Экологиялық жүйе

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

тарау. Экология ғылымы

1. 1. Экология ғылымның дамуы.

Экологиялық жүйе

тарау. Экологиялық жүйе

2. 1 Ауа айналымы және су айналымы

2. 2 Қала экологиясы

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

тарау. Экология ғылымы

1. 1. Экология ғылымның дамуы.

Қоршаған табиғи ортаға адамдар, жануарлар, өсімдіктер, басқа да тірі жәндіктер өмір сүретін мекен-жәй, ондағы жер-су, ауа мен жел, жылы мен суық, ас пен қорек, олардың достары мен жаулары кіреді.

Қоршаған орта тірі және өлі табиғаттан құралған, өзара тығыз байланыстары бар біртұтатас жүйе. Табиғатта болатын барлық құбылыстар мен өзгерістер осында өтеді.

Қоршаған ортаның күрделі проблемаларын зерттейтін, ғылыми тұрғыдан ұсыныстар жасайтын ғылым саласы соңғы жылдары экология деп аталып жүр. Ол гректің «oicos» - үй, мекен, тұрғын жер, және «logos»- білім, ғылым зерттеу деген екі сөзінен құралған.

Экология барлық тірі организмдерді, олардың тұратын «үйін», «мекен-жайын» және сол «үйді» тұруға қолайлы ету үшін атқаратын міндетті зерттейді.

Экология - белгілібір ортада тұратын организмдерді зерттейтін, олардың басқа организмдермен және қоршаған ортамен арқатынастарын анықтап, жиынтық қорытынды жасайтын ғылым.

Ең алғаш «экология» деген сөзді пайдаланған Генрих Девид Тюро. Ол1858 жылы қаңтар айының бірінші жұлдызында бір досына «Гоар мырза әлі Конкордта ботаника және экология мен айналысуда деп жазады.

Экологияны ғылымға бірінші болып енгізген белгілі табиғат зерттеушісі, дәрігер, аса дарынды неміс Э. Геккель. Ол ғылымға көптеген жаңа сөздер, ұғымдар қосты, соның бірі экология.

1869 жылы Э. Геккель экологияға мынадай анықтама берді:

Экология табиғаттың экономикасын білу, сонымен қатар тірі организмдердің осы ортадағы басқа органикалық және органикалық емес заттардың арақатынасын, өсімдіктер мен жануарлардың олардың достары мен жауларыының бір- бірімен байланысын зерттеу.

Қысқартып айтқанда, экология Ч. Дарвин «өмір сүру үшін күрес жағдайлары» деген табиғатты қиын байланыстармен арақатынасын зерттейтін ғылым.

Э. Геккельдің кейінгі көптеген ғалымдар экологияның анықтамаларын беріп, оның басқа ғылымдардан айырмашылығын көрсетуге тырысты.

1920 жылы Ф. Клементе (АҚШ) экологияны бірге өмір сүретін түрлі өсімдіктер мен жануарлар туралы ғылым;

1937 жылы Ч. Элтон (Ұлыбритания! Экологияны жануарлардың жаратылу тарихын, олардың әлеуметтік және экономикалық орнын зерттейтін ғылым;

1959 жылы Х. Б. Одум (АҚШ) экология табиғаттың құрылысы мен атқаратын қызметін зерттейтін ғылым;

1975 жылы Р. Дажо (Франция) экология тірі организмдердің өмір сүру жағдайларын, организм мен ортаның өзара байланысын зерттейтін ғылым деп көрсеткен.

Экологиялық мәселелерді зерттеуде Қазақстан ғалымдары да көптеген зерттеулер жариялап, оқу құралдарын шығарып, өз үлестерін қосады. Бұл салада қазақ тілінде басылып шығарылған кітаптарда аз емес. Дегенменде бұл зерттеуші бітпейтін, анықтауы таусылмайтын, күнбе- күн жаңадан талап қоятын тақырып.

Қазіргі кезде көптеген ғалымдар келіскен анықтама мынау:

Экология- қоршаған ортаны қорғаудың ғылыми негізі, тірі организмдердің өмір сүру жағдайларын, олардың өзара қатынасын, табиғи ортамен байланысын зерттейтін ғылым.

Тірі организмдердің және табиғаттың басқа да құрамдары мен арақатынастарын зерттеген кезде экология басқа ғылым салаларымен тығыз байланыста болады.

тарау. Экологиялық жүйе

Тірі организмдер бірге өмір сүретін, өзара және табиғаттың өлі бөліктерімен қарым - қатынас жасайтын, жанды және жансыз бөлшектері арасында заттар айналымы болып тұратын ортаны экологиялық жүйе деп атаймыз.

Экологиялық жүйе тіршілікке қажетті жанды және жансыз табиғаттан тұратын болғандықтан ол табиғаттың құрамының негізі болып табылады.

Экологиялық жүйе көлемі жағынан түрлі болып келеді, кішкентай суда, үлкен орманда жеке жүйе қатарына жатуы мүмкін.

Көршілес орналасқан экологиялық жүйелер арасында белгілі қалыптасқан байланыстар мен зат айналымы болып тұрады. Бірақ қашанда болса жүйе ішіндегі байланыс пен зат айналымынан көп кем болады.

Орманда шөппен қоректенетін жануарлар оларды азық ететін жыртқыш аңдар, өзара тығыз байланыстар бар. Сондай-ақ байланыстар көлде де бар.

Экологиялық жүйелер алатын энергия көздері мен құрылымына байланысты екіге бөлінеді.

Экологиялық жүйе үшін энергия қуаты «Қорғаушы күш» болып есептеледіде, қуаттың көзіне, санына және сапасына байланысты болады.

Энергия қуатының көздеріне қарай экологиялық жүйелер төмендегінше бөлінеді:

- Энергияны күн сәулесінен алып, табиғаттың басқа көздерінен және адамдардан алмайтын жүйелер. Оған мұхиттар мен биік таулар.

- Энергияны күн сәулесінен және табиғат көздерінен алатындар. Оған шабындықтар, жағалаудағы шығанақтар, өзендердің құйылыс сағалары, т. б. кіреді.

- Энергияны күн сәулесінен және адамдардан алатын жүйелер. Оған егістіктер, су қабатында қолдан өнім өсіретін тұқымдарынан жұмсаған жанар және жағар майлардың энерия қуатын пайдаланылады.

- Энергияны отынан алатын жүйелер. Оған қалалар, өнеркәсіп орталықтары кіреді, олар күн сәулесінен көрі жағылған отыннан алынатын эергия күшіне мұқтаж.

Экологиялық жүйелердің құрылымы бойынша бөлінуі өсімдік түрлері мен жер бетінің бедеріне байланысты болады. Құрлықтағы жүйелер өсімдіктер түрлеріне қарай, судағы жүйелер геологиялық және физикалық айырмашылықтарына сәйкес бөлінеді. Адамзат қоғамның өсіп- өркендеуі мен - мәдени дамуы осы құрлықтағы экологиялық жүйелерде

өтіп жатыр.

2. 1 Ауа айналымы және су айналымы

Жер шарын қоршап тұрған тұрған шаң тозаң, бу мен гездан құралған атмасфаре ауасы күн сәулесін жер бетіне жеткен ұсақ - ұсақ бөлшектерге бөлініп, жан -жаққа шашырап жатады.

Егер атмасферада ауа болмаса, жарық сәуле шашып беті кеуіп, жарылып, одан әрі қыза түседі. Бұлт пен жел, жауын- шашын болмай жер бетіндегі температура күндіз + 100 С -тан астам ыстық, түнде - 100 С-қа төмендеп қақыраған аз болар еді.

Атмосфералық ауа тым жеңіл 1 м 3 -де 1300грамм ауа болады. Ауа газдары құрамының өзгеруі ауадағы газдар құрамы биосфераның көп жылдар бойы дамуының нәтижесі.

Ауадағы қалыптасқан мөлшерде болатын шаң -тозаң атмосферада өтіп жататын күн сәулесінің азайып жерді өте ысып, кетуден сақтауға, жер бетіндегі жылудың әлемге тарап кетпеуіне жауыын-шашын әкелетін бұлттарды жинауға көмектеседі.

Адамдар ауасыз күн көре алмайды, таңдауға мұршасы болмай қандай ауа болса да дем алуға мәжбүр болады.

Егер қамтамасыз етілмесе адам өледі. Адам баласы тамақсыз 5 күн өмір сүрсе, сусыз 5 күн өмір сүрсе, ауасыз 5 минутта өмір сүре алмайды.

Тәулігіне адамдар өкпесі арқылы 25 кг, немесе 10-11 мың литр ауа етсе, қойға - 20мың, жылқыға 86 мың литр ауа керек.

Табиғат байлықтарын есепсіз, бақылаусыз жұмсауға болмайтынын, қоршаға норта бүлініп, ісиен шығуы оңай екенін адамдар XX ғасырдың алғашқы жылдарынан түсіне бастады.

Табиғат байлықтарының қымбатты түрлерінің бірі- су. Дүние жүзінде көптеген өнім мен тағамға айырбас боларлық заттар табылғанымен суды алмастыратын зат табылған жоқ.

Су адамдар мен жануарлардың дене құрамына кіріп, онда болатын зат және энергия айналымына қатысады.

Денедегі су мөлшері 10-12 процентке кемісе адам әлсіреп, шөлдеп, аяқ-қолы дірілдей бастайды, 20-25 процентке кемісе өмір сүруі тоқтайды.

Бір адам 70 жылда орта есеппен 50 тонна су ішітін көрінеді.

Су- түсі, исі және дәмі жоқ сұйық зат, жақсы ерітуші.

Судың жылуды аз жоғалтып көп жинайтын қасиеттерін және кептіріп жылыту үшін су қолданылады.

Жер шарындағы сулар үнемі қозғалыста болып, барлық бос сулар олардың агрогаттық сұйық, бу, мұз түрлерінің күйіне қарамастан, жердің гидросфера деп аталатын қабатына жатады.

Су қорларында өзен, көл, теңіз, жер асты сулары, таулар, поляр шеңбердегі мұздар, атмосфералық ауадағы ылғал кіреді.

Өнеркәсіпте, ауылшаруашылығында тұрмыстық қажетте көбіне өзен, көл сулары пайдаланылады.

Көлемі және су қорларының мөлшері жөнінде гидросфераның ең ірі бөлігі - мұхиттар.

Мұхит суларында пайдалы кендер, биологиялық ресурстар, энергия қуаты, химия және дәрі - дәрмек өнеркәсіптері үшін қажетті шикізаттар қоры өте көп.

Қазақстан Республикасы да тұщы су қоры тапшы елдер қатарына жатады.

Теңіз суында алтынның, магниттің, платинаның, алмаздмың тағы басқалардың қоры құрлықтағы мөлшерге тең.

Мұхиттар мен теңіздер жер шарында өнетін биологиялық өнімдердің 43 процентін, оттектің 50-70 процентін береді.

2. 2 Қала экологиясы

Адамдар ерте заманнан бастап табиғат ресурстарын өздерінің керегіне жаратып келген. Ол кезде табиғат байлықтары мол, ал оны жұмсау аз болғандықтан адамдар олардың орнын толықтыру, қалпына келтіру сияқты мәселелерге көп көңіл бөлмеген.

Адамдардың іс-әрекеті -, миллиондаған жылдар бойы қалыптасқан теңдестікті бұзып, қоршаған ортаны аздырып, енді өздерінің өміріне қауіпті бола бастады.

Табиғи ортаны бұзып, бүлдірудің мөлшері өте үлкен болғандықтан жасалған зиянды табиғат өз күшімен жоя алмайтын өздігімен бұрынғы қалпына келе алмайтын күйге түсті.

Дүние жүзінде әрбір 14-15 жылда өндірістік өнім шығару екі есе өсіп, отырады. Ол үшін қажетті шикізатты құрылыс материалдарын азық-түлікті т. б. адамдар табиғаттан алады.

Көп ғасырлар бойы «Қожалық етіп», билік жүргізуге үйренген адамдар оның байлықтарын есепсіз қисапсыз жұмсап, шашып төгіп қазіргі экологиялық дағдарысқа әкелді.

Өмір сүруі үшін табиғаттың қажет екендігін енді түсіне бастады.

Табиғат ресурстарын пайдаланғанда адамдар аолдарына белгілі мақсат қояды да, соған тезірек жету жолын ойлайды.

Қалардың саны мен олардың тұрғындары тез өсуіне байланысты экологиялық жүйеге түсетін ауырпалық үнемі күшейтіліп келеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.