Жоғары психикалық функциялар түсінігі, құрылымы және дамуы

Кіріспе
Қолданылған әдебиеттер

Нейропсихология дамуына А.Р.Лурия ерекше үлес қосты. Александр Романович Лурия (1902-1974) дүние жүзіне аты әйгілі, шет елдерде теңдесі жоқ нейропсихологияның жаңа түрін жасаған ғалым. Сондықтан «Лурия психологиясы» ми және психика проблемасын ретімен жасаған. Оның «Высшие корковые функций человека и ушение при локальных поражениях мозга» еңбегі дүние жүзіне белгілі. Бұл еңбек ағылшын, француз, испан және т.б. тілдерге аударылды. Бұл еңбек тек нейроғылымында ғана емес, невропатолог, физиолог, психиатр, педагог, психолог және басқа да сала мамандарына таныс. Сондықтан нейропсихологияның атасы А.Р.Лурия болып табылады. Бұл еңбек жарық көргеніне 40 жыл өтті. Нейропсихология саласында алға қарай даму бар.
Қазіргі кезде нейропсихология түрлі жолдармен дамып келеді. Бірақ, А.Р.Лурия салған жол өзгелерден оқшау, даралау. Лурия нейропсихологиясы А.С.Выгодский мектебінің психологиялық көзқарастарымен тікелей байланысты. Жоғары психикалық функцияны күрделі жүйелі білім беру, қалыптастыру және қызмет көрсету деген заңды басшылыққа алатын мектептің тұжырымнамаларымен сәйкестенеді. Ол өмір бойы біртіндеп қалыптасады, қалыптасуға байланысты психологиялық құрылым өзгеріске түседі. Ол тілді меңгеру және басқа да таңбалық жүйені меңгерумен байланысты болады.
Адамның жас ерекшеліктеріне байланысты жоғары психикалық функция өзінің құрылымы жағынан түрліше болып келеді. Осыған байланысты және оны жүзеге асыруға байланысты да түрліше болады.
А.Р.Лурияның нейропсихологиясы Л.С.Выготскийдің жалпы психологиялық мектебіне жүгінеді.
А.Р.Лурия нейропсихологиясы бағыттары:
- клиникалық, эксперименталды, реабилитационды нейропсихология.
- психофизиологиялық бағыт.
- балалық шақтың нейропсихологиясы.

1. Абрамова Г.С. Возрастная психология.- М.,1997.
2. Возрастная и педагогическая психология./ Под ред. Петровского А.В.- М.,1979.
3. Возрастная и педагогическая психология./ Под ред. Гамезо М.В. и др.- М.,1984.
4. Зак А.К. Развитие умственных способностей младших школьников.- М.,1994.
5. Кле Мишель. Психология подростка: психосексуальное развитие. М.,1991.
6. Кон И.С. Психология ранней юности.- М.,1990.
7. Кон И.С. Психология старшекласников.- М., 1984.
8. Крайг Г. Психология развития (перевод с английского).- СПб., 2000.
9. Кравцова Е.Е. Психологические проблемы готовности детей к обучению в школе. М.,-1991.

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІНІҢ СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТ

МӨЖО№10
Тақырыбы: Жоғары психикалық функциялар түсінігі, құрылымы және дамуы.

Оқытушы: псх.ғ.к. Кулмышева Н.А
Магистрант: Таурбекова И.М
6М010300 педагогика және психология

Семей 2015
Нейропсихология дамуына А.Р.Лурия ерекше үлес қосты. Александр Романович Лурия (1902-1974) дүние жүзіне аты әйгілі, шет елдерде теңдесі жоқ нейропсихологияның жаңа түрін жасаған ғалым. Сондықтан Лурия психологиясы ми және психика проблемасын ретімен жасаған. Оның Высшие корковые функций человека и ушение при локальных поражениях мозга еңбегі дүние жүзіне белгілі. Бұл еңбек ағылшын, француз, испан және т.б. тілдерге аударылды. Бұл еңбек тек нейроғылымында ғана емес, невропатолог, физиолог, психиатр, педагог, психолог және басқа да сала мамандарына таныс. Сондықтан нейропсихологияның атасы А.Р.Лурия болып табылады. Бұл еңбек жарық көргеніне 40 жыл өтті. Нейропсихология саласында алға қарай даму бар.
Қазіргі кезде нейропсихология түрлі жолдармен дамып келеді. Бірақ, А.Р.Лурия салған жол өзгелерден оқшау, даралау. Лурия нейропсихологиясы А.С.Выгодский мектебінің психологиялық көзқарастарымен тікелей байланысты. Жоғары психикалық функцияны күрделі жүйелі білім беру, қалыптастыру және қызмет көрсету деген заңды басшылыққа алатын мектептің тұжырымнамаларымен сәйкестенеді. Ол өмір бойы біртіндеп қалыптасады, қалыптасуға байланысты психологиялық құрылым өзгеріске түседі. Ол тілді меңгеру және басқа да таңбалық жүйені меңгерумен байланысты болады.
Адамның жас ерекшеліктеріне байланысты жоғары психикалық функция өзінің құрылымы жағынан түрліше болып келеді. Осыған байланысты және оны жүзеге асыруға байланысты да түрліше болады.
А.Р.Лурияның нейропсихологиясы Л.С.Выготскийдің жалпы психологиялық мектебіне жүгінеді.
А.Р.Лурия нейропсихологиясы бағыттары:
- клиникалық, эксперименталды, реабилитационды нейропсихология.
- психофизиологиялық бағыт.
- балалық шақтың нейропсихологиясы.
- қарттық шақтың нейропсихологиясы және норманы үйренуге нейропсихологиялық ықпал.
Әр бағыттың өзіне тән мақсаты мен әдісі бар. Әсіресе климатикалық нейропсихология негізгі бағыт ретінде жүреді.
Нейроғылым бағыттарынан Лурия нейропсихологиясының тағы екінші маңызды айырмашылығы - психикалық процестердің ми механизмі жөнінде жоғары психикалық функцияны психикалық іс-әрекеттің күрделі формасы ретінде қарауы. Бұл дегеніміз - кез келген психикалық функция (мысалы: еркін есте сақтау) психикалық іс-әрекет заңымен жүзеге асатындығында. Бұл дегеніміз өзінің құрамына бірнеше кезеңді ендіреді деген сөз: мотивация (себеп) кезеңі, іс-әрекетте бағдарлау кезеңі, оны іске асыру кезеңі және алынған нәтижені бақылау немесе тексеру кезеңі.
Нейропсихология ғылымында тек балалардың ғана патологиясы нашар зерттелінген. Дегенмен балалар нейропсихологиясына байланысты Лурия, Семернидская еңбектер жазды.
Лурия еңбегінде нақты зерттеулерді қажет ететін методологиялық базарлардың ілгері теориялық тәртібін қарастырды. Ал Семернидская балалар нейропсихологиясының әдістемесін жасады және ол әдістемені дәрігер неврологтарға арнады. Сондай-ақ Семернидскаяның бұл еңбегі осы саланы қызықтыратын маман түрлеріне бағытталды. Бұл еңбек аппракцияның және тағы басқалардың симптомдары айтылады және сол симптомды туғыздырып отырған себептерді көрсетеді. Дегенмен осы себептерді туғыздырып отырған ми механизмін ашып көрсетпейді.
Тілдің бұзылуын нейропсихологияда, нейролингвистикада да қарастырады. Бірақ нейролингвистика нейропсихологияның табиғи бөлігі болып есептелінеді. Дегенмен нейропсихологияның жетістігіне сүйене отырып нейролингвистика, лингвистиа саласындағы теориялық және тәжірибелік білімге сүйеніп өз зерттеу пәнінің негізін жасайды. Тілдік функцияны нейролингвистикалық жағдайда Хед зерттеді. Ол өз еңбегінде афазия және оның формалары яғни тіл патологиясын қарастырды. Тілдің бұзылуын неврологияда үстемдік құрып тұрған Брок, Вернике, Лихтгейн, Марий және т.б. қарастырды. Хедтің жаңашылдығы мидың символикалық тікелей қатысуына байланысты тілдің бұзылуын көрсетуінде еді. Яғни ми қабыршағының үшінші алаңындағы символикалыққа қатысты тіл бұзылуын көрсету мен көрсету мен белгілі. Хед символикалық іс-әрекет ретінде тілдің бұзылуын тілдік құралды пайдаланудағы локальдылық қабілеттің зақымдалуымен байланыстырады. Хедтің зерттеуін жалғастырғандар: Лурия, Яков, Винарская, Визель және т.б. Олар афазиядағы нейролингвистиканың маңыздылығы мен нәтиежелілігін айқындап берді. Қазіргі кезде нейролингвистианың екі түрлі негізгі бағыттары бар. Яков пен Халл тілдің бұзылуын екі түрлі жағдайын көрсетеді.
1) Парадигматикалық тіл операциясының бұзылуымен байланыстырады. Бұл операцияны мидың артқы бөлімі жүзеге асыруға тиіс.
2) Мидың алдыңғы бөлігімен жүзеге асырылатын синтагматикалық іс-әрекеттің бұзылуы. Лурия мұндай тұрғыдан келуді жемісті деп бағалағанымен бірақ, ол кең дәлел алмады. Нейролингвистиалық зерттеулердің екінші бағыты Хед көтерген ми деңгейін қамтыды. Қазіргі кезде осы екі бағытты белсенді түрде зерттеу қарастырылып отыр. Нейролингвистикаға қарасты екі бағыт тілдік фунцияның және оның бұзылуына байланысты жаңа жол ашып берді.
Мұндай психикалық іс-әрекеттің психологиялық құрылымын нейропсихология көзқарасымен қарағанда ми механизмінің орындауын, оның ол іс-әрекетке қатысымын ғана ұйғарып қана қоймайды психикалық іс-әрекеттің мотивациялық бағдарлаушылық тексерушілік аспектілеріне де жауапты болады. Бірде-бір батыс батыс мектебі жоғары техникалық функцияның мұндай күрделі психикалық процестің ми негізін теориялық тұрғыда қарастыруда мұндай долбар (ұғынысты) ендірмейді. Міне, нақ осы түсінік беру жоғарғы психикалық функцияның белгілі-бір формасының бұзылуы, яғни бас мидың бір бөлігінің бұзылуы көптеген фукнцияның бұзылуына алып келеді.
Басқа нейропсихологиялық мектептерден үшінші бір айырмашылығы - ол Лурия нейропсихологиясының бас мидың фукнциясын тұтас қарастыруда емес. Психикалық іс-әрекеттің жекелеген блогі ретінде қайта жекелеген аспектілері, параметрлерін яғни мына сияқты - динамикалық реттеушілік және т.б. ара қатынасын белгілеуінде. Міне, осындай параметрлерге бас мидың құрылымдық-функционалдық жұмыс істеу единицасына нейропсихологиялық фактор жатады.
Жоғары дәрежелі жүйке қызметі - жануарлар мен адамның орталық жүйке жүйесінің үлкен ми сыңарлары қыртысының әрекеті. Организмнің органдарының өзара қызметін реттейтін орталық жүйке жүйесіне қарағанда, жоғары дәрежелі жүйке қызметі организмнің сыртқы ортамен күрделі қарым-қатынасын қамтамасыз етеді. Жоғары дәрежелі нерв қызметі терминің ғылымға И.П.Павлов енгізген және ол бұны психикалық әрекет деген ұғымға тең деп санаған. Павловтың пікірінше, психикалық әрекеттің барлық түрі, оның ішінде адамның ақыл-ойы мен санасы да жоғары дәрежелі жүйке қызметіның жеке бір түрі. Павловтан бұрын жоғары дәрежелі жүйке қызметі жөнінде И.М.Сеченов Ми рефлекстері деген еңбегінде психикалық әрекеттерді материалистік тұрғыдан түсіндірді.
Жоғары дәрежелі жүйке қызметі шартсыз және шартты рефлекстердің әсерінен жануарлар дүниесінің тарихи даму жолында өзгеріп отырған. Омыртқасыздар мен төменгі сатыдағы омыртқалы жануарлардың мінез-қылығында туа пайда болған жүйке әрекеттері жүре келе пайда болған жүйке әрекеттерінен басым болады. Жануарлар эволюциясы процесінде жүре келе пайда болған жүйке әрекеттері үдеп жоғары дәрежелі жүйке қызметінің басым түріне айналады. Бұлардың көптеген түрі едәуір өзгереді, шартты рефлекстер үздіксіз күрделенеді және жетіледі, олардың құрамы толығады, шартты рефлекторлық әрекеті жетіле түсіп, организмнің тіршілік ортасына беімделу процесінде негізгі реттеуішке айналып, организмнің өзгерген жағдайға дер кезінде, нақты бейімделе алу қабілетін қамтамасыз етуде үлкен биологиялық маңызы бар.
Ми қабығында шартты рефлекстің бекімегендігінен, шартты тітіркендіргіштің күшеюінен немесе үйреншікті емес тітіркендіргіш әсерінен тежелу пайда болуы;
Үлкен ми қыртысында жүйке процестерінің таралуы мен топтануынан оның бөлімдерінде қарым-қатынас пайда болу;
Нерв процестерінің өзара индукциясы пайда болуы.
Сөйтіп жоғары дәрежелі жүйке қызметі организмге әсер еткен әр түрлі тітіркендіргіштер түбегейлі талдап, синтездеп организмнің сыртқы ортаға жете бейімделуін қамтамасыз етеді.
Бұның сыртқы көрінісі жануар бұрын өзі үшін бөтен болып келген тітіркендіргіш әсеріне (шамның жағылуы, қоңырау соғылу және т.б.) ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.