Іскерлік дағды қалыптастыруға арналған тілдік құрылымдар

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

СЕМИПАЛАТИНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ

имени ШАКАРИМА

СРО

Тема: Іскерлік дағды қалыптастыруға арналған тілдік құрылымдар.

Подготовила: Мелихова А.

Группа: ИН-304

Проверил: Омаров М. К.

СЕМЕЙ 2015

Тірек сөздер: коммуникативтік құзыреттілік, жағдаяттар, оқыту ұстанымдары.

Мақалада қазақ тілін екінші тіл немесе шет тілі ретінде оқытуды ұйымдастыруда басшылыққа алатын негізгі ұстанымдар сөз болады.

Екінші шет тілі және Тілді оқытудың ретінде бірыңғай тұжырымдамасын құзіреттілік ((компетенция) competentis латын тілінде - қабілетті) жолымен қарастыру қажет. Құзіреттілік терминін ғылымға алғаш рет Н. Хомский енгізген. Адамның Оны белгілі бір іс-әрекетті орындауға қабілеттілігін көрсету үшін қолданды. Тіл меңгеруде құзіреттіліктің негізгі үш түрі айқындалған.

Коммуникативтік құзыреттілік - бұл тілді қарым-қатынас кеңістігі ретінде түсініп, іс-әрекеттің белгілі бір саласында қарым-қатынастың мақсаты мен жағдаятына сай үйреніп жатқан тіл құралдары арқылы сөйлеу әрекетін жасау қабілеті.

Тілдік құзыреттілік - тіл арнайы қызмет заңдылықпен жасайтын жүйе деп түсініп, осы жүйенің көмегімен басқа және адамның ойын ұғу ауызша, жазбаша түрде өзіндік пайымдауларын жеткізе білу қабілеті.

Әлеуметтік-мәдени құзыреттілік - тіл халық мәдениетінің құрамдас бөлігі, мәдениетті тасымалдаушы құрал деп түсініп, үйреніп жатқан тілде сөйлейтін халықтың әдет-ғұрпын, этикетін, әлеуметтік стереотиптерін, тарихын, мәдениетін қоса меңгеріп, қарым-қатынас барысында оларды қолдана білу қабілеті .

Қазіргі кезеңде еуропалық стандарт бойынша тілді меңгерудің алты деңгейі қарастырылған. Осыған орай әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың ЖОО дейінгі білім беру және тілдік факультеті шетелдіктердің жалпы білім беру жүйесі дайындығы кафедрасында қазақ тілін меңгеру де осы деңгейлерге сәйкес ұйымдастырылған. Тілді меңгерудің коммуникативтік құзіреттіліктері де осы деңгейлерге сәйкес таңдап алынады.

Осы қағиданы негізгі ұстаным етіп ала отырып, сабақ ұйымдастырылуы тиіс.

Сабақтың құрылымын негізгі үш бөлімге бөлеміз: сабақтың басы - тілдік қарым-қатынасқа дайындау; сабақтың ортаңғы бөлігі - сабақты түсіндіру жаңа және бекіту; сабақтың аяғы - қорытындылау, бақылау;

Сабақтың негізгі бөлімі.

1. Жаңа сабақты түсіндірудің негізгі ұстанымы - коммуникативтік тәртіптегі

тілдік материал.

Тілдік материалды ұйымдастыру коммуникативтік мақсатқа сай болу керек. Ең алдымен оқушыға тілдік қарым-қатынасқа қажет нәрсені үйрету жөн. Бұл оқытудың пәндік мазмұнымен анықталады. Оған түрлі салалар, тақырыптар, қарым-қатынас жағдаяттары, мәтіндер енеді. Оның ішінде тіл меңгерушілердің қарым-қатынастарының ниеттері (интенциялары) де анықталады. В. Л. Скалкин қарым-қатынас саласына әлеуметтік-тұрмыстық, отбасылық, кәсіби-еңбек, әлеуметтік-мәдени, қоғамдық әрекет, әкімшілік-құқықтық, көпшілік ойындар мен көңіл көтерулерді жатқызады, ал тіл меңгеруде әдетте оқу-кәсіби, әлеуметтік-мәдени, тұрмыстық, қоғамдық-саяси, ресми-іскери салаларды таңдап алады .

Әлеуметтік-тұрмыстық салада қарастырылатын қарым-қатынас тақырыптары: отбасылық мәселелер, әке-шешемен, достармен қарым-қатынас, ақша мәселесі; Оқу мен саласында еңбек: мамандық таңдау, бос уақыт мәселелері, жұмыс іздеу мәселелері; әлеуметтік-тұрмыстық салада: үйреніп жатқан тіл елі, қалалары, бұқаралық ақпарат құралдары, жастар сән-салтанаты, саяхат, мерекелер, табиғат пен экология, мәдениет пен әдебиеттің ұлы қайраткерлері . Осы тақырыптар төңірегінде арнайы жағдаяттар құрылуы тиіс.

2. Грамматикалық материал функционалдық және ситуациялық негізде

ұсынылуы тиіс.

Грамматика коммуникативтік ниеттерді, арнайы ойларды жеткізу құралы ретінде үйретіледі. Грамматика тілді оқытудың маңызды аспектілерінің бірі, себебі қарым-қатынас тек негізін грамматикалық дағдылар мен біліктілік құрайтын тілдік құзіреттілік арқасында жүзеге асады. Бүгінгі таңда грамматикалық дағдылар біліктілікті қалыптастыру мен үшін сөйлем құрылымын модельдеу (құрылымдық) және сөйлеу үлгілері әдістерін тиімді қолдану болып отыр. Тәжірибемізде әрбір Біздің жаңа сөз атау тек ғана емес, белгілі бір мағыналы синтаксема ретінде беріліп, сөйлем құрылымы атаулы сөйлем құраудан басталып, тұрлаулы, тұрлаусыз жай сөйлем мүшелері толық қатысқан жайылма жасауға дейін күрделене алатын синтаксистік модельдер грамматикалық формаларды оқытуда негізге алынады.

Тілдік мәліметтерді ұсынудың негізгі ұстанымдары.

• Тілдік бағыттылық - сабақ тіл туралы емес, сол тілде болу керек, яғни қарым-қатынас арқылы үйрену;

• Функционалдық - грамматиканы мағынадан формаға ұстанымымен оқыту;

• Ситуативтілік - тілді емес, қоршаған әлемді тіл көмегімен оқыту, яғни әлем шынайы жағдаяттарда;

• Бірлесе істеу - интерактивтік әдістерді пайдалану.

Шет тілін үйрету тіл үйренушілердің мәдениетаралық қарым-қатынасқа жеке және тең дәрежеде қатыса алатындай би/полимәдениеттік тілдік тұлға мінезін қалыптастыруға бағытталуы тиіс. Үйреніп отырған тілді мәдениетаралық қарым-қатынас құралы ретінде меңгеру тек мазмұны шынайы қарым-қатынасқа негізделген жағдайда ғана үйрене алады. Бұл бір ұстаным-бірімен тығыз байланысқан ауызша сөйлеу мен оқу және жазу әрекеттеріне тікелей қатысты.

Сөйлеу әрекеттері түрлерін (сөйлесім - (диалогтық, монологтық), жазылым, оқылым, тыңдалым) қатар меңгеру барысында танымның барлық түрі (көру, есту, сөйлеу, сезіну, түйсік т. б) әрекетке түсіп, әрбір сөйлеу әрекеті оқытудың мақсаты ғана емес, құралының да рөлін атқара алады .

Сөйлесім: диалог. Үйреніп отырған тілдің елінде күнделікті қарым-қатынас жағдайларында сөйлеу нормаларын сақтай отырып, арнайы сәйкес клишелерді қолданып тілдесетін этикеттік диалог.

Бұйрық мәндегі сөйлемдердің барлық түрлері мен синонимдік құрылымдарды қолдана отырып өтіну, кеңес беру, ұсыныс жасау; баға бере алатындай пайымдау, пікір алысу; қызығатын тақырып төңірегінде пікірсайысқа түсе алу; т. б.

Монолог. Мәліметтер, оқиғалар жөнінде қысқа мәлімдеулер; эмоционалдық, баға беретін пайымдауларды пайдалана отырып әңгімелеу; заттарды, құбылыстарды, әрекеттерді сипаттау; мәселелер төңірегінде ойтолғау; оқиғалар мен адамдарға мінездеме беру; аргументтеу; оқылған мәтінге сүйене отырып мазмұнын баяндау; т. б.

Тыңдалым: түсініп тыңдау. Күнделікті қарым-қатынаста екінші тілдесушінің сөзін толық түсіну; қайта сұрау, қайталап айтуын сұрау стратегияларын қолдана білу; онша емес үлкен түрлі жанр мәтіндерінің негізгі мәліметін түсіне алу; жарнама және т. б. хабарламалардағы қажетті мәліметтерді тілдік болжамға, контекстке байланысты түсіне білу; т. б.

Оқылым. Оқудың негізгі түрлері мен стратегияларын меңгеру:

• әртүрлі жанрда жазылған публицистикалық, функционалдық, әдеби, ғылыми-көпшілік мәтіндерді оқи отырып негізгі ой, идея, мәлеметтерді іріктей алу;

• құрылымдық және мағыналық талдауларды, таңдап аударма жасауды пайдаланып мәтін мазмұнын толық түсіну;

Мәтінді ішінара іріктеп түсіну. Түрлі жанрдағы мәтіндерді жүгірте қарап шығып, қажетті, қызықтыратын мәліметті іздеп табу алу және бөліп .

2. Сабақты бекітудің мақсаты:

• Сөйлеу дағдыларын қалыптастыру;

• Сөйлеу дағдыларын жетілдіру;

• Сөйлеу біліктілігін дамыту.

Осыған орай жаттығу түрлері де үш топқа жіктеледі:

• Сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға арналған жаттығулар;

• Сөйлеу дағдыларын жетілдіруге арналған жаттығулар;

• Сөйлеу дағдыларын дамытуға арналған жаттығулар;

Жаттығу барысында осы тақырыпқа сай құрылған шынайы жағдаяттарға сай және оқытудың бастапқы кезеңінде жиі қолданылатын тіркесімділік қабілеті жоғары сөздер таңдап алынуы тиіс.

Тілді қалай меңгеру керек? Мамандардың зерттеуі бойынша оқыту үдерісінде жабдықтарды техникалық құрал, көрнекіліктер, атап айтқанда, мультимедиалық компьютер, бейнепроекторлар, бейнетаспалар, суреттер, сызбалар, кестелер т. б. қолдану оқытудың тиімділігін арттырады. «Интерактивті бағдарламамен жұмыс істеу кезінде үйренушінің ынталылығы, назар аударуы күшейеді. Нақты материалды оқуға қажетті уақытты үнемдеу 30 пайызды құрайды. Сарапшылар оқу материалын меңгерту әдісі мен оны есте сақтау қабілеті арасындағы байланысты атап көрсетеді. Жадыда естілген нәрсенің төртінші бөлігі тек ғана сақталып қалады, егер қабылдау бейнелі түрде, яғни көзбен көру арқылы жүзеге асырылса, онда есте сақталып қалатын материалдың үлесі үшінші бөлікке дейін артады. Ал дыбыстық және бейнелі ықпалдардың қатар келуінде материалдардың жартысына дейінгі бөлігі есте қалады» .

Тілді меңгеру әдістері: пассивті - оқытушы тек өзі сөйлеп, оқушылар белсенді болмайды; активті - оқытушы оқушылар мен бірге араласып жұмыс істейді; интерактивті, мағынасы Интер - аралық, акт - әрекет. Мұнда тек оқытушы мен оқушылар арасында ғана емес, оқушылар да бір-бірімен әрекетке түсе алатын әдіс. Әрине, сабақ үстінде бұл әдістердің бәрі қолданылады. Тек әрбір әдіс сабақта өз орнымен қолданылуы қажет.

Сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға арналған жаттығулар:

• имитативтік - (қайталап айту) шартты - коммуникативтік бағытта;

• орнына қою - тілдік дағдыны қалыптастыру автоматтандыру үшін мен;

«Сөйлемдерді (диалогты, мәтінді) толықтырыңыз», «Сөздерді тыңдаңыз. Көп болса, қалай айтасыз?» т. б.

• трансформациялық - сөйлемдерді өзгертіп қайта құруға арналған; сөйлемдерді толықтыру, кеңейту, қосу; ұқсас сөйлем құрау, дайын фразаларды әр жағдайға байланысты сөйлемге қосу т. б.

Сөйлеу дағдыларын жетілдіру жаттығулары екі түрге бөлінеді.

1. Шартты сөйлеу - оқу материалы негізінде;

2. Сөйлеу - шынайы қарым-қатынас үлгісі;

• респонсивті - сұрақ жауап, репликалық және шартты сөйлесу жаттығулары;

• ситуативтік - бір жағдаятты сипаттау;

• рөлдік ойындар - әлеуметтік-тұрмыстық, кәсіби;

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.