Мал шаруашылығының шикізат өнімдерінің көздері

I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Жүн және жүн өнімдері
2. Ет және ет өнімдері
3. Сүт және сүт өнімдері
III. Қортынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Ауыл шаруашылығы өндірісінің негізгі саласы болып табылатын мал шаруашылығы еліміздің халық шаруашылығында маңызды орын алады. Халықты азық түлік өнімдерімен (ет, сүт, май, жұмыртқа, бал, жүн және т.б) тағамдар. Ал өнеркәсіпті шикізатпен (тері, мүйіз, қылшық, түбіт, мамық), күш көлігімен (жылқы, түйе, бұғы, есек, ит). Маңызды органикалық тыңайтқышпен (көң, құс саңғырығы) қамтамасыз етеді. Кей өнімдерден дәрі және түрлі препараттар, ерекше мал азықтарын (тартылған сүт, ет-сүйек ұны) жасайды. Қазіргі кезде біздің еліміздің аграрлық сектірі қой мен ешкінің 17 тұқымын, ірі қара 11, жылқының 13, түйенің 2, шошқаның 6, тауықтың және суда жүзетін құстардың көптеген тұқымдарын көбейтіп жетілдірумен айналысады.
Ауыл шаруашылығының негізгі саласы ретінде мал шаруашылығына қой, ешкі, сиыр, жылқы, түйе, шошқа, үй қояны, құс, бал арасын өсіру жатады. Малдың бірнеше түрін өсіру арқылы әр түрлі қажетті тағам мен шикізат өнімдерін қамтамасыз етуге болады.

Негізгі әдебиеттер:
1. Нұрғазы Қ.Ш Мал шаруашылығы: оқулық – Алматы Дәуір 2012
2. Омархожаев Н Қолдан мал өсіру: Алматы Қайнар 2015
3. Сқақпаев Б.И Ірі қара шаруашылығы: Алматы 2006
Қосымша әдебиеттер:
1. Нұрғазы Қ.Ш Мал шаруашылығы нгегіздері практикумы: Алматы 2008
2. А. Нұржанова Сүт және сүт өнімдерін өндіру технологиясы: оқу құралы «фолият» Астана 2010

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік Университеті

СӨЖ

Тақырыбы: мал шаруашылығының шикізат өнімдерінің көздері

Тексерген: Қорабаев Ж.З
Орындаған: Тулеубаева А

Семей - 2015
Жоспар
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Жүн және жүн өнімдері
2. Ет және ет өнімдері
3. Сүт және сүт өнімдері
I. Қортынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе
Ауыл шаруашылығы өндірісінің негізгі саласы болып табылатын мал шаруашылығы еліміздің халық шаруашылығында маңызды орын алады. Халықты азық түлік өнімдерімен (ет, сүт, май, жұмыртқа, бал, жүн және т.б) тағамдар. Ал өнеркәсіпті шикізатпен (тері, мүйіз, қылшық, түбіт, мамық), күш көлігімен (жылқы, түйе, бұғы, есек, ит). Маңызды органикалық тыңайтқышпен (көң, құс саңғырығы) қамтамасыз етеді. Кей өнімдерден дәрі және түрлі препараттар, ерекше мал азықтарын (тартылған сүт, ет-сүйек ұны) жасайды. Қазіргі кезде біздің еліміздің аграрлық сектірі қой мен ешкінің 17 тұқымын, ірі қара 11, жылқының 13, түйенің 2, шошқаның 6, тауықтың және суда жүзетін құстардың көптеген тұқымдарын көбейтіп жетілдірумен айналысады.
Ауыл шаруашылығының негізгі саласы ретінде мал шаруашылығына қой, ешкі, сиыр, жылқы, түйе, шошқа, үй қояны, құс, бал арасын өсіру жатады. Малдың бірнеше түрін өсіру арқылы әр түрлі қажетті тағам мен шикізат өнімдерін қамтамасыз етуге болады.

Жүн және жүн өнімдері
Жүн деп маталар дайындауда колданылатын малдың түк жабындыларын айтамыз. Малдың табиғи жүнінен жасалған заттардың түрі өте әдемі, мықты болады және өте жоғары жылу өткізгіштілігі қасиетімен сипатталады. Қой жүні өзінің теңдесі жоқ қасиетімен және басқа да материалдармен сәйкестендіріледі, қолдан және синтетикалық жолмен алынған талшықтарды өндірісте көп өндіру кезеңінде болса да, оларды артқа қалдырады, болашақта тігін өнеркәсібінің таптырмайтын қоры болып қызмет жасайды. Барлық малдың түрінің ішінен негізгі көлемді жүнді қойдан алады. Жылқының және ірі караның жүн түгі мал өлген немесе сойылған кезінде алынса, ол тек лайықты техникалық заттар (киіз) жасау үшін жүнді кайта өңдейтін өндірісте пайдаланылады, бұл шикізаттың техникалық қасиеті жоғары емес.
Жүн талшығы терінің қасаңданып түзілуі болып табылады және барлық ерекшеліктері: жүннің физикалық және техникалық қасиеті терінің тіршілік әректімен және оның қоректенуімен тығыз байланысты.
Жаңа туған қозының жақсы немесе шағын дамыған жүн жамылғысы болады. Теріде жүн түгінің түзілуі ұрықтың жатырда даму кезеңінде басталады. Әр тұқымға жататын қой тұқымын құрсақтағы дамуының әр кезеңін зерттегенде, алғашқы түктің салына басталуы эмбрион өмірінің 50-70 күн аралығында болады.
Сыртқы бейнесіне, гистологиялық құрылысына, техни- калық қасиетіне байланысты жүнді мынадай келесі түрлерге бөледі: түбіт, қылшық, аралық, өлі, құрғақ қайратты талшық және песига.
Түбіт - өте жұқа және иірімді жүн талшығы, өзегі жоқ болғандықтан өте бағалы талшыққа жатады, олардың көбінің қалыңдығы 15-тен 25-аралғындағы мкм ауытқиды.
Қылшық - иірімі аз, кейде жүн талшығы тіптен түзу болатын, қалың, ожар талшық, көбісі түбіттен де ұзын, сондықтан да көрініп тұратын жүн түгінің жоғары көрініп тұратын қабаты, өзегі өте жақсы дамыған. Техникалық қасиеті жағынан қылшық түбіттен көп төмен, сондықтан да селекциялық маңыздылығы болмайды. Талшықтың қалыңдығы тым әртүрлі 20-35 -тен 100-120 мкм.
Аралық талшық - бұл түбіт пен қылышық аралығы болып табылады. Ол түбіттен қалың, бірақ қылшықтан жұқа. Техникалық қасиеті бойынша аралық талшық қылшықтан айтарлықтай жақсы, неғұрлым қалыңдығы бойынша түбіттен аз айырмашылықта болады, соғұрлым сапасы жағынан оған жақын. Ұзындығы бойынша көп өзгереді: жүннің көп түрінде оны түбіттен айыру қиын.
Өлі талшық - өте ожар және үзілгіш қылшық талшығы. Оны аздап тартып көргенде, ол үзіліп кетеді. Оның жабағы жүнде болуы, жүннің бағалылығын көп төмендетеді. Бұл да селекциялық белгілерге жатпайды.
Құрғақ талшық - ожар қылшық, сыртқы талшық ұштарының үлкен қаттылығымен сипатталады. Техникалық жағынан алғанда, құрғақ талшық қылшықпен өлі талшық арасындағы аралық жағдайда болады.
Қатты, қайратты талшық -- түзу, өте қатты, жылтыры күшті түк. Қалыңдығы және құрылысы бойынша қылшыққа жақындау. Басқа жүн талшықтарынан айырмашылықтары өте қысқа, шамамен ұзындығы 3-5 см. болады. Көптеген жағдайларда ол сұр (ақ) және жабағы жүнде ақ түске боялған. Қайратты қатты түктер тек құлақтың ұшында, кейбір қойлардың аяқтарында, бастарында, кейде құйрығында кездеседі.
Песига немесе қозы түгі - биязы жүнді және биязы жүнділеу қозылардың жүн жабындыларында үлкен ұзындықта және қалыңдығы мен иірімділігі аз болып бөлектеніп тұратын бөлек жүн талшығы. Ары қарай жасы өскен сайын өмірінің алғашқы ағымында олар биязы және жартылай биязы жүнді қойларға тән типтік кәдімгі талшықтармен алмасады.
Жүн құрамы бойынша біркелкі және біркелкі емес болып бөлінеді. Біркелкі жүн, сыртқы түрі, бірдей талшықтардан тұрады. Оған биязы және жартылай биязы жүнді қой тұқымының және кейбір будандардың жүндері жатады. Біркелкі емес жүн: сыртқы түрі, қалыңдығы, иірілімі және т.б. белгілері айырмашылықта болатын аралас талшықтардан тұрады. Мұндай жүнді қылшық жүнді қой тұқымынан алады.
Жүннің қалыңдығы бойынша мынадай түрлерге бөледі: биязы, биязылау, жартылай қылшық және қылшық. Технологиялық жағынан биязы жүн - өте бағалы шикізат. Олардан өте жоғары сападағы тоқыма заттарын дайындайды. 1 кг биязы жүннен қылшық жүнге қарағанда шамамен 3 есе артық мата жасайды. Биязы жүндерге, қалыңдығы орташа есеппен 25 мкм-нен аспайтын немесе 60 сападан ожар болмайтын талшықтар жатады. Биязылау жүн шұға жасап шығаруға пайдаланылады. Биязылау жүннің құнды түрі болып жүннің кроссбредтік түрі болуында. Биязы жүнге 48-ші сападан ожар болмайтын, қалыңдығы орташа есеппен 31 мкм болатындар жатады, мұнда кейбір тұқымнан басқасы (цигай қойының сапасы - 44 сападан ожар болмайтын, талшық қалыңдығы 36 мкм болады). Қылшық жүн техникалық қасиеттері бойынша, биязы, жартылай биязы және қылшық жүндерден біраз қалыс калады.
Жүн өнімділігінің әділ көрсеткіші жүннің қырқылуының көлемі. Бұл оның құрамындағы компоненттердің (ұзындығы, қалыңдығы, қоюлық және т.б.) интегрирленген мәні. Жүннің қырқылу деңгейін және оның практикалық селекциядағы бағасы мына жағдайларға қарап құрайды: қойларға көзбен шолу жасауда, қырқылғаннан кейін қойдың жүнін жеке өлшеуде және зертханалық әдіспен. Биязы жүнді және биязылау жүнді қойларды жылына 1 рет қырқады, қылшық жүнділерді екі рет - көктемде және күзде қырқады.
Жүннің қырқылу деңгейіне, сонымен бірге қандайда бір жүннің түрін алуға әсер етуші негізгі факторлар болып жануарлардың тұқымы және дербес ерекшеліктері есептелінеді, олар жүн өнімділігінің елеулі айырмашылығын анықтайды. Жануарлардың генотипінен басқа, оның жүн өнімділігіне оның қоректендірілу жағдайы, сонымен бірге жыныстық айырмашылығы, жануардың жасы, физиологиялық жағдайы, табиғат-климаттық жағдайлар және т.с.с. әсер етеді. Жеткіліксіз мөлшерде қоректендіргенде қойларда жүннің қырқылуы 30% -ке дейін төмендейді, ал талшығының диаметрінің қысқартылуы 30% -ке дейін және одан жоғарыға жетуі мүмкін. Аналық қойлардың талшықтарының жіңішкеруі буаз және сүт маусымы кезіңде 15% -ке жетуі мүмкін. Төлдердің жүнінің қалыңдығы бірінші қырқылуға дейінгі кезеңде, ересек қойлармен салыстырғанда 2-3 мкм-ге жіңішке болады. Жануарды жас ерекшелігіне байланысты, өндірістік пайдалану кезеңінің соңына қарай талшық диаметрі тағыда біраз қысқаруы мүмкін.

Ет және ет өнімдері
Ет - тамақтық және биологиялық құндылығы жоғары азық болып табылады. Оның құрамында құнды ақуыздар, майлар, В1, В2, В6, РР, В12 дәрумендері, минералды элементтер - фосфор, темір, калий, натрий, күкірт, мырыш, мыс, экстрактивті заттар бар.
Тек осы еттің ақуыздары есебінен құнды ақуыздардың адамға барлық қажеттілігі дерлік қамтамасыз етіледі. Әр түрлі жануарлардың етінде ақуыздардың мөлшері бірдей емес: қой етінде - 15,6-19,8 %, сиыр етінде - 18,6-20 %, жылқы етінде - 19,5-20,9 %, шошқа етінде - 11,7-17 %. Сорпалық өнімде (субпродукты) ақуыздардың мөлшері осыларға жақын - 9,5-25,2 % аралықта ауытқиды, бірақ егер 1-санатты сорпалық өнімдердегі - бауырдағы, тілдегі, жүректегі, бүйректердегі - ақуыздар жоғары биологиялық құндылығымен ерекшеленеді, ал екінші санатты сорпалық өнімдердің (ми, өкпе, көкбауыр, құйыршық) құрамына кіретін ақуыздардың құндылығы төмендеу, бірқатар алмастырылмайтын амин қышқылдары жеткіліксіз.
Еттің құрамында басқа да азотты қосылыстар - карнозин, креатин, ансерин, пурин негіздері, т.б. бар, олар етке және еттің сорпасына дәм және хош иіс береді және ас қорыту бездерінің сөл бөлінуін жақсартады. Бұл қосылыстар азотты экстрактивті заттар деп аталады. Белсенділігі төмендеу, бірақ осыған ұқсас қасиеттерге, азотсыз экстрактивті заттар - гликоген, глюкоза, сүт қышқылы ие. Құрамында экстрактивті заттары ең көбі, шошқа еті, ең азы қой еті. Етті қайнатқан кезде, экстрактивті заттары сорпаға өтеді, осыған байланысты суға қайнатып пісірген еттің құрамында экстрактивті заттары аз болады, сондықтан ас қорыту мүшелерін химиялық заттардың әсерінен қорғауды қажет ететін аурулар (гастрит, панкреатит, асқазан жарасы, т.б.) кезінде емдәмге ұсынылады. Керісінше, ет сорпасының калориясы аз болғанмен де, адамның тағамға тәбетін және ас қорытатын сөл бөлінуін күшейтетін қасиетіне байланысты, әлсізденген аурулардың, туберкулезбен ауырғандардың, т.б. емдік тағамында кеңінен қолданылады.
Еттің майы, сары маймен және басқа да сүт өнімдерінің майларымен қатар, адамға жануар текті майлардың негізгі қажеттілігін қамтамасыз етеді. Еттегі майлардың мөлшері, тікелей оның семіздігіне байланысты. Қойдың етінде, олар- 9,6-16,3 %, сиыр етінде - 9,8-16,0 %, жылқы етінде - 4,1-9,9 %. Шошқа етінде майы өте көп - 33,3-49,3 %.
Еттің құрамында орташа мөлшерде В тобындағы дәрумендер және өте аз мөлшерде А және С дәрумендері бар. Ол, сондай-ақ ағзаға жақсы сіңетін макроэлементтердің (калийдің, фосфордың, натрийдің, магнийдің, кальцийдің, күкірттің және басқалардың) және микроэлементтердің (темір, мырыш, мыс және басқалардың,) көзі болып табылады. Еттің құрамында темір өте аз мөлшерде (1,3-3,3 %), бірақ өсімдік өнімдеріндегі темірмен салыстырғанда, оның сіңуі үшін биологиялық қолайлылығы жоғарылау. Темірдің көзі ретінде ет және ет өнімдерінің айрықша құндылығы осыған байланысты. Темір, сондай-ақ мырыш, мыс және селен, әсіресе бауырда көп.
Адамның тамақтануына еттен жасалған өнімдер кеңінен қолданылады, оларға жататындар- шұжық өнімдері, жартылай дайын өнімдер, консервілер, шикі күйінде тұздалған және ысталған өнімдер (азықтар) - шошқаның қол немесе сан еті, ысталған (қақталған) төс еті және басқалар. Шұжық өнімдерінің дәмділік сапасы ұнамды, тәбетті қоздырады, ұзақ уақыттық аспаздық өңдеуді қажет етпейді, ақуыздардың, майлардың және минералды заттардың елеулі көздері болып табылады. Олардың құрамындағы ақуыздары, еттің құрамындағы сияқты 10 %-дан 24 % дейін. Сонымен қатар, шұжықтарда, әсіресе, ысталған түрінде майлардың мөлшері 2-3 есе артық. Ас тұзының, фосфаттардың деңгейі жоғары, тағамдық қоспа ретінде енгізілген нитриттер болады. Сондықтан, тағам рационындағы ет шұжықпен алмастырылмауы тиіс, әсіресе, балалар мен жасөспірімдер рационында.
Ет және ет өнімдері адамда, табиғаты микробтық және микробтық емес тамақтан уланулар, гельминтоздар және жұқпалы аурулар дамуының себебі болуы мүмкін. Табиғаты микробтық тамақтан уланулардың дамуына малды сою, ет және ет өнімдерін тасымалдау және сақтау ережелерінің дүрыс сақталмауы, дайын тағамдарды үлестіру және сақтау мерзімінің бұзылуы әкеп соғады. Ет- микробтардың дамуы үшін өте жақсы орта, сондықтан микробтармен тез ластанады.
Мал еті тамақтан уланулардан басқа жұқпалы аурулар - сібір жарасы (күйдіргі), аусыл, сарып, туберкулез, сальмонелез және басқалар берілетін фактор болуы мүмкін. Сібір жарасы анықталған жағдайда, барлық талаптар сақталып ұша тез арада жойылады, ол жерде дезинфекциялық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.