Сілеусіндер, бархытты мысық, жанаттар, ескекаяқтылар
Жоспары
1. Мысықтыр тұқымдасы және оларға сипаттама
2. Итбалықтар туысы және оларға сипаттама
3. Жанаттар тұқымдасы және оларға сипаттама
1. Мысықтыр тұқымдасы және оларға сипаттама
2. Итбалықтар туысы және оларға сипаттама
3. Жанаттар тұқымдасы және оларға сипаттама
Мысықтыр тұқымдасы
Бұл тұқымдасқа тіршілікке жақсы бейімделген, алдыңғы аяқтары бес, артқы аяқтары төрт саусақты, саусақтарының ұшымен жүретін орташа және ірі денелі жыртқыштар жатады. Денесі сымбатты, құйрықтары көп турлерінде ұзын, мойны қысқа. Басы домалақ, тұмсығы қысқа. Көздері үлкен, қарашықтары дөңгелек немесе сызық тәрізді тік. Құлақ пішіндері әртүрлі. Тері жамылғысы бір түстес, теңбіл немесе жолақты. Жүні қысқа, қалың әрі жұмсақ.
Tic формуласы: I 3/3; С 1/1; Р 3-2/2; М 1/1
Кейбір түрлерінің жоғарғы екінші жалған азу тісі дамымайды, түсіп қалады немесе еш уақытта болмайды (сабаншы, сілеусін).
Тұқымдас өкілдері Антарктика, Австралия құрылықтары, Мадагаскар мен кейбір мұхиттар аралдарында ғана кездеспейді. Қазба қалдықтары Еуропада эоценнен, бұрынғы Кеңестер елінің аумағында олигоценнен белгілі.
Мысықтар - орман, тау, шөл аймақтары мен өзен бойларында кездеседі. Қорегі ет, негізінен жатақта, қуыстарда, өте сирек інде тіршілік етеді.
Қазақстанда тұқымдастың 3 туысына (мысықтар, барыстар, қабыландар) жататын 8 түрі кездеседі.
Мысықтар туысы - бұл туыстың Қазақстанда алты түрі кездеседі.
Сілеусін (лат. Lynx lynx) – мысық тұқымдасына жататын жыртқыш. Тұрқының ұзындығы 87 – 104, құйрығы 20 – 31 см, салмағы 13 – 23 кг. Қазақстанда 3 түр тармағы бар, соның ішінде Түркістан сілеусіні Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген.Сілеусін-былайша ұқсастығы онша болмағанымен кәдмгі үй мысығының бір туысы.Сонымен қатар Сілеусіннің мысыққа қарағанда бітімі шомбал сирақты келетіні тағы да бар.Сілеусіннің құлағында қылшықты шашағы, ал екі ұртында сәнді сақалы болады.
Канадалық Сілеусін
Кәдімгі сілеусін
Еуропаның, Солтүстік, Алдыңғы және Орта Азия мен Солтүстік Американыңорманды, таулы аудандарында таралған. Қазақстанда сілеусіндердің үш түршесі кездеседі:
-еуропа сілеусіні;
- түркістан сілеусіні;
-алтай сілеусіні.
Қазақстанның солтүстік, орталық, шығыс және оңтүстік-аймақтарында кездеседі . Сан мөлшері азықтарының азды-көпті болуына байланысты өзгеріп отырады. Республикамызда Іле, Күнгей, Жетісу Алатауларында бұл жыртқыштың саны едәуір. Соңғы жылдары оңтүстік Алтайда да саны өсіп отырғаны байқалады.
Таулы, орманды жерлерде жатақ жасап мекендейді. Жатақтары көбіне ағаш түбінде орналасады. Негізінен отырықшы; бірақ қар қалың түсіп, қоректері аз болған жағдайларда тіршілік ететіншыршалы ормандарды тастап, тау етектеріне түседі. Ымыртта азығынаулауға шығады.
Бұл тұқымдасқа тіршілікке жақсы бейімделген, алдыңғы аяқтары бес, артқы аяқтары төрт саусақты, саусақтарының ұшымен жүретін орташа және ірі денелі жыртқыштар жатады. Денесі сымбатты, құйрықтары көп турлерінде ұзын, мойны қысқа. Басы домалақ, тұмсығы қысқа. Көздері үлкен, қарашықтары дөңгелек немесе сызық тәрізді тік. Құлақ пішіндері әртүрлі. Тері жамылғысы бір түстес, теңбіл немесе жолақты. Жүні қысқа, қалың әрі жұмсақ.
Tic формуласы: I 3/3; С 1/1; Р 3-2/2; М 1/1
Кейбір түрлерінің жоғарғы екінші жалған азу тісі дамымайды, түсіп қалады немесе еш уақытта болмайды (сабаншы, сілеусін).
Тұқымдас өкілдері Антарктика, Австралия құрылықтары, Мадагаскар мен кейбір мұхиттар аралдарында ғана кездеспейді. Қазба қалдықтары Еуропада эоценнен, бұрынғы Кеңестер елінің аумағында олигоценнен белгілі.
Мысықтар - орман, тау, шөл аймақтары мен өзен бойларында кездеседі. Қорегі ет, негізінен жатақта, қуыстарда, өте сирек інде тіршілік етеді.
Қазақстанда тұқымдастың 3 туысына (мысықтар, барыстар, қабыландар) жататын 8 түрі кездеседі.
Мысықтар туысы - бұл туыстың Қазақстанда алты түрі кездеседі.
Сілеусін (лат. Lynx lynx) – мысық тұқымдасына жататын жыртқыш. Тұрқының ұзындығы 87 – 104, құйрығы 20 – 31 см, салмағы 13 – 23 кг. Қазақстанда 3 түр тармағы бар, соның ішінде Түркістан сілеусіні Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген.Сілеусін-былайша ұқсастығы онша болмағанымен кәдмгі үй мысығының бір туысы.Сонымен қатар Сілеусіннің мысыққа қарағанда бітімі шомбал сирақты келетіні тағы да бар.Сілеусіннің құлағында қылшықты шашағы, ал екі ұртында сәнді сақалы болады.
Канадалық Сілеусін
Кәдімгі сілеусін
Еуропаның, Солтүстік, Алдыңғы және Орта Азия мен Солтүстік Американыңорманды, таулы аудандарында таралған. Қазақстанда сілеусіндердің үш түршесі кездеседі:
-еуропа сілеусіні;
- түркістан сілеусіні;
-алтай сілеусіні.
Қазақстанның солтүстік, орталық, шығыс және оңтүстік-аймақтарында кездеседі . Сан мөлшері азықтарының азды-көпті болуына байланысты өзгеріп отырады. Республикамызда Іле, Күнгей, Жетісу Алатауларында бұл жыртқыштың саны едәуір. Соңғы жылдары оңтүстік Алтайда да саны өсіп отырғаны байқалады.
Таулы, орманды жерлерде жатақ жасап мекендейді. Жатақтары көбіне ағаш түбінде орналасады. Негізінен отырықшы; бірақ қар қалың түсіп, қоректері аз болған жағдайларда тіршілік ететіншыршалы ормандарды тастап, тау етектеріне түседі. Ымыртта азығынаулауға шығады.
Пайдаланылған әдебиеттер
Беркінбай О.Б., Шабдарбаева Г.С., Хусаинов Д.М., Акоев М.Т. Қазақстан биоресурстары: Жануарлар әлемі. Алматы, 2013.
Дәуітбаева К.Э., Есжанов Б.Е., Сапарғалиева Н.С., Нұртазин С.Т. Жануарлар алуан түрлілігі. Алматы. 2011
Жалпы териология; Алматы 2010ж; Б. Есжанов; О.Беркінбай; Қ.Нұрғазы
Беркінбай О.Б., Шабдарбаева Г.С., Хусаинов Д.М., Акоев М.Т. Қазақстан биоресурстары: Жануарлар әлемі. Алматы, 2013.
Дәуітбаева К.Э., Есжанов Б.Е., Сапарғалиева Н.С., Нұртазин С.Т. Жануарлар алуан түрлілігі. Алматы. 2011
Жалпы териология; Алматы 2010ж; Б. Есжанов; О.Беркінбай; Қ.Нұрғазы
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік Университеті
СӨЖ
Тақырыбы:Сілеусіндер, Бархытты мысық, Жанаттар, Ескекаяқтылар
Орындаған: Абуғумарова А.Ж
Тобы:БЛ -409
Тексерген:Тугамбаева С.М
Семей, 2015
Жоспары
1. Мысықтыр тұқымдасы және оларға сипаттама
2. Итбалықтар туысы және оларға сипаттама
3. Жанаттар тұқымдасы және оларға сипаттама
Мысықтыр тұқымдасы
Бұл тұқымдасқа тіршілікке жақсы бейімделген, алдыңғы аяқтары бес, артқы аяқтары төрт саусақты, саусақтарының ұшымен жүретін орташа және ірі денелі жыртқыштар жатады. Денесі сымбатты, құйрықтары көп турлерінде ұзын, мойны қысқа. Басы домалақ, тұмсығы қысқа. Көздері үлкен, қарашықтары дөңгелек немесе сызық тәрізді тік. Құлақ пішіндері әртүрлі. Тері жамылғысы бір түстес, теңбіл немесе жолақты. Жүні қысқа, қалың әрі жұмсақ.
Tic формуласы: I 33; С 11; Р 3-22; М 11
Кейбір түрлерінің жоғарғы екінші жалған азу тісі дамымайды, түсіп қалады немесе еш уақытта болмайды (сабаншы, сілеусін).
Тұқымдас өкілдері Антарктика, Австралия құрылықтары, Мадагаскар мен кейбір мұхиттар аралдарында ғана кездеспейді. Қазба қалдықтары Еуропада эоценнен, бұрынғы Кеңестер елінің аумағында олигоценнен белгілі.
Мысықтар - орман, тау, шөл аймақтары мен өзен бойларында кездеседі. Қорегі ет, негізінен жатақта, қуыстарда, өте сирек інде тіршілік етеді.
Қазақстанда тұқымдастың 3 туысына (мысықтар, барыстар, қабыландар) жататын 8 түрі кездеседі.
Мысықтар туысы - бұл туыстың Қазақстанда алты түрі кездеседі.
Сілеусін (лат. Lynx lynx) - мысық тұқымдасына жататын жыртқыш. Тұрқының ұзындығы 87 - 104, құйрығы 20 - 31 см, салмағы 13 - 23 кг. Қазақстанда 3 түр тармағы бар, соның ішінде Түркістан сілеусіні Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген.Сілеусін-былайша ұқсастығы онша болмағанымен кәдмгі үй мысығының бір туысы.Сонымен қатар Сілеусіннің мысыққа қарағанда бітімі шомбал сирақты келетіні тағы да бар.Сілеусіннің құлағында қылшықты шашағы, ал екі ұртында сәнді сақалы болады.
Канадалық Сілеусін
Кәдімгі сілеусін
Еуропаның, Солтүстік, Алдыңғы және Орта Азия мен Солтүстік Американыңорманды, таулы аудандарында таралған. Қазақстанда сілеусіндердің үш түршесі кездеседі:
-еуропа сілеусіні;
- түркістан сілеусіні;
-алтай сілеусіні.
Қазақстанның солтүстік, орталық, шығыс және оңтүстік-аймақтарында кездеседі . Сан мөлшері азықтарының азды-көпті болуына байланысты өзгеріп отырады. Республикамызда Іле, Күнгей, Жетісу Алатауларында бұл жыртқыштың саны едәуір. Соңғы жылдары оңтүстік Алтайда да саны өсіп отырғаны байқалады.
Таулы, орманды жерлерде жатақ жасап мекендейді. Жатақтары көбіне ағаш түбінде орналасады. Негізінен отырықшы; бірақ қар қалың түсіп, қоректері аз болған жағдайларда тіршілік ететіншыршалы ормандарды тастап, тау етектеріне түседі. Ымыртта азығынаулауға шығады. Аулау әдісі - тосыннан шабуыл жасау. Қорегі - қоян, елік, суырлар мен тышқан тәрізді кеміргіштер және түрлі құстар (кұрлар, кекіліктер). Өлекселерді дежеуден қашпайды. Жылына екі реттүлейді.
Ақпан - наурызда ұйығып, мамыр айында аналықтары , 3-4 жас мысықтарды дүниеге келтіреді. Күшіктері келесі жылға дейін анасымен бірге жүреді. Тіршілігінің басқа жақтары жөнінен ғылымда мәлімет аз.
Жаулары: қасқар мен барыс.
Құтыру ауруына шалдығады.
Терісі бағалы аң. Үй құстары мен ұсак малдарға шабуыл жасап, аздап анда-санда зиян тигізіп те қояды. 1976 жылдан бастап, саны аз болғандықтан Қазақстанның оңтүстігі мен оңтүстік-шыгысында мекендейтін Түркістан сілеусінін аулауға тыйым салып, Қазақстанның Қызыл Кітабына енгізілген.
Қарақұлақ
Дене тұрқы 69-82 см, салмағы 8-12,7 кг. Алдыңғы аяқтары артқы аяқтарына қарағанда қысқа. Жирен түсті, құлақтары ұзын, үшкір, ұшында қара шашақтары бар. Жүрісі итке ұқсас, көбіне құйрығын жоғары көтеріп жүреді. Оның сілеусіннен айырмашылығы самай сақалы болмайды. Кейде оны Қарақал деп те атайды .
Африка, Ауғанстан, Иран, Орталық Индия, Түркменстан, Өзбекстан мен Қазақстанда таралған.
Республикамызда Каспий теңізінің жағалауынан бастап Маңғыстау, Бозашы түбектері мен Үстіртте кездеседі. Сан мөлшері өте аз. 1950-ші жылдардан бері 9 ғана мысықтың ұсталғаны белгілі.
Бұйрат-бұйрат құмдар мен тау етектерінде басқа бір сүтқоректілердің індерін, тіпті болмаса, бұта түбін қазып, жатақ жасап өмір сүреді. Баспанасын бірнеше жыл қатарынан пайдаланады. Көшіп-қонуы жайлы деректер жоқ. Десе де, кейбір жылдары көршілес Түркменстан мен Өзбекстаннан Үстірт пен Қызылқұмға енеді. Түнде жүреді, қыс пен көктемде күндіз де кездестіруге болады. Қолда ұстағанда жемтігін көбіне түнде жейді.
Шапшаң, өте тез қимылдайды. Ұшуға ұмтылған құстар мен қашуға дайындалған аңдарды орнынан атып тұрып, көзді ашып-жұмғанша қағып түседі. Ағаш, бұта, басына өрмелеп асыгып, жауынан кұтылады.
Қорегі - қоян, тараққұйрық, қосаяқтар мен кұм тышқандары. Кейде кірпілер мен түлкілерді де ұстап жейді. Азық құрамында ұсақ құстар, тасбақа, кесіртке мен жыландар, жәндіктер, бүйелер мен шаяндар да кездесе береді.
Хайуанаттар бағында тәулігіне 1100-1300 г ет жеп, су ішеді, бірақ сүйек кеміргені байқалған емес.
Өніп-өсуі, күшіктерінің дамуы жайында деректер шамалы. Түркменстанда қарақұлақтың жас балалары сәуір айының соңы мен мамырдың басында кездеседі. Бір ұяда көздері ашылмаған, дәрменсіз 3-4 жаңа туған мысықтар болады. Биологиясының көп жақтары ғылымға әлі белгісіз.
Денесінде кенелер (Hyalomma asiaticum, Synosternus longispinus) мен паразит кұрттар (Toxocara mystax, Macracantherhynchus catulinus, Physaloptera sp.) тіршілік етеді.
Өте сирек кездесетін болғандықтан қарақұлақтың гылым үшін маңызы бар. Халықаралық, Қазақстан Республикасының ҚызылКітаптарына енгізіліп, қоргауға алынған.
Түркістан сілеусіні- Жыртқыштар отряды - Carnivora Мысықтар тұқымдасы - Felidae. III-ші санат. Сілеусіннің саны азайған түршесі. Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан, Түрікменстан Қызыл кітаптарына енгізілген. Сілeусін, түр есебінде, халықаралық табиғат қорғау Одағының қызыл тізіміне кірген
Қазақстан фаунасында сілеусіннің үш түршесінің бірі, ал ТМД елдері фаунасында 8 түршенің бірі. Түркістан сілеусінінің таралуы Орталық Азия тауларын қамтиды. Қазақстанда Тянь-Шань, Жоңғар Алатауы, Тарбағатай, Свуырда таралған.Қаратауда (Сырдариялық) сілеусін XX ғасырдың 40-шы жылдары жойылып кеткен. Қылқан жапырақты және жапырақты ормандар, бұталар; негізінен, орман мен субальпі белдеулері арасы. Десе де, аңдар алып белдеулер мен тау етектерінде де кездеседі. ХІХ ғасырда бұрынғы Жетісу облысында кейбір жылдары 200-дей оңды аулаған. XX ғасыр басында сілеусін саны азайып кетті және 40-50-ші жылдары жыл сайын тек 20-30-дай аң терісі дайындау мекемелеріне түсті. Қазірде Іле Алатау анда 60-70-тей сілеусін бар, оның 10-12-сі Алматы қорығында, ал жалпы Солтүстік Тянь-Шаньда оның қоры 100-130-дай. Жоңғар Алатауында 90-шы жылдардың басында 250-300-дей аң тіршілік етті.Батыс Тянь-Шаньда сілеусін аз, Ақсу-Жабағылы қорығында 4-5 сілеусін өмір сүреді. Бір жерде тұрақты тіршілік етеді, бірақ қар қалың түсіп, азық қоры жетіспегенде маусымдық қоныс аударады. Тіршілігі Қараңғы түсе түнде өтеді. Күйлеуі - ақпан-наурыз айларында. 67-74 күндей буаз болады, 2-3 өсім береді. Жыныстық жағынан өмірінің екінші жылының аяғында жетіледі. Негізгі қоректері - қояндар, ұсақ кеміргіштер, суырлар, еліктер, жабайы шошқалар мен таутекелердің талалары, сирек құстар мен үй жануарлары. Негізгі жаулары мен бәсекелестері - қасқыр мен барыс. Қолда өсіру. Хайуанаттар парктерінде ұсталады және көбейеді. Ақсу-Жабағылы, Алматы қорықтарында, Іле-Алатауы, Көлсай көлдері, Сайрам-Өгем ұлттық парктерінде және бірқатар қорықшаларда қорғалады.
Шағыл мысығы Барханный кот
Дене тұрқы 40-52 см, салмағы 1,3-3,4 кг. Арқасы мен бүйірі құм түстес сарғыш, алдыңғы аяқтарында айқын емесқара жолақтарыболады. Мұндай жолақтар кейде арқасында, санында да кездеседі. Құйрығы да арқасы тәрізді сарғыш, 2-3 жолағы болады, ұшы қара, коңыр. Бауыры ақ болғанымен шаты балағына қарай және тамағы сарғыш. Кейбір жерлерде (Қызылорда облысы,Жалағаш ауданы) Сарбалақ аталуы да осыған байланысты болуы мүмкін. Табандары ұзые әрі қалың қылшықтармен көмкерілген. Құлағы үшбұрышты, самай сақалы жақсы дамыған.
Аравия мен Синай түбектерінде, Сахара шөлінің терістігінде, Өзбекстан, Түркменстан және Қазақстанда таралған.
Қазақстанда Маңғыстау түбегінде, Үстіртте, солтүстік Қызылқұмда кездеседі.
Осы аудандарда бірінеше жыл қатарынан жабайы аңдардың
тіршілігін зерттеу жұмыстарын жүргізгенде бар-жоғы бірнеше мысықтарды кездестірдік. Сан мөлшері өте аз.
Бұл мысық бұйрат кұмдар мен шағылдарда мекендейді. Мұндай жерлерде тіршілік етуіне табандарында болатын тарақ тәрізді қалың қылшықгтар да үлкен роль атқарады. Шағыл кұмдардың беткейлеріне ін қазады немесе түлкі, қарсақ індеріне басып кіріп, үлкен құм тышқандары мен тараққұйрықтың індерін кеңейтіп те тіршілік ете береді. Жас мысықтар жоқ мезгілдерде кез келген індерді паналайды немесе бұта түбін қазып, жатақ жасап, дем алады. Адамды көрсе бұғып қалатын әдеті бар.
Жылына екі рет: көктемде және жаз аяғына қарай тулейді.
Түнде жүреді, кейде күндіз де аң аулауға шығады. Негізгі қорегі - құм тышқандар, қосаяктар, тараққұйрықтар. Сол сияқты бауырымен жорғалаушыларды, құстар мен буынаяқтыларды аулайды.
Қолда ұстағанда еш уақытта су ішпейді. Мұндай ерекшелігі -мысықтың сусыз шөлді өлкеде тіршілік етуге өте жоғары бейімделгенін көрсетеді.
Қазақстанда көбеюі жайлы деректер аз. Сәуір мен мамырда 2-5 жас мысықтар дүниеге келеді. Олар дәрменсіз, көздері ашылмай туылады. Құлақ қалқандары жабық, денесін түк басқан. Жаңа туған мысықтардың дене тұрқы 143 мм, 2-3 күндіктерінің салмағы 105-108 г. Өте тез дамып, 10-11 айда, яғни қаңтар мен ақпанда, олардың салмағы ересек мысықтардың салмағына жетеді. Тіршілігінің басқа жақтары туралы деректер жоқ.
Құмды шөлді аймақтарда кұм тышқандарымен қоректеніп, олар-дың санын реттеуде біршама пайда келтіреді. Шағыл мысығы құмды ортада тіршілік етуге бейімделген аң ретінде гылымда алатын орны ерекше. Оларды барынша қорғап, болашақка сақтап қалу үшін Қазақстанның Қызыл Кітабына енгізілген.
ЕСКЕКАЯҚТЫЛАР ОТРЯДЫ (PINNIPEDIA)
Ескекаяқтылар-орташа және ірі көлемді жыртқыш аңдар, сулы ортаны мекендейді, бірақ өмірінің белгілі бір кезеңдерінде (көбею, түлеу) қатты төсеміктерді-субстрат (мұз, құрлық) қажет етеді және ұзақ уақыт бойы ауада болуды қалайды. Оның 32 түрі 3 тұқымдасқа біріккен. ТМД мен Қазақстан фаунасында 3 тұқымдасқа жататындардың ішіндегі тек 1 түрі - нағыз итбалық тұқымдасынан - каспий итбалығы мекендейді. Олар жоғарғы жағындағы ұзын сойдақ тісімен ерекшеленеді. 2 тұқымдас: нағыз және салпан құлақ итбалықты бір-бірінен құлақ қалқаны барлығымен ажыратады. Денесі қалтылдақ, қысқа мойнымен, байқаусыз тұлғаға ауысады. Алдыңғы және артқы аяқтары жүзу қанатына өзгерген. Кейбір тұқымдас өкілдерінің (котик, морж) артқы қанаттары тұлға астына қайырылып, құрлықта жануардың қозғалуына сүйеніш қызметін атқарады. Нағыз итбалықта олар алға қайырылмайды, тұрақты артқа бағытталған, сондықтан қатты төсемікте сүйеніш қызметін атқармайды. Көптеген ескекаяқтылар ірі немесе орташа көлемдегі аңдар, денесінің ұзындығы 1,2-ден 6,0 м.-ге, салмағы 20 кг.-нан 20 т.-ға дейін болады. Көптеген түрлерінің үлбірі (котиктен басқа) қысқа, қатты, нашар дамыған түбітпен, ал кейбірінде толық жойылып кеткен (морж). Бас сүйегінің маңдай алды сүйегінен түзілген терең шұңқыры бар, сондықтан бас сүйегінің томпайған ми бөлігі күрт сондай томпайған бетіне ауысады. Бұғанасы жоқ. Ұзақ мезгіл су ортасына бейімделгенінен, олардың аяқтары құрылысындағы және тұлғамен қарым-қатынасындағы ерекшеліктер айтарлықтай болуда. Аяқтарының бірталай бөлімі тұлға терісі қабында жасырынған, сыртқа алдыңғы жұп аяғының жартысына жуығы білек пен саусақ, артқыдан жұп - тек сирақ пен табанның үштен бір бөлігі, ал кейбіреуінде - тек табан болады. Ерекшелігі сол, оның қалың тері жарғағының бары, ол аяқтар саусақтарын байланыстырып, соңында олар қанаттарға айналады. Әр түрдің тырнақтары бірдей дамымайды, салпан құлақтылар мен сойдақ тістілерде олар кіші, нағыздарда жақсы дамыған. Жерүсті жыртқыштардан ерекшелігі сол, олар аяқтарын тек жылжуына ғана пайдаланады, олармен азық зерзаттарында ұстай алмайды. Аяқтары негізінен есуге нақтыланған. Қарны қарапайым, ұзын, ішек тәрізді, соқыр ішегі өте қысқа. Сезім ағзаларынан біршама дамыған есту мүшелері, ал көру, иіс сезу мүшелері нашар дамыған. Олар суда шағылысып, ұрпағын туа алмайды. Көбею кезеңі кезінде мұзға немесе құрлыққа шығады. Үлбір жабынын ауыстыру да суда өтпейді. Демалысында да судан шығады. Азығын тек судан олжанады. Олар баяу көбейеді, жылына бір реттен артық болмайды. Бір ғана ұрпақ әкеледі. Жыныстық жетілуі 3 жасынан бұрын жүрмейді.
ИТБАЛЫҚТАР ТҰҚЫМДАСЫ (Phocidae)
Итбалықтар денесінің ұзындығы 1-ден 6 м. дейін, салмағы 90 кг.-нан 3,5 тоннаға дейін. Нағыз итбалықтың артқы қанаттары өкше жалғастыруында бүгілмейді, сондықтан құрлықта немесе мұзда жылжығанда сүйеніш қызметін атқармайды. Аяқтары әр уақытта артқа созылғандықтан малтығанда негізгі қозғалыс ағза есептеледі. Екі қанаты да барлық бойында түктермен жабылған, тері-шеміршек жиегі болмайды. Тырнақтары жақсы дамыған, қанаттарының шетінде орналасқан. Денесі сүйір формалы, мойыны қысқа, басы жалпақ және жайпақ. Көзі ірі. Алдыңғы қанаттарындағы тырнақтары жақсы дамыған. Теріасты майы жануар салмағының кейде 13 жетеді. Түктері қалың, қысқа түбітімен, тек теңіз пілі жалаңаш келеді. Үлбірінің бояуы әр түрлі, жиі тарғыл болады. Сыртқы құлақ қалқаны барлық түрлерінде болмайды. Мойыны қысқа, аз қозғалады. Басының елеулі сүйір тұмсығы байқалады. Жоғарғы ернінде 6-10 қатар құратын моржға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік Университеті
СӨЖ
Тақырыбы:Сілеусіндер, Бархытты мысық, Жанаттар, Ескекаяқтылар
Орындаған: Абуғумарова А.Ж
Тобы:БЛ -409
Тексерген:Тугамбаева С.М
Семей, 2015
Жоспары
1. Мысықтыр тұқымдасы және оларға сипаттама
2. Итбалықтар туысы және оларға сипаттама
3. Жанаттар тұқымдасы және оларға сипаттама
Мысықтыр тұқымдасы
Бұл тұқымдасқа тіршілікке жақсы бейімделген, алдыңғы аяқтары бес, артқы аяқтары төрт саусақты, саусақтарының ұшымен жүретін орташа және ірі денелі жыртқыштар жатады. Денесі сымбатты, құйрықтары көп турлерінде ұзын, мойны қысқа. Басы домалақ, тұмсығы қысқа. Көздері үлкен, қарашықтары дөңгелек немесе сызық тәрізді тік. Құлақ пішіндері әртүрлі. Тері жамылғысы бір түстес, теңбіл немесе жолақты. Жүні қысқа, қалың әрі жұмсақ.
Tic формуласы: I 33; С 11; Р 3-22; М 11
Кейбір түрлерінің жоғарғы екінші жалған азу тісі дамымайды, түсіп қалады немесе еш уақытта болмайды (сабаншы, сілеусін).
Тұқымдас өкілдері Антарктика, Австралия құрылықтары, Мадагаскар мен кейбір мұхиттар аралдарында ғана кездеспейді. Қазба қалдықтары Еуропада эоценнен, бұрынғы Кеңестер елінің аумағында олигоценнен белгілі.
Мысықтар - орман, тау, шөл аймақтары мен өзен бойларында кездеседі. Қорегі ет, негізінен жатақта, қуыстарда, өте сирек інде тіршілік етеді.
Қазақстанда тұқымдастың 3 туысына (мысықтар, барыстар, қабыландар) жататын 8 түрі кездеседі.
Мысықтар туысы - бұл туыстың Қазақстанда алты түрі кездеседі.
Сілеусін (лат. Lynx lynx) - мысық тұқымдасына жататын жыртқыш. Тұрқының ұзындығы 87 - 104, құйрығы 20 - 31 см, салмағы 13 - 23 кг. Қазақстанда 3 түр тармағы бар, соның ішінде Түркістан сілеусіні Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген.Сілеусін-былайша ұқсастығы онша болмағанымен кәдмгі үй мысығының бір туысы.Сонымен қатар Сілеусіннің мысыққа қарағанда бітімі шомбал сирақты келетіні тағы да бар.Сілеусіннің құлағында қылшықты шашағы, ал екі ұртында сәнді сақалы болады.
Канадалық Сілеусін
Кәдімгі сілеусін
Еуропаның, Солтүстік, Алдыңғы және Орта Азия мен Солтүстік Американыңорманды, таулы аудандарында таралған. Қазақстанда сілеусіндердің үш түршесі кездеседі:
-еуропа сілеусіні;
- түркістан сілеусіні;
-алтай сілеусіні.
Қазақстанның солтүстік, орталық, шығыс және оңтүстік-аймақтарында кездеседі . Сан мөлшері азықтарының азды-көпті болуына байланысты өзгеріп отырады. Республикамызда Іле, Күнгей, Жетісу Алатауларында бұл жыртқыштың саны едәуір. Соңғы жылдары оңтүстік Алтайда да саны өсіп отырғаны байқалады.
Таулы, орманды жерлерде жатақ жасап мекендейді. Жатақтары көбіне ағаш түбінде орналасады. Негізінен отырықшы; бірақ қар қалың түсіп, қоректері аз болған жағдайларда тіршілік ететіншыршалы ормандарды тастап, тау етектеріне түседі. Ымыртта азығынаулауға шығады. Аулау әдісі - тосыннан шабуыл жасау. Қорегі - қоян, елік, суырлар мен тышқан тәрізді кеміргіштер және түрлі құстар (кұрлар, кекіліктер). Өлекселерді дежеуден қашпайды. Жылына екі реттүлейді.
Ақпан - наурызда ұйығып, мамыр айында аналықтары , 3-4 жас мысықтарды дүниеге келтіреді. Күшіктері келесі жылға дейін анасымен бірге жүреді. Тіршілігінің басқа жақтары жөнінен ғылымда мәлімет аз.
Жаулары: қасқар мен барыс.
Құтыру ауруына шалдығады.
Терісі бағалы аң. Үй құстары мен ұсак малдарға шабуыл жасап, аздап анда-санда зиян тигізіп те қояды. 1976 жылдан бастап, саны аз болғандықтан Қазақстанның оңтүстігі мен оңтүстік-шыгысында мекендейтін Түркістан сілеусінін аулауға тыйым салып, Қазақстанның Қызыл Кітабына енгізілген.
Қарақұлақ
Дене тұрқы 69-82 см, салмағы 8-12,7 кг. Алдыңғы аяқтары артқы аяқтарына қарағанда қысқа. Жирен түсті, құлақтары ұзын, үшкір, ұшында қара шашақтары бар. Жүрісі итке ұқсас, көбіне құйрығын жоғары көтеріп жүреді. Оның сілеусіннен айырмашылығы самай сақалы болмайды. Кейде оны Қарақал деп те атайды .
Африка, Ауғанстан, Иран, Орталық Индия, Түркменстан, Өзбекстан мен Қазақстанда таралған.
Республикамызда Каспий теңізінің жағалауынан бастап Маңғыстау, Бозашы түбектері мен Үстіртте кездеседі. Сан мөлшері өте аз. 1950-ші жылдардан бері 9 ғана мысықтың ұсталғаны белгілі.
Бұйрат-бұйрат құмдар мен тау етектерінде басқа бір сүтқоректілердің індерін, тіпті болмаса, бұта түбін қазып, жатақ жасап өмір сүреді. Баспанасын бірнеше жыл қатарынан пайдаланады. Көшіп-қонуы жайлы деректер жоқ. Десе де, кейбір жылдары көршілес Түркменстан мен Өзбекстаннан Үстірт пен Қызылқұмға енеді. Түнде жүреді, қыс пен көктемде күндіз де кездестіруге болады. Қолда ұстағанда жемтігін көбіне түнде жейді.
Шапшаң, өте тез қимылдайды. Ұшуға ұмтылған құстар мен қашуға дайындалған аңдарды орнынан атып тұрып, көзді ашып-жұмғанша қағып түседі. Ағаш, бұта, басына өрмелеп асыгып, жауынан кұтылады.
Қорегі - қоян, тараққұйрық, қосаяқтар мен кұм тышқандары. Кейде кірпілер мен түлкілерді де ұстап жейді. Азық құрамында ұсақ құстар, тасбақа, кесіртке мен жыландар, жәндіктер, бүйелер мен шаяндар да кездесе береді.
Хайуанаттар бағында тәулігіне 1100-1300 г ет жеп, су ішеді, бірақ сүйек кеміргені байқалған емес.
Өніп-өсуі, күшіктерінің дамуы жайында деректер шамалы. Түркменстанда қарақұлақтың жас балалары сәуір айының соңы мен мамырдың басында кездеседі. Бір ұяда көздері ашылмаған, дәрменсіз 3-4 жаңа туған мысықтар болады. Биологиясының көп жақтары ғылымға әлі белгісіз.
Денесінде кенелер (Hyalomma asiaticum, Synosternus longispinus) мен паразит кұрттар (Toxocara mystax, Macracantherhynchus catulinus, Physaloptera sp.) тіршілік етеді.
Өте сирек кездесетін болғандықтан қарақұлақтың гылым үшін маңызы бар. Халықаралық, Қазақстан Республикасының ҚызылКітаптарына енгізіліп, қоргауға алынған.
Түркістан сілеусіні- Жыртқыштар отряды - Carnivora Мысықтар тұқымдасы - Felidae. III-ші санат. Сілеусіннің саны азайған түршесі. Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан, Түрікменстан Қызыл кітаптарына енгізілген. Сілeусін, түр есебінде, халықаралық табиғат қорғау Одағының қызыл тізіміне кірген
Қазақстан фаунасында сілеусіннің үш түршесінің бірі, ал ТМД елдері фаунасында 8 түршенің бірі. Түркістан сілеусінінің таралуы Орталық Азия тауларын қамтиды. Қазақстанда Тянь-Шань, Жоңғар Алатауы, Тарбағатай, Свуырда таралған.Қаратауда (Сырдариялық) сілеусін XX ғасырдың 40-шы жылдары жойылып кеткен. Қылқан жапырақты және жапырақты ормандар, бұталар; негізінен, орман мен субальпі белдеулері арасы. Десе де, аңдар алып белдеулер мен тау етектерінде де кездеседі. ХІХ ғасырда бұрынғы Жетісу облысында кейбір жылдары 200-дей оңды аулаған. XX ғасыр басында сілеусін саны азайып кетті және 40-50-ші жылдары жыл сайын тек 20-30-дай аң терісі дайындау мекемелеріне түсті. Қазірде Іле Алатау анда 60-70-тей сілеусін бар, оның 10-12-сі Алматы қорығында, ал жалпы Солтүстік Тянь-Шаньда оның қоры 100-130-дай. Жоңғар Алатауында 90-шы жылдардың басында 250-300-дей аң тіршілік етті.Батыс Тянь-Шаньда сілеусін аз, Ақсу-Жабағылы қорығында 4-5 сілеусін өмір сүреді. Бір жерде тұрақты тіршілік етеді, бірақ қар қалың түсіп, азық қоры жетіспегенде маусымдық қоныс аударады. Тіршілігі Қараңғы түсе түнде өтеді. Күйлеуі - ақпан-наурыз айларында. 67-74 күндей буаз болады, 2-3 өсім береді. Жыныстық жағынан өмірінің екінші жылының аяғында жетіледі. Негізгі қоректері - қояндар, ұсақ кеміргіштер, суырлар, еліктер, жабайы шошқалар мен таутекелердің талалары, сирек құстар мен үй жануарлары. Негізгі жаулары мен бәсекелестері - қасқыр мен барыс. Қолда өсіру. Хайуанаттар парктерінде ұсталады және көбейеді. Ақсу-Жабағылы, Алматы қорықтарында, Іле-Алатауы, Көлсай көлдері, Сайрам-Өгем ұлттық парктерінде және бірқатар қорықшаларда қорғалады.
Шағыл мысығы Барханный кот
Дене тұрқы 40-52 см, салмағы 1,3-3,4 кг. Арқасы мен бүйірі құм түстес сарғыш, алдыңғы аяқтарында айқын емесқара жолақтарыболады. Мұндай жолақтар кейде арқасында, санында да кездеседі. Құйрығы да арқасы тәрізді сарғыш, 2-3 жолағы болады, ұшы қара, коңыр. Бауыры ақ болғанымен шаты балағына қарай және тамағы сарғыш. Кейбір жерлерде (Қызылорда облысы,Жалағаш ауданы) Сарбалақ аталуы да осыған байланысты болуы мүмкін. Табандары ұзые әрі қалың қылшықтармен көмкерілген. Құлағы үшбұрышты, самай сақалы жақсы дамыған.
Аравия мен Синай түбектерінде, Сахара шөлінің терістігінде, Өзбекстан, Түркменстан және Қазақстанда таралған.
Қазақстанда Маңғыстау түбегінде, Үстіртте, солтүстік Қызылқұмда кездеседі.
Осы аудандарда бірінеше жыл қатарынан жабайы аңдардың
тіршілігін зерттеу жұмыстарын жүргізгенде бар-жоғы бірнеше мысықтарды кездестірдік. Сан мөлшері өте аз.
Бұл мысық бұйрат кұмдар мен шағылдарда мекендейді. Мұндай жерлерде тіршілік етуіне табандарында болатын тарақ тәрізді қалың қылшықгтар да үлкен роль атқарады. Шағыл кұмдардың беткейлеріне ін қазады немесе түлкі, қарсақ індеріне басып кіріп, үлкен құм тышқандары мен тараққұйрықтың індерін кеңейтіп те тіршілік ете береді. Жас мысықтар жоқ мезгілдерде кез келген індерді паналайды немесе бұта түбін қазып, жатақ жасап, дем алады. Адамды көрсе бұғып қалатын әдеті бар.
Жылына екі рет: көктемде және жаз аяғына қарай тулейді.
Түнде жүреді, кейде күндіз де аң аулауға шығады. Негізгі қорегі - құм тышқандар, қосаяктар, тараққұйрықтар. Сол сияқты бауырымен жорғалаушыларды, құстар мен буынаяқтыларды аулайды.
Қолда ұстағанда еш уақытта су ішпейді. Мұндай ерекшелігі -мысықтың сусыз шөлді өлкеде тіршілік етуге өте жоғары бейімделгенін көрсетеді.
Қазақстанда көбеюі жайлы деректер аз. Сәуір мен мамырда 2-5 жас мысықтар дүниеге келеді. Олар дәрменсіз, көздері ашылмай туылады. Құлақ қалқандары жабық, денесін түк басқан. Жаңа туған мысықтардың дене тұрқы 143 мм, 2-3 күндіктерінің салмағы 105-108 г. Өте тез дамып, 10-11 айда, яғни қаңтар мен ақпанда, олардың салмағы ересек мысықтардың салмағына жетеді. Тіршілігінің басқа жақтары туралы деректер жоқ.
Құмды шөлді аймақтарда кұм тышқандарымен қоректеніп, олар-дың санын реттеуде біршама пайда келтіреді. Шағыл мысығы құмды ортада тіршілік етуге бейімделген аң ретінде гылымда алатын орны ерекше. Оларды барынша қорғап, болашақка сақтап қалу үшін Қазақстанның Қызыл Кітабына енгізілген.
ЕСКЕКАЯҚТЫЛАР ОТРЯДЫ (PINNIPEDIA)
Ескекаяқтылар-орташа және ірі көлемді жыртқыш аңдар, сулы ортаны мекендейді, бірақ өмірінің белгілі бір кезеңдерінде (көбею, түлеу) қатты төсеміктерді-субстрат (мұз, құрлық) қажет етеді және ұзақ уақыт бойы ауада болуды қалайды. Оның 32 түрі 3 тұқымдасқа біріккен. ТМД мен Қазақстан фаунасында 3 тұқымдасқа жататындардың ішіндегі тек 1 түрі - нағыз итбалық тұқымдасынан - каспий итбалығы мекендейді. Олар жоғарғы жағындағы ұзын сойдақ тісімен ерекшеленеді. 2 тұқымдас: нағыз және салпан құлақ итбалықты бір-бірінен құлақ қалқаны барлығымен ажыратады. Денесі қалтылдақ, қысқа мойнымен, байқаусыз тұлғаға ауысады. Алдыңғы және артқы аяқтары жүзу қанатына өзгерген. Кейбір тұқымдас өкілдерінің (котик, морж) артқы қанаттары тұлға астына қайырылып, құрлықта жануардың қозғалуына сүйеніш қызметін атқарады. Нағыз итбалықта олар алға қайырылмайды, тұрақты артқа бағытталған, сондықтан қатты төсемікте сүйеніш қызметін атқармайды. Көптеген ескекаяқтылар ірі немесе орташа көлемдегі аңдар, денесінің ұзындығы 1,2-ден 6,0 м.-ге, салмағы 20 кг.-нан 20 т.-ға дейін болады. Көптеген түрлерінің үлбірі (котиктен басқа) қысқа, қатты, нашар дамыған түбітпен, ал кейбірінде толық жойылып кеткен (морж). Бас сүйегінің маңдай алды сүйегінен түзілген терең шұңқыры бар, сондықтан бас сүйегінің томпайған ми бөлігі күрт сондай томпайған бетіне ауысады. Бұғанасы жоқ. Ұзақ мезгіл су ортасына бейімделгенінен, олардың аяқтары құрылысындағы және тұлғамен қарым-қатынасындағы ерекшеліктер айтарлықтай болуда. Аяқтарының бірталай бөлімі тұлға терісі қабында жасырынған, сыртқа алдыңғы жұп аяғының жартысына жуығы білек пен саусақ, артқыдан жұп - тек сирақ пен табанның үштен бір бөлігі, ал кейбіреуінде - тек табан болады. Ерекшелігі сол, оның қалың тері жарғағының бары, ол аяқтар саусақтарын байланыстырып, соңында олар қанаттарға айналады. Әр түрдің тырнақтары бірдей дамымайды, салпан құлақтылар мен сойдақ тістілерде олар кіші, нағыздарда жақсы дамыған. Жерүсті жыртқыштардан ерекшелігі сол, олар аяқтарын тек жылжуына ғана пайдаланады, олармен азық зерзаттарында ұстай алмайды. Аяқтары негізінен есуге нақтыланған. Қарны қарапайым, ұзын, ішек тәрізді, соқыр ішегі өте қысқа. Сезім ағзаларынан біршама дамыған есту мүшелері, ал көру, иіс сезу мүшелері нашар дамыған. Олар суда шағылысып, ұрпағын туа алмайды. Көбею кезеңі кезінде мұзға немесе құрлыққа шығады. Үлбір жабынын ауыстыру да суда өтпейді. Демалысында да судан шығады. Азығын тек судан олжанады. Олар баяу көбейеді, жылына бір реттен артық болмайды. Бір ғана ұрпақ әкеледі. Жыныстық жетілуі 3 жасынан бұрын жүрмейді.
ИТБАЛЫҚТАР ТҰҚЫМДАСЫ (Phocidae)
Итбалықтар денесінің ұзындығы 1-ден 6 м. дейін, салмағы 90 кг.-нан 3,5 тоннаға дейін. Нағыз итбалықтың артқы қанаттары өкше жалғастыруында бүгілмейді, сондықтан құрлықта немесе мұзда жылжығанда сүйеніш қызметін атқармайды. Аяқтары әр уақытта артқа созылғандықтан малтығанда негізгі қозғалыс ағза есептеледі. Екі қанаты да барлық бойында түктермен жабылған, тері-шеміршек жиегі болмайды. Тырнақтары жақсы дамыған, қанаттарының шетінде орналасқан. Денесі сүйір формалы, мойыны қысқа, басы жалпақ және жайпақ. Көзі ірі. Алдыңғы қанаттарындағы тырнақтары жақсы дамыған. Теріасты майы жануар салмағының кейде 13 жетеді. Түктері қалың, қысқа түбітімен, тек теңіз пілі жалаңаш келеді. Үлбірінің бояуы әр түрлі, жиі тарғыл болады. Сыртқы құлақ қалқаны барлық түрлерінде болмайды. Мойыны қысқа, аз қозғалады. Басының елеулі сүйір тұмсығы байқалады. Жоғарғы ернінде 6-10 қатар құратын моржға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz