Ч. Дарвиннің эмоциялардың көрінуі туралы түсінігі

Таным адам баласының баршасына тән. Ешқашан бірін-бірі көрмеген, дөңгелек дүниенің әр бұрышында, тіпті әр келкі тарихи кезеңдерде өмір сүретін адамдардың эмоционалдық қалпы, ым-ишара жасауы, даусының ырғағы, бет әлпетінің өзгеруі, қолдарының қимылы сияқты әрекеттерінің өте ұқсас келетіні таңғалдырады.
Біз күнделікті қарым-қатынаста бір-бірімізді ұғамыз, көңіл-күйімізді білеміз, өзара бірлескен қарым-қатынасқа түсеміз, бір-біріміздің қуанышы-мызды, ыза, уайым, қорқыныш, таңдану, жиіркену секілді сезімдерімізді ақпаратты қалыппен де, эмоциямен де ұғынысамыз. Ч.Дарвин, бұған қоса, адамдардағы сыртқы эмоционалдық көріністердің, анатомия тәрізді, бірте-бірте өмірге бейімделе, өзгеріске ұшырай отырып дамып, биологиялық функция атқаратынын дәлелдейді.
Психологиялық және психолингвистикалық ғылымдар, ең алдымен, адам әрекетіндегі эмоция функцияларын зерттейді. Алайда, ғылыми позиция осылай нақты бола тұра, эмоция психологиясының зерттелуі әзірге жеткіліксіз, әлі күнге эмоцияның біртұтас психологиялық теориясын жасау мәселесі шешілмеген. Бұл жағдай эмоцияның тіл арқылы бейнелену мәселесін шешуде лингвистерге едәуір қиындық туғызады.
Жалпы тіл білімі өз алдына дербес ғылым ретінде танылған, алайда ол “әр түрлі жаратылыс тану және қоғамдық ғылымдарымен қарым-қатынаста, өзара байланыста екені” ғылыми әдебиеттерден белгілі /2,11-12/. Демек,тіл де қоғамнан тыс емес, оның философия, психология ғылымдарымен тікелей байланысы бар. Лингвистиканың әлеуметтік және психологиялық тұрғыдан зерттелу қажеттігі де осында.
Қоғам бар жерде, адам, адам бар жерде таным процесі жүріп жататынына орай, сезімдік таным процесін сөз еткенде, эмоцияның, қыр-сырына үңілмеске болмайды. Эмоция құбылыстарына қатысты әдебиеттерге зер салсақ, Италия қайраткері Леонардо да Винчи, ағылшын оқымыстысы Г.Спенсер т.б. есімдерімен қатар Ч.Дарвиннің “Адамдар мен жануарлардағы эмоция көрінісін”, М.И.Сеченовтың “Жүйке жүйесінің психологиясын” атауға болады. Заманымыздың ұлы физиологы И.П.Павлов та эмоция тақырыбын жан-жақты зерттеген. Эмоцияның табиғаты, оның адам өміріндегі мәні жайында В.Симоновтың “Эмоция дегеніміз не?”, Я.Райковскийдің “Эмоциялардың психологиясы” атты еңбектері бар. В.Г.Бахурдың “Эмоция: пайдасы мен зияны” атты еңбегі қазақ тілінде тұңғыш рет жарық көрді. Қазақ оқымыстыларының ішінде эмоцияның табиғаты жайлы Қ.Жарықбаев, Х.Нұрмұқанов, Ә.Алдамұратов, Н.Итбаевтың еңбектерінде зерттеулер жасал-ған.

1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998