Стенобионттық және эврибионттық организмдер. негізгі абиотикалық факторлардың – жарықтың, температураның, ылғалдылықтың, тұздылықтың экологиялық мәні

Жоспар:
Кіріспе.
Негізгі бөлім.
1. Стенобионттық және эврибионттық организмдер.
2. Негізгі абиотикалық факторлардың . жарықтың, температураның, ылғалдылықтың, тұздылықтың және т.с.с. экологиялық мәні.
3. Абиотикалық факторлардың сигналдық мәні.
Қорытынды:
Пайдаланылған әдебиеттер:

Кіріспе
Биологиялық жүйе ретінде аутэкология жекеленген тірі ағзаны- жануар, өсімдік немесе микроорганизм, оның қоршаған ортамен өзара қарым-қатынасын зерттейді.
Қоршаған ортаға адамнан тәуелсіз Жерде пайда болған, яғни оған мұраға өткен табиғи орта мен адам қолымен жасалған техногенді орта кіреді.
Тірі ағзаға әсер ететін ортаның элементтерін экологиялық факторлар деп атайды.
Экологиялық фактор дегеніміз- ағза бейімделушілік реакциялар, не адаптациялар арқылы жауап беретін қоршаған ортаның кез келген элементі немесе жағдайы.
Экологиялық факторлардың әсер ету принциптері.
Экологиялық факторлар тікелей немесе тікелей емес әсер етеді, яғни аралық буындар арқылы беріледі. Мысалы:
Сарышатыр. Мыңжапырақ, әр жерде өскен. Егер тұқымын алып сепсек, күрделі сарышатыр (улы зат бөліп) басқа шөптесін өсімдіктерді ығыстырады.
Саңырауқұлақ пен бактериялар да басқа бактериялардың өсуін тежейтін антибиотик синтездейді.
Жарық үшін бәсекелестік орман ағаштары (емен) жеке түрде өскеніне қарай олардың келбеті мүлде өзгеше болады.
Тіршілік үшін күрес, маусымдық құбылыс, гүлдеу периоды т.б. барлық сыртқы процестер өсімдік тіршілігіне тікелей әсер етушілер. Қазіргі таңда антропогендік органдардың жағымсыз әсері өте басым.
Құс базары. Құстар көп шоғырланған-құстың саңғырығы суға түседі, су минералданады-балдырлар көптеп өседі-ол өз кезегінде плонктон, шаян тәрізділердің санының артуына әсер етеді-балықтар қоректенеді, балыққа жағдай туады, әр фактор құс саңғырығы.
Кез келген ағзаға қоршаған ортада көптеген экологиялық факторлар әсер етеді. Дәстүрлі жіктеу бойынша оларды:






Абиотикалық факторлар – бұл тірі ағзаға әсер ететін қоршаған орта жағдайларының комплексі яғни, температура, қысым, радиациялық фон, ылғалдылық, атмосфераның, теңіз және тұщы судың, топырақтың құрамы және тағы басқалар жатады.
Биотикалық факторлар – бұл бір ағзалардың тіршілік әрекетінің басқаларына тигізетін әсері яғни оларға бәсекелестік, жыртқыштық, паразитизм тағы басқалар жатады.
Антропогендік факторлар – адам қызметінің қоршаған ортаға тигізетін әсерінің жиынтығы яғни оларға зиянды заттардың атмосфераға шығарылуы, топырақ қабатының бұзылуы, табиғи ландшафттардың бұзылуы тағы басқалар жатады.
Аталған экологиялық факторлардың ішіндеабиотикалық факторлар әсерінің жалпы заңдылықтарына тоқталсақ. Мекен ету ортасында тірі ағзаға әсер ететін экологиялық факторлардың көп түрілігіне қарамай, олардың ағзаға әсер ету сипаты мен тірі ағзалардаң жауап ретінде беретін реакциялары бойынша бірқатар жалпы заңдылықтарды көрсетуге болады. Тірі ағазларға экологиялық фактор әсерінің қолайлы немесе қолайсыз болуы, ең алдымен оның әсер ету күшіне байланысты. Фактордың жетіспеуі немесе шектен тыс көп болуы ағзалардың тіршілігіне қолайсыз әсер етеді.
Ағзаның тіршілігі үшін анағұрлым қолайлы болатын экологиялық фактордың интенсивтілігін оптимум деп атайды. Көптеген түрлердің гүлденуі, көбеюі үшін оптималды температуралар белгілі. Түрлердің мекен ету ортасының факторларының қандай да бір ауытқу диапазонына бейімделуге қабілетін экологиялық валенттілік деп атайды.
Әр түрдің өкілдері оптимум шамасына және экологиялық валенттілігіне қарай ерекшеленеді.
Экологиялық толеранттылыққа байланысты организмдер стенобионттық және эврибионттық организмдер болып екі типке бөлінеді.
Стенобионттық пен эврибионттық ағзада өзінің тіршілігін сақтауда пайда болатын әр түрлі бейімделу типтерін сипаттайды.

Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Г.С. Оспанова, Г.Т. Бозшатаева «Экология».Оқулық. – Алматы. 2002 ж. 24-25, 27-38 беттер аралығы.
2. А. Нұрғызарынов, Ж. Шілдебаев «Экология және тұрақты даму» Оқулық.– Астана.2014 ж. 9-19 бетттер.