Ауыспалы егістерді жобалау, енгізу және орындау

Кіріспе
1.Ауыспалы егістер туралы жалпы түсінік.
Негізгі бөлім
2.1. Ауыспалы егістерді жобалау
2.2. Ауыспалы егістерді енгізу
2.3. Ауыспалы егістерді орындау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Ауыспалы егістер одан өндірілетін өсімдік өнімдерінің басты түрлері (астық, малазығы, көкөніс, картоп), өсіру технологиясы, биологиялық ерекшеліктері, әр түрлі дақыл топтары мен парлардың арақатынасы және ауыспалы егістегі танаптар саны бойынша жіктеледі.
Ауыспалы егістерден алынатын өнім түрлері бойынша оның типі анықталады. Осы белгісі бойынша ауыспалы егістер егістік, малазықтық және арнайы болып үшке бөлінеді.
Егістік ауыспалы егіс деп, негізінен астық, техникалық дақылдар және картоп өсіруге арналған ауыспалы егістікті айтады. Бұл ауыспалы егіс типінде аталған дақылдар осындағы бүкіл егіс көлемінің жартысынан артығы болуы керек.
Малазықтың ауыспалы егіс дегеніміз негізінен малазықтық дақылдар (біржылдық және көпжылдық шөптер, сүрлемдік жүгері, малазықтық тамыржемісті дақылдар) өсірілетін ауыспалы егіс. Малазықтық дақылдардың ауыспалы егістегі сыбағалы салмағы 50 пайыздан кем болмауы шарт. Малазықтық ауыспалы егіс мал фермасы жанындағы және шабындық-жайылымдық болып екі түрге бөлінеді. 1) Ферма жанындағы ауыспалы егіс дегеніміз танаптары мал фермаларына жақын орналасып, жем-шөп дайындауға арналған малазықтық ауыспалы егіс. Олар негізінен шырынды, көк балауса және жасыл конвейр мал азықтарын дайындайтын дақылдарды өсіруге арналған. 2) Шабындық-жайылымдық ауыспалы егісі шабындық және мал жайылымы үшін негізінен көпжылдық және біржылдық шөптер өсірілетін малазықтық ауыспалы егіс. Ауыспалы егістің бұл түрі ірі жем шөп, яғни пішен даярлау және малдарды жаю үшін арналған.
Малазықтық ауыспалы егістің ең басты көрсеткіші – бір гектардан алынатын жемдік өлшем мен қорытылатын протеин, витаминдер болып табылады.
Арнайы ауыспалы егіс деп егіп-өсіруі үшін арнайы жағдайлар мен агротехниканы керек ететін дақылдар өсірілетін ауыспалы егісті айтады.
Бұған күріш, темекі, көкөністер және топырақты эрозиядан қорғауға арналған ауыспалы егістер жатады. Мысалы, күріш егу үшін танаптар ерекше дайындалады, оны егетін атыздар тақтайды тегіс болуы керек, әйтпесе атызды сумен толтырғанда, судың қалыңдығы оның әр тұсында әр түрлі болып қалуы мүмкін, ондай жағдайда дақылдың өнімі күрт төмендейді. Көкөніс, темекі егу үшін де топырақты өте жақсылап баптау керек, бұл егістерден алынатын өнімдерді адам тікелей пайдаланылатын болғандықтан мұндай дақылдарға минералдық тыңайтқыштарды таңдап беру керек. Бұл ауыспалы егісте егілетін дақылдар қол күшін көп қажет етеді. Сондықтан өнімді мол алатындай етіп қажетті жағдай жасап, яғни уақытысында суарып, жөндеп күтпесе арнайы ауыспалы егіске себілген дақылдар оларды өсіруге жұмсалған қаражатты өтей алмай, шаруашылыққа зиян әкелуі мүмкін.
2.1. Ауыспалы егісті жобалау дегеніміз ондағы алмасу тәртібі бойынша берілген ауылшаруашылық дақылдары мен пардың тізбегі. Ауыспалы егіс жобалары, алғы егістерден басталып, танаптарды арамшөптермен көбірек ластайтын дәнді масақты дақылдармен (арпа, сұлы, жаздық бидай) аяқталады.

Негізгі әдебиеттер:
1.Әуезов Ә.Ә., Атақұлов Т.А., Сүлейменова Н.Ш., Жаңабаев Қ.Ш., Егіншілік, оқулық, Алматы, 2005
2.Жаңабаев Қ.Ш., егіншілік оқулық 2006
Қосымша әдебиеттер:
1.Жаңабаев Қ.Ш.,Саудабаев Т.С., Сейтов И.С., Өсімдік шарушылығы өнімдерін өндіру технологиясы, Алматы, «Қайнар» 1994