Материалдық және еңбекақы шығындары

1. Материалдық шығындар есебі
2. Еңбекақы бойынша шығындар есебінің
3. Жұмыс күші шығындарының есебі

Бақылауды жүзеге асыру үшін прогрессивтік, техникалық жинақталған шикізаттар мен материалдар шығындарының өңделген нормалары қажет.
Материалдық босалқыларды өндіріске босату белгіленген мөлшерлі лимитті-заборлық карта бойынша, ал нормадан тыс немесе бір материалдың орнына екінші материалды ауыстырғанда бір жолғы италаптар немесе басқа құжаттармен – кәсіпорын басшысының рұқсатымен жүзеге асырылуы қажет.
Бірақ қоймадан цехтарға босатылған материалдар нақты шығындар болып табылмайды, есепті кезеңнің соңында цехтарда пайдаланылмаған шикізаттар мен маериалдар қалуы мүмкін. Есепті кезеңнің соңында цехтарда өңделмей қалған материалдар мен шикізаттар қоймаға накладной бойынша қайтарылуы тиіс. Пайдаланылмаған цехтардан қоймаға қайтарылған материалдық босалқылардың құны лимиттік-заборлық карта және талап құжаттарының негізінде өндіріске жіберілген материалдардың құнынан шегеріледі.
Нақты шығын келесі жолмен анықталады: ай басындағы цехтардағы пайдаланылмаған қалдық материалдар қосылған қоймадан өндіріске жіберілген материалдар азайтылған (-) ай соңындағы цехтағы материалдар қалдығы және есепті кезең ішіде қоймаға қайтарылған материалдар. Кәсіпорында материалдардың өндіріске босатылуына ғана бақылау жасап қоймай, сонымен бірге олардың тиімді пайдалануын қадағалау қажет. Оның мәні нақты материалдық шығындарды, нақты шығарылған өнімдердің көлемі мен салыстыру және белгіленген нормадан ауытқуды анықтап, олардың себебі мен оған кінәлілерді табу.
Бақылау тәсілдері пайдаланылған материалдардың, технологияның және өндірістің ұйымдастырылу ерекшелігіне байланысты болады. Олардың кеңірек тарағандары: нормадан ауытқуды құжат жүзінде көрсету (белгі беретін құжаттау тәсілі), түгендеудің әдістері, топтамалық пішу.
Нормадан ауытқуды құжат жүзінде көрсету тәсілі – материалдың бір түрін екіншісімен ауыстырғанда, пайда болған ауытқу кезінде, белгіленген нормадан тыс материалдарды босатқанда, оларға қайта шығын шығару кезінде, өнімдерде ақау пайда болғанда және т.б. жағдайларды қолданылады. Осы тәсілдің мәні – нормадан тыс материалдарды босатқанда немесе ауыстыру кезінде, жеке құжаттар (талап, ауыстыру актісі) толтырылады, яғни ол белгіленген нормадан ауытқу жөнінде хабар береді.
Кәсіпорынның кейбір салаларында (тамақ, тоқыма) шикізаттар мен материалдарды өндіріске босатқанда құрылымдық жылжулардың нәтижесінде ауытқулар пайда болады. Олар алдын-ала жасалған есептеу тәсілімен анықталады, яғни ол нормадан ауытқудың құжат жүзінде дайындау тәсілінің әр түрлілігін көрсетеді.
Мұндай жағдайда ауытқуды нақты пайдаланылған материалдарды, олардың технологиялық нормалар бойынша жұмсалғанымен салыстыру арқылы анықтайды.

1. Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. Москва Аудит ЮНИТИ 2000ж.
2. Хорнгрен Ч.Т., Фостер Дж, Ш.Датар «Управленческий учет» Санктъ – Петербург 2007
3. Айтжанова Ж.Н.Стратегический учет собственности Алматы 2003ж
4. Пашигорева Г.И., Савченко О.С. Системы управленческого учета и анализа Санктъ – Петербург 2002ж
5. Тайгашинова К.Т.Методические и теортетические основы управленческого учета Алматы 2002ж
6. Алан Апчерч. Управленческий учет: принципы и практика.Москва 2002
7. Радостовец В.К., Габдуллин С.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы 2000.
8. Тасмағамбетов Т.А. Басқару есебі, жоспарлау және стратегиялық талдау. Алматы 2000.
9. www.bigox.kz
10. www.stud.kz