Ч. Дарвиннің эмоциялардың көрінуі туралы түсінігі



Таным адам баласының баршасына тән. Ешқашан бірін-бірі көрмеген, дөңгелек дүниенің әр бұрышында, тіпті әр келкі тарихи кезеңдерде өмір сүретін адамдардың эмоционалдық қалпы, ым-ишара жасауы, даусының ырғағы, бет әлпетінің өзгеруі, қолдарының қимылы сияқты әрекеттерінің өте ұқсас келетіні таңғалдырады.
Біз күнделікті қарым-қатынаста бір-бірімізді ұғамыз, көңіл-күйімізді білеміз, өзара бірлескен қарым-қатынасқа түсеміз, бір-біріміздің қуанышы-мызды, ыза, уайым, қорқыныш, таңдану, жиіркену секілді сезімдерімізді ақпаратты қалыппен де, эмоциямен де ұғынысамыз. Ч.Дарвин, бұған қоса, адамдардағы сыртқы эмоционалдық көріністердің, анатомия тәрізді, бірте-бірте өмірге бейімделе, өзгеріске ұшырай отырып дамып, биологиялық функция атқаратынын дәлелдейді.
Психологиялық және психолингвистикалық ғылымдар, ең алдымен, адам әрекетіндегі эмоция функцияларын зерттейді. Алайда, ғылыми позиция осылай нақты бола тұра, эмоция психологиясының зерттелуі әзірге жеткіліксіз, әлі күнге эмоцияның біртұтас психологиялық теориясын жасау мәселесі шешілмеген. Бұл жағдай эмоцияның тіл арқылы бейнелену мәселесін шешуде лингвистерге едәуір қиындық туғызады.
Жалпы тіл білімі өз алдына дербес ғылым ретінде танылған, алайда ол “әр түрлі жаратылыс тану және қоғамдық ғылымдарымен қарым-қатынаста, өзара байланыста екені” ғылыми әдебиеттерден белгілі /2,11-12/. Демек,тіл де қоғамнан тыс емес, оның философия, психология ғылымдарымен тікелей байланысы бар. Лингвистиканың әлеуметтік және психологиялық тұрғыдан зерттелу қажеттігі де осында.
Қоғам бар жерде, адам, адам бар жерде таным процесі жүріп жататынына орай, сезімдік таным процесін сөз еткенде, эмоцияның, қыр-сырына үңілмеске болмайды. Эмоция құбылыстарына қатысты әдебиеттерге зер салсақ, Италия қайраткері Леонардо да Винчи, ағылшын оқымыстысы Г.Спенсер т.б. есімдерімен қатар Ч.Дарвиннің “Адамдар мен жануарлардағы эмоция көрінісін”, М.И.Сеченовтың “Жүйке жүйесінің психологиясын” атауға болады. Заманымыздың ұлы физиологы И.П.Павлов та эмоция тақырыбын жан-жақты зерттеген. Эмоцияның табиғаты, оның адам өміріндегі мәні жайында В.Симоновтың “Эмоция дегеніміз не?”, Я.Райковскийдің “Эмоциялардың психологиясы” атты еңбектері бар. В.Г.Бахурдың “Эмоция: пайдасы мен зияны” атты еңбегі қазақ тілінде тұңғыш рет жарық көрді. Қазақ оқымыстыларының ішінде эмоцияның табиғаты жайлы Қ.Жарықбаев, Х.Нұрмұқанов, Ә.Алдамұратов, Н.Итбаевтың еңбектерінде зерттеулер жасал-ған.
1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998

Пән: Биология
Жұмыс түрі:  Реферат
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:   
Қазақстан Республикасы білім жәнә ғылым министрлігі Шәкәрім атындағы Семей қаласының мемлекеттік университеті

Реферат
Тақырыбы: Ч. Дарвиннің эмоциялардың көрінуі туралы түсінігі.

Тексерген:Едігенова А. Ж.
Орындаған Амирбаева Д.А.

2015- 2016 ж.

Ч. Дарвиннің эмоциялардың көрінуі туралы түсінігі.
Таным адам баласының баршасына тән. Ешқашан бірін-бірі көрмеген, дөңгелек дүниенің әр бұрышында, тіпті әр келкі тарихи кезеңдерде өмір сүретін адамдардың эмоционалдық қалпы, ым-ишара жасауы, даусының ырғағы, бет әлпетінің өзгеруі, қолдарының қимылы сияқты әрекеттерінің өте ұқсас келетіні таңғалдырады.
Біз күнделікті қарым-қатынаста бір-бірімізді ұғамыз, көңіл-күйімізді білеміз, өзара бірлескен қарым-қатынасқа түсеміз, бір-біріміздің қуанышы-мызды, ыза, уайым, қорқыныш, таңдану, жиіркену секілді сезімдерімізді ақпаратты қалыппен де, эмоциямен де ұғынысамыз. Ч.Дарвин, бұған қоса, адамдардағы сыртқы эмоционалдық көріністердің, анатомия тәрізді, бірте-бірте өмірге бейімделе, өзгеріске ұшырай отырып дамып, биологиялық функция атқаратынын дәлелдейді.
Психологиялық және психолингвистикалық ғылымдар, ең алдымен, адам әрекетіндегі эмоция функцияларын зерттейді. Алайда, ғылыми позиция осылай нақты бола тұра, эмоция психологиясының зерттелуі әзірге жеткіліксіз, әлі күнге эмоцияның біртұтас психологиялық теориясын жасау мәселесі шешілмеген. Бұл жағдай эмоцияның тіл арқылы бейнелену мәселесін шешуде лингвистерге едәуір қиындық туғызады.
Жалпы тіл білімі өз алдына дербес ғылым ретінде танылған, алайда ол "әр түрлі жаратылыс тану және қоғамдық ғылымдарымен қарым-қатынаста, өзара байланыста екені" ғылыми әдебиеттерден белгілі 2,11-12. Демек,тіл де қоғамнан тыс емес, оның философия, психология ғылымдарымен тікелей байланысы бар. Лингвистиканың әлеуметтік және психологиялық тұрғыдан зерттелу қажеттігі де осында.
Қоғам бар жерде, адам, адам бар жерде таным процесі жүріп жататынына орай, сезімдік таным процесін сөз еткенде, эмоцияның, қыр-сырына үңілмеске болмайды. Эмоция құбылыстарына қатысты әдебиеттерге зер салсақ, Италия қайраткері Леонардо да Винчи, ағылшын оқымыстысы Г.Спенсер т.б. есімдерімен қатар Ч.Дарвиннің "Адамдар мен жануарлардағы эмоция көрінісін", М.И.Сеченовтың "Жүйке жүйесінің психологиясын" атауға болады. Заманымыздың ұлы физиологы И.П.Павлов та эмоция тақырыбын жан-жақты зерттеген. Эмоцияның табиғаты, оның адам өміріндегі мәні жайында В.Симоновтың "Эмоция дегеніміз не?", Я.Райковскийдің "Эмоциялардың психологиясы" атты еңбектері бар. В.Г.Бахурдың "Эмоция: пайдасы мен зияны" атты еңбегі қазақ тілінде тұңғыш рет жарық көрді. Қазақ оқымыстыларының ішінде эмоцияның табиғаты жайлы Қ.Жарықбаев, Х.Нұрмұқанов, Ә.Алдамұратов, Н.Итбаевтың еңбектерінде зерттеулер жасал-ған.
Қоршаған ортаның қалыпты суреті оның айнадағы дәлме - дәл бейнесі емес, қабылдау мен сезінудің әркелкілігіне орай жасалған түрлі сипаттағы бейнесі. Осыдан келіп сезімнің әмбебаптығы шығады: қайғы, мұң, қуаныш, сүю, олар - адам баласының жан әлемінде жаратылғалы бері бар сезімдер. Ал тіл - осы сезімдік процестердің (эмоцияның) жанды көрінісі, демек тілде сезім бар. Сезім мен эмоцияны белгілеу процесі сондықтан да тым күрделі. Ауызекі сөйлеуде кейде біз әр түрлі көңіл күйін білдіру үшін бір сөзді қолдана береміз де, оның қай мағынада тұрғанын тек контекске қарай ғана ажыратамыз. Сол сияқты бірдей эмоцияны әр келкі сөздермен де жеткізуге болады. Эмоция теориясының психологиялық тұрғыдан шешілуінің қиындығы да осында. Біз зерттеу барысында эмоцияны білдірудің тілдік механизмін анықтауға тырыстық. Адамның эмоционалдық күйiн көрсететiн тiлдiк құралдарға интонация (Келгенің жақсы болды!), синтаксистiк құрылымдар (Күлуге болады, бірақ мына күлісің - өрескел-ақ), сөздердiң орын тәртiбi (Айтқанмын мен саған), сөз тудырушы жұрнақтар (Өзінше ақынсымақ), лексикалық (Өзі бір сорлы адам), фразеологиялық бiрлiктер (Жүрегі жарыла қуанды) т.б. жатады.
Көркем туындыда бұл мәселені эмотивтік лексикамен байланыста ғана шешуге болады. Ғылыми әдебиеттерде орыс тiлiнiң эмотивтiк лексикасы жөнiнде бiраз айтылған. (Е.М.Галкина-Федорук, Л.А.Киселева, Н.Г.Лукьянова, Л.Г. Бабенко т.б.), ал қазақ тiлiндегi эмотивтiк лексика Л.Г.Нұрғожинаның, Х.Нұрмұқановтың, М.Оразовтың еңбектерiнде талданады. Р.Сыздық, М.Серғалиев, Б.Шалабай көркем шығарманың тілін талдау барысында тілдің эмоционалдығына біршама мән беріп отырады.
Ең бірінші, эмотивтілікті эмоциядан ажырата білу керек: эмоция - психологиялық категория, ал эмотивтілік - тілдік категория. Осы мәселені жан-жақты зерттейтін эмотивтiк (кейде эмоционалдық) лексика мәселелерiн ғалымдарымыз ертеден - ақ қозғап келген. І. Кеңесбаев пен Ғ. Мұсабаев - аталмыш мәселеге ертерек қалам тартқан ғалымдар. "Эмоционалдық лексика белгілі бір құбылысқа, затқа қауымның беретін бағасын аңғартады," - дей келіп, олар: "сөздердің эмоционалдық мәні сөздің лексикалық мағынасына сүйенеді, ал кейде лексиканың эмоционалдығы сөздердің тіркесіне байланысты болады," - деп түйіндейді 3,178-179. Бұл мәселе әлi күнге дейiн талқыланып келе жатыр. Эмотивтi бiрлiктердiң мазмұнын, эмотивтiлiктi, экспрессивтiлiктi көрсететiн тiлдiк құралдар мен тәсiлдер, тiптi "эмотивтiлiк", "бағалауыштық", "экспрессивтiлiк", "интенсивтiлік", "образдылық" деген терминдер әлi күнге дейiн белгiлi бiр анықтамаға ие бола қойған жоқ. Сондай-ақ, "эмоция" мен "экспрессияның" мағыналық ара жігін ажыратып, "эмоционалдық, экспрессивтік мән", "экспрессивтік реңк" ұғымдарын анықтау да ғылыми талдауды қажет етеді.
Адамның ішкі жан дүниесінің тілдік көрінісі - сөз. Көркем шығармаға әр беретін, кейіпкердің (немесе автордың өзінің) сезімі мен эмоциясын жарыққа шығаратын сөздің эмотивті мағынасы болады және ол - лексикалық семантиканың компоненті. Лингвистикада лексикалық семантиканың екі компоненті - денотация мен коннотацияның болатыны белгілі. Кейбір зерттеушілер бұл ұғымды эмотивтік, коннотативтік және денотативтік деп үш топқа да бөледі
Денотация - сөздің объективті шындықты бейнелейтін мағынасы. Бұл жағдайда сөз денотаты нақты болатын объектілер, яғни әр түрлі шындық фактілер жайлы ақпараттар болмақ. Ал, коннотация - сөйлеушілердің эмоционалдық жағдайы мен өз ара қарым-қатынасы жайлы ақпарат беретін лексикалық мағына. Коннотативті эмотивтік мағынаның денотативті эмотивтік мағынадан өзгешелігі - шынайы болмыстағы сезімнің көрінісін ғана емес, сөйлеушінің сол шынайы болмысқа эмоционалдық қатынасын білдіретіні. Осыдан оның эмоционалдылық, бағалауыштық, образдылық және экспрессивтілік қасиеті шығады.
"Эмотивтілік" - латынша еmovere - еліктеу, толқыту, яғни сезімді, эмоцияны білдіретін тіл элементі 5,432. Ал эмотивтiк лексика осы эмотивтiлiк, экспрессивтiлiк, бағалауыштық, интенсивтiлiк және образдылық деген түсiнiктердiң маңызды теориялық мәселелерімен тығыз байланысты. "Өзге психикалық процестер сияқты, сезімдердің де табиғаты сырттан және іштен келетін тітіркендіргіштерге жауап беретін рефлекторлық әрекетпен байланысты", - дейді ғалымдар және "адам эмоциясының тіршілік ортасы мен әлеуметтік жағдайларға байланысты" екендігін тұжырымдайды 6, 194-200. Оған дәлел - Б.Сағынованың: "Халықтың ой тарихымен, тіл тарихымен байланысты дамитын жазба әдебиетінің өкілдері шығармаларында адам интеллектісі қырларының тілде ғана көрінетін, тіл арқылы ғана зерттелетін сипаттарын танитынымызды" ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Ч.Дарвиннің эмоцияның көрінуі туралы түсінігі
Л.С Выготскийдің, А.Б. Запарожец, С.Л. Рубинштейн, А.Н Леонтьев, П.К Анохин П.В Симонов еңбектерінде эмоцияның теориясы
Биосферадағы тірі ағзалардың қызметі
Чарлз Дарвиннің эволюциялық теориясы
Студентер тобындағы қарым-қатынастың тұлғалық-эмоциялық ерекшеліктерін зерттеу
Эмоция туралы қазіргі шет ел концепциялары
Эмоция функцияларының түрлері
Джемс-Ланге теориясы және оның позитивтік психологиядағы эмоциялар туралы түсініктің дамуындағы рөлі
Эмоциялық процестер және эмоцияның басқарылуы
Басқару үрдісіндегі тұлғаның эмоцияналды ерікті аумағы
Пәндер