С.Торайғыровтың "Қамар сұлу" романы

І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім.
ІІ.І "Қамар сұлу" романына қысқаша шолу
ІІІ. Қорытынды

Сұлтанмахмұт Торайғыров – екі дәуір тоғысында,аса күрделі кезеңде тіршілік кешті.Ол Россия тарихының,Россияға біріккен қазақ халқы тарихының аса бір өрлеу кезеңінде – тарихи дамулар, күрес көтерілістер,қиян-кескі соғыстар,дүрбелеңді революциялар дәуірінде жасады.
Сұлтанмахмұт 1893 жылы,29октябрь күні қазіргі Көкшетау облысының Қызылту ауданында туып,төрт-бес жасынан Павлодар облысының Баянауыл ауданында өседі.Ақынның арғы атасы – Торайғыр би,ел аузында аты аңызға айналған көптеген шешендік, билік,сөздері халық жадында сақталған адам.Ақынның өз әкесі, Әубәкір аты ұмытылып,Шоқпыт, Шоқа атанған момын кедей шаруа екен.
Болашақ от ауыз, орақ тілді ақын алты жасында әкесінен оқып ,хат таниды.Қара таныған баланы осыдан кейін кейде Шоқпыт өзі оқытып,кейде ауыл арасындағы молдаға беріп оқытып,
баласын оқудан үзбейді.Молдалардың ішінде Мұқан біраз оқыған, әдебиеттен хабардар,өзі де жадынан өлең шығаратын көңілінің желі бар жан екен. Ол араб,парсы ертегілерінен қазақша өлең етіп жазады;біреуді мақтап,біреуді мазақтап өлең шығарад ды. Дәріс беретін молдаға еліктеуші шәкірттің бірі – Сұлтанмахмұт. Ол Мұқан молдаға еліктеп он үш жасында өлең жаза бастайды.Тұңғыш жазған өлеңі – «Секілді өмір қысқа жарты тұтам» деп аталады. Тырнақалды өлеңінде Сұлтанмахмұт өзін оқытушы молдаларды,оқуы туралы,ақындыққа талпынып жүргені жайында сыр айтады.Сол кезде Баянауыл қаласында медресе ашылып,Сұлтанмахмұт 1908-1910жылдары сонда оқиды.
Өкініші – Сұлтанмахмұт бұл медреседе көп оқымайды.Бір қыс оқыған соң, «аузың асқа тигенде мұрның қанар»дегеннің кебі келіп,көз ауруына ұшырап,медреседен шығып қалады. «Жығылған үстіне жұдырық» дегендей осы кезде жөтел пайда болады,өкпесін дерт шалғаны байқалады.Ақынның теңіздей толқыған көңілі басылып,жадап-жүдейді.
1914 жылдың жазында Сұлтанмахмұт өзінің ауылы – Баянауылға кайтады.Ондағы мақсаты – ауылда біраз уақыт болып,қаржы жинап алып,үлкен қалалардың біріне тағы да оқуға кетпек болады.Осы оймен ол елде бала оқытады.ел жастарын оятпақ,оқуға, мәдениетке талпындырмақ әрекетіне кіріседі.

1. “ Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл
2. М. Абизенова, М.Х Коржумбаева Б.Ахметов атындағы Павлодар педагогикалық коледжі, Павлодар қ.
3. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Педагогика / О 74 Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: "ЭКО" ҒӨФ. 2006. - 482 б.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекетік университет

СӨЖ
Тақырыбы: С.Торайғыровтың "Қамар сұлу" романы

Орындаған: Жанарбек Б.
Топ: ЖУ-301
Тексерген: Секей Ж.С.

Семей 2014 жыл
ЖОСПАР
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім.
ІІ.І "Қамар сұлу" романына қысқаша шолу
ІІІ. Қорытынды

Сұлтанмахмұт Торайғыров - екі дәуір тоғысында,аса күрделі кезеңде тіршілік кешті.Ол Россия тарихының,Россияға біріккен қазақ халқы тарихының аса бір өрлеу кезеңінде - тарихи дамулар, күрес көтерілістер,қиян-кескі соғыстар,дүрбелеңді революциялар дәуірінде жасады.
Сұлтанмахмұт 1893 жылы,29октябрь күні қазіргі Көкшетау облысының Қызылту ауданында туып,төрт-бес жасынан Павлодар облысының Баянауыл ауданында өседі.Ақынның арғы атасы - Торайғыр би,ел аузында аты аңызға айналған көптеген шешендік, билік,сөздері халық жадында сақталған адам.Ақынның өз әкесі, Әубәкір аты ұмытылып,Шоқпыт, Шоқа атанған момын кедей шаруа екен.
Болашақ от ауыз, орақ тілді ақын алты жасында әкесінен оқып ,хат таниды.Қара таныған баланы осыдан кейін кейде Шоқпыт өзі оқытып,кейде ауыл арасындағы молдаға беріп оқытып,
баласын оқудан үзбейді.Молдалардың ішінде Мұқан біраз оқыған, әдебиеттен хабардар,өзі де жадынан өлең шығаратын көңілінің желі бар жан екен. Ол араб,парсы ертегілерінен қазақша өлең етіп жазады;біреуді мақтап,біреуді мазақтап өлең шығарад ды. Дәріс беретін молдаға еліктеуші шәкірттің бірі - Сұлтанмахмұт. Ол Мұқан молдаға еліктеп он үш жасында өлең жаза бастайды.Тұңғыш жазған өлеңі - Секілді өмір қысқа жарты тұтам деп аталады. Тырнақалды өлеңінде Сұлтанмахмұт өзін оқытушы молдаларды,оқуы туралы,ақындыққа талпынып жүргені жайында сыр айтады.Сол кезде Баянауыл қаласында медресе ашылып,Сұлтанмахмұт 1908-1910жылдары сонда оқиды.
Өкініші - Сұлтанмахмұт бұл медреседе көп оқымайды.Бір қыс оқыған соң, аузың асқа тигенде мұрның қанардегеннің кебі келіп,көз ауруына ұшырап,медреседен шығып қалады. Жығылған үстіне жұдырық дегендей осы кезде жөтел пайда болады,өкпесін дерт шалғаны байқалады.Ақынның теңіздей толқыған көңілі басылып,жадап-жүдейді.
1914 жылдың жазында Сұлтанмахмұт өзінің ауылы - Баянауылға кайтады.Ондағы мақсаты - ауылда біраз уақыт болып,қаржы жинап алып,үлкен қалалардың біріне тағы да оқуға кетпек болады.Осы оймен ол елде бала оқытады.ел жастарын оятпақ,оқуға, мәдениетке талпындырмақ әрекетіне кіріседі.
Сұлтанмахмұт әлеумет өміріне тереңдеу қазақ оқығандарымен араласады.Солар құрған қазақ комитетінің кіші хатшысы болып қызмет істейді,солардың газетіне өлең,мақала жазып тұрады.Бірақ,ол тап болған ортада ұлтшыл-алашордашыл оқығандар басым еді,олардың әсеріне ерді.
Сұлтанмахмұттың Социолизм деген мақаласында оқу, мәдениет, ғылым,техника жайлы,қазақ халқының ілгері дамуы,мәдениетті ел болуы туралы сөз етеді.Ақын дүниедегі ғылым-білімді екі жікке айырып ұғады: бірі - дене азығы,екіншісі - ар азығы;дене азығы - техника,ар азығы - әділдік деп ұғады.Өзгеге солай ұғындыруға тырысады.Қазір Европада дене азығы әбден жетілді,ар азығы әлі жетіле алмай отыр.Ар азығы жетілмегендіктен дене азығы,адамды бақытты етуге тиісті құралдар адамды қанауға,бақытсыз етуге жұмсалып отыр.Ал ар азығы ер жеткенде,дене азығы адамды бақытты етуге жұмсала ды,адам жеңіл күн көретін болады.Адамның ақыл-ойымен,күш қуатымен жасалған құралдар - дене азығы адам қоғамын гүлдендіруге, адамды бақытты етуге жұмсалады-дейді ақын.Яғни Сұлтанмахмұт ғылым,техниканы екі түрлі жолмен - капиталис тік және социолистік жолмен пайдалануға болатынын аңғарды.Алдыңғы жолды даттады,кейінгі жолды дәріптеді.Ақын арманы да соңғысы.
Алашорда ұкіметі Колчак өкіметімен ресми бірігіп,әскерін,қару-жарағын соған беріп,Совет өкіметіне қарсы соғыс бастаған кезде,яғни 1918 жылдың июнь айында Сұлтанмахмұт емделем деп еліне,Баянауылға кетті.Ол кезде Сібірде,Баянауыл жағында Колчак,алашорда үкіметі үстемдік жүргізіп тұр еді.Ақын олардың қызметіне қатыспады.Емделді,үйінде жатып өлең,поэмалар жазды,елеусіз мұғалім болып қызмет атқарды.
Торығып жүрген кезінде,өз ауылында жатқанда Сұлтанмахмұт саяси-әлеуметтік,философиялық кітаптарды,социолизм жайында,соғыс,революция жайында көп нәрселер оқиды.
Бұл оқығандары Сұлтанмахмұтқа зор әсер етеді:білімін тереңдетіп, көзқарасын кеңейтеді; көп ой салады; күш береді.Бұл кезде социолизм деген мақала, Осы әділдік пе?, Неге жасай- мын?, Адасқан өмір, Кедей, Өң бе,түс пе?, Дауылдағы әбігер, Ғайса кім? деген шығармалар жазады.
Ақын бұл шығармаларда дүниеге,заманға үміттеніп қарайды; оның алдан жарқын болашақ күтетіні ,демократиялық-революциялық ой-пікірі,көзқарасы айқын көрінеді.
1919ж декабрь айында Колчак үкіметі құлап,Сібірде,Павлодар,Баянауыл жағында Совет өкіметі орнайды.Осы кезде ол мұғалімдікті тастап,Павлодарға барады.Жигеров Сұлтанмахмұтты Шідерті болысына революциялық комитеттің бастығы етіп жібереді.Оған ел ішінде Совет өкіметінің жолын,саясатын түсіндіруді,сайлау жүргізуді тапсырады.

Кейіпкерлер:
Қамар - негізгі кейіпкер (15 жаста)
Ахмет - негізгі кейіпкер. Қамардың сүйген жігіті, Жәукенің баласы.
Омар - Қамардың әкесі. Қамарды Нұрымға беруге қарсы шыққан адам.
Қасен - Қамардың ағасы.
Жорға Нұрым - Қамардың күйеуі.
Қалтай қажы, Оспан би - Нұрымның жемтіктес достары.
Мазмұны: Ауылда Қамар десе бітті, жігіттер ішкен асын жерге тастайтын. Бірақ Қамар ол жігіттердің біріне қарамайтын еді. Қамар ауылдағы мұғалім Ахметке ғашық еді. Екеуі жасырын хат жазысып жүріп ғашықтығы махаббатқа ұласады.
Қамар мен Ахмет сынды сауатты, саналы жастардың ескілік ғұрпын бұза алмай, сүйіспеншілігін тежеуге мәжбүр болды. 15 жастағы Қамардың әкесінің қарсылығына қарамай, Қалтаң қажы, Оспан би деген туыстары әйелі қайтыс болған Нұрым болысқа айттырып, қалыңмал алып, қыздың көнбейтінін көрген соң, зорлықпен алып кетті. Басқа түскен қасіреттен ауру болған Қамарды емдейміз деп, ішіне жын кірген, соны шығарамыз деген мақсатпен басын бізбен тесіп , қызды əбден қорлайды. Надан бақсы-балгерлердің азабынан Қамар қайтыс болады. Мұнша озбырлыққа шыдамаған Ахмет Қамарды іздеп келіп, зорлықшылдан кек алмақ болып әрекеттенгенімен, өзі де ажал тұзағына душар болады. Начало формы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Конец формы

Жазушы Сұлтанмахұмыт Торайғыровтың "Қамар сұлу" романын башылыққа ала отырып басқада ақын - жазушылардың шығармаларымен салыстыра отырып, кейіпкерлер портретін , мінез - қылығын сол сияқты тағы басқа қырынан ашуды жөн көріп отырмыз.
С.Торайғыровтың осы тұста жазған алғашқы эпикалық туындысы Қамар сұлудың да негізгі тақырыбы. Бұл тұрғыдан оны әулеметтік роман есебінде қарауға әбден болады. Автор роман сюжетін қазақ әйелінің теңсіздіктегі күйін көрсетуге құрғанмен, сол оқиғаға байланысты бүкіл қазақ қоғамының тіршілігін, ұғымнанымын терең бейнелейді, ескі ауылды құрт аурудай ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.