Экологиялық мектептердің қвлыптасуы. Стенобионттық және эврибионттық организмдер

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Ғылым және білім Министрлігі.

Семей қаласының Шәкәрім атындағы университет.

СӨЖ

ТАҚЫРЫБЫ: Экологиялық мектептердің қвлыптасуы.

Стенобионттық және эврибионттық организмдер.

Орындаған: ПД-517 тобының студентті Миратова Д. М.

Тексерген: Нуржуманова Ж. М.

Жұмыстың мақсаты:

Экология пәнінің бағдарламасы бойынша Сырдарияның төменгі ағысының биоалуантүрлілігін оқыту әдістемесін жасап, соның негізінде оқушылардың экологиялық танымдық-теориялық білімдерін көтеру;

Қоршаған орта көптүрлілігін тамашалау кезінде табиғатқа жанашырлық сезімдерін оятып, оны қорғауға тәрбиелеу, оқушылардың адамгершілік сезімдерін ұштау;

Сырдарияның төменгі ағысындағы биоалуантүрліліктің қазіргі күйін экология курсында оқытудың әдістемесін жасау;

Зерттеу жұмысының міндеттері:

- Экология курсында биоалуантүрліліктің экологиялық күйін оқытудың теориялық-әдіснамалық негіздерін саралау;

- Сырдарияның төменгі ағысындағы биоалуантүрліліктің қазіргі күйін экология пәнінде оқытудың мүмкіндігін ашу;

- Экология пәнінде Сырдарияның төменгі ағысындағы биоалуантүрлілікті оқытудың әдістемесін жасау;

- Ұсынылған әдістемелік жүйедегі педагогикалық эксперименттің нәтижесін анықтау;

Зерттеу нәтижесінің теориялық құндылығы мен практикалық мәні.

Жүргізілген зерттеулердің нәтижелері Сырдарияның төменгі ағысындағы биоалуантүрліліктің қазіргі күйін экологиялық пәндерде оқыту әдістемесі болып табылады. Әдістеме негізінде биоалуантүрліліктің экологиялық күйін білу аймақтың табиғи-ресурстық қорын бағалап, оларды тиімді пайдалану жолдарын ұйымдастыруға көмектеседі.

Сырдария өзенінің төменгі ағысы аймақтарындағы биоалуантүрлілікке жүргізілген зерттеулердің мәліметтері іс-тәжірибеге енгізілуімен сипатталды. Алынған нәтижелер бойынша құрастырылған әдістеме жаратылыстану пәндерін оқытуда қосымша көмекші құрал ретінде пайдалануға мүмкіндік береді.

Ғылыми жаңалығы.

- Сырдарияның төменгі ағысындағы биоалуантүрліліктің қазіргі күйін экология пәнінде оқытудың мүмкіндігі анықталды;

- Экология пәнінде Сырдария өзенінің төменгі ағысындағы биоалуантүрлілікті оқыту әдістемесі жасалды.

Қорғауға ұсынылатын мәселелер:

Экология курсында биоалуантүрліліктің экологиялық күйін оқытудың теориялық негіздері
2. Сырдарияның төменгі ағысындағы биоалуантүрліліктің қазіргі күйін экология пәнінде оқытудың мүмкіндігі;
3. Экология пәнінде Сырдарияның төменгі ағысындағы биоалуантүрлілікті оқытудың әдістемесі;
4. Ұсынылған әдістемелік жүйедегі педагогикалық эксперименттің нәтижесі;
Зерттеу жұмысының сыннан өтуі. Алынған мәліметтер колледж студенттеріне оқылатын экология курсының сабақтарына енгізілді. Диссертациялық зерттеу жұмысының негізгі мазмұны бойынша қол жеткен негізгі тұжырымдар мен қорытындылар халықаралық және республикалық ғылыми-теориялық, практикалық конференцияларға ұсынылды.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

ЖҰМЫСТЫҢ НЕГІЗГІ МАЗМҰНЫ

Кіріспе бөлімде зерттеу жұмысының өзектілігі негізделіп, мәселенің зерттелу деңгейі сипатталады. Зерттеу жұмысының мақсат-міндеттері, теориялық құндылығы мен методологиясы, ғылыми жаңалығы, қорғауға ұсынылатын тұжырымдар мен тәжірибелік маңызы айқындалды.

«Биоалуантүрлілік туралы түсінік және оларды сақтау» атты бірінші тарауда биоалуантүрлілік ұғымына түсінік беріліп, экологиялық факторлардың әсер етуінің кейбір заңдылықтары және оның фактор әсерінің белсенділігіне тәуелділігі, биологиялық әралуандылық және оларды сақтау жолдары қарастырылады.

Биоалуантүрлілік - адамзатты шексіз ұзақ уақыт энергетикалық, техникалық және басқа ресурстармен қамтамасыз етудің жалғыз көзі. Биоалуантүрліліктің экожүйедегі байланыстарының толық болуының шарты және негізгі факторы бола отырып, оның ең маңызды қасиеті - тұрақтылықты қамтамасыз етеді.

Экология ғылымы ең маңызды биоалуантүрлілік туралы ғылымды зерттейді. Тірі материяның ең маңызды үш деңгейге сәйкес келеді:

ағзадан төмен - малекулярлық, клеткалық, ұлпалық және мүшелер жүйесіндегі деңгейлерді біріктіреді.

ағзалық - ағзалық жүйені құрайды.

ағзадан жоғары - популяциялық түр жүйесін, экологиялық жүйені және биосфераны қамтиды.

Біздің планетамыздың түрлерінің нақты санын ешкім нақты мәнімен келтіріп бере алмайды. Бірақ жануарлардың түрлерінің саны өсімдіктер мен саңырауқұлақтарының санынан әлдеқайда басым. Соның ішінде жануарлардың арасында

бунақденелілердің түрлері өте көп. Олардың саны өсімдіктер мен микрофлораның санынан басым түседі. Түрдің қалыптасуы олардың құрылымы мен өсімтал ұрпақ беру мүмкіндігіне байланысты. Әр түрге жататын даралар бір бірінен сыртқы пішіні, мінез-құлқы, физиологиясы бойынша бір біріне мүлдем ұқсамайды.

Генетикалық алуантүрлілік дегеніміз - түрдегі әрбір дараға тән генетикалық жиыны. Бұл әртүрлі қасиеттерге ие болудың көрінісі. Әрбір адамға көптеген ерекше генетикалық көрсеткіштер тән. Жануарлардың генетикалық әртүрлілігі өзгерісі көптеген факторларға тәуелді. ХІІ ғасыр бойы адамзат жануарлардың ерекшеліктерін бақылап, пайдалы жағын бөліп көрсеткен. Генетикалық әртүрлілікті пайдаланып қазіргі кезде үй жануарларының сұрыпталуының арқасында жасанды тұқымдарын шығаруда. Алайда тек біздің ғасырымызда селекция саласында үлкен сапалы секіріс пайда болды. Ол гендік инжинериямен тығыз байланысты.

Экологиялық әртүрлілік - түрдің даралары таралған белгілі бір аймақты қамтитын және биотикалық қауымдастықтың бір бөлігі болуы керек. Осының арасындағы байланысты экологиялық алуантүрлілікке жатқызуға болады.

Орта - организмнің өсіп-көбеюіне, тіршілігіне, дамуы мен таралуына тікелей немесе жанама әсер ететін қоршаған орта компоненттерінің жиынтығы, яғни особьты (полуляцияны, қауымдастықты) қоршап, оған әсер ететін факторлардың бәрі. Тірі организмдер - ашық жүйелер, сондықтан қоршаған ортамен зат және энергия арқылы алмасып отырады. Организмдер үнемі өзгеріп тұратын қоршаған ортаның әсерін сезініп, өздері де осы жағдайларды өзгертіп тұрады.

Организмге әсер ететін кез-келген орта жағдайларын немесе орта компоненттерін экологиялық факторлар деп атайды. Экологиялық факторлар тірі организмдердіи тіршілігіне, санына (молдығына), географиялық таралуына тікелей немесе жанама әсер етеді.

Экологиялық факторлар табиғаты бойынша және тірі организмдерге әсер етуі бойынша әр түрлі. Барлық факторларды шартты түрде үлкен 3 топқа бөледі - абиотикалық, биотикалықжәне антропогендік (немесе антропикалық) .

Абиотикалық факторлар - тірі организмдерге тікелей немесе жанама әсер ететін өлі табиғат факторлары. Оларға климаттық (температура, ауа қысымы, жел, ылғалдылық, жарық т. б. ), атмосфералық (атмосфераның химиялық қүрамы), топырақ (эдафикалық), геоморфологиялық, гидрологиялық және басқалары жатады.

Биотикалық факторлар - бұл тірі табиғат факторлары, тірі организмдердің бір-біріне әсерінің барлық түрлері. Бұл әсерлер өсімдіктер (фитогенді), жануарлар (зоогенді), саңырауқүлақтар және микроорганизмдер тарапынан болуы мүмкін. Тірі организмдер қорек (өсімдіктер - фитофаг-жануарлар үшін, жануарлар - жыртқыштар үшін), тіршілік ету ортасы (паразиттер үшін - иесі, үлкен өсімдіктер (эпифиттер үшін) болып, көбеюге (өсімдіктер тозаңдатқыштары) немесе химиялық, физикалық және басқадай да әсері болуы мүмкін. Биотикалық факторлар тікелей - бір организмдердің екінші бір организмдерге тікелей әсері (кейбір өсімдіктердегі паразитті шырмауықтар) және жанама (қоршаған өлі табиғаттың өзгеруі арқылы) болып бөлінеді. Мысалы, шыршаның қалың бұтақтары топыраққа көлеңке түсіріп, төмендегі өсімдіктерге жарықты аз өткізіп, шөптесін өсімдіктердің өсуіне әсер етеді. Кейбір есімдіктердің зат алмасуы нәтижесінде ортаға химиялық заттар (фитоцидтер, гликозидтер, эфир майлары) бөлуі арқылы әсер етуі. Мұны аллелопатия деп атайды (бидайық тамыр сабағы арқылы топыраққа токсиндер бөліп, мәдени өсімдіктердің түқымының өнуін нашарлатады) .

Экология ғылымы ең маңызды биоалуантүрлілік туралы ғылымды зерттейді. Табиғаттағы барлық биологиялық процестер биосфера мен экожүйелерден тыс жүрмейді. Осыдан биоалуантүрліліктің үш үлкен бұтағы тарайды. Әрбір бұтағы деңгейлерге бөлінеді. Биоалуантүрліліктің әр деңгейі бөлімдерге бөлінеді. Бұл бөлімдерде биоалуантүрлілік әртүрлі тірі ағзалардың арасындағы ерекше туындысы ескеріледі. Олардың арқасында көрсеткіші құрылады, [1, 2, 3, 24, 33, 36] қоршаған ортаға төзімділікті қамтамасыз етеді. Биоалуантүрліліктің жоғары деңгейде көптеген әртүрлі экожүйелер

және ландшафтар орналасады. Табиғатта біртекті мекен орталары болмайды.

Түрлердің санының күрт төмендеуі мен түрлердің жойылу себептері алуан түрлі. Көбінесе олар мекен ету ортасының өзгеруі немесе бұзылуымен байланысты. Омыртқалы жануарларға қатысты алсақ бұл факторға түрлердің жойылуының 60 пайызы жағдайлары сәйкес келеді. Екінші орында шектен тыс пайдалану, содан кейінгі орында азық қорының кемуі, зиянкестерді жою және кездейсоқ жемтік тұр.

Экологиялық мәселелерді және биологиялық алуантүрлілікті сақтаудың бір жолы - Қызыл кітап. Табиғи ресурстары мен табиғатты қорғаудың халықаралық одағы (МСОП) бүкіл планетаның Қызыл кітабын құрастырған. Қазақстанның Қызыл кітабын шығаруы, республикамыздын өте сирек жануарларын сақтап қалу және оны қорғаудағы рөлі өте зор.

Экономикалық проблемаларды шеше отырып, біз өзімізді қоршаған ортаның қал-жағдайын естен шығармауымыз керек. Ғылым мен техниканың алға басуы адам мен табиғат арасында үндестіктің болу қажеттілігіне еріксіз ой тоқтаттырады.

«Қызыл кітапқа» енген аң мен құстарды, өсімдіктерді біле отырып, біз оны зерттеуші ғалымдарға көмектесеміз. «Қызыл кітап» әрбір отбасы мектептің кітап сөресінде тұруға тиісті. Сол арқылы біз оларды қорғауға үлес қосатын боламыз.

Қазақстанның Республикасының Қызыл кітабы «Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес жасалған және республика аумағында сирек кездесетін, саны азайып келе жатқан әрі құрып кету қатері төніп

отырған жануарлар мен өсімдіктер түрлерінің жай - күйі туралы мәліметтерді, оларды зертеу, қорғау өсімін молайту және ұтымды пайдалану жөніндегі қажетті шаралардың жиынтығы бар негізгі құжат болып саналады. Қазақстан Республикасының Қызыл кітабы сонымен қатар жануарлар мен өсімдіктер дүниесі мемлекеттік құрамдас бөлігі болып табылады.

«Сырдарияның төменгі ағысындағы биоалуантүрлілікті оқытудың ғылыми-теориялық негіздері» деп аталатын екінші тарауда биоалуантүрліліктің қазіргі күйін экология курсында оқыту арқылы білім қалыптастырудың теориялық негіздері, сондай-ақ биоалуантүрліліктің қазіргі күйін экология пәнінде оқытудың мүмкіндігі талданады.

Экологиялық білім берудің қазіргі заманғы ғылыми негіздері оны жүзеге асыру проблемалары мен бағдарламалары 1968 жылы БҰҰ мен ЮНЕСКО үйлесімділік халықаралық ұйым отырысында қарастырылып табиғат пен адамның қарым-қатынасы тұрғысында көтерілді. Одан соң 1970 жылдары Сттокгольм, 1972 жылы Тбилиси қаласында экологиялық білім туралы халықаралық ғылыми конференциялар өткізіледі. Ал, 1992жылы Рио-де-Жанейро қаласында өткен ғылыми конференция ХХ-ғасырдың көкейкесті мәселесі- экологиялық білім беру проблемасын қайта қарап оның негізгі 3 бағытын айқындап берді:

а) биосфера тұрақтылығын сақтау үшін ағарту жұмыстарын ұйымдастыру;

ә) халыққа экологиялық білім беру;

б) жұртшылық арасында экологиялық үгіт-насихат жұмыстарын жүргізу;

Сырдария өзені төменгі ағысының табиғат жағдайлары. Сырдария өзенінің Арал теңізіне дейін төменгі ағысында орналасқан Қызылорда облысының әкімшілік аумағы ауқымды құмды-саздақ жазығында жатыр. Облыс жерінің оңтүстігінде Қызылқұм шөлінің солтүстік бөлігі, солтүстігінде - орталық Қазақстанның оңтүстік шетіндегі үштік-бор қыраты мен Қара-Құм құмдары. Аймақтың ауқымды бөлігі Сырдария өзенінің ескі атырауы. Батысында Арал теңізі.

Сырдария өзенінің алабы жалпы оңтүстік шығыстан солтүстік батысқа қарай созылып жатыр. Сырдария өзенінің төменгі алабының солтүстік шекарасы Қаратау жоталарының оңтүстік-батыс беткейі, Арал теңізінің алабындағы Қарақұм және Кіші Борсық, ал оңтүстігі Қызылқұм шектеседі. Сырдария өзенінің төменгі алабы Арал теңізіне қарай бағытталған біртегіс еңістікпен ерекшеленеді. Өзеннің 1647 км ұзын бойында жер бетінің еңістігі Шардара су қоймасынан (236-279м) Арал теңізіне (54м) 182-225м төмендейді. [15, 16, 17, 24]

Сырдария өзенінің төменгі алабының климаты. Сырдария өзенінің төменгі алабының ауа-райының жағдайы біркелкі болып келеді: жыл бойы ауа жылуының үлкен ауытқуын, ауаның құрғақшылығын, жауын-шашынның өте аз екендігін көрсетеді.

Өңірдің климаты континенттік - жазы ыстық, әрі құрғақ, қысы қарсыз суық, жылдық жалпы орта температура 8, 4-8, 9 ⁰ С. Климат жалпы континенттік болғанымен көктем-жаз айларындағы ұзақ жылы кезең әртүрлі (күріш, жүгері, көкөніс-бақша тағы басқа) суармалы дақылдар егуге өте қолайлы жағдай қалыптастырады. Соңғы жылдары ауаның құрғақтығы күшеюі, табиғи өсімдіктердің азғындауы тұзды шаң суыратын желдің жиілеуі климат режимінің өзгере бастағанын көрсетеді. Бұл жағдай егіннің өнімі мен оның сапасына, Тұран ойпатыныңтабиғи мал азықтық шөптердің өніміне, жалпы тірі табиғатқа зиянды әсерін тигізіп тұр.

Сырдария өзені төменгі алабының биоалуантүрлілігі. Өсімдіктер дүниесі. Сырдария өзенінің төменгі сағасы мен оған шектесетін аумақтың сулы-батпақты жайылымдарының флорасы тамырлы өсімдіктердің 35 тұқымдас пен 82 туыстан тарайтын 112 түрін біріктіреді. Негізгі тұқымдастардың ішінде басым түсетіндері: алаботалар ( Chenopodiaceae ) - 26 түрі; күрделігүлділер ( Asteraceae ) - 16 түрі; астық тұқымдастар ( Poaceae ) - 8 түрі; бұршақтылар ( Fabaceae ) мен сораңдар ( Cyperaceae ) - 7 түрден; қарақұмық ( Polygonaceae ) - 5 түрі, жыңғылдық ( Tamaricaeae ) және айқышгүлділер ( Brassicaceae ) - 4 түрден. Түрге көбірек бай туыстар мыналар: көкпек ( Atriplex ) - 4 түрі, қамыс ( Scirpus ) - 4 түрі, жыңғыл ( Tamarix ) - 4 түрі, жусан ( Artemisia ) - 3 түрі, сораңдар ( Salsola ) - 3 түрі, петросимония ( Petrosimonia ) - 3 түрі. Қазақстанның 7 эндемигін атап өтуге болады: (шыбықтәрізді жусан, Пратов алаботасы, тікенді көкпек, қатты түкті петросимония, қазақстандық қамыс, бұйра жүзгін, қысқааяқты астрагал) . Әсіресе «Сирек кездесетін және жойылып кету қаупі бар өсімдік түрлерінің тізбегіндегі» (2006) өсімдіктердің табылуы маңызды болып табылады: қазақстандық қамыс ( Scirpus kasachstanicus) қалқанжапырақты батпақгүл ( Nymphoides peltatum ) . Бұдан әрі жалғасатын зерттеулер флораның анағұрлым толық құрамын анықтауға мүмкіндік береді.

Негізгі түрлері мен топтары. «Сирек кездесетін және жойылып кету қаупі бар өсімдіктердің тізбесіне» (2006) кірген өсімдіктер мыналар: қазақстандық қамыс ( Scirpus kasachstanicus) және қалқан жапырақты батпақгүл ( Nymphoides peltatum ) . Сирек түрлердің орнажүргізіп отыру қажет. Батпақгүл ( Nimphoideta peltatum ) мен қазақстандық қамыстың ( Scirpeta kasachstanicus ) барлық әрекет етуші қауымдастықтарының (популяция) ахуалын анықтап, олардың тіршілік етуіне қауіп-қатерді айқындау үшін осы қауымдастықтарына бақылау орнатуды вегетациялық кезең ішінде бірнеше рет жүзеге асырған абзал.

Индикаторлық түрлері мен топтары. Өсімдіктің бұл түрлерінің қауымдастықтары мен топтарын егжей-тегжейлі зерттеу нәтижесінде олардың өмір сүру ортасы туралы мағлұмат алу мүмкіндігі туады. Индикаторлық топтар жеткілікті түрде кең тараған, экожүйені табиғи қалыпта ұстап тұру үшін қажетті ландшафтық маңызы бар болып саналады. Авансаға үшін индикаторлық түрлер ретінде мыналар ұсынылады: жоңғар талы ( Salix songarica ) мен көл қамысы ( Scirpus lacustris ) . Тал тоғайлары төмен ылдидағы өсімдік қабатына тән, Сыр-дария өзенінің атырауында осы өсімдіктердің жасына, сатылық құрылымына және шөптесін сатысының түр құрамына қарап, экожүйенің қалыптасу және жетілу мерзімін белгілеуге болады. Көл қамысының топтары биіктігі 3 м-ге дейін жететін шағын, тығыз қопа ретінде кездеседі. Аудан бірлігіне шаққандағы сабақтары мен өркендерінің диаметрі мен биіктігі экожүйенің жай-күйін және оның өзгеріс үрдістерін анықтау үшін маңызды шамалар болып табылады.

Биоалуандылыққа төнетін негізгі қауіптер. Антропогендік бұзылудың факторы. Сырдария төменгі алабында қоршаған ортаны орнықсыздандырып, экожүйенің жоғары биоалуандылығына қауіп төндіретін антропогендік факторлардың тұтастай бір кешені орын алған:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.