Биоалуандылық және түрлер жіктелуі

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

Кіріспе

Биоалуандылық және түрлер жіктелуі
Жойылуға жалпы түсінік
Жойылу түрлеріMegolocerus giganteusСолтүстік Америка жылқысыДинозаврлар жойылуы

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер

Кәзіргі геологиялық дәуірде өмір сүріп жатқан түрлер олар ертеректегі дәуірде өмір сүрген түрлер ата-тектері. Көпшілік түрлер өлуге мәжбүр. Мүлдем жойылу тек түрлерге ғана тән емес сонымен қатар ол отрядтар, тұқымдастарға және үлкен топтарға да тән. Жер шарының тарихында жойылу белгілі бір үлкен масштабтарда бірнеше түрлерді қамыта жүрген. Жойылудың үш кезеңін ажыратуға болады: 1. жекелеген түрлер жойылуы (мысалы Megalouros giganteus), 2. белгілі түр топтарының жойылуы (мысалы: аммонит және бор дәуірінде) және 3. жаппай немесе жайылған жойылу (мысалы: бор дәуірінің соңы) .

Түр топтарының жойылуы екі түрлі болады. Бірінде түр топтары өзінен кейін филогенетикалық қатар қалдырмастан жойылуы, ал екіншісі ол өзінен кейін өзінен әлдеқайда айырмасы бар ұрпағын қалдыруы.

Биоалуандылық және түрлер жіктелуі

Жер бетіндегі ағзалар түрлері өте үлкен, олар 5 және 80 миллион арасында ауытқып тұрады. Осылар ішінде 1, 4 миллионы ғана таксономиялық орны анықталған. Олардың 75 - насекомдар, 47000 - омыртқалы жануарлар, 25 - өсімдіктер. Ал қалған түрлері ол омыртқасыз жануарлар, саңырауқұлақтар, балдырлар және басқа микроорганизмдер.

Әр климото-географиялық зоналардағы түрлер зоналардағы түрлер молдығы әртүрлі негізі олар полюстен - экваторға қарай баий түседі. Тропикалық ормандарда жер бетіндегі сүтқоректілердің көбі кездеседі. Латын-Америкасының ылғалды ормандарында бір гектер жерде 40-100 ағаш түрлері кездессе, ал шығыста Солтүстік Америкада ол 10-30 түр ғана.

Биоалуандылықтың маңызы өте зор, көбісі тауар ретінде қолданылады. Сонымен қатар кейбір түрлер өмір үшін өте маңызды. Адамдар тамақ ретінде 7000 өсімдік түрін қолданады, ал дүние жүзіндегі азықтар тек өсімдіктің 20 түрінен ғана алынады, олардың үш түрі (бидай, жүгері және күріш) барлық қажеттіліктің жартысын қанағаттандырады.

Сонымен қатар биологиялық ресурстар өнеркәсіпте де шикізат көзі болып табылады және медицинада кеңінен қолдаылады. Кәзіргі кезде адам баласы пайдалы жабайы өсімдіктер мен жануарлар түрлерін игере бастады.

Адамның азық қорына жатпайтын ағзалар түрі жанама түрде пайда әкелуі мүмкін. Мысалы: детритофаг- және фильтірлеуші жануарларды адам азық ретінде қолданбаса да, олар биогенді элементтер айналымында әсіресе фосфор айналымына үлкен әсер етеді.

Кәзіргі кезде биоалуандылық дегеніміз өсімдіктер, жануарлар, микроорганизмдердің барлық түрлері және де оның құрамды бөлігі болып табылатын экологиялық процестер.

Биоалуандылық үш деңгейде қарастырылады: 1. генетикалық, 2. түрлік және 3. эко жүйелік. Генетикалық алуандылық дегеніміз жер бетіндегі ағзалар геніндегі генетикалық ақпарат көлемі.

Түрлік алуандылық дегеніміз - жер шарындағы тірі ағзалардың түр алуандылығы. Ал эко жүйе алуандылығы ол әртүрлі тіршілік орталарын, биотикалық қауымды және биосферадағы экологиялық процестерді, сонымен қатар тіршілік ортасының үлкен алуандылығымен сипатталады.

Түрлерді жоғалту

Әртүрлі геологиялық дәуірдегі эволюциялық процестер жер шарын мекендейтін түр құрамын едәуір өзгертті.

Осыдан 65 миллион жыл бұрын бор дәуірінің аяғында түрлер көптеп жойылды, әсіресе құстар мен сүтқоретілер. Ал динозаврлар болса жаппай жойылды. Кейінірек биологиялық ресурстар қарқында жойылды, бірақ бор дәуіріндегі жаппай жойылудан айырмашылығы ол кезде негізгі себеп табиғат көріністері болса кейін түрлер жойылуы адамның әсерінен.

1810 ж америкалық орнитолог Александр Уилсон Огайо өзенінің маңында кептерлер үйірін бақылады. Бірнеше күндер ішінде құстар тобының үлкендігі 1 шақырымнан асарлықтай аспанды жауып ұшып өтті. Уилсонның бағалауы бойынша бұл топ ішінде 2 миллиардқа дейін құс болды. Кейін 100 жылдан соң 1914 ж 1 қыркүйегінде Цинцинат зообағында соңғы кептер өлді.

Бұл кептерлердің жойылуына екі жайсыз себептер әсер етті. Бірі олар түнегенде және ұялағанда көп мөлшерде бір жерге тоқтаған, олардың саны бірнеше миллион ол жер көлемі бірнеше квадрат километр ғана болған. Екіншіден олар тамақ ретінде кеңінен қолданылған. Сондықтан бұл құстарды арнайы аулауға шығатын аңшылар жасақталып, құс аулау шаруашылығы дамыды. Кептерлер ұясы бар ағаштар шабылып ұядан әлі өсіп үлгермеген балапандар алынды. ХІХ ғасырда кептерлер популяциясы азая бастады.

Сонымен дала кептері өзі сияқты жер бетінде өліп біткен түрлер қатарына қосылды. Ғалымдар жер бетіндегі өсімдіктер мен жануарларды сипаттағанша олардың ішінде 53 құстар түрі, 77 сүтқоректілер және басқа да көптеген жануарлар мен өсімдіктер түрлері өліп бітті, негізгі антропогендік факторлар әсерінен.

Кәзіргі кезде Одюбона ұйымы, Халықаралық құстарды қорғау және де көптеген табиғат қорғау ұйымдары жойылып бара жатқан түрлерді қорғауға барша күштерін салуда.

Құстар мен сүтқоректілердің жойылуы.

Жойылудың географиялық таралуы және оның әртүрлі тірі ағзалар арасындағы жиілігі түрлер құрдан өлмейтінің көрсетеді.

Эксперттердің айтуы бойынша кейінгі 20-30 жыл ішінде жойылу қауіпі барлық биоалуандылықтың 25 %-на әсер етеді. Кейбір түрлер, селекцияда қолдан сұрыптаудың базасына айналған, мысалы, жылқы, сиыр - қәзір табиғатта жабайы түрде мүлде кездеспейді. Ал кейбір үй жануарларының (ит, шошқа, мысық) ата-тектері табиғатта жабайы түрде әлі де кездеседі. Жабайы түрлер және үй формаларының арасында қолайлы жағдайларда жақсы гибридизация жүріп пайдалы ұрпақ береді. Қасқыр және ит, қабан мен шошқа, орман және дала мысығының гибридтерінің мысалы бар.

Биоалуандылықтың жойылу қауіпі күннен-күнге өсуде. 1990 және 2020 жылдар аралығында 5-тен 15 %-ға дейін түрлер жойылуы мүмкін, олардың басты себебі тропиктардағы ормандарды жою. Ол дегеніміз 15000-нан 5-ға дейін түрлер жылына немесе 40-140 түр күніне жойылады. Қәзіргі кезде өсімдік пен жануардың 22000 түріне жойылу қауіпі төнуде. Олардың ішінде омыртқалы жануар түрінің 66 % континенттерде мекендейді.

Түрлер жойылуының төрт негізгі себебі ажыратылады:

Өмір сүру ортасын жоғалту, фрагментация және модификация.
Ресурстарды шамадан тыс қолдану.
Қоршаған ортаны ластандыру.
Табиғи түрлерді интродукциялық экзотикалық түрлермен шығару.

Барлық жағдайда антропогендік фактор әсер етеді. Мамандар есептеуі бойынша жер шарында жылына тропикалық ормандардың 11, 1 миллион гектары жойылуда (21 гектар әр минутта) . Тропикалық ормандардың 70 %-ға дейін жойылуы сол орманда тіршілік еткен түрлер ғана жойылып қоймай, сонымен қатар көрші аймақтардағы түрлердің 30 %-ға дейін жойылуына әсер етеді.

Мысалы, мекен ету ортасына антропогендік ауырлық түсуіне байланысты африкандық піл де жойылу қауіпінде. Қоршаған орта ластануына антропогендік әсердің химиялық заттары токсиндері мен ксенобиотиктер үлкен әсер етеді. Пестицидтер, мысалы, ДДТ ол уақыттан бері экологиялық қауіпті зат ретінде ұйғарылса да, әлі де топытақтан және де тірі ағзалар ұлпаларынан табылуда.

Атмосфераға порникалық газдардың қалдықтарын тастау климат өзгеруіне сонымен қатар биоортаның түр байлығына әсер етуі мүмкін. Мамандар болжауы бойынша олар жер шарундағы көптеген экожүйенің түр құрамын өзгерте алады.

Биоалуаныдылықта сақтау шаралары

Бұрынғы кеңес одағында биоалуандылық туралы Конвенция қабылданды, ол жағдай күрделілігін көрсететін әртүрлі мемлекеттердің ұзақ уақыт бойы сұраныстарының біріктірілген шешімі болып табылады.

Конвенция мақсаты болып табылатын биоалуандылықты дұрыс пайдалану және сақтауда төрт шаралар түрі жысалған;

Ерекше тіршілік орталарын сақтау - ұлттық бақтар мен биосфералық қорықтар және басқа да сақтау зоналарын құру.
Ерекше эксплуатациядан ағзалар тобын немесе жекелеген түрлерді сақтандыру.
Түрлерді ботаника бақтарында генофонд ретінде немесе ген түрінде банкілерде сақтау.
Қоршаған ортаның ластануын азайту.

Осы айтылған шараларды конвенция мен халықаралық және ұлттық программаларды өңдеу арқылы іске асырылады. Осыған қарамастан бұл шаралар әлі де аз, сол себепті түрлер жойылуы әлі де үлкен мөлшерде жалғасуда.

Кәзіргі кезде биоалуандылық туралы халықаралық Diversitas программасы жүргізілуде. Учаскілер таңдауда шаралар қолданылуда.

Конвенцияны орындау үшін Европада мынадай шара қолданды: ландшафтық және биологиялық алуандылық туралы Паневропалық Стратегия. Стратегия 1995 жылоы Европа үшін қоршаған ортаны қорғау министрлердің үшінші конференциясында жақталып бекітілді (София) .

Дүниежүзілік табиғат қорғау одағында стратегия мынадай ұранға ие болды: «Үлкен мөлшерде ойлап және сол жерде шара қолдану керек» («Необходимо мыслить на глобальном уровне и действовать на местном») .

Ұлыбританияда тірі ағзалардың соның біліп оларды BioNet базасына енгізу туралы үлкен жоба жоспарлар жүргізілуде. Бұл жобаға 120 мемлекеттің 250 ғалымдары қатысуда. Бұл жұмыстарды 2003 жылдары бітіруге жоспарланған. BioNet-ке енгізілген барлық жануарлар мен өсімдіктер түрлері интернетке енгізілуде.

BioNet жобасы жаңа дамып келе жатқан мемлекеттерге үлкен көмек беруде. Жекелеген түрлерді жетілдіруде немесе оларды қорғауды ұйымдастыруда жаңа дамып келе жатқан мемлекеттерге керекті энциклопедиялық анықтамалар жетіспейді.

Конвенцияға қатысушылар биоалуандылықтың 1998 ж Братиславада (Словакия) өткен 4-ші конференциясында биотехнология саласында потентендіру сұрақтарын, денсаулық пен биоалуандылыққа генетикалық өзгерген ағзалар әсерлерін қарастырды.

Ирландиядағы Megaloceros giganteus

Жойылудың анық мысалдарының бірі плейстоцен дәуірінде тіршілік еткен Megaloceros giganteus яғни ең үлкен бұғының жойылуы. Бұл түр ореолы Герландиядан басталып барлық Европадан Сібір және Қытайға дейін, ал оңтүстігінде - Солтүстік Африкаға дейін жетті. Ол Герландияда соңғы мұз еру кезеңінде өрлеп дамып сол жерде 11000 жыл бұрын сол территорияда жойылған. Бұл бұғының биіктігі екі метрге дейін жеткен. Аталықторында 25 кг-ға дейін жететін жалпы көлемі үш метрге дейін жететін мүйіздері болған. Бұғылар тұқымдасына жататын бір де бір бұғыда бұндай үлкен мүйіздері болмаған. Көптеген авторлар жылда түлеп түсіп отыратын және қайта өсіп шығатын бұғылардың ауыр мүйіздері оларға кедергі болып оларды физиологиялық қажытты деп есептеген.

Megaloceros giganteus-тың жойылу себептерінің ішінде ең көп көңіл бөлінгені ол оның үлкен мүйіздеріне байланысты туындайтын қиыншылықтар деп қарастырылды. Кей авторлар бұғылардың үлкен мүйіздерінің адаптациялық маңызы болған жоқ деп есептейді.

Симсан ғалымының айтуы бойынша (Simson, 1949, 1967) бұғының үлкен мүйізі оларға кедергі емес, керісінше, ол филогенез процесінің нәтижесінде денесінің әртүрлі бөліктері мен бойының сәйкестігінен дамыған деп көрсетті. Бұғылар тұқымдасында олардың мүйіздері денелерінен үлкен болған, сол себепті денесі ең үлкен бұғыда соған пропорционал мүйіздері болуы керек.

Герландияда Megaloceros giganteus-тың жойылуын басқа жақтарынан да қарастыруға болады. Дәлелдемелер бойынша олар азға ғана орман ағаштары бар шөбі мол жерде мекендеген. Бұндай өсімдіктер өсуі мұздардың соңғы еруі кезінде болды, дәл осы кезде Megaloceros giganteus тіршілік етті. Кейін кешірек кезде сол дәуірде жазық дала қалың орманмен ауысты. Сол себепті Megaloceros giganteus қалың орманда тіршілік ете алмайтындығынан жойылуы мүмкін деген жорамал бар.

Солтүстік Америкадағы ат (Eguus)

Солтүстік Америкадағы жабайы ат қәзіргі дәуір басталар кезінде осыдан шамамен 8000 - 1 жыл бұрын жойылған.

Eguus - эволюциясы Солтүстік Америкадан басталып одан ол үш басқа материктерге миграция жасады. Плейстоценада Солтүстік Америкада Eguus түріне жататын бірнеше жылқылар үйірлері тіршілік еткен. Содан Солтүстік Америкада Eguus тұқымы мүлдем жойылған. Бірнеше мың жылдар өткеннен кейін 1519 жылы испандықтар Солтүстік Америкаға Европалық үй жылқыларын әкелген (Eguus саballus) . Бұл жерге олар үйреніп өздерінің ата тектері сияқты жабайы жылқылар үйірлерін құрды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.