Шөп тұқым шаруашылығы жүйесі

Кіріспе
Негізгі бөлім
1) Шабындықтар мен жайылымдардағы шөп тұқым шаруашылығының жүйесі
2) Біржылдық шөптердің тұқымын өсіру маңызы
3) Көпжылдық шөптердің тұқымын өсірудің маңызы
4) Тұқым өсіру технологиясының жобасы (жоңышқа, қылтықсыз арпабас).
5) Көпжылдық шөптердің кейбір аудандастырылған сорттары
Қорытынды
Әдебиеттер

Шаруашылықта мал азығын өндіру жұмыстарын қарқынды жүргізу үшін біржылдық жəне көпжылдық шөптердің тұқым шаруашылығын жүйелі жолға қоюдың маңызы зор. Ол үшін əр аймақта шөп тұқымын өсіруге мамандандырылған шаруашылықтар болуы қажет. Мамандандырылған шаруашылықтардың 20-25% егіс танаптарында шөп тұқымдары өсіріліп жыл сайын кем дегенде 20-50 тн шөп тұқымы жиналуы қажет. Ірі шаруашылықтарда жыл сайынғы тұқым өндірісін 200-300 тн дейін жеткізсе тиімді болады.
Тұқым шаруашылығының негізгі міндеті - сортты тұқымдарды көбейту, олардың тазалығын,биологиялық және өнімділік қасиетін сақтау болып табылады.Қазақстанда көпжылдық және біржылдық шөптердің, соңғы жылдары шөлдік бұталар мен шалабұташықтардың да аудандастырылған сұрыптары бар. Олар сұрыпталып шығарылған түрлер және жергілікті түрлер болыып бөлінеді. Екеуі де жергілікті ауа райы жағдайларына сәйкес, айтарлықтай өнімді және ерекше маңыздысы – сырттан әкелінген сұрыптардан төзімдірек және өміршең. Суарған жағдайда сұрыпты шөп егістіктерінің өнімі 20-30%-ға артады және одан да көбейеді.
Жайылымдықтар мен шабындықтық шөптер тұқым шаруашылығы жүйесі дәнді дақылдарға арналған жүйедей. Осы жүйеге сәйкес, бастапқы тұқым шаруашылығы мен асыл не бірінші репродукциялық тұқым өсірумен ғылыми-зерттеу мекемелерінің тәжірибе шаруашылықтары айналысады. Олар одан әрі көбейту үшін алынған тұқымдарды өздері қызмет көрсететін аймақтардағы маманданған тұқым шаруашылықтары жүйесіне сатады. Сұрыптарды жаңғырту 5-6 жылда бір рет жүргізіледі.
Мамандандырылған тұқым шаруашылықтары бірінші және екінші репродукциялық тұқымдар өсіріп, оларды тұқымдық егістіктер егу үшін айналасындағы шаруашылықтарға береді. Малазықтық егістіктерге үшінші және тағы басқа да репродукциялық тұқымдар пайдаланылады.
Тұқым шаруашылығы жүйесінде арнайы дайындалған агрономдар жүргізетін сұрыптық (егістікте бақылап көру), сондай-ақ мемлекеттік тұқым инспекциясы жүргізетін тұқымды сапалық тұрғыдан бақылаудың маңызы зор.
Тұқым шаруашылығын ұйымдастыру кезінде аймақтық жəне экологиялық ерекшеліктерді ескерген жөн. Далалық аймақтарда қуаншылыққа төзімді өсімдіктердің тұқымын өсіреді. Бұл аймақтарда шалғындық шөптердің (шалғындық бетеге, жима тарғақ т.б.) тұқымын өсіруге су жайылатын инженерлі жəне жергілікті лимандарды пайдалануға болады. Егістіктің суармалы жерлерінде көбінесе бұршақтұқымдас (жоңышқа т.б. ) жəне біржылдық шөптерді тұқымға өсіреді. Жоғары сапалы шөп тұқымын алу үшін ұсынылған өсіру агротехникасын бұлжытпай орындау қажет. Тұқымдық егістікке тегіс, топырағының құнарлығы жоғары танаптар пайдаланылады. Ол үшін алғы дақылдың маңызы жоғары. Танап арамшөптерден таза, ауру қоздыратын микробтардан, зиянкестерден арылған болуы керек. Тұқымдыққа жоғары кондициялы, тазалығы жəне өнгіштігі жағынан 1 классқа жататын тұқым пайдаланылады. Тұқымдық егістік көп жағдайларда жамылғысыз себіледі.Бірақ кейбір жағдайларда жамылғы қолданып себіледі (арпа т.б.).

1) Қ.Ə. ƏУБƏКІРОВ, Т.А. АТАҚҰЛОВ, А.С. КАРАКАЛЬЧЕВ МАЛ АЗЫҒЫН ӨНДІРУ ПРАКТИКУМЫ
2) С.Ә.Оразбаев А.Ә.Төреханов И.И.Алимаев Б.А.Ысқақ Шалғындық және жайылымдық мал азығы өндірісі