Дереккөздер туралы ақпарат

Жалпы халыққа түсінікті белгілібір материял немесе құжаттар жайлы мәліметтер және де жарияланған мәліметтер көпшіліктің қолына оңай түсетін болса ол - дереккөздер деп саналады. Мысалы, телехабар жарияланған дереккөз болып саналмайды, себебі ол мәліметке қол жеткізу тым қиын. Бірақ бұл телехабардың Интернетке енгізілген жазбасын немесе фильм түрінде шыққан мәліметін кез келген адам көріп, фактілеріне көз жеткізе алатындықтан, ол жарияланған дереккөз болып саналады. Бұл бірінші кезекте сенімді дереккөздерге қатысты екенін тағы бір атап өткен жөн. Біреудің жеке сайтына енгізілген радиохабардың стенограммасын дереккөз ретінде алуға болмайды.
Дереккөз:
1. Хабар-ошар. Әдетте, бұрыннан көпшілікке белгілі, таныс нәрсе туралы мағлұматқа, жаңалыққа, т.б. қатысты қолданылады;

2. Ғылымдағы ізденіс нәтижесі, табылған мәлімет, оқиғалар дәйегі, ғылым дәлел;

3. Логика мен ғылым методологиясындағы эмпиряилық білімдердің түйіні, айрықша ой қорыту бітімі;

4. ЭЕМ-дерде сақталатын мәлімет. Сондай-ақ, арнаулы әдебиетте «заңи дерек» деген тіркесте кездеседі. Ол құқықтық қарым-қатынастардың пайда болып, өзгеруіне не тоқтатылуына себепші жағдаятты бейнелейді. Заңи деректер оқиғаларға, яғни адам еркінен тыс мән-жайларға (зілзала, кесімді мерзімнің өтіп кетуіне, т.б.) және іс-әрекеттерге, яғни адамның өз ырқымен, көбінесе заңсыз жасалатын мән-жайларға (қылмысқа, тәртіп бұзушылыққа, т.б.) бөлінеді.[1]
• Негізгі дереккөз – фактілерге тікелей дәлел бола алатын адам немесе құжат. Ол айтылып жатқан оқиға немесе тұжырымдамаға жақын дереккөз. Бұған көбінесе оқиғаға қатысқан немесе бақылаған қатысушыдан алынған мәтін жатады. Ол журналисттің оқиға жерінен жасаған репортажы, ресми жариялау немесе автобиографиялық шығармалар болуы мүмкін. Беделді агенттік жасаған статистика негізгі дереккөз бола алады. Уикипедия мақалаларында негізгі дереккөзіне емес, негізгі мәліметтер қолданылған қосымша дереккөзге сүйену керек. Негізгі дереккөзін қолдану үшін, әсіресе тарих саласында, арнайы дайындық керек. Егер негізгі дереккөздер сенімді басылымдарда жарияланған болса, онда оны мақалада қолдануға болады. Мысалы, радиостанция сайтына шығарылған радиохабар стенограммасы немесе сенімді жинаққа жиналған тарихи құжат (мысалы — В. И. Ленин және ВЧК. М.: Саяси әдебиеттер баспасы, 1975)

1. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Лингвистика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын – Павлодар : «ЭКО» ҒӨФ. 2007. – 527 б.
2. Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі. – Алматы : «Сөздік-Словарь», 2005. – 548 б.