Психологияның даму кезеңдері
1. Кіріспе
2. Психологиялық даму кезеңдерінің теориялық негіздері
3. Даму кезендерінің зандылықтары
4. Даму психологиялық әдістері
5. Даму психологиясының терминдық түсініктері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
2. Психологиялық даму кезеңдерінің теориялық негіздері
3. Даму кезендерінің зандылықтары
4. Даму психологиялық әдістері
5. Даму психологиясының терминдық түсініктері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Баланың есеюін, оның психикалық дамуын түсіну үшін ең алдымен «даму» деген сөзге тоқталайық.Даму дегеніміз өзгерілудің бір түрі.Бірақ өзгерілудің бәрі даму болып есептелінбейді.Даму деген ұғымды көпшілік әдебиеттерде қарапайым түрден күрделі түрге көшу деп түсінеді.Даму тек алға қарай өсу (прогрессивтік түрде өсу) ғана емес. Даму кейде регресшіл (кері кету мағынада да) кездесуі ықтимал. Психика дегеніміз тіршілікті қамтамасыз етуге арналған қасиеттің бір түрі болып табылады. Әсіресе, тіршілік дүниесінде даму прогрессивтік түрде өріс алады. Кейбір зерттеушілер адам психикасының прогрессивтік дамуын бірбеткей түсініп, оның осы қасиетінің өзгерістерге ұшырауының шегі жоқ, өзгерілгенде ешқандай қалдықсыз, түгі қалмай өзгереді дейді.Психика дамуы үшін жаңамен қатар, көне, ескіден қалған қалдықтар болуы шарт.Психиканың дамуында көнеден қалған қалдықты «инвариант» (лат. тілінен «өзгерілмейтін») деп аталады, осыған тіректелетін жаңаны «өзгерілгіш» деп аталады. Психиканың дамуын дәлелдеуге енгізген осы ерекшеліктің мәнін түсіну үшін мына мысалға жүгінейік: біз баспалдақпен жоғары шығу үшін, әуелі бір аяғымызды көтереміз де, сол кезде екінші аяғымызбен табалдырыққа тіренеміз, егер біз бір аяғымызбен табалдырыққа тіренбесек, екінші аяғымызды көтере алуымыз мүмкін емес. Психиканың дамуы да осы сияқты.Егер психиканың дамуында болып тұратын өзгерістер болмаса, яғни ол өзгеріп жарымайтын психиканың инварианттық қасиетіне сүйенбесе, онда ол алға қарай жылжи алмайды.
Психикалық дамудың жаңа сапалары бұрынғыдан қалған «кескінділерді» өзіне тірек ретінде пайдаланбайды.Себебі жаңа сапа тұтас күйінде кездеседі, – дейді.Мұны «қирау» теориясы деп атайды.Бұл теория диалектиканың тек сан жағынан ғана емес, сапа жағынан да дамудың түрлері кездеседі.Психика үнемі өзгерістерге ұшырайды, бірақ оның құрамының бәрі бірдей өзгермейді.
Биологиялық және әлеуметтік факторлардың бала психикасының дамуына әсері.Қоғамдық ортада әлеуметтік жағдай адамға тікелей әсер ете алмайды, тек психофизиологиялық процестің негізінде ықпалын тигізе алады.Бірақ кейде зерттеушілер «экологиялық» деген сөзді «тұқым қуалаушылық» мағынасында қолданады.Осылай болғанның өзінде де тұқым арқылы берілетін қасиеттер баланың пихикалық тұрғыдан қалай дамитынын толық түсіндіре алмайды.
Психикалық дамудың жаңа сапалары бұрынғыдан қалған «кескінділерді» өзіне тірек ретінде пайдаланбайды.Себебі жаңа сапа тұтас күйінде кездеседі, – дейді.Мұны «қирау» теориясы деп атайды.Бұл теория диалектиканың тек сан жағынан ғана емес, сапа жағынан да дамудың түрлері кездеседі.Психика үнемі өзгерістерге ұшырайды, бірақ оның құрамының бәрі бірдей өзгермейді.
Биологиялық және әлеуметтік факторлардың бала психикасының дамуына әсері.Қоғамдық ортада әлеуметтік жағдай адамға тікелей әсер ете алмайды, тек психофизиологиялық процестің негізінде ықпалын тигізе алады.Бірақ кейде зерттеушілер «экологиялық» деген сөзді «тұқым қуалаушылық» мағынасында қолданады.Осылай болғанның өзінде де тұқым арқылы берілетін қасиеттер баланың пихикалық тұрғыдан қалай дамитынын толық түсіндіре алмайды.
1. Александрова М.Д. Проблемы социальной и психологической герентологии. Л; Изд-во Ленингр. 1974г.
2. Асеев В.Г. Возрастная психология : Учебное пособие Иркутск 1989г.
3. Божович Л.И. Личность и ее формирование в детском возрасте. М;1968.
4. Братусь Д.С. Психологические аспеты нравственного развития личности. М;1977г.
5. Взрастная и педагогическая психология. М;1984г.
6. Возрастная и педагогическая психолгия. М;1979г.
7. Выготский Л.С. Собрание сочинений: М;1984г.
8. Край Г. Психолгия развития. Питер, 2000г.
9. Агеев В.С. Межгрупповое взаимодействие. Социально-психологические проблемы. М.1990г
10. Жарықбаев Қ.Б., Қалиев С. «Қазақ тәлім тәрбиесі», А-ты Санат 1995 ;-350 бет
11. Оразбекова Қ «Отбасы психологиясы» А-ты 1997 ;147 бет
12. Өмірова Б.Ә «Отбасы тұлғасының әлеуметтік тану факторы- Өз-өзінің танудың әдісінамалық мәселелері» атты Республикалық ғылыми- практикалық конференция материалы ( 21-23 қазан 2003 ;). А-ты РУОЦ «Бобек баспасы»2003/ 1999 -102 бет
2. Асеев В.Г. Возрастная психология : Учебное пособие Иркутск 1989г.
3. Божович Л.И. Личность и ее формирование в детском возрасте. М;1968.
4. Братусь Д.С. Психологические аспеты нравственного развития личности. М;1977г.
5. Взрастная и педагогическая психология. М;1984г.
6. Возрастная и педагогическая психолгия. М;1979г.
7. Выготский Л.С. Собрание сочинений: М;1984г.
8. Край Г. Психолгия развития. Питер, 2000г.
9. Агеев В.С. Межгрупповое взаимодействие. Социально-психологические проблемы. М.1990г
10. Жарықбаев Қ.Б., Қалиев С. «Қазақ тәлім тәрбиесі», А-ты Санат 1995 ;-350 бет
11. Оразбекова Қ «Отбасы психологиясы» А-ты 1997 ;147 бет
12. Өмірова Б.Ә «Отбасы тұлғасының әлеуметтік тану факторы- Өз-өзінің танудың әдісінамалық мәселелері» атты Республикалық ғылыми- практикалық конференция материалы ( 21-23 қазан 2003 ;). А-ты РУОЦ «Бобек баспасы»2003/ 1999 -102 бет
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ЖӘНЕ МАТЕМАТИКАЛЫҚ ФАКУЛЬТЕТІ
СӨЖ
Тақырып: Психологияның даму кезеңдері
Семей 2015
Жоспары:
1. Кіріспе
2. Психологиялық даму кезеңдерінің теориялық негіздері
3. Даму кезендерінің зандылықтары
4. Даму психологиялық әдістері
5. Даму психологиясының терминдық түсініктері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Мақсаты: Типологиялық даму кезендерінің зандылықтарын анықтау және білім біліктілікерін жетілдіру.
Міндеттері:
Писхалогиялық даму кезеңдерінің теориялық салалары
Даму кезендерінің зандылықтарын анықтау
Даму психологиялық әдістерін талқылау
Даму психологиясының терминдық түсініктерін ашу
Баланың есеюін, оның психикалық дамуын түсіну үшін ең алдымен даму деген сөзге тоқталайық.Даму дегеніміз өзгерілудің бір түрі.Бірақ өзгерілудің бәрі даму болып есептелінбейді.Даму деген ұғымды көпшілік әдебиеттерде қарапайым түрден күрделі түрге көшу деп түсінеді.Даму тек алға қарай өсу (прогрессивтік түрде өсу) ғана емес. Даму кейде регресшіл (кері кету мағынада да) кездесуі ықтимал. Психика дегеніміз тіршілікті қамтамасыз етуге арналған қасиеттің бір түрі болып табылады. Әсіресе, тіршілік дүниесінде даму прогрессивтік түрде өріс алады. Кейбір зерттеушілер адам психикасының прогрессивтік дамуын бірбеткей түсініп, оның осы қасиетінің өзгерістерге ұшырауының шегі жоқ, өзгерілгенде ешқандай қалдықсыз, түгі қалмай өзгереді дейді.Психика дамуы үшін жаңамен қатар, көне, ескіден қалған қалдықтар болуы шарт.Психиканың дамуында көнеден қалған қалдықты инвариант (лат. тілінен өзгерілмейтін) деп аталады, осыған тіректелетін жаңаны өзгерілгіш деп аталады. Психиканың дамуын дәлелдеуге енгізген осы ерекшеліктің мәнін түсіну үшін мына мысалға жүгінейік: біз баспалдақпен жоғары шығу үшін, әуелі бір аяғымызды көтереміз де, сол кезде екінші аяғымызбен табалдырыққа тіренеміз, егер біз бір аяғымызбен табалдырыққа тіренбесек, екінші аяғымызды көтере алуымыз мүмкін емес. Психиканың дамуы да осы сияқты.Егер психиканың дамуында болып тұратын өзгерістер болмаса, яғни ол өзгеріп жарымайтын психиканың инварианттық қасиетіне сүйенбесе, онда ол алға қарай жылжи алмайды.
Психикалық дамудың жаңа сапалары бұрынғыдан қалған кескінділерді өзіне тірек ретінде пайдаланбайды.Себебі жаңа сапа тұтас күйінде кездеседі, - дейді.Мұны қирау теориясы деп атайды.Бұл теория диалектиканың тек сан жағынан ғана емес, сапа жағынан да дамудың түрлері кездеседі.Психика үнемі өзгерістерге ұшырайды, бірақ оның құрамының бәрі бірдей өзгермейді.
Биологиялық және әлеуметтік факторлардың бала психикасының дамуына әсері.Қоғамдық ортада әлеуметтік жағдай адамға тікелей әсер ете алмайды, тек психофизиологиялық процестің негізінде ықпалын тигізе алады.Бірақ кейде зерттеушілер экологиялық деген сөзді тұқым қуалаушылық мағынасында қолданады.Осылай болғанның өзінде де тұқым арқылы берілетін қасиеттер баланың пихикалық тұрғыдан қалай дамитынын толық түсіндіре алмайды.
Психикалық даму және оқыту. Бала психикасы тек оқытудың негізінде қалыптасады.Осыған орай баланың ықпалын дамыту үшін алдымен оны оқыту керек.Выготскийдің айтуынша, оқыту баланың есеюін тездетеді.Егер баланы ақылды етемін десеңіздер, оқыту тәсілдерін оның қолы жеткен даму дәрежесіне дәл ықшамдай, шамалы алға қарай оздырып жүргізу керек.Сонда ғана баланың ой-өрісін алға қарай сүйрейтін болады, - дейді.
Психологиялық даму кезеңдерінің теориялық негіздері.
Даму психологиясының пәні.
Даму психологиясы- психология ғылымының саласы. Оның зерттейтін пәні- адам психикасының жас ерекшелік динамикасы, даму үстіндегі адамның психикалық процестері мен психологиялық қасиеттерінің онтогенезі. Балалар психологиясы, төменгі сынып оқушылары психологиясы, жеткіншектер психологиясы, балаң жас өспірімдер психологиясы, геронтопсихология даму психологиясының тармақтары болып табылады. Даму психологиясы психикалық процестердің жас ерекшеліктерін, білімді игерудің жасқа лайық мүмкіндіктерін, жеке адамның дамуының жетекші факторларын, т.б. зерттейді. Даму психологиясының салалары. Жасына, жас шамасына қарай даму барысы деген не? Бұл сұраққа жауап адамның психикалық даму табиғатын түсінудегі жалпы қарым-қатынасқа байланысты болады. Айтылып жүрген көзқарастардың біреуі даму сатыларының өзгермейтіндігін, абсолютті болатындығын дәлелдеуге келіп саяды. Жас жөніндегі мұндай ұғым психологиялық дамуды табиғи биологиялық процесс деп түсінумен байланысты. Қарама-қарсы көзқарас- жас даму білім мен дағдылардың жәй жинақталуы ретінде ғана қарастырылады.
Кеңес психологиясы жас кезеңдері тарихи сипатта болады деп, П.П.Блонский мен Л.С.Выготский бұл тұжырымдамаларды одан әрі қарай дамытты.Т арихи даму процесінде балалар өсетін жалпы әлеуметтік жағдайлар, оқытудың мазмұны мен әдістері өзгеріп отырады және бұлардың барлығы дамудың жас кезеңдерінің өзгерісіне әсер етпей қоймайды.
Адамның жас ерекшеліктері көптеген жағдайлардың жиынтығымен анықталады.Бұл- әрі балаға оның өмірінің осы кезеңінде қойылатын талаптар жүйесі әрі айналасындағылармен қарым-қатынастарының мәнісі, әрі ол игеретін білім мен іс-әрекеттер типі, әрі осы білімдерді игеру тәсілдері. Жас шағына тән ерекшеліктерді анықтайтын жағдайлардың жиынтығына баланың дене дамуының түрлі жақтарының ( мысалы, сәбилік шақтағы белгілі морфологиялық құрылымдардың жетілуі, жеткіншек шақтағы организм өзгерістерінің ерекшелігі т.б. ) ерекшеліктері де енеді.
Даму ерекшеліктерін анықтайтын сыртқы жағдайлар балаға тікелей әсер етпейді.Ортаның қайсыбір элементтерінің қандай да бір бұрын дамыған қандай да бір психологиялық қасиеттер арқылы өтетініне байланысты әр балаға объективті түрліше әсер етеді.Осы сыртқы және ішкі жағдайлардың жиынтығы жастың өзіне тән ерекшеліктерін анықтайды да, ал олардың арасындағы қарым-қатынас өзгерісі келесі жас кезеңдеріне көшудің қажеттілігі мен ерекшеліктеріне сабақтас келеді.
Адамның дамуын айналасындағылармен қарым-қатынас жасаудың даму деңгейі бөлімдердің, тәсілдердің, қабілеттердің даму деңгейі арасындағы байланыс анықтайды.
Адамның өмір сүру ерекшелікиеріне байлнысты, психикалық даму ерекшеліктеріне сәйкес жас кезеңдерін былай топтастыруға болады:
1. Нәрестелік кезең туғаннан 1 жасқа дейін
2. Бөбек кезең 1 жастан 3 жасқа дейін
3. Мектепке дейінгі кезең 3 жастан 7 жасқа дейін
4. Бастауыш мектеп кезеңі 7 жастан 11 жасқа дейін
5. Жеткіншек кезеңі 11 жастан 15 жасқа дейін
6. Жоғары сырып кезеңі 16 жастан 17 жасқа дейін
7. Жасөспірімдік кезең 17 жастан 20-23 жасқа дейін
8. Жастық шақ 20 жастан 30 жасқа дейін
9. Кемелдік кезең 30 жастан 55-60 жасқа дейін
10. Қартаю кезеңі 60-70 жас аралығы
11. Кәрілік кезең 70 -тен жоғары
Дамудың әмбебап заңдылықтары сентизивтік кезеңдер.
0 - 6 жас аралығы - сөйлеудің даму кезеңі.
Ең алғашқы жас кезеңінде бал өзінің ана тілінің интонациялық суреттері мен артикуляциясын меңгереді. Екінші жылында баланың сөз қоры артып, сөйлей сөйлеу ситуативті жағдайдан шығып, қарапайым фразалардан арнайы сөздердің бірігу процесі жүзеге асады, көптеген граматикалық нормалар меңгеріледі. 2,5 - 3 жаста жоғары нүкте; бала түрлі жалғау мен есімдіктерді пайдалана бастайды. Өз - өзімен сөйлеседі, адамдармен әңгімелесуге мұқтаж болады. Бұл жаста сөйлеу қарым - қатынас пен әрекетті бақылау болып табылады.
0 - 5,5 жыл сенсорлық даму, қабылдаудың анықтылығы, сезім мүшелерінің даму кезеңі.
Бұл кезеңде бала адамға тән барлық сезімдерге ие бола бастайды, бірақ та заттай қабылдау сенсорлық этаномонның меңгеруін талап етеді, ол қоршаған шындықтағы оъектілерді қабылдайды, қатысады.
1 - 4,5 жыл - іс - әрекет пен іс - қимылдарды меңгеру кезеңдері.
Іс - қимыл - бұл дені сау баланың жағдайы болып табылады. Балалардың іс - қимылдық белсенділігінің шектелуі психика дамуының тоқтап қалуына алып келеді. Өмірінің бірінші жылында бала өзінің дене қалпын меңгереді, оның әрбір бөлігін басқара алуға үйренеді, ойлауға, отыру мен тұруға үйренеде. Бұл әрекеттің орталық бөлігі ең алғашқы қадам басу сәті болып табылады, яғни адамның тіке жүре бастауы болып табылады.
1,5 - 3 жыл - тәртіпті қабылдау кезеңі.
2 - 2,5 жыл - жоғары нүкте. Бала тәртіпті талап ете бастайды, қоршаған ортадағы тұрақтылықты, заттарды өз орнына қояды, әртүрлі әрекеттерді дәстүрлі түрде, тиянақты орындай бастайды, балаға жағдайлардың бірізділігі мен басқа адамдармен қатынасының тұрақтылы қажет бола бастайды. (осылаша қауіпсіздікке деген қажеттілік пайда бола бастайды)
1,8 - 3,5 жыл - майжа заттарға деген қығушылықтың пайда болу кезеңі.
Балада қолдардың бұлшық еттері мен саусақтарының дамуына деген қажеттілік туындайды.
2 - 6 жыл - әлеументтік бейімделі кезеңі.
Бұл жаста бала өзін сезіне бастайды, үлкендерге деген тәуелділік төмендейді, оған басқа балалар қызық көрінеді, топтағы әрекет түрлері, құрдастары мен үлкендермен қатынасы да қызықтырады. Ол әрекет түрлерін меңгере баастайды, мәнерлі сөйлеуге үйрене бастайды, өзінің мінез құлқын айқын көрсете бастайды. Оның әрекеттері қоршаған орта арқылы жеңіл өзгеріп, түзетіліп отырады.Бала әртүрлі рөлді өзіне қойып көреді. Мәдениетті меңгерудің қарқынды кезеңі басталады.
Жас ерешелік сентезивтілік - бұл нақты бір жас кезеңіне тән негізгі психологиялық қасиеттер мен процестердің меңгеруіне қолайлы жағдай болып табылады. Жас ерекшелік сентизивтілік кезеңіне кешігушілік немесе алдын алушылық жағдайында оқу прогресі жетерліктей эффектиктифті болмайды.
Сентизивтілік период деп - баланың өте сезімтал, әртүрлі әрекет түрлеріне көңіл бөлгіш, эмоционалды әсер ету тәсілдеріне де - аса көңіл бөлгіш кезеңін айтамыз.
Сөйлеудің дамуындағы сентизивтілік кезең.
Орташа есеппен 0 ден 6 жасқа дейін созылады, және де баланың өмірге келуінен бұрын пайда болады (мәселен, ананың әлі дүниеге келмеген құрсақ ішіндегі баласымен әңгімелесуін оған өлең айтып беруін еске түсірейік).
Балалар дыбысқа еліктей бастайды.
1-жасында:
- Бала саналы түрде алғашқы сөзін айта бастайды; Оның өмірінде алғашқы рет сөздік ойлау көрінісі пайда болды;
Бірақ та бала фрустрация ситуациясына түседі. Бұл сөздің қандай бір мағынаны білдіретін жақсы біле тұра, өзінің ойын толық жеткізе алмағанынан.
Тәртіпті қабылдаудағы сентазивтік кезең.
Бұл сентазивтік кезең туралы Мария Монтессоронның еңбектерінен басқа ел жерде келтірілмеген. Оның әйгілі фразасын еске түсіреік: Сананың шынай болмасын тәртіптілік негізінде көрінеді деген.
Бұл кезең 0 ден 3 жасқа дейін созылады - және де бұл кезеңнің жоғары деңгейі 2 - 2,5 жаста көрініс табады.
1. Қоршаған ортадағы тәртіп.
Мұны орындау балаға мынадай жағдайларды шешуге көмектеседі:
- заттар арасындағы байланысты. Мұнда баланы қоршаған ортаны заттар арасындағы заңдылықтарға сәйкес орналастыру екені туралы айтылып отыр: ыдыс аяқтар ас бөлмесінде, аяқ киімдер аяқ киім қоятын жерде, киім шкафта, ойыншықтар барлық кезде өз орнында, яғни арнайы қобдишада, сондай - ақ баланың тамақтанатын, ұйықтайтын орнының тұрақтылығы, өзінің тамақ ішетін ыдысының болуы және т. с. с.
2. Уақыттағы тәртіптілік.
Балаға күнделікті тәртібтің қажеттілігі өте маңызды. Мұндай тәртібті орналастыруға ата - аналардың қатынасуы өте қажет. Баланың 2 және 3 жастада мұндай жеке күнделікті тәртіпті ұстануын қадағалап отыру қажет.
3. Үлкендердің балаға деген қатынасындағы тәртіптілік.
Мұндай жастағы балаға үлкендердің миындай қатынасындағы тәртіптілік маңызды болып келеді.
- үлкендердің балаға деген талаптары тұрақтары болуы қажет, яғни көңіл - күйге байланысты болмауы керек.
Сенсорлы дамудағы сентизивтік кезең.
Орташа есеппен бұл кезең 0 - ден 5,5 жылға дейін созылады. Баланың дамуындағы бұл кезең тек қана Монтессоридің еңбектерінде кездеспейді, сондықтан да біз тек қана арнайы ескертулер жасап өтеміз.
Әрине дені сау бала көре алады, естиді, иісті сезеді, дәм сезеді.Бірақ та сезім мүшелерінің дамуының жоғары деңгейі мен олардың белгілі бір ұйымдастырушы тек қана арнайы жаттығулар негізінде ғана болады.
Майда заттарды қабылдаудағы сензитивтик кезең.
Орташа есеппен бұл кезең 1,5 жастан 2,5 жылға созылады. Бұл кезеңді байқау өте оңай, және үлкендерге өте көп қиындық туғызады: бала түймелерімен, дөңгелектермен ойнай бастайды. Әрине үлкендер бұл қызығушылығында ешқашанда да пайдалы жақтарын көрмейді.
Негізінде, бала үшін бұл өте маңызды, ал бүгін нәрсенің өте майда бөліктермен тұратынын байқайды, және өмірде өте көп осындай жағдайлар туындап отырады.
Үлкендер де бұған мән беруі керек, яғни осыған қолайлы жағдай жасай білуі тиіс.Мәселен, баланың мұндай қажеттілігін қанағаттандыруы керек.
Іс - әрекет пен іс - қимылдағы сентитивтік кезең.
Орташа есеппен 1 жастан 4 жасқа дейін созылады. Іс - қимыл барысында баланың қан айналым жүйесін дұрыс қызмет атқарып, психологиялық қызметтің дамуында қатысатын бас миының клеткаларын қажетті мөлшерде қамтамасыз етіп отырады. Осылайша барлық тәрбиелік тәсілдер мен әдістер (сыныптық жүйені есептегенд) осы жастағы балалардың қимылын шектейтін әдістер, табиғи дамуды тоқтатуға жағдай жасайды. Осыдан шығатын қорытынды, балаға өз қимылды өмір сәйкес келмейді, осындай тәсілдер көптеп кездесіп отырады (мәселен, теледидар алдында ұзақ отыру).
Әлеуметтік дағдылардың сентазивтік кезең.
2,5 - 6 жасында бала сыпай әрекеттің формалары мен қызыға бастайды. Мұндай әрекет түрлерін меңгері өзімен - өзі туындап отырады, мәселен, көшеде темекі шегіп тұрған баланы көргенде оның ойында бейсаналық түрде сақталып қалады. Бұл кезде балаға сыпайы қатынас формаларын үйрету керек, өйткені қоршаған ортада өзін сенімді, икемді сезінуі үшін. Бала бұл кезеңде қатынастың формаларын тез меңгереді және оларды жүзеге асырғысы келеді. Ол басқа адаммен қалай керектігін, қоштасу, көмек сұрай керектігін туралы білгісі келеді.
Сентизивтік кезеңдер.
Сентазивтік кезеңдегі шектеулілік баланың жеке дара даму ерекшеліктеріне тәуелді болып келеді.
Дағдылар кезеңі:
Туылған кезеңнен барлық өмір барысы: сөйлеудің, дамуы.
Туылғаннан 3 жасқа дейін: сенсорлық дамуы.
Туылғаннан 1,5 жасқа дейін: іс - қимыл арқылы қоршаған ортаны тану.
1,5 жастан 3 жасқа дейін:
Сөйлеу мәнерінің пайда болуы.
1,5 жастан 4 жасқа дейін: бұлшық еттің дамуы.
2 жастан 4 жасқа дейін: қоршаған ортадағы тәртіп және міндеттер туралы уайымдау.
2 жастан 6 жасқа дейін: музыкалық даму.
2,3 жастан 6 жасқа дейін: сезімдердің пайда болуы.
2,5 жастан 6 жасқа дейін: әлеуметтік мәнерінің дамуы.
3 жастан 6 жасқа дейін: үлкендердің ықпалын қабылдау.
3,5 жастан 4,5 жасқа дейін: тактильді ссезімдеріннің дамуы.
4,5 жастан 5,5 жасқа дейін: оқу.
Бөбек жасы кезеңінің өзіндік ерекшеліктері.
Егер нәрестенің психикалық дамуы тым қарапайым түрде кездессе, алдағы екі жылдың ішінде психикалық дамуы ірі өзгерістерге ұшырайды.Бөбек жасының аяқ кезінде 3 жастағы кезі бала ақыл-ойының дамуы жағынан едәуір жетістікке жетіп қалады.Психолог Б.Гудинаф өзінің еңбектерінде бөбек жасына аса көңіл бөледі.Оның ойынша, жаңа туған бала мен үлкендердің психикалық дамуының тең ортасы- бөбек 3 жас жасы дейді.Ал осындай ірі жетістіктерге бөбек аз уақыттың ішінде қалай жете алады?Бұл жетістікке жетудегі себептің бірі 1 жасқа толғанда баланың түргелеп жүруі.Тікелей жүруге көшу бірден болмайтынын қазақтың балаға "тұсау кесу" дейтін ырымынан да белгілі. Бұл жетістіктің екінші себебі: әр заттың өзіне тән қызметін ажырату. Егер нәресте жасындағылар әр заттың қандай қызет атқаратынын білмесе, енді ол бөбек жасына көшкенде соның атқаратын қызметінің мәнісін түсіне бастайды. Бөбек психологиясының дамуына негізгі әсер ететін фактордың бірі: оның қарапайым ойындары мен балалар бақшасында тиісті өнерге үйренуі сызу не үй салу т.б. Бұл бөбектер үшін өзінше әрекеттің түрлері, сондықтан ойын мен іс-әрекеттер бөбек психологиясының дамуына үлкен әсер етеді. Мысалы, ойыншықтармен ойнау осы жас кезеңінің аяғында кездеседі.Әуелгі кезде бөбектер ойыншықтардың сылдарлауына, не бояуына мән берсе, бірақ нендей жәндіктің, не машинаның бейнасі екеніне мән бере алмайды.
Бөбек психикасының дамуын одан әрі өрістетуде оның сөйлеу әрекетінің қалыптасуының ерекше маңызы бар.Осыкезден бастап сөздерден сөйлем құрастыра бастайды. Бөбек 3 жасқа жеткенде 1200-1500 сөз біледі осыған сәйкес 150-20-ге жуық морфемаларды меңгеруі мүмкін .К.Чутовский өзінің "Үштен беске дейін" атты кітабында бөбектер қалай сөйлем құрастыра алады және осыған байланысты икемділігі тілші ғалымдардан кем емес екенін атап керсеткен болатын.Оның ойынша бөбектер тіпті ана тілінде кездеспейтін бұрын айтып көрмеген жаңа сөйлемдер құрастырады.Мұның себебі бөбек әлі қандай сөздер айтуға болатынын не болмайтынын білмейді.Себебі жаңа сөйлемді бірден естіп, оны қайталап отырған жоқ.Мұндай сәтсіздіктер кейін үлкендердің көмегімен түзетіледі.
Адам тек ұғымға сүйеніп ойланбайды.Оның ой-өрісі елестету бейнелеріне де негізделеді.Сондықтан әуелі бөбектің қабылдауы мен елестетуіне тоқталайық. Бөбек жасының бас кезінде 1,.5-2 жаста бала жан-жағына қарап заттарды заттардан, не таныстарды таныстардан ажырата алғанымен, оның қабылдауы әлі нашар дамыған. Бөбек әуелгі кезде заттың тек бір қасиетіне, не білгісіне мән беріп, өзге жағын елемейтін болады. Мысалы, бөбек "торғай" сөзді естіп, кейін осы сөзді нақты торғаймен ұшастырады да бұдан соң "торғай" деген сөзді естігенде торғайдың мұрны сияқты ағашты да торғай деп айтатын болған. Себебі торғайдың бейнесін бөбек әлі тұтас ажырата алмайды.Сол сияқты бөбек танысының суретін көргенде оның көшірмесі бейнесі демей, сол адамның өзі деп түсінеді.Себебі сол адамды ол танитын болғанымен, оның тек бір мүшесін мұрнын, не шашы мен көзін есте қалдырған.Ал бөбектің қабылдау үстінде заттың бірнеше қасиеттерінің, соның ішінде көлемімен, ұзындығымен, өңімен, түсімен т.б. танысуға келсек, осылар сол заттың бейнесімен бірге елестетіледі.Әдетте, елестету үзінді фрагментарно мен тоылқ болуы мүмкін.Бөбек жасының бастапқы кезінде тиісті зат жоқ болса да, оның бейнесін елестету оның үзінділерінде, не кездейсоқ жағына мән беруге негізделед. Бөбек жасының аяқ кезінде бала "шеңбер", "төртбұрыш", "үшбұрыш", "тік бұоыш", "көп бұрыш" т.с.с. ажыратып, соларды есінде сақтай алады. Сол кезде бөбек негізгі түстерді қызыл, сары, көк, көкшіл, ақ, қара т.б. ажыратып соларды қосымша түстерден айыра батайды.
Бастауыш сынып оқушысының психологиялық сипаты.
Бастауыш мектеп жасының 7-11 жастың өзінше жас кезеңіне бөлінуі оқудың әсіресе орта оқу мектебінің көп елдерде жаппай үстем алып дамып келуінен. Осы жас кезеңін өзінше бөліп алудың себебі- бұларда өтетеін оқу материалдарының ұқсас келуінен.
Бастауыш сынып оқушыларының оқу материалдарын меңгеруге мүмкіншілігі өте көп. Себебі олардың интеллектісі қарапайым ой операциясы дәрежесінде кездеседі. Кеңес психологы В.В.Давыдовтың пікірінше, көбіне оқушылардың оқу материалдары олардың ақыл-ой деңгейіне сай келмей отырады. Сондықтан, олардың оқуға мумкіншілігін толық пайдалану үшін тапсырмаларды одан әрі қиындата түсу керек.
Егер бұл жастағылардың негізгі іс-әрекеті ойын болса, оқуға кіргеннен кейін оқй қызметі шешуші рөл атқарады.Осыдан, оқу әрекеті - бала психикасының дамуына әсер ететін негізгі әрекет болып табылады.Ойынға қарағанда оқуға байланысты талаптар бала үшін күрделі болып келеді.Сонымен қатар, жаңа мектепке келген бала сыныптағы құрбыларымен қатынас жасап, осының нәтижесінде өзінің психикалық өрісін кеңейтеді. Дегенмен, алғашқы уақытта мектептегі жаңа жағдайға бала әлі бейімделе алмағандықтан, мынадай қиындықтар туындауы мүмкін:
бала мектептің, сыныптағы тәртіп ережелеріне бейімделе алмайды белгілі уақытта тұрып, мезгілінде жатуға, сабақтан қалмауға, сабақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ЖӘНЕ МАТЕМАТИКАЛЫҚ ФАКУЛЬТЕТІ
СӨЖ
Тақырып: Психологияның даму кезеңдері
Семей 2015
Жоспары:
1. Кіріспе
2. Психологиялық даму кезеңдерінің теориялық негіздері
3. Даму кезендерінің зандылықтары
4. Даму психологиялық әдістері
5. Даму психологиясының терминдық түсініктері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Мақсаты: Типологиялық даму кезендерінің зандылықтарын анықтау және білім біліктілікерін жетілдіру.
Міндеттері:
Писхалогиялық даму кезеңдерінің теориялық салалары
Даму кезендерінің зандылықтарын анықтау
Даму психологиялық әдістерін талқылау
Даму психологиясының терминдық түсініктерін ашу
Баланың есеюін, оның психикалық дамуын түсіну үшін ең алдымен даму деген сөзге тоқталайық.Даму дегеніміз өзгерілудің бір түрі.Бірақ өзгерілудің бәрі даму болып есептелінбейді.Даму деген ұғымды көпшілік әдебиеттерде қарапайым түрден күрделі түрге көшу деп түсінеді.Даму тек алға қарай өсу (прогрессивтік түрде өсу) ғана емес. Даму кейде регресшіл (кері кету мағынада да) кездесуі ықтимал. Психика дегеніміз тіршілікті қамтамасыз етуге арналған қасиеттің бір түрі болып табылады. Әсіресе, тіршілік дүниесінде даму прогрессивтік түрде өріс алады. Кейбір зерттеушілер адам психикасының прогрессивтік дамуын бірбеткей түсініп, оның осы қасиетінің өзгерістерге ұшырауының шегі жоқ, өзгерілгенде ешқандай қалдықсыз, түгі қалмай өзгереді дейді.Психика дамуы үшін жаңамен қатар, көне, ескіден қалған қалдықтар болуы шарт.Психиканың дамуында көнеден қалған қалдықты инвариант (лат. тілінен өзгерілмейтін) деп аталады, осыған тіректелетін жаңаны өзгерілгіш деп аталады. Психиканың дамуын дәлелдеуге енгізген осы ерекшеліктің мәнін түсіну үшін мына мысалға жүгінейік: біз баспалдақпен жоғары шығу үшін, әуелі бір аяғымызды көтереміз де, сол кезде екінші аяғымызбен табалдырыққа тіренеміз, егер біз бір аяғымызбен табалдырыққа тіренбесек, екінші аяғымызды көтере алуымыз мүмкін емес. Психиканың дамуы да осы сияқты.Егер психиканың дамуында болып тұратын өзгерістер болмаса, яғни ол өзгеріп жарымайтын психиканың инварианттық қасиетіне сүйенбесе, онда ол алға қарай жылжи алмайды.
Психикалық дамудың жаңа сапалары бұрынғыдан қалған кескінділерді өзіне тірек ретінде пайдаланбайды.Себебі жаңа сапа тұтас күйінде кездеседі, - дейді.Мұны қирау теориясы деп атайды.Бұл теория диалектиканың тек сан жағынан ғана емес, сапа жағынан да дамудың түрлері кездеседі.Психика үнемі өзгерістерге ұшырайды, бірақ оның құрамының бәрі бірдей өзгермейді.
Биологиялық және әлеуметтік факторлардың бала психикасының дамуына әсері.Қоғамдық ортада әлеуметтік жағдай адамға тікелей әсер ете алмайды, тек психофизиологиялық процестің негізінде ықпалын тигізе алады.Бірақ кейде зерттеушілер экологиялық деген сөзді тұқым қуалаушылық мағынасында қолданады.Осылай болғанның өзінде де тұқым арқылы берілетін қасиеттер баланың пихикалық тұрғыдан қалай дамитынын толық түсіндіре алмайды.
Психикалық даму және оқыту. Бала психикасы тек оқытудың негізінде қалыптасады.Осыған орай баланың ықпалын дамыту үшін алдымен оны оқыту керек.Выготскийдің айтуынша, оқыту баланың есеюін тездетеді.Егер баланы ақылды етемін десеңіздер, оқыту тәсілдерін оның қолы жеткен даму дәрежесіне дәл ықшамдай, шамалы алға қарай оздырып жүргізу керек.Сонда ғана баланың ой-өрісін алға қарай сүйрейтін болады, - дейді.
Психологиялық даму кезеңдерінің теориялық негіздері.
Даму психологиясының пәні.
Даму психологиясы- психология ғылымының саласы. Оның зерттейтін пәні- адам психикасының жас ерекшелік динамикасы, даму үстіндегі адамның психикалық процестері мен психологиялық қасиеттерінің онтогенезі. Балалар психологиясы, төменгі сынып оқушылары психологиясы, жеткіншектер психологиясы, балаң жас өспірімдер психологиясы, геронтопсихология даму психологиясының тармақтары болып табылады. Даму психологиясы психикалық процестердің жас ерекшеліктерін, білімді игерудің жасқа лайық мүмкіндіктерін, жеке адамның дамуының жетекші факторларын, т.б. зерттейді. Даму психологиясының салалары. Жасына, жас шамасына қарай даму барысы деген не? Бұл сұраққа жауап адамның психикалық даму табиғатын түсінудегі жалпы қарым-қатынасқа байланысты болады. Айтылып жүрген көзқарастардың біреуі даму сатыларының өзгермейтіндігін, абсолютті болатындығын дәлелдеуге келіп саяды. Жас жөніндегі мұндай ұғым психологиялық дамуды табиғи биологиялық процесс деп түсінумен байланысты. Қарама-қарсы көзқарас- жас даму білім мен дағдылардың жәй жинақталуы ретінде ғана қарастырылады.
Кеңес психологиясы жас кезеңдері тарихи сипатта болады деп, П.П.Блонский мен Л.С.Выготский бұл тұжырымдамаларды одан әрі қарай дамытты.Т арихи даму процесінде балалар өсетін жалпы әлеуметтік жағдайлар, оқытудың мазмұны мен әдістері өзгеріп отырады және бұлардың барлығы дамудың жас кезеңдерінің өзгерісіне әсер етпей қоймайды.
Адамның жас ерекшеліктері көптеген жағдайлардың жиынтығымен анықталады.Бұл- әрі балаға оның өмірінің осы кезеңінде қойылатын талаптар жүйесі әрі айналасындағылармен қарым-қатынастарының мәнісі, әрі ол игеретін білім мен іс-әрекеттер типі, әрі осы білімдерді игеру тәсілдері. Жас шағына тән ерекшеліктерді анықтайтын жағдайлардың жиынтығына баланың дене дамуының түрлі жақтарының ( мысалы, сәбилік шақтағы белгілі морфологиялық құрылымдардың жетілуі, жеткіншек шақтағы организм өзгерістерінің ерекшелігі т.б. ) ерекшеліктері де енеді.
Даму ерекшеліктерін анықтайтын сыртқы жағдайлар балаға тікелей әсер етпейді.Ортаның қайсыбір элементтерінің қандай да бір бұрын дамыған қандай да бір психологиялық қасиеттер арқылы өтетініне байланысты әр балаға объективті түрліше әсер етеді.Осы сыртқы және ішкі жағдайлардың жиынтығы жастың өзіне тән ерекшеліктерін анықтайды да, ал олардың арасындағы қарым-қатынас өзгерісі келесі жас кезеңдеріне көшудің қажеттілігі мен ерекшеліктеріне сабақтас келеді.
Адамның дамуын айналасындағылармен қарым-қатынас жасаудың даму деңгейі бөлімдердің, тәсілдердің, қабілеттердің даму деңгейі арасындағы байланыс анықтайды.
Адамның өмір сүру ерекшелікиеріне байлнысты, психикалық даму ерекшеліктеріне сәйкес жас кезеңдерін былай топтастыруға болады:
1. Нәрестелік кезең туғаннан 1 жасқа дейін
2. Бөбек кезең 1 жастан 3 жасқа дейін
3. Мектепке дейінгі кезең 3 жастан 7 жасқа дейін
4. Бастауыш мектеп кезеңі 7 жастан 11 жасқа дейін
5. Жеткіншек кезеңі 11 жастан 15 жасқа дейін
6. Жоғары сырып кезеңі 16 жастан 17 жасқа дейін
7. Жасөспірімдік кезең 17 жастан 20-23 жасқа дейін
8. Жастық шақ 20 жастан 30 жасқа дейін
9. Кемелдік кезең 30 жастан 55-60 жасқа дейін
10. Қартаю кезеңі 60-70 жас аралығы
11. Кәрілік кезең 70 -тен жоғары
Дамудың әмбебап заңдылықтары сентизивтік кезеңдер.
0 - 6 жас аралығы - сөйлеудің даму кезеңі.
Ең алғашқы жас кезеңінде бал өзінің ана тілінің интонациялық суреттері мен артикуляциясын меңгереді. Екінші жылында баланың сөз қоры артып, сөйлей сөйлеу ситуативті жағдайдан шығып, қарапайым фразалардан арнайы сөздердің бірігу процесі жүзеге асады, көптеген граматикалық нормалар меңгеріледі. 2,5 - 3 жаста жоғары нүкте; бала түрлі жалғау мен есімдіктерді пайдалана бастайды. Өз - өзімен сөйлеседі, адамдармен әңгімелесуге мұқтаж болады. Бұл жаста сөйлеу қарым - қатынас пен әрекетті бақылау болып табылады.
0 - 5,5 жыл сенсорлық даму, қабылдаудың анықтылығы, сезім мүшелерінің даму кезеңі.
Бұл кезеңде бала адамға тән барлық сезімдерге ие бола бастайды, бірақ та заттай қабылдау сенсорлық этаномонның меңгеруін талап етеді, ол қоршаған шындықтағы оъектілерді қабылдайды, қатысады.
1 - 4,5 жыл - іс - әрекет пен іс - қимылдарды меңгеру кезеңдері.
Іс - қимыл - бұл дені сау баланың жағдайы болып табылады. Балалардың іс - қимылдық белсенділігінің шектелуі психика дамуының тоқтап қалуына алып келеді. Өмірінің бірінші жылында бала өзінің дене қалпын меңгереді, оның әрбір бөлігін басқара алуға үйренеді, ойлауға, отыру мен тұруға үйренеде. Бұл әрекеттің орталық бөлігі ең алғашқы қадам басу сәті болып табылады, яғни адамның тіке жүре бастауы болып табылады.
1,5 - 3 жыл - тәртіпті қабылдау кезеңі.
2 - 2,5 жыл - жоғары нүкте. Бала тәртіпті талап ете бастайды, қоршаған ортадағы тұрақтылықты, заттарды өз орнына қояды, әртүрлі әрекеттерді дәстүрлі түрде, тиянақты орындай бастайды, балаға жағдайлардың бірізділігі мен басқа адамдармен қатынасының тұрақтылы қажет бола бастайды. (осылаша қауіпсіздікке деген қажеттілік пайда бола бастайды)
1,8 - 3,5 жыл - майжа заттарға деген қығушылықтың пайда болу кезеңі.
Балада қолдардың бұлшық еттері мен саусақтарының дамуына деген қажеттілік туындайды.
2 - 6 жыл - әлеументтік бейімделі кезеңі.
Бұл жаста бала өзін сезіне бастайды, үлкендерге деген тәуелділік төмендейді, оған басқа балалар қызық көрінеді, топтағы әрекет түрлері, құрдастары мен үлкендермен қатынасы да қызықтырады. Ол әрекет түрлерін меңгере баастайды, мәнерлі сөйлеуге үйрене бастайды, өзінің мінез құлқын айқын көрсете бастайды. Оның әрекеттері қоршаған орта арқылы жеңіл өзгеріп, түзетіліп отырады.Бала әртүрлі рөлді өзіне қойып көреді. Мәдениетті меңгерудің қарқынды кезеңі басталады.
Жас ерешелік сентезивтілік - бұл нақты бір жас кезеңіне тән негізгі психологиялық қасиеттер мен процестердің меңгеруіне қолайлы жағдай болып табылады. Жас ерекшелік сентизивтілік кезеңіне кешігушілік немесе алдын алушылық жағдайында оқу прогресі жетерліктей эффектиктифті болмайды.
Сентизивтілік период деп - баланың өте сезімтал, әртүрлі әрекет түрлеріне көңіл бөлгіш, эмоционалды әсер ету тәсілдеріне де - аса көңіл бөлгіш кезеңін айтамыз.
Сөйлеудің дамуындағы сентизивтілік кезең.
Орташа есеппен 0 ден 6 жасқа дейін созылады, және де баланың өмірге келуінен бұрын пайда болады (мәселен, ананың әлі дүниеге келмеген құрсақ ішіндегі баласымен әңгімелесуін оған өлең айтып беруін еске түсірейік).
Балалар дыбысқа еліктей бастайды.
1-жасында:
- Бала саналы түрде алғашқы сөзін айта бастайды; Оның өмірінде алғашқы рет сөздік ойлау көрінісі пайда болды;
Бірақ та бала фрустрация ситуациясына түседі. Бұл сөздің қандай бір мағынаны білдіретін жақсы біле тұра, өзінің ойын толық жеткізе алмағанынан.
Тәртіпті қабылдаудағы сентазивтік кезең.
Бұл сентазивтік кезең туралы Мария Монтессоронның еңбектерінен басқа ел жерде келтірілмеген. Оның әйгілі фразасын еске түсіреік: Сананың шынай болмасын тәртіптілік негізінде көрінеді деген.
Бұл кезең 0 ден 3 жасқа дейін созылады - және де бұл кезеңнің жоғары деңгейі 2 - 2,5 жаста көрініс табады.
1. Қоршаған ортадағы тәртіп.
Мұны орындау балаға мынадай жағдайларды шешуге көмектеседі:
- заттар арасындағы байланысты. Мұнда баланы қоршаған ортаны заттар арасындағы заңдылықтарға сәйкес орналастыру екені туралы айтылып отыр: ыдыс аяқтар ас бөлмесінде, аяқ киімдер аяқ киім қоятын жерде, киім шкафта, ойыншықтар барлық кезде өз орнында, яғни арнайы қобдишада, сондай - ақ баланың тамақтанатын, ұйықтайтын орнының тұрақтылығы, өзінің тамақ ішетін ыдысының болуы және т. с. с.
2. Уақыттағы тәртіптілік.
Балаға күнделікті тәртібтің қажеттілігі өте маңызды. Мұндай тәртібті орналастыруға ата - аналардың қатынасуы өте қажет. Баланың 2 және 3 жастада мұндай жеке күнделікті тәртіпті ұстануын қадағалап отыру қажет.
3. Үлкендердің балаға деген қатынасындағы тәртіптілік.
Мұндай жастағы балаға үлкендердің миындай қатынасындағы тәртіптілік маңызды болып келеді.
- үлкендердің балаға деген талаптары тұрақтары болуы қажет, яғни көңіл - күйге байланысты болмауы керек.
Сенсорлы дамудағы сентизивтік кезең.
Орташа есеппен бұл кезең 0 - ден 5,5 жылға дейін созылады. Баланың дамуындағы бұл кезең тек қана Монтессоридің еңбектерінде кездеспейді, сондықтан да біз тек қана арнайы ескертулер жасап өтеміз.
Әрине дені сау бала көре алады, естиді, иісті сезеді, дәм сезеді.Бірақ та сезім мүшелерінің дамуының жоғары деңгейі мен олардың белгілі бір ұйымдастырушы тек қана арнайы жаттығулар негізінде ғана болады.
Майда заттарды қабылдаудағы сензитивтик кезең.
Орташа есеппен бұл кезең 1,5 жастан 2,5 жылға созылады. Бұл кезеңді байқау өте оңай, және үлкендерге өте көп қиындық туғызады: бала түймелерімен, дөңгелектермен ойнай бастайды. Әрине үлкендер бұл қызығушылығында ешқашанда да пайдалы жақтарын көрмейді.
Негізінде, бала үшін бұл өте маңызды, ал бүгін нәрсенің өте майда бөліктермен тұратынын байқайды, және өмірде өте көп осындай жағдайлар туындап отырады.
Үлкендер де бұған мән беруі керек, яғни осыған қолайлы жағдай жасай білуі тиіс.Мәселен, баланың мұндай қажеттілігін қанағаттандыруы керек.
Іс - әрекет пен іс - қимылдағы сентитивтік кезең.
Орташа есеппен 1 жастан 4 жасқа дейін созылады. Іс - қимыл барысында баланың қан айналым жүйесін дұрыс қызмет атқарып, психологиялық қызметтің дамуында қатысатын бас миының клеткаларын қажетті мөлшерде қамтамасыз етіп отырады. Осылайша барлық тәрбиелік тәсілдер мен әдістер (сыныптық жүйені есептегенд) осы жастағы балалардың қимылын шектейтін әдістер, табиғи дамуды тоқтатуға жағдай жасайды. Осыдан шығатын қорытынды, балаға өз қимылды өмір сәйкес келмейді, осындай тәсілдер көптеп кездесіп отырады (мәселен, теледидар алдында ұзақ отыру).
Әлеуметтік дағдылардың сентазивтік кезең.
2,5 - 6 жасында бала сыпай әрекеттің формалары мен қызыға бастайды. Мұндай әрекет түрлерін меңгері өзімен - өзі туындап отырады, мәселен, көшеде темекі шегіп тұрған баланы көргенде оның ойында бейсаналық түрде сақталып қалады. Бұл кезде балаға сыпайы қатынас формаларын үйрету керек, өйткені қоршаған ортада өзін сенімді, икемді сезінуі үшін. Бала бұл кезеңде қатынастың формаларын тез меңгереді және оларды жүзеге асырғысы келеді. Ол басқа адаммен қалай керектігін, қоштасу, көмек сұрай керектігін туралы білгісі келеді.
Сентизивтік кезеңдер.
Сентазивтік кезеңдегі шектеулілік баланың жеке дара даму ерекшеліктеріне тәуелді болып келеді.
Дағдылар кезеңі:
Туылған кезеңнен барлық өмір барысы: сөйлеудің, дамуы.
Туылғаннан 3 жасқа дейін: сенсорлық дамуы.
Туылғаннан 1,5 жасқа дейін: іс - қимыл арқылы қоршаған ортаны тану.
1,5 жастан 3 жасқа дейін:
Сөйлеу мәнерінің пайда болуы.
1,5 жастан 4 жасқа дейін: бұлшық еттің дамуы.
2 жастан 4 жасқа дейін: қоршаған ортадағы тәртіп және міндеттер туралы уайымдау.
2 жастан 6 жасқа дейін: музыкалық даму.
2,3 жастан 6 жасқа дейін: сезімдердің пайда болуы.
2,5 жастан 6 жасқа дейін: әлеуметтік мәнерінің дамуы.
3 жастан 6 жасқа дейін: үлкендердің ықпалын қабылдау.
3,5 жастан 4,5 жасқа дейін: тактильді ссезімдеріннің дамуы.
4,5 жастан 5,5 жасқа дейін: оқу.
Бөбек жасы кезеңінің өзіндік ерекшеліктері.
Егер нәрестенің психикалық дамуы тым қарапайым түрде кездессе, алдағы екі жылдың ішінде психикалық дамуы ірі өзгерістерге ұшырайды.Бөбек жасының аяқ кезінде 3 жастағы кезі бала ақыл-ойының дамуы жағынан едәуір жетістікке жетіп қалады.Психолог Б.Гудинаф өзінің еңбектерінде бөбек жасына аса көңіл бөледі.Оның ойынша, жаңа туған бала мен үлкендердің психикалық дамуының тең ортасы- бөбек 3 жас жасы дейді.Ал осындай ірі жетістіктерге бөбек аз уақыттың ішінде қалай жете алады?Бұл жетістікке жетудегі себептің бірі 1 жасқа толғанда баланың түргелеп жүруі.Тікелей жүруге көшу бірден болмайтынын қазақтың балаға "тұсау кесу" дейтін ырымынан да белгілі. Бұл жетістіктің екінші себебі: әр заттың өзіне тән қызметін ажырату. Егер нәресте жасындағылар әр заттың қандай қызет атқаратынын білмесе, енді ол бөбек жасына көшкенде соның атқаратын қызметінің мәнісін түсіне бастайды. Бөбек психологиясының дамуына негізгі әсер ететін фактордың бірі: оның қарапайым ойындары мен балалар бақшасында тиісті өнерге үйренуі сызу не үй салу т.б. Бұл бөбектер үшін өзінше әрекеттің түрлері, сондықтан ойын мен іс-әрекеттер бөбек психологиясының дамуына үлкен әсер етеді. Мысалы, ойыншықтармен ойнау осы жас кезеңінің аяғында кездеседі.Әуелгі кезде бөбектер ойыншықтардың сылдарлауына, не бояуына мән берсе, бірақ нендей жәндіктің, не машинаның бейнасі екеніне мән бере алмайды.
Бөбек психикасының дамуын одан әрі өрістетуде оның сөйлеу әрекетінің қалыптасуының ерекше маңызы бар.Осыкезден бастап сөздерден сөйлем құрастыра бастайды. Бөбек 3 жасқа жеткенде 1200-1500 сөз біледі осыған сәйкес 150-20-ге жуық морфемаларды меңгеруі мүмкін .К.Чутовский өзінің "Үштен беске дейін" атты кітабында бөбектер қалай сөйлем құрастыра алады және осыған байланысты икемділігі тілші ғалымдардан кем емес екенін атап керсеткен болатын.Оның ойынша бөбектер тіпті ана тілінде кездеспейтін бұрын айтып көрмеген жаңа сөйлемдер құрастырады.Мұның себебі бөбек әлі қандай сөздер айтуға болатынын не болмайтынын білмейді.Себебі жаңа сөйлемді бірден естіп, оны қайталап отырған жоқ.Мұндай сәтсіздіктер кейін үлкендердің көмегімен түзетіледі.
Адам тек ұғымға сүйеніп ойланбайды.Оның ой-өрісі елестету бейнелеріне де негізделеді.Сондықтан әуелі бөбектің қабылдауы мен елестетуіне тоқталайық. Бөбек жасының бас кезінде 1,.5-2 жаста бала жан-жағына қарап заттарды заттардан, не таныстарды таныстардан ажырата алғанымен, оның қабылдауы әлі нашар дамыған. Бөбек әуелгі кезде заттың тек бір қасиетіне, не білгісіне мән беріп, өзге жағын елемейтін болады. Мысалы, бөбек "торғай" сөзді естіп, кейін осы сөзді нақты торғаймен ұшастырады да бұдан соң "торғай" деген сөзді естігенде торғайдың мұрны сияқты ағашты да торғай деп айтатын болған. Себебі торғайдың бейнесін бөбек әлі тұтас ажырата алмайды.Сол сияқты бөбек танысының суретін көргенде оның көшірмесі бейнесі демей, сол адамның өзі деп түсінеді.Себебі сол адамды ол танитын болғанымен, оның тек бір мүшесін мұрнын, не шашы мен көзін есте қалдырған.Ал бөбектің қабылдау үстінде заттың бірнеше қасиеттерінің, соның ішінде көлемімен, ұзындығымен, өңімен, түсімен т.б. танысуға келсек, осылар сол заттың бейнесімен бірге елестетіледі.Әдетте, елестету үзінді фрагментарно мен тоылқ болуы мүмкін.Бөбек жасының бастапқы кезінде тиісті зат жоқ болса да, оның бейнесін елестету оның үзінділерінде, не кездейсоқ жағына мән беруге негізделед. Бөбек жасының аяқ кезінде бала "шеңбер", "төртбұрыш", "үшбұрыш", "тік бұоыш", "көп бұрыш" т.с.с. ажыратып, соларды есінде сақтай алады. Сол кезде бөбек негізгі түстерді қызыл, сары, көк, көкшіл, ақ, қара т.б. ажыратып соларды қосымша түстерден айыра батайды.
Бастауыш сынып оқушысының психологиялық сипаты.
Бастауыш мектеп жасының 7-11 жастың өзінше жас кезеңіне бөлінуі оқудың әсіресе орта оқу мектебінің көп елдерде жаппай үстем алып дамып келуінен. Осы жас кезеңін өзінше бөліп алудың себебі- бұларда өтетеін оқу материалдарының ұқсас келуінен.
Бастауыш сынып оқушыларының оқу материалдарын меңгеруге мүмкіншілігі өте көп. Себебі олардың интеллектісі қарапайым ой операциясы дәрежесінде кездеседі. Кеңес психологы В.В.Давыдовтың пікірінше, көбіне оқушылардың оқу материалдары олардың ақыл-ой деңгейіне сай келмей отырады. Сондықтан, олардың оқуға мумкіншілігін толық пайдалану үшін тапсырмаларды одан әрі қиындата түсу керек.
Егер бұл жастағылардың негізгі іс-әрекеті ойын болса, оқуға кіргеннен кейін оқй қызметі шешуші рөл атқарады.Осыдан, оқу әрекеті - бала психикасының дамуына әсер ететін негізгі әрекет болып табылады.Ойынға қарағанда оқуға байланысты талаптар бала үшін күрделі болып келеді.Сонымен қатар, жаңа мектепке келген бала сыныптағы құрбыларымен қатынас жасап, осының нәтижесінде өзінің психикалық өрісін кеңейтеді. Дегенмен, алғашқы уақытта мектептегі жаңа жағдайға бала әлі бейімделе алмағандықтан, мынадай қиындықтар туындауы мүмкін:
бала мектептің, сыныптағы тәртіп ережелеріне бейімделе алмайды белгілі уақытта тұрып, мезгілінде жатуға, сабақтан қалмауға, сабақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz