Банктік тәуекел түрлері. Функционалдық тәуекел: стратегиялық, технологиялық

1. Әсер ету мен қызмет ету аясына байланысты банктік тәуекелдер сыртқы және ішкі деп бөлінеді.
Сыртқы тәуекелдерге банктік қызметіне байланыссыз туындайтын тәуекелдер жатқызылады. Олар экономикалық, құқықтық, қаржылық, инфляциялық және басқадай факторлардан пайда болады.
Банктің өзінің қызметіне байланысты тәуекелдер ішкі тәуекелдер деп аталады. Ішкі тәуекелдер келесідей бөлінеді:
- банк активтермен байланысты (несиелік, валюталық, нарықтық, лизингтік, кассалық, есеп айырысушылық, факторингтік, корреспонденттік шот бойынша, қаржылық және инвестициялық тәуекел және т.б.);
- банк пассивімен байланысты (салым және депозит бойынша, банкаралық несиелерді тату тәуекелдері және диверсификация тәуекелі);
- банк өзінің активтері мен пассивтерін баскару сапасымен байланысты (пайыздық тәуекел, өтімділік тәуекелі, төлем қабілетсіздігі, капитал құрылымы тәуекелі, банк капиталының жеткіліксіздік тәуекелі);
- қаржылық кызмет жүзеге асыру тәуекелімен байланысты (операциондық, технологиялық тәуекелдік, жаңа енгізулер тәуекелдігі, стратегиялық, бухгалтерлік, әкімшілік тәуекелдігі, қауіпсіздік тәуекелі).
2. Банк тәуекелдерін ішкі және сыртқы деп екі топқа бөлгенімен, олар бір-бірімен тығыз байланыста және кейде өзара араласып кеткен. Мысалы қаржылық тәуекел өз кезегінде несиелік тәуекелге ұштасса, несиелік тәуекел пайыз тәуекелін тудыруы мүмкін. Қазақстанның екінші деңгейлі банктердің қызмет аясы кеңейген сайын, сыртқы тәуекелдермен бірге банк қызметіндегі операциялардың тәуекелі де ұлғая бермек. Бірақ, отандық екінші деңгейлі банктер әлемдік тәжірибеде белгілі барлық тәуекелдің түрлерімен кездесті деуге болмайды. Алайда олардың саны өсіп барады, ал бұл проблема отандық банк жүйесі үшін жаңа болып табылады, сондықтан да банктердің операцияларын жүргізу әдістері бойынша қандай да бір тереңдетілген зерттеулер жүргізілген жоқ. Осы орайда банктердің операцияларын қалыптастыру барысында пайда болатын тәуекелдерді зерттеу Қазақстанның банк жүйесін реформалау кезіндегі өзекті проблемалардың бірі болып отыр. ЕДБ сыртқы тәуекелдері экономикалық, қаржылық, құқықтық, саяси себептерге байланысты. Құқықтық факторларға байланысты тәуекелдерді басқару –Ұлттық банк не қаржылық қадағалау агенттігі тарапынан банк қызметіне қатысты заңдық және басқа да нормативтік шектеулер бойынша өзгерістер енгізу арқылы банк қызметін қалпына келтіру.
Экономикалық факторларға байланысты тәуекелдерді басқару- экономикалық құндылықтарға, экономикалық саясатты қайта қарастыру, Ж¥Ө өсуі ұзақ мерзімді төмендеуін болдырмау не алдын-алу, экспорт көлемінің импорт көлемінен азайып кетуін болдырмау, жоғары болуы, экспорттан түсетін табысты өз деңгейінде ұстап отыру не импорт тауарларына кедендік, салықтық кедергілер жасау. Дәл қазіргі кезде Қазақстанда қаржылық дағдарысқа байланысты қаржы тәуекелдері артуда. Яғни, қаржылық тәуекелдер - ақша-несие жүйесінің дағдарысына, инфляцияның өсуіне, сырткы қарыздың күрт өсуіне, сыртқы қарызды өтеу көлемінің төмендеуіне тікелей байланысты болып отыр. Қаржы тәуекелдерін басқару банктердің қаржылық жағдайына әсер ете отырып, банк қаржыларын басқару деген сөз. ЕДБ-дің сыртқы тәуекелдерінің ішіндегі ең көлемдісі және күрделісі қаржы-экономикалық тәуекелдер. Қаржы менеджментінің теориясында екінші деңгейлі банктердің активтері мен пассивтерін бақылау проблемасы өзекті болып табылады.