Негізгі абиотикалық факторлар. Стенобионттық және эврибионттық организмдер

• Стенобионттық және эврибионттық организмдер
• Негізгі абиотикалық факторлардың . жарықтың, температураның, ылғалдылықтың, тұздылықтың және т.с.с.
• Абиотикалық фактордың сигналдық мәні
• Қорытынды

Табиғи ортада жүретін процестерге қозғаушы күш ретінде ықпалын тигізетін күштерді немесе жағдайларды Фактор деп атайды. Табиғи жағдайда организм көптеген факторлардың ықпалына ұшырап отырады. Тіршілік иелері бейімделу реакцияларымен жауап қайыратынкез келген орта жағдайының ішкі және сыртқы күшін экалогиялық фактор дейді. Экалогиялық факторларорганизмдегі және экожүйелердегіпрцестердің жылдамдығы мен бағытын реттеп отырады
Стенобионттар-(грекше stenos-тар)- тек белгілі бір орта жағдайларында ғана тіршілік ете алатын организмдер.Мысалы:стенотермді түрлер- тек температураның аз ғана ауытқуына ғана шыдамды организмдер(теңіз маржандары,патшабалық),стеногалинді түрлер- су тұздығылығының өзгеруіне төзе алмайтын организмдер(рифтен түзетін маржандар 40-50 метр тереңдіктен төмен тіршілік ете алмайды,vitjazaster djaronovi теңіз жұлдызы тек 4500-5100 тереңдікте ғана тіршілік ете алады),стенофагтар- азықтың белгілі бір түрлерімен ғана қоректенеді(жұмыртқа жегіш жыландар,тек личинкамен қоректенетін құстар),стенотоптар-тек белгілі бір тіршілік орталарында ғана өмір сүре алады.(мысалы,құмды шөлдегі ақ сексеуіл,құм жыланы немесе тек тұзды топырақта өсетін қара сексеуіл) және т.б.
Мысалы,теңіздерде тіршілік ететін организмдердің көпшілігі судың жоғары тұздылығына бейімделген.Егер судағы тұздардың мөлшері аз ғана төмендейтін болса,ол организмдер үшін қауіпті жағдай туады.Ал эврибионттар тұщы суда да,ащы теңіздерде де тіршілік етеді.Тундрада тіршілік ететін қасқыр тұққымдасына жататын ақ түлкі(alepox lagopus) температураның (80 градуста +35 градустан -55 градусқа дейін) ауытқуына төзе алатын болса,жылы суларда тіршілік ететін Corilia mirabilis шаяны температура өзгеруінің 6 градусқа ғана төзе алады.Сондықтан эврибионтты организмдер стенобионттарға қарағанда жер бетінде кең таралған.

1.А.Нұрғызарынов,Ж.Шілдебаев «Экология және тұрақты даму» Астана-2014 8-13 бет
2.Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. - Экология оқулығы.Экономика баспасы, Алматы 2011.
3.Жатқанбаев Ж.Ж. Экология негіздері. Алматы 2003.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

СӨЖ
Тақырыбы: Стенобионттық және эврибионттық организмдер.Негізгі абиотикалық факторлардың - жарықтың, температураның, ылғалдылықтың, тұздылықтың және т.с.с.Абиотикалық фактордың сигналдық мәні

Тексерген:Мурзалимова А.К
Орындаған:Берікбосынов А.Б
Топ:Вс-403

Семей 2015ж
Жоспары:

* Стенобионттық және эврибионттық организмдер
* Негізгі абиотикалық факторлардың - жарықтың, температураның, ылғалдылықтың, тұздылықтың және т.с.с.
* Абиотикалық фактордың сигналдық мәні
* Қорытынды

КІРІСПЕ
Табиғи ортада жүретін процестерге қозғаушы күш ретінде ықпалын тигізетін күштерді немесе жағдайларды Фактор деп атайды. Табиғи жағдайда организм көптеген факторлардың ықпалына ұшырап отырады. Тіршілік иелері бейімделу реакцияларымен жауап қайыратынкез келген орта жағдайының ішкі және сыртқы күшін экалогиялық фактор дейді. Экалогиялық факторларорганизмдегі және экожүйелердегіпрцестердің жылдамдығы мен бағытын реттеп отырады

Стенобионттар-(грекше stenos-тар)- тек белгілі бір орта жағдайларында ғана тіршілік ете алатын организмдер.Мысалы:стенотермді түрлер- тек температураның аз ғана ауытқуына ғана шыдамды организмдер(теңіз маржандары,патшабалық),стеногалинді түрлер- су тұздығылығының өзгеруіне төзе алмайтын организмдер(рифтен түзетін маржандар 40-50 метр тереңдіктен төмен тіршілік ете алмайды,vitjazaster djaronovi теңіз жұлдызы тек 4500-5100 тереңдікте ғана тіршілік ете алады),стенофагтар- азықтың белгілі бір түрлерімен ғана қоректенеді(жұмыртқа жегіш жыландар,тек личинкамен қоректенетін құстар),стенотоптар-тек белгілі бір тіршілік орталарында ғана өмір сүре алады.(мысалы,құмды шөлдегі ақ сексеуіл,құм жыланы немесе тек тұзды топырақта өсетін қара сексеуіл) және т.б.
Мысалы,теңіздерде тіршілік ететін организмдердің көпшілігі судың жоғары тұздылығына бейімделген.Егер судағы тұздардың мөлшері аз ғана төмендейтін болса,ол организмдер үшін қауіпті жағдай туады.Ал эврибионттар тұщы суда да,ащы теңіздерде де тіршілік етеді.Тундрада тіршілік ететін қасқыр тұққымдасына жататын ақ түлкі(alepox lagopus) температураның (80 градуста +35 градустан -55 градусқа дейін) ауытқуына төзе алатын болса,жылы суларда тіршілік ететін Corilia mirabilis шаяны температура өзгеруінің 6 градусқа ғана төзе алады.Сондықтан эврибионтты организмдер стенобионттарға қарағанда жер бетінде кең таралған.
Түрдің бір факторға төзімділігі жоғары болғанымен ,басқа факторларға төзімділігі нашар болуы мүмкін.Мысалы,температураның көп ауытқуына шыдайтын организмнің ылғалдылықтың немесе тұздылықтың да көп ауытқуына шыдамды болуы міндетті емес.Эвритермді түрлер стеногалинді,стенобатты немес керісінше болуы мүмкін.Әртүрлі факторға қатысты түрдің экологиялық валентілігі де дәстүрлі болуы мүмкін.Бұл табиғаттағы көптеген бейімделушілік түрлеріне алып келеді.Ортаның әртүрлі факторларына қатысты экологиялық валенттіліктердің жиынтығын түрдің спектрі деп атайды.
Эврибионттар (грек. eurys - кең, ауқымды және bіontos - тіршілік ететіндер) - сыртқы орта факторларының ауқымды түрдегі өзгерістеріне бейімделе тіршілік ететін өсімдіктер немесе жануарлар. Қоңыржай белдеулердегі құрлықта мекендейтін жануарлардың көпшілік түрлері температураның, ылғалдылықтың, Күнрадиациясының, т.б. қоршаған орта факторларының едәуір ауқымды өзгерістерін елемей тіршілік ете береді. Эврибионттардың сыртқы орта факторларының ауқымды түрдегі ауытқуларға бейімделуі олардың жоғары деңгейлік төзімділігімен немесе оларда болатын орфофизиологиялық механизмдер арқылы анықталады. Мұндай бейімделушілік белгілер мен қасиеттер арқылы Эврибионттар өздерінің ішкі орта жағдайларыныңгомеостазын белсенді түрде сақтай алады. Эврифагтар - әртүрлі азықтармен қоректене беретін организмдер, эвритоптар - әр түрлі тіршілік орталарында кең таралған организмдер. .Либихтің минимум және Шельфордтың максимум заңдары.1913 жылы В. Немiс ғалымы Юстус Либих 1840 жылы Минимум заңын ашты. Ол өсiмдiктерге тәжiрибе жасап, өсiмдiктiң өсуi топырақтағы жетiспейтiн ең аз микроэлементтiң мөлшерiне байланысты болатынын дәлелдеген.Нәтижесiнде өсiмдiктiң өсiп-дамуын олар ең аз мөлшерде қажет ететiн микроэлементтер анықтайтыны белгiлi болған. Бұл Либихтың минимум заңы деп аталады.Максимум заңы. 1913 жылы В. Шельфорд лимиттiк әсерлердiң минимум заңына сай максимумзаңын, яғни төзiмдiлiк шек заңын ашты. Оны Шельфордтың толеранттылық заңы деп атайды (латын тілінен аударғанда tolerantia - шыдау, төзу). Кез келген жағдайдың толеранттық шекке жақындауы немесе одан жоғарылауы лимиттiк жағдай немесе лимиттiк (шектеуші) факторлар деп аталады. Төзiмдiлiк шегiнен шығып кетсе, организм тiршiлiгiн жояды.Оптимум және пессимум аймақтары мөлшерінің диапазоны организмнің сол экологиялық фактор әсеріне деген төзімділігін (толеранттылығын) анықтаушы критерий болып саналады да, экологиялық валенттілік не толеранттылық деп аталады.

Абиотикалық факторлар дегеніміз - тірі организмге тікелей немесе жанама әсер ететін өлі табиғат факторлары.Оларға климаттық(температура,ауа қысымы,жел,ылғал,жарық және т.б.,атмосфералық(атмосфераның химиялық құрамы),топырақ(эдафикалық),геоморф ологиялық,гидрологиялық,және басқалары жатады.
Негізгі абиотикалық факторларға - жарық,температура және ылғалдылық жатады.
Жарық-ағзалардың тіршілік ету мүмкіндігін анықтайтын негізгі климаттық әсердің бірі.Барлық ағзалар тіршілігіне қажетті энергияны күн сәулелерінен алады.Күн сәулесінің әсерінен жасыл өсімдіктерде фотосинтез құбылысы жүреді.Жер бетіндегі ағзалар үшін күн сәулесі негізгі энергия көзі болып табылады.Күн сәулесі өзінің спектрінде биологиялық әсері жөнінен 3 топқа бөлінеді:көзге көрінетін және инфрақызыл және ультракүлгін сәулелер.Жер бетіне ультракүлгін сәулелердің тек ұзын толқынды сәулелері ғана келіп жетеді,ал тірі ағзалар тіршілігі үшін өте қауіпті қысқа толқынды ультракүлгін сәулелерді атмосфера қабатының 20-25 км биіктігіндегі жұқа озон қабаты тұтып қалады.Озон қабаты тіршілік үшін қорғаныштық қызмет атқарады.Орасан зор энергия көзі болып саналатын ұзын толқынды ультракүлгін сәулелердің химиялық маңызы зор.
Ал олардың көп болуы ағзалар үшін өте зиянды.Жер бетіндегі ағзалар тіршілігі үшін олардың аздаған мөлшерінің өзі жеткілікті.Жер бетіне жететін күн сәулесінің көзге көрінетін сәулелері ағзалар үшін маңызды болып табылады.Белгілі француз астрономы К.Фламмарион(1842-1945):
( Біздің планетамызда жүрген,қозғалған өмір сүретін нәрселердің барлығы күннен жаралған) -деді.
Жарықтың мөлшері- радиация жиынтығы мен анықталады.Полюстерден экваторға қарай жарықтың мөлшері артады.Жарық режимін анықтау үшін шағылыстқан жарық мөлшерінде ,яғни альбедо(латынт тілінен аударғанда albus-ақ) есепке алу қажет.Альбедо- дегеніміз- әртүрлі денелердің бетінің шағылыстыруға қабілеті.Ол радиацияның жалпы мөлшерінен пайызбен шаққандағы мөлшері.Альбедо жарық сәулесінің түсу бұрышына және беттің шағылыстыру қасиетіне байланысты болады.Мысалы,таза қардың альбедосы -85% ,лас қар 40-50% т.б.
Жарыққа қатысты өсімдіктердің төменгі топтарын бөліп көрсетуге болады:гелиофиттер(грек тілінен аударғанда helios-күн ,phyton-өсімдік),сциофиттер(грек тілінен аударғанда skia - көлеңке)және көлеңкеге төзімді өсімдіктер(факультативті өсімдіктер).
Жарық сүйгіш түрлер(гелиофиттер)-жарық жақсы түсетін ашық жерде өседі.Жарық сүйгіш өсімдіктер-оның ішінде күнбағыс,итшоған,қойжелкен тәрізділер күннің бағытымен бұрылып отырады.
Көлеңке сүйгіш өсімдіктер(сциофиттер)-күшті жарықты көтере алмайды,үнемі көлеңкеде өседі.
Көлеңкеге төзімді өсімдіктер(факультативті гелиофиттер)-жақсы жарық жағдайында өседі ,бірақ көлеңкеге төзімді болып келеді.
Биолюминесценция дегеніміз- тірі ағзалардың жарық шығаруға қабілеттілігі болып табылады.Бұл қоршаған ортадан түсетін тітіркендіруге жауап ретінде катализатордың әсерінен күрделі органикалық заттардың тотығуы нәтижесінде болады.
Температура-күннің ұзын толқынды инфрақызыл сәулелерінен бөлінетін және ағзалар үшін өте қажетті ,тіршілік иелері үшін аса маңызды экологиялық фактар болып табылады.Кез келген ағзаның тіршілігі үшін сыртқы ортаның және ағзаның өзінің ішкі температурасының маңызы ерекше.Жер бетіндегі өсімдіктер мен жануарлардың басым көпшілігі төменгі температурада белсенді тіршілігінен айырылып,оларға қауіп төнеді.Тірі организмдер 0 градуспен 50 градус аралығын тіршілік ете алады.Өсу және тіршілік үшін қолайлы температура оптималды деп аталады.Салқын жерде тіршілік ететіндерді криофилдер тобына жатқызады,ал жоғары температура да тіршілік термофилдер деп атайды. Әрбір түр эволюциялық даму барысында сыртқы ортаның белгілі бір температуралық жағдайына бейімделеді.
Бергманережесі(1847ж.)-бойынша түрдің немесе бір текті жақын түрлердің тобында дене мөлшері ірі,жылықанды жануарлар анағұрлым салқын аудандарда таралған.Термидинамика тұрғысынан ағзаның жылуды жоғалтуы оның салмағына емес,бетінің ауданына тура пропорционал болады.Неғұрлым ірі жануар соғұрлым температураны тұрақты ұстап тұра алады,ал кішкентай жануарларға тұрақты температураны ұстап тұру қиынға соғады.
Алленережесі(1877ж.)-бойынша дене температурасы тұрақты жануарлардың салқын климаттық белдеулерде денесінің шығыңқы бөліктері кішірейеді.Мысалы,экологиялық жағынан бір-біріне жақын мына түрлердің құлаұтарының мөлшерін салыстырсақ,тундрада поляр түлкісінің құлағы ең кіші,ал қоңыржай белдеуде мекендейтін кәдімгі түлкінің құлағы орташа,Африка шөлдерінде мекендейтін фенектің құлағы өте үлкен болып келеді.Жылу алмасу тұріне байланысты жануарлардың екі типін бөліп көрсетуге болады:пойкилотермді(салқын қанды) және гомойотермді(жылы қанды).
Пойкилотермді ағзалардың( грек тілінен аударғанда poikilos-алуан түрлі) зат алмасу деңгейі тұрақсыз,жылу реттеу механизмдері жоқ.Олардың денесінің температурасы қоршаған ортаның температурасына тәуелді
болады.Пойкилотермді жануарларға омыртқасыздар,балықтар ,қосмекенділер жатады.
Гомойотермді ағзалардың(грек тілінен аударғанда - homoios-бірдей)-зат алмасу деңгейі жоғары және тұрақты,зат алмасу нәтижесінде жылу реттелуі жүзеге асырылады.Мұның өзі олардың денесінің температурасының салыстырмалы түрде тұрақты болуын қамтамасыз етеді.
Пойкилотермді жануарлардың өзін салыстырмалы түрде кең ауқымды температура ауытқуында белсенді ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.