Қазақстанда ауыл шаруашылығын ұжымдастыру және оның зардаптары

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

Қазақстанда ауыл шаруашылығын ұжымдастыру және оның зардаптары
Шаруалардың ұжымдастыру саясатына қарсылығы

ІІІ. Қорытынды

ҚАЗАҚСТАНДА АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫН ҰЖЫМДАСТЫРУ: ШАРУАЛАР ҚАСІРЕТІ

1. Қазақ ауылы ұжымдастыру қарсаңында

Жаңа экономикалық саясатты республикада дәйекті түрде жүзеге асыру өзінің игі нәтижелерін берді. Кооперативтік қозғалыс одан әрі дамыды.

Жаңа экономикалық саясат негізінде республикадағы мал саны 1926 жылы 1913 жылғы 29, 9 млн. деңгейінен асып түсті, ал 1929 жылы оның саны 40, 5 млн. -ға жетті. Ауыл мен қыстақтарда орташалар шаруашылықтары көбейіп, ортаталардың кедейлермен одағы нығая түсті. Патриархат көшпелі халықтың мәдениеті артты.

Кең көлемдегі индустрияландыру бағдарламасы оның жоғары қарқынмен жүргізілген жағдайында азық-түлік қорлары, ең алдымен астық дақылдары проблемасын күн тәртібіне қойды.

Бірақ Сталин бастаған коммунистер партиясы тағы да сынақтан өткен әміршіл-әкімшіл күштеу әдісін қолданды.

«Барлық формадағы кооперацияны барынша дамыту» саясатын «ұжымдастыру бағытына» көшіру басталды.

Қазақстан Орталық Атқару Комитеті мен Халық Комиссарлары Кеңесінің 1928 жылғы тамыздың 27-сіндегі «Аса ірі бай шаруашылықтары мен жартылай феодалдарды кәмпескелеу және жер аудару туралы» декреті қысым жасауды күшейтуге нысаналы нүсқау берді, онда бай шаруа-шылықтарын кәмпескелеуге, иелері мен отбасы мүшелерін өздерінің мекендейтін аудандарынан жер аударуға рұқсат берілді, өйткені олар «өздерінің мүліктік және қоғамдық ықпалымен ауылды кеңестендіруге кедергі жасайды» деп саналды.

Партократтың сезімі, субъективтік көзқарасы осылайша үстем болып, мыңдаған адамдардың тағдыры тәлкекке түсті. Ф. Голощекиннің командасында болған I. Құрамысов жәнн басқа партократтар «титықтатып құртудың» мейірімсіз бағытының нағыз шеберлері еді. Астық дайындау, егістік және шабындық жерлерді қайта бөлу, жартылай феодал байлардың малын кәмпескелеу жөніндегі науқанның барысында әміршіл-әкімшіл әрекеттер рухында іс-қимыл жасайтын, тіпті конституциялық нормалар шеңберінен асып түсетін жалған белсенді кадрлар қалыптасты.

Алда ауыл шаруашылығын жаппай ұжымдастыру мен кулактарды тап ретінде жою міндеті тұрған еді, ал мұның өзі, шынына келгеңде, қыстақта екінші азамат соғысын өрістетуге бағыт алу болатын (алғашқысы кедейлер комитетінің 1918 жылдың жазында кулактарға және орташалардың бір бөлігіне қарсы күресі еді.

2. Ауыл шаруашылығын күштеп ұжымдастыру

Коммунистік партияның XV съезі ауыл шаруашылығын ұжымдастыру бағытын жариялады. Осылайша «өркениетті кооператорлар қоғамын» құру идеясы КСРО-дағы социализм құрылысының құрамдас бір бөлігіне айналды. Ауылда кооперативтік қозғалыстың дамуы барысында жариялаған еріктілік, дербестік, материалдық мүдделілік, шаруаларды кооперативтендірудің жоғары формаларына кезең-кезеңімен өткізу принциптерінің маңызы зор болды.

Бұл орайда үлгі ретінде ұжымдык шаруашылықтар негізделетін материалдық-техникалық базаның даму дәрежесіне, шаруалар кооперациясының бұрынғы қарапайым формаларының дәстүрлері мен басқа да факторларға назар аудару қажет.

Мал шаруашылығының экстенсивтілігін, қарапайым материалдық-техникалық базаны, бұрын шаруалар кооперациясы дәстүрлерінің болмауын, дала тұрғындарының көшпелі және жартылай көшпелі өмір салтын ескере отырып, партияның Орталық Комитеті Қазақ АКСР-інде ұжымдастыруды негізінен 1932 жылдың көктеміне қарай аяқтауды белгіледі.

Ұжымдастыру мен отырықшыландыруды жаппай жүргізу үшін партияның Қазақ өлкелік комитеті жергілікті белсенділерге қосымша 8 мың жұмысшыны «ұжымдастырушылар» етіп тартты. Сонымен бірге республикаға Мәскеуден, Иваново-Вознесенскіден, Харьковтан, Ленинградтан 1204 жиырма бес мыңдықшылар жіберілді. Алайда қаладан келген бастамашылар» отырықшылықтың мағынасы мен механизмін екінің бірінде тым үстірт түсінетін еді. Олар ұжымдастыруды жүздеген шаңырақ иелерін орасан зор аумақтан бір жерге (кейде жем-шөп және су қорлары ескерілместен) жинау деп ұғынды. «Алыс өлкелерден партия жіберген өкілдер» далаға Ресей қонысының жобасын айнытпай қайталайтын қоныстандыру үлгісін орнықтырды.

Ауыл шаруашылығын ұжымдастыру идеясы әуел бастан-ақ мейлінше қатаң жаппай қуғындау мен террорға негізделді. Ұжымдастыру алдын ала даярлықсыз, жергілікті жағдайлар ескерілместен, көбінесе әкімшілдік-күштеу әдістерімен жеделдете жүргізілді. Көшпенді ауылдарда жаппай ұжымдастырудың жеделдетілуі партияның Қазақ өлкелік комитетінің көптеген құжаттарынан көрініс тапты; мысалы, 1929 жылғы желтоқсан айында мынадай нұсқаулар берілді: «Мал шаруашылығын ұжымдастыру, астық шаруа-шылығындағы шеңберде ынталандырылсын»

Ұжымдастыру және сонымен бірге отырықшыландыру ауылдың ғасырлар бойы қалыптасқан емір салтын түп негізіне дейін күйретті. Қазақ қоғамының табы жойылып қана қойған жоқ, ғасырлар бойы көшпелі өркениет жасаған барлық тіректер қиратылды.

Директивада «ұжымдастырылатын басқа аудандарда кулактарды тап ретінде жою жөніндегі операция ұжымдастырудың өсу шамасына қарай, шамамен алғанда 80% қамтып жүргізілетін болады» деп белгіленді.

Ұжымдастыру және отырықшыландыру қарқынын арттыруға осылайша нұсқау берілді. Революциялық асығып-аптығу және тоталитарлық саяси келте ойлау кеселіне шалдыққан, реаолюциялық утопизм тағы да үстем болып шықты.

1930-1932 жылдарда аштық етек алды.

Жаппай жазалау мен аштық халықтың орныққан жерін тастап, жаппай көшіп кетуін туғызды. Тек 1930 жылғы қаңтардан 1931 жылғы маусым аралығыңдағы уақыт ішінде ғана 280 мыңнан астам қожалық І млн. 70 мындай адам көшіп кетті.

Республиканың 6, 2 млн. тұрғынының 1931 - 33 жылдары аштықтан 2, 1 млн. -ы қырылды, оның ішінде келімсек халықтың шығыны 0, 4 млн. адам. Қазақтардың бурынғы саны 40 жылдай уақыт өткеннен кейін, 1969 жылы ғана қалпына келді. Геноцид саясатының салдарынан халық осындай қасіретке ұшырады.

Зұлмат ауқымының зор болғаны сонша, 1930-1932 жылдардағы аштық тарихқа «ұлы жұт», қазақ халқының аса зор қасіретті жылдары ретінде енді.

Шаруалардың жаппай ұжымдастыру саясатына қарсылығы

Ауыл шаруашылығын ұжымдастырудың сталиндік үлгісі шаруалардың қатты қарсылығын туғызды. Ол қарсылық әр алуан түрде:

- қалалар мен құрылыстарға кету;

- басқа аймақтарға, тіпті шетелге көшіп кету;

- колхоз қозғалысының белсенділерін, партия, кеңес, комсомол қызметкерлерін, сот орындаушыларын өлтіру;

- өзін-өзі қорғайтын қарулы отрядтар қүру;

- жалпыхалықтық қарсылық, наразылық тудыру;

- көтеріліске шығу түрлерінде жасалды.

1929-1931 жылдарда Қазақстанда қарулы қимылдар толқыны болып өтті. Қозғалыс 1929 жылы Қарақалпақстандағы Тақтакөпірде - қыркүйектің 27-інде, Сырдария округіндегі Бостандықта - қыркүйектің 29-ында, Қостанай округіндегі Батпаққарада - қарашаның 1-інде, Сырдария округіңдегі Созақ ауданында - 1930 жылғы ақпанның 2-сінде, Ақтөбе округіндегі Ырғызда - ақпанның 25-інде, Алматы округіндегі Сарқантта 1930 жылғы наурыздың 26-сында басталды.

Бұл стихиялы бой көрсетулер шаруалар бұқарасының пиғыл-ниетін бейнеледі. Бүл орайда халықтың дәулетті топтарының (байлар, дінбасылар, кулактар) кедейлер наразылығын, жергілікті өкімет орындарының әсіре революциялық әрекеттерін пайдалана білгенін теріске шығаруға болмайды. Көтерілісшілер көбінесе «Ислам үшін», «байларға қарсы кеңес зандарының күші жойылсын», «Кеңес өкіметі жойылсын» және т. б. ұрандармен бірікті. Алайда бүл бой көрсетулердің, жалпыхалықтық қарсылық қозғалысының негізгі себебі күштеп ұжымдастыру, ғасырлар бойы қалыптасқан тұрмыс укладының қиратылуы, орташалар мен кедейлерді кулактар ретінде жою болатын.

Семей округі халық наразылығының ірі ошағына айналды. Мұнда 1930 жылғы ақпан айынан мамыр айына дейін Зырянов, Өскемен, Самар, Шемонаиха, Қатонқарағай аудандарын күшті толқулар қамтыды. Торғай шаруаларының, Қазақ өлкелік комитеті бандиттік-басмашы қозғалысының көрінісі деп бағалаған көтерілісі бүкіл республикаға күшті әсер етті.

Қарақұм көтерілісшілер ауданына айналды, оған Оңтүстіктен ғана емес, сонымен қатар Орталық және Батыс Қазақстаннан да ұжымдастыру саясатына наразы қалың бұқара ағылып жатты. ОГПУ-дің асыра көрсетілген деректері бойынша, көтерілісшілер саны 5000 адамға жетті. Бүлік шығарған шаруалар мынадай талаптар койды:

- заңсыз кәмпескеленген шаруаларды айдаудан қайтару және олардың мал-мүлкін толық қайтып беру;

- дін бостандығы;

- шаруаларға үдемелі табыс салығын салу;

- ұжымдастыру кезіндегі еріктілік принципі;

- мәселелерді шешкен кезде ауыл жиынының өкілдігін көтеру;

Қарақұмда халыққа дербес ауылдар ұйымдастыруға рұқсат беру;

Алайда көтерілісшілермен келіссөз жүргізуді ешкім де қажет деп таппады. Басқалары сияқты, шаруалардың Қарақұм көтерілісін де Орынборда орналастырылған 8-дивизия басып тастады, Қазақстандағы ОГПУ Уәкілетті өкілдерінің үштігі 175 адамды атуға үкім шығарды, 172 адам 2 жылдан 10 жылға дейінгі мерзімге сотталып, еңбекпен түзеу лагерьлеріне жіберілді, көптеген адамдар Шығыс Сібірге және т. б. жер аударылды.

Созақ ауданындағы көтеріліс табандылығымен және шебер ұйымдастырылумен ерекше болды. Көтерілісшілер талаптарында өкімет орындарының заңсыздықтарын айыптаумен қатар діни сарындар да ұсынылды. Көтеріліс басшыларының бірі Жақыпов тергеуде былай деп көрсетті: «Менің пікірімше, Сырдария округінің Созақ және басқа аудандарындағы ашық қарулы бой көрсетуге жергілікті партия және кеңес қызметкерлерінің тарапынан ислам дініне төзгісіз көзқарасы негіз болды. Біз, бүкіл қазақ халқы, барлық мемлекеттік шараларды мүлтіксіз орындап келдік. Бірақ, жергілікті өкімет орындары дінді қорлап, құдайға сыйынуға тыйым сала бастаған кезде, өзіміз салдырған мешіттерді мекемелерге айналдырып, «ораза» ұстағандарға айьшпұл сала бастаған және т. б. діни шектеулер қоя бастаған кезде ислам діні қағидаларына адал біз, имамдар, молдалар мен билер, қолымызға қару алып, Кеңес өкіметіне ашық қарсы шығуға ұйғардық. »

Көтерілісшілер Созақ ауданының орталығын алып, аудан басшыларын өлтірді. Көтеріліс Түркістан, Шымкент және Қызылорда коммунарларынан құрылған отрядтардың, Орта Азия әскери округі әскерлері тұрақты бөлімдерінің күшімен аяусыз басып-жанышталды. Барлық жағынан қоршалған аудан орталығы - Созақ қиратылды, оның тұрғындары пулеметтер мен зеңбіректерден атылған оқ астында қалды. Олардың көпшілігі жазалаудан құтылу үшін Мойынқұм құмдарына көшіп кетті. Қазақстан жөніндегі ОГПУ уәкілетті өкілі Созақ көтерілісіне қатысушылардан 311 адамды қылмыстық жауапқа тартты, олардың ішінен 68 адамды Қазақстан жөніндегі ОГПУ уәкілетті өкілінің үштігі атуға үкім шығарды, 152 адам 3 жылдан 10 жылға дейінгі мерзімге еңбекпен түзеу лагерьлеріне қамалды, 21 адам 3 жыл мерзімге Сібірге айдалды, 10 адам Қазақстан шегінде 3 жыл мерзімге жер аударылды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.