Шетелдегі қазақ әдебиеті және әдеби байланыс

Кіріспе

Көркем әдебиет – өнердің бір түрі. Ал, өнерге шығармашылық қасиет тән. Кез келген суреткер шығармашылық иесі ретінде өзінің көркемдік танымы мен шеберлігін, дарын қуатын жұмсау арқылы бейнелі, тың дүниелер жасауға тырысады. Ондай туындылардың халық жадында қалатыны ақиқат.
Жазушы Қ.Жұмаділов: «Шыңжаңдағы қазақ әдебиетінің өзгеге ұқсамайтын бір ерекшелігі, онда «түрмеде туған әдебиет» деп атауға болатын шығармалардың тұтас бір шоғыры бар. Шыңжаңда «түрме туындыларының» негізін қалаған- Таңжарық ақын. Жеті жыл (1940-1946) Үрімжі түрмесінде азап шеккен Т.Жолдыұлы шығармаларының жетпіс пайызын түрмеде отырып жазған. Арада жарты ғасыр өткен жолын Қ.Шабданұлы жалғастырды. Өлеңнің жолы жеңіл, камерада бірге жатқандар жаттап алып, халыққа жеткізіп отырған. Ал қарасөзден тұратын романдар циклін тілдей қағаздарға ұсақтап жазып, біртіндеп сыртқа шығаруды құдай басқа салмай-ақ қойсын» (5-б), деп бұл шығармашылықтың ерекшелігін аша түседі. Шындығында да түрмеде өткен қаншама ғұмыр өлеңмен, әнмен, хат немесе күнделікпен, көлемді туындылармен суреттелді. Бұл шығармалардың көркемдігі, шынайлығы терең болды. Түрме жағдайының өзі адамның шығармашылық мүмкіндігін кеңейтіп те отырғандай еді. Себебі, шығармашылық бағдар, алдын-ала құрылатын жоспар жасаудан тыс, бақылап-байлауды тірліктің жазалауға бейім жағдайында бар мүмкіндікті пайдалана отырып, болғанды сол күйінше қағазға түсіріп алудың өзі үлкен олжа еді. Сондай өзгеше ортада туған шығарма - «Қылмыс» романы.
Жазушының «Қылмыс» романы суреткердің көркем өмірбаяны ғана емес, халықтың өмірбаяны. Қазақтың ғұмырбаяны: қазақтың мінезі, қадір-қасиеті, көз жасы, кемшілігі, ерекшелігі, бағы, соры, елдігі, алабөтен сезімталдығы, сонымен бірге сенімпаздығы, көнімпаздығы... Бәрінен бұрын «Қылмыстың» әдеби формасын айтсаңызшы! Бұл жөнінде Қ:Жұмаділов: «Жазушы және түрме. Қалам мен қапас. Әдетте сыйыспайтын-ақ ұғымдар. Екінші жағынан қарасаң, таңданатын да ештене жоқ сияқты». Романның алғашқы екі кітабы түрмеде жазылған. Бұл дүниежүзі тарихында бұрын-соңды болмаған құбылыс. Жазушының теңдесі жоқ ерлігі. Роман жанры жағынан мемуарға жатады. Алайда шығарма жеке адамның өмірімен шектелмейді. Шыңжаң қазағының жартығасырлық тарихын қамтиды. Бүгінгі ұрпақ ұлттық езгінің не екенін, отаршылдық зорлықтың небір түрін осы романнан білетін болады.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
ФИЛОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ

ӨЗДІК ЖҰМЫС
Тақырыбы: Шетелдегі қазақ әдебиеті және әдеби байланыс.

Орындаған: Шаймарданов Қ., Қ-213
Қабылдаған: Құрмамбаева Қ.С. ф.ғ.к., доцент

Семей 2015
Шетелдегі қазақ әдебиеті және әдеби байланыс.
Көркем әдебиет - өнердің бір түрі. Ал, өнерге шығармашылық қасиет тән. Кез келген суреткер шығармашылық иесі ретінде өзінің көркемдік танымы мен шеберлігін, дарын қуатын жұмсау арқылы бейнелі, тың дүниелер жасауға тырысады. Ондай туындылардың халық жадында қалатыны ақиқат.
Жазушы Қ.Жұмаділов: Шыңжаңдағы қазақ әдебиетінің өзгеге ұқсамайтын бір ерекшелігі, онда түрмеде туған әдебиет деп атауға болатын шығармалардың тұтас бір шоғыры бар. Шыңжаңда түрме туындыларының негізін қалаған- Таңжарық ақын. Жеті жыл (1940-1946) Үрімжі түрмесінде азап шеккен Т.Жолдыұлы шығармаларының жетпіс пайызын түрмеде отырып жазған. Арада жарты ғасыр өткен жолын Қ.Шабданұлы жалғастырды. Өлеңнің жолы жеңіл, камерада бірге жатқандар жаттап алып, халыққа жеткізіп отырған. Ал қарасөзден тұратын романдар циклін тілдей қағаздарға ұсақтап жазып, біртіндеп сыртқа шығаруды құдай басқа салмай-ақ қойсын (5-б), деп бұл шығармашылықтың ерекшелігін аша түседі. Шындығында да түрмеде өткен қаншама ғұмыр өлеңмен, әнмен, хат немесе күнделікпен, көлемді туындылармен суреттелді. Бұл шығармалардың көркемдігі, шынайлығы терең болды. Түрме жағдайының өзі адамның шығармашылық мүмкіндігін кеңейтіп те отырғандай еді. Себебі, шығармашылық бағдар, алдын-ала құрылатын жоспар жасаудан тыс, бақылап-байлауды тірліктің жазалауға бейім жағдайында бар мүмкіндікті пайдалана отырып, болғанды сол күйінше қағазға түсіріп алудың өзі үлкен олжа еді. Сондай өзгеше ортада туған шығарма - Қылмыс романы.
Жазушының Қылмыс романы суреткердің көркем өмірбаяны ғана емес, халықтың өмірбаяны. Қазақтың ғұмырбаяны: қазақтың мінезі, қадір-қасиеті, көз жасы, кемшілігі, ерекшелігі, бағы, соры, елдігі, алабөтен сезімталдығы, сонымен бірге сенімпаздығы, көнімпаздығы... Бәрінен бұрын Қылмыстың әдеби формасын айтсаңызшы! Бұл жөнінде Қ:Жұмаділов: Жазушы және түрме. Қалам мен қапас. Әдетте сыйыспайтын-ақ ұғымдар. Екінші жағынан қарасаң, таңданатын да ештене жоқ сияқты. Романның алғашқы екі кітабы түрмеде жазылған. Бұл дүниежүзі тарихында бұрын-соңды болмаған құбылыс. Жазушының теңдесі жоқ ерлігі. Роман жанры жағынан мемуарға жатады. Алайда шығарма жеке адамның өмірімен шектелмейді. Шыңжаң қазағының жартығасырлық тарихын қамтиды. Бүгінгі ұрпақ ұлттық езгінің не екенін, отаршылдық зорлықтың небір түрін осы романнан білетін болады.
Х.Оралтай Елім- айлап өткен өмір романы. Еліміздің өз дербестігін қолына алуы, рухани тәуелсіздікке де серпін берді. Ел еңсесін тіктеп, тарихын саралап, өзінің рухани құндылықтарының іздеушісіне айналды. Шет елде жүрген ағайындар да бір жағадан бас құрап, туған жері - киелі шаңырағына оралуға мүмкіндік алды. Олар әр қиырда жүріп- ақ , туған елін дәріптеп, тілекші болды. Сондай азаматтың бірі- жарты ғасырдан астам өмірін шетелде өткізіп келе жатқан, алайда жүрегі елім- айлап соққан қайраткер, журналист, зерттеуші Хасен Оралтай . Туған жерден жырақта жүрген Хасен Оралтайдың да бар арман- аңсары қазақ жұртын таныту, жоғын жоқтау болды. Жат елдің талай қиындығы ұлт жанды азаматтың сағын сындырмады. Жиырма жасқа енді келген өндірдей жас тіршілік қамымен Салихлыдан Ізмірге келіп, әр түрлі жұмыстар істейді. Оның ағылшынша- түрікше жетік сөйлеуі, жұмысқа ынтасы мен тындырымдылығы тез көзге түседі. Ол Түркияға келген кезде өзінен қытай, жапон иә кәріссің бе деп сұрайтындығы қынжылтатын. Сол кезден бастап, ұлттық намыс, мүдде сезімдері мазалайтын, өзінің қазақ жұртынан екенін таныту ойы туындайтын. Осы арманын ол жазу ісінде жүзеге асыра бастайды. Бұл туралы Х. Оралтай: ... Түркия жұртшылығына қазақты таныстыру мақсатымен бір кітап жазу ісіне кірістім. 1961 жылы көктемде Еркіндік жолында Шығыс Түркістан қазақ түріктері деген тұңғыш кітабымды жарияладым.,- дейді. Жат жердің аласапыран күресі мен тартыс - таласын бала кезден басынан өткерген Хасен ес білгеннен бастап, туған ел- жерінің тілегін, ынтымағын тілеп өткен. Журналист, тарихшы, қоғам қайраткері ретінде алашшыл бағыттан жаңылмаған тұлға.
Хасен Оралтайдың Түркия мен батыс елдеріне Қалибек Хакім атанған әкесі Қалибек Райымбекұлы шетқақпай тірлік кешкен ағайынның басын қосып, тұрақтап қалатын мекен іздеуде көпшілікті бастай білген. Ұзақ сарсылған сапардан соң, Түркия жерімен қауышады. Салихлы қаласына орналасып, мал өсіріп, теріден киім тігіп кәсіп жасаған Қалибек ел- жерді ойлап, өздерінің қазақ жұрты екенін таныту мақсатында айналасынан хабар алып, бастарын біріктірудің әрекеттерін жасап бағады. Қалибек елді азаттық көтеріліске бастап, Қытай елінің қысымына қарсылық көрсете білген. Қазақ үшін Алаш идеясынан, оның бес ұлы нысанынан артық мүдде болуы тиісті емес. Олар : жер; жер асты мен үстіндегі барлық игілік; толықтай экономикалық тәуелсіздік; ұлттық тіл, дін, діл үстемігі; ұлттық-демократиялық мемлекет құру. Шығыс Түркістандағы ұлт-азаттық күресі де осы бес мақсатты жүзеге асыруға ұмтылған халықтық қозғалыс. Қалибек Хакім де осы бес мақсат үшін күресті. Етегімен су ішті, етігімен су кешті . Азаттық аңсаған көштің атойшысы болды. Алаш идеясын бойтұмар ғып тағып, ар-иманымен қоса жүрегіне ұялатқан арыстарымен бірге қазақ халқының бостандығының рухы болып Еуразияны шарлап жүрді. Олардың бұл аңсары Дәлелхан Жаналтай, Халифа Алтай, Хасен Оралтай, Қамза Ұшар, Құсайын Тәйжі сиқты ұрпағы арқылы ауа толқындарымен туған еліне жетіп жатты. Солардың талып жеткен дауыстары біздің жүрегіміздегі алаш идеясының қоламтасын қораздатты. Атамекенінен амалсыз қара үзген ұрпақ өкілі Х.Оралтайдың қоғамдық, қайраткерлік қызметі бірнеше салада өрбиді. Соның бірі - өмірінің отызға жуық жылын арнаған Азаттық радиосындағы еңбегі. Германияның Мюнхен қаласындағы Азаттық радиосы 1953 жылы жұмысын бастайды. Бұл қызметке аса жауапкершілікпен кіріскен Х.Оралтай радио хабарларына кірістірілетін ақпараттардың мазмұн-мәнін зер сала сараптап, негізді матералдарды беруге мұқият қарайды. Қазақстанның тәуелсіздігі жарияланғанын естігенде, сүйінші хабар дайындап, бұл қуанышты хабарды жеткізу бақытына ие болғанын тебірене жазады.
Х. Оралтай өз ұлтының тәуелсіздігіне шаттанып, әдебиеті мен тархының шынайылылығының жақтаушысы қатарында, айғақты мәліметтерді толассыз, мақсатты түрде ұйымдастырып отырады. Соның бір дәлелі - 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасына байланысты сараптауы мол, шынайы хабарларды жеткізіп отыруы еді. Осыған байланысты желтоқсан айында әр жылы Азаттық радиосының қазақ бөлімі арнайы хабарлар ұйымдастырып, сұхбаттар жүргізуді үрдіс етеді. Түркістан Мұхтарияты үкіметінің құрылған күнгі мүшелеріне арнап, М. Тынышбайұлын, М. Шоқайұлын еске алу хабарларын өткізеді. Өз қоғамының даму өресін басқадан бұрын байқап, халқының есесін түгендеп, ұлттық қасиетін тереңдетіп отыру ұлтжанды азаматтарға тән болса, қайраткер Х. Оралтай сондай тұлға.
Заман өзгерісін терең таныған зиялылар халқының ұлттық санасының оянуына қажетті мәселелерді дұрыс барлап, әрі қарайғы өрлеуіне ықпал етті. Ұлтының тәуелсіздігін аңсап, рухының биік болуын қолдаған қайраткерлердің бұл жолдағы мұрат- мақсаттары да ортақ еді.
Ұлтының ұйытқысы болатын зиялы қауым, ел бағына туған тұлғалар қай жерде де өз туған ел жерінің тұрмыс- тынысын аңдап, ата жұрт, туған халқының жанашыры бола білген. Олар алдыңғы сапта жүріп, жол, жөн көрсетумен қатар, өздерінің тағылымды өмірлерін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.