
сөз асырмаған елміз. Досымызды сақтай білген елміз, дәм-тұзын ақтай
білген елміз. Бірақ асқақтаған хан болса – хан ордасын таптай
білген елміз. Атадан ұл туса - құл боламын деп тумайды, анадан қыз
туса - құң боламын деп тумайды, ұл мен қызың жатқа құл мен құң
етіп отыра алмайтын елміз. Сен темір болсаң, біз көмірміз-
еріткелі келгенбіз, қазақ-қалмақ баласын теліткелі келгенбіз.
Танымайтын жат елге танысқалы келгенбіз, танысуға көнбесең -
шабысқалы келгенбіз. Сен қабылан болсаң, мен арыстан - алысқалы
келгенбіз, тұтқыр сары келгенбіз. Бітім берсең - жөніңді айт,
бермесең - тұрысатын жеріңді айт! - депті. Жас баланың бұл
сөздеріненн бас лыспақ батырлықты да, ынтымаққа шақырған ізгілікті де
аңғарған қалмақ ханы әділдікке жығылып, өжеттігі мен шешіндігіне
риза болып: Дауысың қыздың дауысындай екен, бұдан былай сенің
есімің Қаз дауысты Қазыбек болсын, - деген. Елшілік жау қолындағы
90 тұтқынды швбылған мал, тоналған мүлігімен шашау шығармай
қайтарып, елге олалы оралған. Қазыбек бұдан кейін де жоңғарларға
екі рет елшілікке барып, ел намысына дақ түсірмей, көзделген
мақсатын орындап қайтқан. 17 ғ-дың соңғы ширегінде ең жатқан қазақ
жеріне көз алартқан орыс, жоңғар мемлекеттері мен Орта Азия
хандықтарының қоқан-лоқысы, қарамағындағы ұлыстарды жеке билеуге
құрамартқан төре тұқымынан шыққан сұлтандар мен хандардың өзара
айтыс-тартыстары әз-Тәукенің бір орталықтан жүргізіп оытрған
басшылығына іріткі түсіріп, мемлекетті тұтастығына қауіп төндіре
бастады. Ендігі уақытта хандықтың басшылыққа тұтынып келген
байырғы әдет-ғұрып заңдары Қасым ханның қасқа жолы, Есім ханның
ескі жолы сияқты ел басқарудың бұрыннан қалыптасқан жүйе-жосықтары
уақыт талаптарын өтей алмайтын күйге жетті. Осыны ескерген Тәуке
хан қазақ халқының өз ішінен шыққан үш кемеңгері - үйсін Төле,
алшын Әйетеке, арғын ол билерге жаңа заң жобасын - Жеті жарғыны
жасатып, Күлтөбенің басында бүкіл халық алдында қабылдантты.
Сөйтіп, үш ұлы бидің көмегімен ел ішіндегі әдет-ғұрып нормалары, жер-
су, жесір дауы, құн төлеу, кек алу, ұрлық-қарлыққа тынйым салу, ағайын-
туыс, ру арасындағы дау-дамайлар, ел бірлігі, мемлекет басқару, Отан
қорғау, сыртқы жаулардың шабуылдарына тойтарыс беру, ұрпақ тәрбиесі,
т.б. мәселелердің шешілу жүйесі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Қазақ тарихындағы Қазыбек бидің алар орны
Қазыбек би және оның дәуірі
ҚАЗЫБЕКТІҢ ЖЕТІ ЖАРҒЫСЫ
Қазыбек би
Шешендік сөздердің мазмұндық түрлері
Атасызға ата бол
Қазақ халқының тарихында (Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би)
Қазақ халқының үш биі
Шешендік сөздердің жанрлық ерекшелігі. Шешендік сөздердің көркемдік сипаты
Қазақтың ұлы билері
Пәндер