Былғары және мех өңдеу технологиясы
Былғары және мех өңдеу технологиясы
МЕХТІ БОЯУ
БОЯҒЫШТАРДЫҢ ТОПТАСТЫРЫЛУЫ
Анилиндеп және жартылай анилиндеп әрлеу
Былғарыны әрлеудің механиқалық операциялары
БЫЛҒАРЫ МЕН МЕХ БОЯҒЫШТАРДЫҢ СИПАТТАМАСЫ
Органикалық қосылыстардың түсі туралы теорияның негізгі қағидалары
ӘРЛЕУДІҢ ФИЗИКАЛЫҚ.ХИМИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕРІ МЕН МЕХАНИҚАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРЫ
МЕХТІ БОЯУ
БОЯҒЫШТАРДЫҢ ТОПТАСТЫРЫЛУЫ
Анилиндеп және жартылай анилиндеп әрлеу
Былғарыны әрлеудің механиқалық операциялары
БЫЛҒАРЫ МЕН МЕХ БОЯҒЫШТАРДЫҢ СИПАТТАМАСЫ
Органикалық қосылыстардың түсі туралы теорияның негізгі қағидалары
ӘРЛЕУДІҢ ФИЗИКАЛЫҚ.ХИМИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕРІ МЕН МЕХАНИҚАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРЫ
Былғары және мех өңдеу технологиясы мех жартылай фабрикатын, нан ашытқыларымен өңдеуді айтады. Бұның ерекше әсер қалдыру себебі, тері өте жұмсақ және тері тінінің иілімдігінде. Бірақта кері жақтары да бар: үлкен уақыт қажеттілігі, ашытқымен жүнді жабынның кірлеуі, қолданатын заттардың қымбаттылығы. Сол себепті, қазіргі таңда бұл тәсілді жоғары сортты қаракөл және бұлғын терілерін өңдегенде ғана пайдаланады.
Ашыту үшін құрамында крахмал, белокты заттар, қант, протеолитті және диастатты ферменттері бар ірі тартылған сұлы немесе арпа жармасын пайдаланады. Ашытудан өткен былғары тіні жұмсарып, соның әсерінен жоғары созымдылық қасиетке ие болады.
Ашыту дегеніміз не? Мех өңдеу әдісіне ащы болтушканы пайдалану арқылы жүреді. Болтушканы суға ұн мен ас тұзын қосып жасайды. Сұлыдан жасалған болтушка температурасы 35-39°С кезінде сүт қышқылы ашу басталады. Ашу процесі былай жүргізіледі: ұн крахмалы фермент әсерінен қантқа айналады да, сүт қышқылы бактериялар әсерінен органикалық қышқыл түзіледі. Қышқыл қосылған сайын шектелген қышқылдыққа жеткенше қышқылдана береді, осыдан соң бактериялар жойылады, қышқылданған ашытқыға ас түзын қосу нәтижесінде теріге күкірт қышқылы сияқты әсер ететін пикель алынады. Ашытудағы ферменттің әсерінен өзеңнің талшықты құрамы борпылдақтанады, ал оған органикалық қышқыл ашытқысын қосып, жұмсартылған, борпылдақ, созылмалы өзең алады.
Ферментті әлсіз қышқыл ортада пайдаланады. Сондықтан ашытқыға шамамен 2-2,5 г/л алғашындағы қышқылдықты араластырады, 1-ші сірке қышқылын, сосын қышқылдығьн жоғарылата береді. Ашықыдағы теріні жылы қоймаларда ұстайды, ал 4-5 күннен соң қышқылдығы 10-12 г/л -ге жетеді.
Ұшпайтын қышқыл мөлшерін анықтау кезінде 10 см3 сүзілген ашытқы ерітіндісін конус формалы шыны ыдысқа салып, 400 мл тазартылған су қосады да ашық ыдыста бастапқы көлемге келгенше қайнатады. Содан соң ерітіндіні суытады және фенолфталейннің қатысуымен әлсіз қызғылт түске бояғанға дейін 0,1 н сілті ерітіндісімен титрлейді. Ұшпайтын қышқылдардың мөлшерін жалпы қышқылдардың мөлшерін есептегендей есептейді.
Ұшпа қышқылдардың мөлшерін, қышқылдардың жалпы мөлшері және ұшпайтын қышқылдардың мөлшері арасындағы айырмашылық арқылы есептейді. рН-ты индикатордың көмегімен немесе потенциометрмен анықтайды.
Ашыту үшін құрамында крахмал, белокты заттар, қант, протеолитті және диастатты ферменттері бар ірі тартылған сұлы немесе арпа жармасын пайдаланады. Ашытудан өткен былғары тіні жұмсарып, соның әсерінен жоғары созымдылық қасиетке ие болады.
Ашыту дегеніміз не? Мех өңдеу әдісіне ащы болтушканы пайдалану арқылы жүреді. Болтушканы суға ұн мен ас тұзын қосып жасайды. Сұлыдан жасалған болтушка температурасы 35-39°С кезінде сүт қышқылы ашу басталады. Ашу процесі былай жүргізіледі: ұн крахмалы фермент әсерінен қантқа айналады да, сүт қышқылы бактериялар әсерінен органикалық қышқыл түзіледі. Қышқыл қосылған сайын шектелген қышқылдыққа жеткенше қышқылдана береді, осыдан соң бактериялар жойылады, қышқылданған ашытқыға ас түзын қосу нәтижесінде теріге күкірт қышқылы сияқты әсер ететін пикель алынады. Ашытудағы ферменттің әсерінен өзеңнің талшықты құрамы борпылдақтанады, ал оған органикалық қышқыл ашытқысын қосып, жұмсартылған, борпылдақ, созылмалы өзең алады.
Ферментті әлсіз қышқыл ортада пайдаланады. Сондықтан ашытқыға шамамен 2-2,5 г/л алғашындағы қышқылдықты араластырады, 1-ші сірке қышқылын, сосын қышқылдығьн жоғарылата береді. Ашықыдағы теріні жылы қоймаларда ұстайды, ал 4-5 күннен соң қышқылдығы 10-12 г/л -ге жетеді.
Ұшпайтын қышқыл мөлшерін анықтау кезінде 10 см3 сүзілген ашытқы ерітіндісін конус формалы шыны ыдысқа салып, 400 мл тазартылған су қосады да ашық ыдыста бастапқы көлемге келгенше қайнатады. Содан соң ерітіндіні суытады және фенолфталейннің қатысуымен әлсіз қызғылт түске бояғанға дейін 0,1 н сілті ерітіндісімен титрлейді. Ұшпайтын қышқылдардың мөлшерін жалпы қышқылдардың мөлшерін есептегендей есептейді.
Ұшпа қышқылдардың мөлшерін, қышқылдардың жалпы мөлшері және ұшпайтын қышқылдардың мөлшері арасындағы айырмашылық арқылы есептейді. рН-ты индикатордың көмегімен немесе потенциометрмен анықтайды.
Әдебиеттер:
Царева В.Н. Товароведение пушно-мехового сырья и готовой продукции.М., Легкая индустрия-1974 г.
Елемесов К.Е., Закиров М.Д. и др. Товароведение каракулево-смушкового,пушно-мехового и овчино-шубного сырья. Алматы, 1993 г.
ГОСТы на пушно-меховое и кожевенное сырье.
Смагулов А.К. и др. Технология переработки и товароведение продукции охотничьего хозяйства.
Лукашев Н.И. Заготовка пушно-мехового сырья.
Царева В.Н. Товароведение пушно-мехового сырья и готовой продукции.М., Легкая индустрия-1974 г.
Елемесов К.Е., Закиров М.Д. и др. Товароведение каракулево-смушкового,пушно-мехового и овчино-шубного сырья. Алматы, 1993 г.
ГОСТы на пушно-меховое и кожевенное сырье.
Смагулов А.К. и др. Технология переработки и товароведение продукции охотничьего хозяйства.
Лукашев Н.И. Заготовка пушно-мехового сырья.
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым минстірлігінің Семей қаласындағы Шәкәрім атындағы Мемлекеттік Университеті
СӨЖ
Тақырыбы: Былғары және мех өңдеу технологиясы
Орындаған: Карипхан.Ж.Е
Тексерген: Туманбаев.В.М
Семей 2015ж
Былғары және мех өңдеу технологиясы мех жартылай фабрикатын, нан ашытқыларымен өңдеуді айтады. Бұның ерекше әсер қалдыру себебі, тері өте жұмсақ және тері тінінің иілімдігінде. Бірақта кері жақтары да бар: үлкен уақыт қажеттілігі, ашытқымен жүнді жабынның кірлеуі, қолданатын заттардың қымбаттылығы. Сол себепті, қазіргі таңда бұл тәсілді жоғары сортты қаракөл және бұлғын терілерін өңдегенде ғана пайдаланады.
Ашыту үшін құрамында крахмал, белокты заттар, қант, протеолитті және диастатты ферменттері бар ірі тартылған сұлы немесе арпа жармасын пайдаланады. Ашытудан өткен былғары тіні жұмсарып, соның әсерінен жоғары созымдылық қасиетке ие болады.
Ашыту дегеніміз не? Мех өңдеу әдісіне ащы болтушканы пайдалану арқылы жүреді. Болтушканы суға ұн мен ас тұзын қосып жасайды. Сұлыдан жасалған болтушка температурасы 35-39°С кезінде сүт қышқылы ашу басталады. Ашу процесі былай жүргізіледі: ұн крахмалы фермент әсерінен қантқа айналады да, сүт қышқылы бактериялар әсерінен органикалық қышқыл түзіледі. Қышқыл қосылған сайын шектелген қышқылдыққа жеткенше қышқылдана береді, осыдан соң бактериялар жойылады, қышқылданған ашытқыға ас түзын қосу нәтижесінде теріге күкірт қышқылы сияқты әсер ететін пикель алынады. Ашытудағы ферменттің әсерінен өзеңнің талшықты құрамы борпылдақтанады, ал оған органикалық қышқыл ашытқысын қосып, жұмсартылған, борпылдақ, созылмалы өзең алады.
Ферментті әлсіз қышқыл ортада пайдаланады. Сондықтан ашытқыға шамамен 2-2,5 гл алғашындағы қышқылдықты араластырады, 1-ші сірке қышқылын, сосын қышқылдығьн жоғарылата береді. Ашықыдағы теріні жылы қоймаларда ұстайды, ал 4-5 күннен соң қышқылдығы 10-12 гл -ге жетеді.
Ұшпайтын қышқыл мөлшерін анықтау кезінде 10 см[3] сүзілген ашытқы ерітіндісін конус формалы шыны ыдысқа салып, 400 мл тазартылған су қосады да ашық ыдыста бастапқы көлемге келгенше қайнатады. Содан соң ерітіндіні суытады және фенолфталейннің қатысуымен әлсіз қызғылт түске бояғанға дейін 0,1 н сілті ерітіндісімен титрлейді. Ұшпайтын қышқылдардың мөлшерін жалпы қышқылдардың мөлшерін есептегендей есептейді.
Ұшпа қышқылдардың мөлшерін, қышқылдардың жалпы мөлшері және ұшпайтын қышқылдардың мөлшері арасындағы айырмашылық арқылы есептейді. рН-ты индикатордың көмегімен немесе потенциометрмен анықтайды.
Қолмен ұстап, көзбен көру арқылы органолептикалық бақылау; ашытудан кейін тері жоғарғы илгіштікке және кейбір құрғақтыққа ие болуы керек. Шел қабаты жағынан бүктеген және қысқан кезде ақ жолақ (сушинка) пайда болады, ал түкті жабынының өзеңмен байланысы ашытудан кейін әлсірейді, әсіресе терінің қолтық жақтары. Ашытуды микроскоппен бақылау өзеңнің боялған тіліктерін микроскоппен қарау аркылы жүргізіледі.
МЕХТІ БОЯУ
Табиғатта эстетикалық сапасымен қанағаттандырылған мехтар (бір түсті) өте сирек кездеседі. Сонымен қоса тұқымы бір, бірнеше аңдардан тігілген терінің әрбір бөлігі біркелкі түсті болмайды. Барлығымызға сүйікті өте бағалы сортты мехтардың қымбат және қол жете бермейтіні құпия емес. Бұның бәріне себеп - мехтік бояуында.
Бояу - бұл жүн жабынын табиғи бояумен терендету жолымен әсемдеу. Мех өндірісіндегі көптеген процестер сияқты, бояу да бірнеше стадиялардан тұрады. Бояу кезіндегі негізі мәселе - тері тінінің қасиетін сақтап қалу.
Егер жоғары температурада немесе үлкен концентарциялы бояғышта өнделсе, онда ол жарылып, қатқылданып кетеді. Сондықтан суық немесе жылылау бояғышпен бояған дұрыс. Егер сіз бояу техникасын әлі меңгере қоймасаңыз, әлсіз ертіндіден бастап, біртіндеп жоғары концентрациядағы ертіндімен жұмыс істеген дұрыс.
Мехті және дайын өнімді бояу кезінде оның ұзындығы, жұмсақтығы мен жүннің иілгіштігі өте үлкен орын алады. Мамығына қарағанда жоғары талшықты бояу қиынға түседі.
IY. ӘРЛЕУДІҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ХИМИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕРІ МЕН МЕХАНИҚАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРЫ
Былғары мен мехты әрлеу физикалық-химиялық процестер мен механикалық операциялардың жиынтығынан тұрады. Оның негізгі мақсаты - эстетикалық талап-тілектерге сай әдемі өң беру, сонымен қатар ауданын үлкейту.
Былғары мен мехты әрлеу илеуден кейін атқарылады да, мынадай физикалық-химиялық процестер жүреді: бояу, толықтыру, майлау, кептіру, ылғалдандыру, түрлендіру, жаңа бояу мен жұмсарту, созу, керу, нығыздау, бедер салу, тегістеу, шетін қию, ауданын өлшеу және т.б. механикалық операциядарды қамтиды. Процестердің аталған екі тобының қай кезекте орындалуы былғары мен мех түріне байланысты болады.
Анилиндеп және жартылай анилиндеп әрлеу
Аиилиндеп әрлеу табиғи беті бар және жоғары сапалы былғары өндіруде колданылады. Ол үшін былғарыға өте жұқа, таза, түссіз, мөлдір пленка кондырады. Бұл пленкадан табиғи бедер жақсы көрініп тұрады. Мұндай тұр беру былғарыға бұрын анилиндік деп аталған, органиқалық бояуларды колданған жағдайда ғана алынған. Бұл әрлеуде түссіз және жақсы сіңетін пленқатүзгіш қолданылады. Анилиндеп әрлеу оның алдында барабанда өтетін бояудың өте сапалы болуын талап етеді. Бояу былғары ауданы бойынша біркелкі және бетпен берік байланыста болуы керек. Бетінің аздаған ақауы бар былғарыны жартылай анилиидеу әдісімен әрлейді. Ол үшін былғары беті қырналып, тегістеліп одан аздап беті боялады, былғары бетін қырнау кезінде ақаулар жойылатын болғандықтан әрдеудің бұл түрі шикізат сапасына анилиндеп әрлеуге қарағанда онша көп талаптар қойылмайды. Сондықтан да жартылай анилиндеп әрлеу әдісі кең тараған.
Былғарыны әрлеудің механиқалық операциялары
Механикалық операциялардың нәтижесінде, былғары мен мехтың сыртқы пішіні қойылған талапқа сай, серпімді, иілгіштік қасиеттерге ие болады. Былғарыны әрлеудің механиқалық операцияларына сығу, былғарының бетін тегістеу, созу немесе керу, сүргілеу, престеу, нығыздау, ауданын және қалыңдығын өлшеу жатады.
Мехты әрлеудің механикалық операциясына жататындар: жұмсарту, тарау, сабау және түкті жабынды тазарту, қырқу, қылшық жүнді қырқу, үтектеу, ауданын өлшеу. Былғарылық жартылай фабрикат пен мех тінін әрлеудің механикалық операциялары мынадай мақсаттарда жүргізіледі:
1. Былғарының қалыңдығын ауданы бойынша біркелкі ету, жартылай фабрикаттың беткі қабаты мен бахтарма жағына қажетті сыртқы өң беру, ақау-кемістігі болған жағдайда былғарының беткі жағын тегістеу, қыртысын жазу, жалтыраған түр, түс беріп, жасанды бедер салу.
2. Жартылай фабрикат пен мех тінінің құрылысын өзгерту үшін олардың құрылымдық элементтерін ажырату және тығыздау. Бұл операциялар былғары мен мехтың жұмсақ, созылмалы болуын қамтамасыз етеді.
БЫЛҒАРЫ МЕН МЕХ БОЯҒЫШТАРДЫҢ СИПАТТАМАСЫ
Бояғыштар деп әртүрлі материалдарға әркелкі түр бере алатын органикалық түрлі-түсті қосылыстарды айтады. Бояғыштар табиғи және синтетикалық болып бөлінеді. Қазіргі кезде былғары мен мех өнеркәсібінде бояуы қанық, әрі химиялық құрылымы әртүрлі синтетикалық бояғыштар ғана пайдаланылады. Маталарды бояйтын көбіне өсімдіктерден алынған табиғи бояғыш заттар, мысалы, ойран шөп тамырынан - ализарин құрамына қаныққан глюкозиді бар, өсімдік жапырағынан - индиго өте ерте заманнан белгілі болған. Дүние жүзінде 5000-нан астам бояғыш заттар өндіріледі. Бұлардың көбі талшықты материалды бояуға жұмсалады. Жасанды жолмен алынған бояғыш заттар түрлі-түстілігіне, материалдың тегіне, бояу тәсіліне, химиялық қасиеттеріне қарай бірнеше топтарға бөлінеді: құрамында азотобы ( - N=N-1) бар азобояғыштар, триарилмет; ащы бояғыш заттар, құрамында нитротобы (- NO2) және ортонитрофенолдардың немесе ортонитроанилин туындылары болатын нитробояғыштар, күкіртті бояғыштар - органикалық қосылыстардың күкірт пен күкіртті сілтілермен әрекеттесуінен алынатын өнімдер және басқа бояғыш заттар тобы (индигиодты антрахинонды, полициклды т. б.). Физиқалық қасиеттеріне қарай, суда еритін және ерімейтін болып екі топқа бөлінеді. Суда ерітіндер - катионды және анионды деп бөлінеді. Біріншісі - диарилметанды, триарилметанды т. б. бояғыштар, екіншісі - диазо - полиазобояғыштар т.б. Суда ерімейтін бояғьштарға кубты, күкіртті бояғыштар жатады.
Табиғи бояғыш заттар дегеніміз - тірі ағзалардан алынатын түсті органикалық қосылыстар. Бұрын бұлар аса маңызды болғанымен, жасанды бояғыштар алынғаннан кейін өте аз қолданылып отыр. Табиғи бояғыш заттардың құрамы өте күрделі. Сондықтан оларды химиялық, органикалық қосылыстар сияқты функционалдық тобы бойынша алифатты және алициклидті қатардың табиғи бояғыш заттары деп ажыратады. Бұларға негізінен қаротиноидтар кіреді, олардың бояғыштық қасиетімен қатар дәрі-дәрмектік қасиеттері де болады.
Органикалық қосылыстардың түсі туралы теорияның негізгі қағидалары
Айналамыздағы заттардың әртүрлі түсті болуы, олардың жарықпен әрекеттесуі, белгілі бір ұзындығы бар жарық сәулелерді жұтуынан болады. Жарық сәулесі фотондар ағыны болып табылады, яғни ол электромагниттік энергияның кванттары. Адамның көзі сәулелердің энергиясы 2,5∙10[22]-5∙10[22] кДж болып келетін бөлігін ғана көре алады, спектрдің көзге көрінетін бұл бөлігінде сәуле толқындарының ұзындығы 760-400 нм аралығында болады. Егер бұл диапозондағы барлық сәулелер көзге әсер етсе, көз ақ түс көреді, ал белгілі бір толқын ұзындығы бар сәуле әсер етсе, онда кез-келген белгілі бір түсті кереді. Мұндай сәуленің түсі оның толқын ұзындығына байланысты.
Жарық түскен денеден толық өтіп кетсе, ол түссіз, толық өтпей, шағылысып қайтса ол қара болып көрінеді. Ал дене жарықтың белгілі бір бөлігін ғана өткізіп, қалғанын қайтарса ол түрлі-түсті болып байқалады. Барлық түстер ахроматикалық және хроматикалық болып екіге белінеді. Ақ, сұр және қара түстер - ахроматикалық, ал қызыл, сары, жасыл т.б. түстер - хроматикалық түстерге жатады.
Қазіргі тұрғыдан қарағанда дененің жарықтың белгілі бір толқын ұзындығы бар сәулелерін ғана қабылдауы, молекулалардың ішкі энергиясының кванттық табиғатынан болады. Молекулалардың әр түрінің ішкі энергиясы тек белгілі бір деңгейде ғана болады. Сәулелермен әрекеттесу кезінде молекула жай жағдайдан (Е) қозу жағдайына (Еқозу) көшеді, бірақ фотон энергиясы қозу үшін керек энергиямен (Е) тең болу керек:
(Е = Еқозу) -- Ежай
Қозу үшін керек энергияға энергиясы сәйкес келмейтін фотондар молекуламен әрекеттеспейді. Жұтылатын жарықтың толқын ұзындығы (Д) мен заттың бір молекуласының және бір молінің қозу энергиясы (∆Е) тиісінше төмендегідей байланыста:
∆Е = һ сλ және ∆Е = һ∙с∙NА λ,
мұнда: һ - Планк тұрақтысы (6,62∙10[27]кДж∙С);
С - жарықтың жылдамдығы (3∙10[17] нмс);
NА- Авогадро саны (6,02∙10[23] моль[-1]).
Тұрақты сандарды орнына қойғанда ∆Е = 12∙ 0[4] λ тең болады. Сонда λ орнына спектрдің көрінетін бөлігінің шектерінің (λ = 400 нм және λ = 760 нм) толқын ұзындықтарының мәнін қойғанда, ∆Е тиісінше 300 және 158 кДжмоль болады, яғни заттың түрлі-түсті болуы үшін оның молекуласы оған 158-300 кДжмоль аралығында энергия түскенде қозу жағдайына өтуі керек.
Бұл шартты қанағаттандыратын, құрамында тұрақсыз қос байланыстар неғұрлым көп болатын органиқалық заттар. Ал атомдары бір-бірімен жай, жекелеген байланыстармен байланысқан молекулаларды қоздыру үшін, көрсетілген деңгейден анағұрлым көп энергия керек екені белгілі. Қозу энергиясы 800 кДжмоль қаныққан көмірсутектердің түссіз болуы осы себептен.
БОЯҒЫШТАРДЫҢ ТОПТАСТЫРЫЛУЫ
Бояғыштарды ғылыми тұрағыдан топтастыру, олардың көп түрлілігімен құрамымен, молекулалық құрылымы және объектіні бояу қатынасымен байланысты. Өндірістің барлық түрлерінде, оның ішінде тоқыма және жеңіл өнеркәсібі бояғыштарды өте қажет етеді.
Қазіргі кезде бояғыштардың екі тобы бар: химиялық және техникалық.
Химиялық топтың құрылымы - химиялық құрамын, хромофордың жүйесін және алу тәсілін қамтиды. Бояғыштарды химиялық топтастыру, химиялық және техникалық тұрғыдан қарағанда өте ыңғайлы, бірақ мамандар үшін техникалық топтастыру бояғыштың қасиетімен қоса, алу жолын және қолдану жағын қарастыратын болғандықтан біршама жақындау.
Техникалық қасиеттері және боялатын объектіге қатынасына қарай бояғыштар 14 топқа бөлінеді: 1) Қышқылдық; 2) Негіздік; 3) Тура; 4) Протравты; 5) Кубты; 6) Кубозолдар мен индигозолдар; 7) Суықтай бояу өнімдері; 8) Күкіртті; 9) Пигменттер; 10) Лак; 11) Ацетатты жібек пен синтетикалық талшық бояғыштары; 12) Май және спиртте еритіндер; 13) Нигрозин; 14) Мех бояйтын бояғыштар.
Бұл топтастыру бояғыштардың химиялық құрылымын ескермесе де, практикада пайдалану үшін бояғыштарды таңдауды жеңілдетеді. Химиялық топтастыру бояғыштардың химиялық құрылымының айырмашылықтарына, оларда белгілі химиялық топтардың бар-жоғы және алу әдістерінің ортақтығына негізделген. Бұл топтастыру бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
СӨЖ
Тақырыбы: Былғары және мех өңдеу технологиясы
Орындаған: Карипхан.Ж.Е
Тексерген: Туманбаев.В.М
Семей 2015ж
Былғары және мех өңдеу технологиясы мех жартылай фабрикатын, нан ашытқыларымен өңдеуді айтады. Бұның ерекше әсер қалдыру себебі, тері өте жұмсақ және тері тінінің иілімдігінде. Бірақта кері жақтары да бар: үлкен уақыт қажеттілігі, ашытқымен жүнді жабынның кірлеуі, қолданатын заттардың қымбаттылығы. Сол себепті, қазіргі таңда бұл тәсілді жоғары сортты қаракөл және бұлғын терілерін өңдегенде ғана пайдаланады.
Ашыту үшін құрамында крахмал, белокты заттар, қант, протеолитті және диастатты ферменттері бар ірі тартылған сұлы немесе арпа жармасын пайдаланады. Ашытудан өткен былғары тіні жұмсарып, соның әсерінен жоғары созымдылық қасиетке ие болады.
Ашыту дегеніміз не? Мех өңдеу әдісіне ащы болтушканы пайдалану арқылы жүреді. Болтушканы суға ұн мен ас тұзын қосып жасайды. Сұлыдан жасалған болтушка температурасы 35-39°С кезінде сүт қышқылы ашу басталады. Ашу процесі былай жүргізіледі: ұн крахмалы фермент әсерінен қантқа айналады да, сүт қышқылы бактериялар әсерінен органикалық қышқыл түзіледі. Қышқыл қосылған сайын шектелген қышқылдыққа жеткенше қышқылдана береді, осыдан соң бактериялар жойылады, қышқылданған ашытқыға ас түзын қосу нәтижесінде теріге күкірт қышқылы сияқты әсер ететін пикель алынады. Ашытудағы ферменттің әсерінен өзеңнің талшықты құрамы борпылдақтанады, ал оған органикалық қышқыл ашытқысын қосып, жұмсартылған, борпылдақ, созылмалы өзең алады.
Ферментті әлсіз қышқыл ортада пайдаланады. Сондықтан ашытқыға шамамен 2-2,5 гл алғашындағы қышқылдықты араластырады, 1-ші сірке қышқылын, сосын қышқылдығьн жоғарылата береді. Ашықыдағы теріні жылы қоймаларда ұстайды, ал 4-5 күннен соң қышқылдығы 10-12 гл -ге жетеді.
Ұшпайтын қышқыл мөлшерін анықтау кезінде 10 см[3] сүзілген ашытқы ерітіндісін конус формалы шыны ыдысқа салып, 400 мл тазартылған су қосады да ашық ыдыста бастапқы көлемге келгенше қайнатады. Содан соң ерітіндіні суытады және фенолфталейннің қатысуымен әлсіз қызғылт түске бояғанға дейін 0,1 н сілті ерітіндісімен титрлейді. Ұшпайтын қышқылдардың мөлшерін жалпы қышқылдардың мөлшерін есептегендей есептейді.
Ұшпа қышқылдардың мөлшерін, қышқылдардың жалпы мөлшері және ұшпайтын қышқылдардың мөлшері арасындағы айырмашылық арқылы есептейді. рН-ты индикатордың көмегімен немесе потенциометрмен анықтайды.
Қолмен ұстап, көзбен көру арқылы органолептикалық бақылау; ашытудан кейін тері жоғарғы илгіштікке және кейбір құрғақтыққа ие болуы керек. Шел қабаты жағынан бүктеген және қысқан кезде ақ жолақ (сушинка) пайда болады, ал түкті жабынының өзеңмен байланысы ашытудан кейін әлсірейді, әсіресе терінің қолтық жақтары. Ашытуды микроскоппен бақылау өзеңнің боялған тіліктерін микроскоппен қарау аркылы жүргізіледі.
МЕХТІ БОЯУ
Табиғатта эстетикалық сапасымен қанағаттандырылған мехтар (бір түсті) өте сирек кездеседі. Сонымен қоса тұқымы бір, бірнеше аңдардан тігілген терінің әрбір бөлігі біркелкі түсті болмайды. Барлығымызға сүйікті өте бағалы сортты мехтардың қымбат және қол жете бермейтіні құпия емес. Бұның бәріне себеп - мехтік бояуында.
Бояу - бұл жүн жабынын табиғи бояумен терендету жолымен әсемдеу. Мех өндірісіндегі көптеген процестер сияқты, бояу да бірнеше стадиялардан тұрады. Бояу кезіндегі негізі мәселе - тері тінінің қасиетін сақтап қалу.
Егер жоғары температурада немесе үлкен концентарциялы бояғышта өнделсе, онда ол жарылып, қатқылданып кетеді. Сондықтан суық немесе жылылау бояғышпен бояған дұрыс. Егер сіз бояу техникасын әлі меңгере қоймасаңыз, әлсіз ертіндіден бастап, біртіндеп жоғары концентрациядағы ертіндімен жұмыс істеген дұрыс.
Мехті және дайын өнімді бояу кезінде оның ұзындығы, жұмсақтығы мен жүннің иілгіштігі өте үлкен орын алады. Мамығына қарағанда жоғары талшықты бояу қиынға түседі.
IY. ӘРЛЕУДІҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ХИМИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕРІ МЕН МЕХАНИҚАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРЫ
Былғары мен мехты әрлеу физикалық-химиялық процестер мен механикалық операциялардың жиынтығынан тұрады. Оның негізгі мақсаты - эстетикалық талап-тілектерге сай әдемі өң беру, сонымен қатар ауданын үлкейту.
Былғары мен мехты әрлеу илеуден кейін атқарылады да, мынадай физикалық-химиялық процестер жүреді: бояу, толықтыру, майлау, кептіру, ылғалдандыру, түрлендіру, жаңа бояу мен жұмсарту, созу, керу, нығыздау, бедер салу, тегістеу, шетін қию, ауданын өлшеу және т.б. механикалық операциядарды қамтиды. Процестердің аталған екі тобының қай кезекте орындалуы былғары мен мех түріне байланысты болады.
Анилиндеп және жартылай анилиндеп әрлеу
Аиилиндеп әрлеу табиғи беті бар және жоғары сапалы былғары өндіруде колданылады. Ол үшін былғарыға өте жұқа, таза, түссіз, мөлдір пленка кондырады. Бұл пленкадан табиғи бедер жақсы көрініп тұрады. Мұндай тұр беру былғарыға бұрын анилиндік деп аталған, органиқалық бояуларды колданған жағдайда ғана алынған. Бұл әрлеуде түссіз және жақсы сіңетін пленқатүзгіш қолданылады. Анилиндеп әрлеу оның алдында барабанда өтетін бояудың өте сапалы болуын талап етеді. Бояу былғары ауданы бойынша біркелкі және бетпен берік байланыста болуы керек. Бетінің аздаған ақауы бар былғарыны жартылай анилиидеу әдісімен әрлейді. Ол үшін былғары беті қырналып, тегістеліп одан аздап беті боялады, былғары бетін қырнау кезінде ақаулар жойылатын болғандықтан әрдеудің бұл түрі шикізат сапасына анилиндеп әрлеуге қарағанда онша көп талаптар қойылмайды. Сондықтан да жартылай анилиндеп әрлеу әдісі кең тараған.
Былғарыны әрлеудің механиқалық операциялары
Механикалық операциялардың нәтижесінде, былғары мен мехтың сыртқы пішіні қойылған талапқа сай, серпімді, иілгіштік қасиеттерге ие болады. Былғарыны әрлеудің механиқалық операцияларына сығу, былғарының бетін тегістеу, созу немесе керу, сүргілеу, престеу, нығыздау, ауданын және қалыңдығын өлшеу жатады.
Мехты әрлеудің механикалық операциясына жататындар: жұмсарту, тарау, сабау және түкті жабынды тазарту, қырқу, қылшық жүнді қырқу, үтектеу, ауданын өлшеу. Былғарылық жартылай фабрикат пен мех тінін әрлеудің механикалық операциялары мынадай мақсаттарда жүргізіледі:
1. Былғарының қалыңдығын ауданы бойынша біркелкі ету, жартылай фабрикаттың беткі қабаты мен бахтарма жағына қажетті сыртқы өң беру, ақау-кемістігі болған жағдайда былғарының беткі жағын тегістеу, қыртысын жазу, жалтыраған түр, түс беріп, жасанды бедер салу.
2. Жартылай фабрикат пен мех тінінің құрылысын өзгерту үшін олардың құрылымдық элементтерін ажырату және тығыздау. Бұл операциялар былғары мен мехтың жұмсақ, созылмалы болуын қамтамасыз етеді.
БЫЛҒАРЫ МЕН МЕХ БОЯҒЫШТАРДЫҢ СИПАТТАМАСЫ
Бояғыштар деп әртүрлі материалдарға әркелкі түр бере алатын органикалық түрлі-түсті қосылыстарды айтады. Бояғыштар табиғи және синтетикалық болып бөлінеді. Қазіргі кезде былғары мен мех өнеркәсібінде бояуы қанық, әрі химиялық құрылымы әртүрлі синтетикалық бояғыштар ғана пайдаланылады. Маталарды бояйтын көбіне өсімдіктерден алынған табиғи бояғыш заттар, мысалы, ойран шөп тамырынан - ализарин құрамына қаныққан глюкозиді бар, өсімдік жапырағынан - индиго өте ерте заманнан белгілі болған. Дүние жүзінде 5000-нан астам бояғыш заттар өндіріледі. Бұлардың көбі талшықты материалды бояуға жұмсалады. Жасанды жолмен алынған бояғыш заттар түрлі-түстілігіне, материалдың тегіне, бояу тәсіліне, химиялық қасиеттеріне қарай бірнеше топтарға бөлінеді: құрамында азотобы ( - N=N-1) бар азобояғыштар, триарилмет; ащы бояғыш заттар, құрамында нитротобы (- NO2) және ортонитрофенолдардың немесе ортонитроанилин туындылары болатын нитробояғыштар, күкіртті бояғыштар - органикалық қосылыстардың күкірт пен күкіртті сілтілермен әрекеттесуінен алынатын өнімдер және басқа бояғыш заттар тобы (индигиодты антрахинонды, полициклды т. б.). Физиқалық қасиеттеріне қарай, суда еритін және ерімейтін болып екі топқа бөлінеді. Суда ерітіндер - катионды және анионды деп бөлінеді. Біріншісі - диарилметанды, триарилметанды т. б. бояғыштар, екіншісі - диазо - полиазобояғыштар т.б. Суда ерімейтін бояғьштарға кубты, күкіртті бояғыштар жатады.
Табиғи бояғыш заттар дегеніміз - тірі ағзалардан алынатын түсті органикалық қосылыстар. Бұрын бұлар аса маңызды болғанымен, жасанды бояғыштар алынғаннан кейін өте аз қолданылып отыр. Табиғи бояғыш заттардың құрамы өте күрделі. Сондықтан оларды химиялық, органикалық қосылыстар сияқты функционалдық тобы бойынша алифатты және алициклидті қатардың табиғи бояғыш заттары деп ажыратады. Бұларға негізінен қаротиноидтар кіреді, олардың бояғыштық қасиетімен қатар дәрі-дәрмектік қасиеттері де болады.
Органикалық қосылыстардың түсі туралы теорияның негізгі қағидалары
Айналамыздағы заттардың әртүрлі түсті болуы, олардың жарықпен әрекеттесуі, белгілі бір ұзындығы бар жарық сәулелерді жұтуынан болады. Жарық сәулесі фотондар ағыны болып табылады, яғни ол электромагниттік энергияның кванттары. Адамның көзі сәулелердің энергиясы 2,5∙10[22]-5∙10[22] кДж болып келетін бөлігін ғана көре алады, спектрдің көзге көрінетін бұл бөлігінде сәуле толқындарының ұзындығы 760-400 нм аралығында болады. Егер бұл диапозондағы барлық сәулелер көзге әсер етсе, көз ақ түс көреді, ал белгілі бір толқын ұзындығы бар сәуле әсер етсе, онда кез-келген белгілі бір түсті кереді. Мұндай сәуленің түсі оның толқын ұзындығына байланысты.
Жарық түскен денеден толық өтіп кетсе, ол түссіз, толық өтпей, шағылысып қайтса ол қара болып көрінеді. Ал дене жарықтың белгілі бір бөлігін ғана өткізіп, қалғанын қайтарса ол түрлі-түсті болып байқалады. Барлық түстер ахроматикалық және хроматикалық болып екіге белінеді. Ақ, сұр және қара түстер - ахроматикалық, ал қызыл, сары, жасыл т.б. түстер - хроматикалық түстерге жатады.
Қазіргі тұрғыдан қарағанда дененің жарықтың белгілі бір толқын ұзындығы бар сәулелерін ғана қабылдауы, молекулалардың ішкі энергиясының кванттық табиғатынан болады. Молекулалардың әр түрінің ішкі энергиясы тек белгілі бір деңгейде ғана болады. Сәулелермен әрекеттесу кезінде молекула жай жағдайдан (Е) қозу жағдайына (Еқозу) көшеді, бірақ фотон энергиясы қозу үшін керек энергиямен (Е) тең болу керек:
(Е = Еқозу) -- Ежай
Қозу үшін керек энергияға энергиясы сәйкес келмейтін фотондар молекуламен әрекеттеспейді. Жұтылатын жарықтың толқын ұзындығы (Д) мен заттың бір молекуласының және бір молінің қозу энергиясы (∆Е) тиісінше төмендегідей байланыста:
∆Е = һ сλ және ∆Е = һ∙с∙NА λ,
мұнда: һ - Планк тұрақтысы (6,62∙10[27]кДж∙С);
С - жарықтың жылдамдығы (3∙10[17] нмс);
NА- Авогадро саны (6,02∙10[23] моль[-1]).
Тұрақты сандарды орнына қойғанда ∆Е = 12∙ 0[4] λ тең болады. Сонда λ орнына спектрдің көрінетін бөлігінің шектерінің (λ = 400 нм және λ = 760 нм) толқын ұзындықтарының мәнін қойғанда, ∆Е тиісінше 300 және 158 кДжмоль болады, яғни заттың түрлі-түсті болуы үшін оның молекуласы оған 158-300 кДжмоль аралығында энергия түскенде қозу жағдайына өтуі керек.
Бұл шартты қанағаттандыратын, құрамында тұрақсыз қос байланыстар неғұрлым көп болатын органиқалық заттар. Ал атомдары бір-бірімен жай, жекелеген байланыстармен байланысқан молекулаларды қоздыру үшін, көрсетілген деңгейден анағұрлым көп энергия керек екені белгілі. Қозу энергиясы 800 кДжмоль қаныққан көмірсутектердің түссіз болуы осы себептен.
БОЯҒЫШТАРДЫҢ ТОПТАСТЫРЫЛУЫ
Бояғыштарды ғылыми тұрағыдан топтастыру, олардың көп түрлілігімен құрамымен, молекулалық құрылымы және объектіні бояу қатынасымен байланысты. Өндірістің барлық түрлерінде, оның ішінде тоқыма және жеңіл өнеркәсібі бояғыштарды өте қажет етеді.
Қазіргі кезде бояғыштардың екі тобы бар: химиялық және техникалық.
Химиялық топтың құрылымы - химиялық құрамын, хромофордың жүйесін және алу тәсілін қамтиды. Бояғыштарды химиялық топтастыру, химиялық және техникалық тұрғыдан қарағанда өте ыңғайлы, бірақ мамандар үшін техникалық топтастыру бояғыштың қасиетімен қоса, алу жолын және қолдану жағын қарастыратын болғандықтан біршама жақындау.
Техникалық қасиеттері және боялатын объектіге қатынасына қарай бояғыштар 14 топқа бөлінеді: 1) Қышқылдық; 2) Негіздік; 3) Тура; 4) Протравты; 5) Кубты; 6) Кубозолдар мен индигозолдар; 7) Суықтай бояу өнімдері; 8) Күкіртті; 9) Пигменттер; 10) Лак; 11) Ацетатты жібек пен синтетикалық талшық бояғыштары; 12) Май және спиртте еритіндер; 13) Нигрозин; 14) Мех бояйтын бояғыштар.
Бұл топтастыру бояғыштардың химиялық құрылымын ескермесе де, практикада пайдалану үшін бояғыштарды таңдауды жеңілдетеді. Химиялық топтастыру бояғыштардың химиялық құрылымының айырмашылықтарына, оларда белгілі химиялық топтардың бар-жоғы және алу әдістерінің ортақтығына негізделген. Бұл топтастыру бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz