Әлемдік нарықта және Қазақстан Республикасындағы инфляцияның экономикалық маңызы мен ролі және оларды тежеу әдістері, тиімді шешу жолдары

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 72 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

Инфляцияның теориялық негізі және оның ерекшеліктері . . . 7

1. 1 Инфляцияның экономикалық мәні мен маңыздылығы. 7

1. 2 Инфляцияның түрлері, экономикалық және әлеуметтік салдары9

Ақша-несие саясаты және оның типтері . . . 14

Әлемдік және Қазақстан экономикасында инфляция қарқынын талдау . . . 20Қазақстандағы инфляцияның әрекеті: талдауы және бағыттары . . . 20Баға өсуінің сыртқы және ішкі нарықтарға ықпалын бағалау . . . 36Әлемдік тауар нарығында баға тұрақтылығының өзгерісін талдау . . . 44

Инфляциялық процестер: проблемалары және оларды шешу жолдары . . . 50

3. 1 Инфляцияға қарсы саясат және тежеу шаралары. 50

3. 2 Қазақстан Республикасындағы инфляция болжамы55

Қорытынды . . . 65

Пайдаланылатын әдебиеттер тізімі . . . 67

Қосымшалар . . . 70

Кіріспе

Инфляция проблемасы экономикалық ғылымда маңызды орын алады, оның көрсеткіштері мен әлеуметтік - экономикалық салдарлары елдің және бүкіл әлемдік шаруашылықтың экономикалық қауіпсіздігін бағалауда күрделі рөл атқарады. Қазіргі замандағы жағдайларда осы мәселенің өзектілігі инфляцияның дамуының мәнін, тереңдетілген себептерін және оның ерекшеліктері мен антиинфляциялық саясаттың негізгі бағыттарын айқындау қажеттілігімен анықталады.

Дүниежүзінде ХХғ. екінші жартысында инфляция болмаған елдер тіпті жоқ. Егер 30-шы жылдары негізгі проблема жұмыссыздық болса, одан кейін негізгі проблема инфляция болды. Инфляцияның жылдық темпілері әлемдік экономикада 2, 9%-дан 50-ші жылдары, 11%-ға дейін 80-ші жылдары өсті. Қазақстандағы макроэкономикалық құбылыстардың ерекшеліктеріне келсек, бұл «стандартты емес» нарықтық құрылым.

Қазіргі замандағы инфляцияға бірқатар айырмашылықтар тән: егер бұрын инфляция локальді сипатта болса, ал қазір- күнделікті, барлық орамды; егер бұрын үлкен және кіші кезеңді қамтыса, атап айтқанда кезеңдік сипатта болса, ал қазір- хроникалық; қазіргі замандағы инфляция ақшалай ғана емес, сонымен бірге ақшалай емес факторлардың да әсерінде тұрады.

Экономикалық құбылыс ретінде инфляция көп уақыт бойы қолданылып келе жатыр. «Инфляция» термині АҚШ-та 1861-1865жж. азамат соғысы тұсында, екі жыл ішінде доллардың 60% - ға сатып алу қабілетінің төмендеуі кезінде қолданыла бастады. Инфляция - бұл бағаның жалпы деңгейінің өсуі. Ал инфляцияның жалпы анықтамасы - бұл елде айналымдағы қағаз ақша көлемінің тым көбейіп кетіп, оның ақша тауары (алтын) жөнінде құнсыздануына ұласуы және соның салдарынан тауар бағасының өсуі. Қазіргі кезде қолданылып келе жатқан анықтама - бұл ұсыныс пен сұраныс арасындағы дисбаланс жєне бағаның өсуіне байланысты басқа да ұлттық шаруашылық пропорциялар бұзылуы нәтижесі. Жаңа қоғамда инфляцияда көрінетін байланыс қиындады: қағаз ақшаның алтынға тәуелдігі мүлдем үзілген; ақша айналымының дәстүрлі заңы бұзылған және инфляция жаңа халықаралық сипатта қалыптасыда. Бұның бір себебі мынада: көп елдер инвестицияны ынталандыру және экономиканы емдеу құралы ретінде ақша шығару қарқынын көтереді. Сондықтан инфляцияның жоғарғы қарқыны мемлекеттің қағаз ақшаны шектен көп шығаруымен байланысты, бұл эмиссия ішкі айналым қажеттілігін де асып кетті. Нәтижесінде ақша құнсызданады, баға өседі, сондықтан барлық шаруашылық пропорциялар бұзылады. Инфляция - қоғамдық ұдайы өндіріс процесіндегі сәйкессіздіктен туындайтын бағаның өсуі ретінде анықталады. Ақша массасының өсуі ірі масштабқа жеткенде инфляцияның басты факторлары ақша массасындағы өзгеріс болып табылады.

Инфляция - бұл күрделі де, көпфакторлы құбылыс; ал қағаз ақша айналымына негізделген экономикаға тән және ұдайы өндіріс процесінің бұзылуымен сипатталады. Инфляция ең алдымен тауар бағаларының өсуі және шетел валюталарының қымбаттауы ретінде көрінеді.

Алтын немесе күміс ақша айналымы кезінде инфляция болмайды, неге десеңіз, ақша ол кезде құндылықтың белгісі емес нақты құндылықтың өзі болған: қажетті ақша көлемі алтын - күміс қорымен реттелген. Қағаз ақша айналымында жағдай басқаша қалыптасады. Мұнда қағаз ақша байлықтың тек белгісі ғана. Қағаз ақша қазына сақтау қызметін толық атқара алмайды. Қор сақтау үшін адамдар ақшасына құнды заттар алуға ұмтылады. Қор ретінде қағаз ақша шектелуі көлемде ғана сақталады. Олардың көбі айналымға шығарылады, айналымдағы ақша көлемі қажеттіліктеп тыс өседі. Артық ақша сұранымды арттырады. Артық сұраным, өз кезегінде бағаларға қатты ықпал жасап, оларды көтеріп жібереді.

Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының тұрақтылығын қамтамасыз ету жөніндегі бірінші кезектегі іс-қимылдар жоспары жоғарыда атап өткен. Қазақстан Республикасында инфляциялық үдерістерді реттеу жөніндегі 2010-2011 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары, Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың 2012-2015 жылдарға арналған тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары, елдегі және банк секторындағы қаржылық тұрақтылығы мәселелері жөніндегі меморандум секілді бірлесіп іске асырылған бағдарламалық құжаттар осының айғағы.

Бұл жайттардың бәрі Үкімет құрамындағы мемлекеттік құрылымдар және өзге де құзыретті органдар бір-бірімен үйлестіріле және келісе отырып жұмыс істеп отырғандығын көрсетеді.

Инфляция жөніндегі мәселеге келетін болсақ, инфляцияға қарсы қажетті іс-шаралар қолдануда. Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі комитетінің ұсынған мәліметтері бойынша, жылдың алғашқы тоқсанында инфляция деңгейі мынаны құрады: қаңтар айында - 1, 1 пайыз, ақпан айында - 0, 8 пайыз, наурыз айында - 0, 6 пайыз.

Осылайша, инфляция деңгейін төмендету жөнінде мемлекет тарапынан қолданылып отырған шаралардың әлсіз екендігін танытып отырған жоқ, өйткені осы бағыттағы мемлекеттік саясат кешенді сипатқа ие.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - Әлемдік нарықта және Қазақстан Республикасындағы инфляцияның экономикалық маңызы мен ролін және оларды тежеу әдістерін, тиімді шешу жолдарын қарастыру болып табылады.

Дипломдық жұмыстың міндеті - жоспарланған тақырыпты кең ауқымда қарастырып, инфляция түрлерін, ақша-несие саясатының негізгі бағыттарын сипаттау, инфляциялық процестердің мәселелері мен оларды шешу жолдарын, инфляцияның пайда болу себептерімен реттеу мүмкіндіктерін талдау болып табылады.

Диплом жұмысының зерттеу пәні - кез-келген нарықтық экономикаға тән үлкен мәселелердің бірі - инфляция табиғаты, пайда болу себептері мен салдары, онымен күресу жолдары.

Диплом жұмысының объектісі - Әлемдік және Қазақстан Республикасының экономикасындағы инфляция қарқыны.

Диплом жұмысының құрылымы кіріспеден, 3 тараудан, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.

Жұмыстың бірінші тарауында инфляцияның әлеуметтік - экономикалық процесі ретінде қарастырып, соның ішінде инфляцияның экономикалық мәні мен маңыздылығы, инфляцияға әсер ететін факторлар мен инфляцияның түрлері, экономикалық және әлеуметтік салдары, ақша-несие саясатының негізгі типтері қарастырылған.

Екінші тарауда Әлемдік нарықтарда және Қазақстан экономикасына инфляциялық ауытқулардың әсерін талдау жасалған, инфляцияның әрекетін талдау және бағыттары, әлемдік және Қазақстандағы экономикалық өсу инфляциясының себептері, салдары және реттеу мүмкіндіктеріне баға берілген.

Үшінші тарауда инфляциялық процестердің проблемалары және оларды шешу жолдары, инфляцияға қарсы саясат және тежеу шаралары, сонымен қатар Қазақстан Республикасындағы инфляция болжамы айқындалған.

Дипломдық жұмысты жазу барысында Қазақстан Республикасының заңдары, статистикалық ақпарат көздері, отандық және шетел экономистерімен жазылған әдебиеттер мен ғылыми еңбектер, мерзімді басылымдар, Ұлттық банктің жылдық есептері және интернет сайтынан көптеген материалдар кеңінен қолданылды.

1 Инфляцияның теориялық негізі және оның ерекшеліктері

1. 1 Инфляцияның экономикалық мәні мен маңыздылығы

Инфляция - бұл айналым арналарының артық ақша белгілерімен аса толып кетуінің нәтижесінде тауар мен көрсетілген қызметтердің бағасының өсуі, сонымен қатар халықтың нақты табысының төмендетілуі, ақшаның құнсыздануы.

Инфляция деген сөз - латын тілінен аударғанда «көтерілу, қабыну» деген мағынаны білдіреді.

Конъюктураның циклдік толқуынан болатын бағаның өсуін, инфляцияға жатқызуға болмайды. Циклдің түрлі фазаларынан өту барысында (әсіресе, XIX-XX ғасырдың бас кезіне «классикалық түрі») бағалардың динамикасы өзгеріп отырады.

Аласапыранның бас кезіндегі оның өсуі дағдарыс пен депрессия фазасында төмендеп, жандану кезінде баға тағы да көтеріледі. Кездейсоқ апаттар да бағаның инфляциялық өсуіне көп әсер етпейді. Айталық, су басып кеткен аймақтардағы құрылыс материалдарының бағалары өседі. Бұл құрылыс материалдарын шығаратын өндірісті ұлғайтады, ал олар рынокты толықтыру барысында баға төмендеуі тиіс.

Сонымен, баға өсуінің инфляциялық себептеріне нені жатқызамыз? Инфляция сәйкессіздіктермен байланысты екенін еске ұстап, оның ішіндегі ең бастыларын атайық.

Біріншіден, мемлекеттік шығыстар мен кірістердің тепе-теңдігінің бұзылуы, баланстың болмауы. Ол мемлекеттік бюджеттің тапшылығынан көрінеді.

Егер дефицит Орталық эмиссия банкісінен заем арқылы қаржыландырылса, басқаша айтқанда ақша станогы белсенді пайдаланылса, онда айналыста ақша массасы көбейеді.

Екіншіден, осындай жолмен, әдіспен инвестицияны қаржыландыру жүргізілген жағдайда да бағаның инфляциялық өсуі болады. Әсіресе, экономиканы милитариландырумен байланысты инвестиция инфляцияны өршітеді.

Ұлттық табысты әскери мақсатқа пайдалану, өндірістік емес шығындар - олар қоғамдық байлықты текке рәсуа етеді. Әскери ассигнациялар бір сәтке ғана қосымша төлем қабілеті бар сұраныс туғызып, тауармен қамтамасыз етілмеген ақша массасының өсуіне әкеледі. Әскери шығындардың өсуі мемлекеттік бюджетті тұрақты тапшылық жағдайына және мемлекеттік қарыздың ұдайы өсуіне ұрындырады.

Үшіншіден, баға деңгейінің жалпы өсуі қазіргі рыноктық экономиканың ерекшелігіне байланысты. Бұл кезең жетілген бәсеке кезіндегі рынокта көптеген өндірушілер болып, өнімдердің түрі аз, капитал ауысуы оңай уақытқа мүлдем ұқсамайды.

Қазіргі рынок белгілі дәрежеде олигопиялық рынок. Ал олигополист (жетілмеген бәсекелес) едәуір дәрежеде бағаны билейді. Олигопиялар бағаны өсіруді бірінші болып бастамаса да, олар оны қолдауға ынталы. Жетілмеген бәсекелес бағаның жоғары деңгейін ұстап тұру үшін өндіріс пен тауар ұсынуды қысқарту арқылы дефецит жасауға тырысады.

Өздері билік жүргізетін олигополия мен монополия икемді тауар ұсынысына қарсы болады. салаға жаңа өндірушілердің келуін тежеу үшін олигополистерге жиынтық сұраныс пен ұсыныстың сәйкес келмеуі көмектеседі.

Төртіншіден, елдің экономикасының ашық болуы оның бірте-бірте әлемдік шаруашылық байланыстарға тартылуы барысында импорттық инфляцияның қаупі туады. Жоғарыда аталған 1979 жылғы энергияға бағаның шарықтауы (энергетикалық дағдарыс) сырттан әкелетін мұнайға бағаны өсіріп, технологиялық тізбек бойынша басқа тауарлар бағасының қымбаттауына әкеледі.

Импорттық инфляциямен күресу мүмкіндігі шектеулі. Әрине өз валютасын ревальвациялау ұлттық валютаның құнын жоғарылату арқылы мұнай импортын арзандатуға болады. Бірақ ревальвация отандық тауарлардың экспорттық бағасын да қымбаттатады, ал бұл дүниежүзілік рынокта бәсекелестік қабілетін төмендетеді.

Бесіншіден, инфляция өзіне-өзі дем беретін сипат алады, ол инфляцияны күту нәтижесінде орын алады, Батыс елдерінің көптеген экономистері және біздің елімізде де осы факторды ерекше көрсетуде. Халық пен өндірушілердің инфляцияны күту себептерін жою - инфляцияға қарсы саясаттың ең басты міндеті.

Инфляциялық күту жағдайындағы экономикаға ықпал етудің механизмі қандай? Баға деңгейінің жалпы өсуі жағдайында өмір сүруге үйренген халық, бағаның одан әрі өсуін күтеді. Мұндай жағдайда еңбекшілер жалақыны көбейтуді талап етеді.

Халық тауарларды көптеп алады, өйткені олардың бағасы ертеі тағы да өсуі мүмкін ғой. Өндірушілер өз өнімдеріне өте жоғары баға белгілейді, сөйтіп қысқа мерзімді шикізат, материал, қосалқы бөлшектер қымбаттайды. Мысалы, Ресей экономикасындағы (қаңтар-көкек 1992 жылы) инфляцияның жоғары қарқыны тұсында өндірушілер өздерін жабдықтаушылардың бағаны көтеру мүмкіндігінен сақтанып, алдын ала өз өнімдерінің бағасын жоғарылатты. Нәтижесінде Ресей экономикасындағы басқа да ТМД елдеріндегі бағалар бұрынғы төлем қабілеті бар сұраныс деңгейінен ғана емес, инфляцияны күткен деңгейден де асып түсті.

Дүниежүзілік қоғамдастықтың барлық елдерінде де инфляция өршуінің сан түрлі себептері бар. Алайда, бұл құбылысты қоздыратын факторлардың комбинациясы жекелеген елдің нақты экономикалық жағдайына байланысты.

Айталық, Батыс Еуропада II дүниежүзілік соғыс біткеннен соң инфляция көптеген тауарлардың тапшылығынан пайда болады. одан кейінгі жылдарда инфляциялық құбылыстың күшеюіне мемлекеттік шығыстар, баға мен жалақының ара қатысы, инфляцияның басқа елдерден келуі және т. б. факторлар себепші болды. Бұрынғы КСРО-ны алсақ жалпы заңдылықтармен қатар, соңғы жылдардағы инфляцияның себептеріне экономикадағы ерекше тепе-теңсіздік (диспропорция) жатады, ол әміршілдік-әкімшілдік жүйе салдары еді. Кеңес экономикасына тән жағдай ЖҰӨ-дегі әскери шығындар үлесінің көптігі, өндіру, бөлу және қаржы-несие жүйесін монополияландырудың жоғары деңгейі, ұлттық табыстаға жалақы үлесінің аздығы және т. б. ерекшеліктер.

Ақша-кредит саясатының негізгі мақсаты - инфляцияны тежеуді қамтамасыз ету. Бұл мақсатқа жету жолындағы жауапкершілік Ұлттық банк пен Үкіметке жүктеледі. Олардың қолында сол үшін барлық өкілеттіктер мен құралдар бар. Ақша-кредит саясатының келесі міндеті - қаржы нарығының тұрақтылығын қамтамасыз ету, инфляция өсімінің залалды зардаптарын төмендету, сонымен бір мезгілде экономикалық өрлеуді ынталандыру үшін нақтылы айырбас бағамының икемділігін сақтап тұру. Осы орайда Ұлттық қор маңызды рөл атқаруға тиіс. Үкімет Қор қаражатының ашықтығын және ұтымды құралуы мен пайдаланылуын қамтамасыз етеді.

1. 2 Инфляцияның түрлері, экономикалық және әлеуметтік салдары

Ұзақ уақыт бойы оны монетарлық құбылыс ретінде санай отырып, инфляция ретінде ақшаның құнсыздануы мен тауар бағаларының өсуін түсінді. Көптеген шетелдік авторлар әлі күнге дейін инфляцияны экономикадағы бағаның жалпы деңгейінің көтерілуі ретінде анықтайды.

Инфляция - тарихтағы жаңа құбылыс емес. Тәуелсіздік үшін 1775-1783 жылдар аралығындағы Солтүстік Америкадағы соғыс, доллардың құнсыздығына әкеліп соқты. 1789-1794 жылдарда Франциядағы буржуазиялық революция кезінде қағаз ассигнаттары 7 жыл ішінде 833 рет құнсыздандырылып енгізілді. Бірінші әлемдік соғыстан кейін Германияда ерекше жоғарғы қарқында инфляция қол жеткізеді.

Бірқатар өзгешелікті сипаттар қазіргі инфляцияларға тән. Егер, ол бұрындары ішкі сипатқа ие болса, онда ол қазіргі уақытта күнделікті, бәрін қамтитын сипатқа ие болды, оның мерзімділігі созылмалы түрге ие болды, ол тек қана бағаның өсуі нәтижесінде, ақшаның сатып алушылық қабілетінің төмендегімен ғана емес, елдің экономикалық дамуының жалпы түрдегі қолайсыз жағдайымен де байланысты.

Инфляция өндіріс саласындағы және өткізудегі, сол сияқты, ақша айналымы, несие қаржылар аясындағы әртүрлі факторларымен пайда болған өндіріс процестерінің қарама-қайшылығымен келісілген.

Инфляция факторларын келесі түрде топтастырайық:

ұдайы өндіріс факторлары: тауарлар өндірісі тоқыраушылық немесе өндіріс көлемінің төмендеуі жағдайында болады. экономика құрылымының бұзылуы: өндірілетін жиынтық өнімінің ¾ бөлігін машиналар, жабдықтар және өндірістің басқа құралдары құрайды, ал тұтыну заттарын өндіру халықтың қажеттілігін қамтамасыз етпейді, яғни еңбек өнімділігі мен халықтың ақшалай табысы өсуі арасындағы ара-қатынастың бұзылуы;
қазыналық факторлар - ақша шығару арқылы орны толтырылатын тұрақты бюджет тапшылығы;
ақшалай факторлар - ұлттық валютаның валюта бағамының құлдырауы (ол тұрақты сипатта болады: біріншіден, теріс - ваалюта бағамының тұрақсыздығы билікке сенімнің жоғалуына әкеледі, импорттың қымбаттауы жүреді, екіншіден, оң - Қазақстанда экономиканың шикізат саласының дамуы сияқты экспортқа бағдарланған салалардың дамуын ынталандырады), шетел валютасының еркін қолданылуы (ұлттық валютаның валюта бағамының оған деген сенімнің жоғалуынан құлдырауы), қосымша ақша шығарылуы, кредит экспансиясы (өндіріс пенқызметтердің қсу қарқыныныа қарағанда кредит өсуінің озық қарқыны кезіндегі шектен тыс кредиттеу) ;
сыртқы факторлар: экспорттың өсуінен шетел валютасының үлкен түсімі, мемлекеттің сыртқы берешегінің шамадан тыс өсуі нәтижесінде сырттан қарызға алу.

2013 жылы инфляцияға әсер еткен негізгі факторлардың ішінде республикаға келетін шетел валютасының елеулі жағынын, жиынтық сұраныстың өсуін, жалақының елеулі өсуін, бюджет шығыстарының өсуін, өндіріс шығасыларының өсуін, сондай-ақ тауарлар мен қызметтердің жекелеген нарықтарындағы бәсекелестіктің төмендегі деңгейін атап айтқан жөн.

Жекелеген факторлардың инфляцияға әсері 2006 жылғы 4-тоқсанда едәуір бәсеңдегенімен, олардың алдыңғы тоқсандарда жинақталған әсері инфляцияға одан әрі ықпалын тигізуде.

Инфляцияға өзінің ықпалын тигізуді жалғастырған негізгі факторлардың ішінде шетел валютасының ағынын атап айтқан жөн. Шетел валютасы Қазақстан Республикасына негізгі үш арна бойынша: сауда операцияларынан, тікелей инвестициялау операциялары бойынша және екінші деңгейдегі заем операциялары бойынша келеді.

Банк секторының шетел капиталын белсенді түрде тартуының бірқатар артықшылықтары бар. Отандық кәсіпорындарды кредиттеу елдің экономикалық дамуына қолайлы әсерін тигізеді. Бұдан басқа екінші деігейдегі банктердің сырттан заемдар тартуы тұтастай алғанда банк секторының дамуына көмектеседі.

Сонымен бірге, екінші деңгейдегі банктердің шетел капиталын тартуы банктер өтімділігінің өсуіне әкеледі, қосымша инфляциялық қысым туғызады, сондай-ақ банк жүйесіне қосымша тәуекелдер әкеледі. Банктік инвестицияларды төмен деңгейде әртараптандыру маңызды мәселе болып табылады.

Банктік капитал көбінесе экономиканың неғұрлым дамыған және рентабельді секторларына түсетіндіктен, банктік ақшаның біркелкі бөлінбеуі тұтас алғанда экономиканың үйлесімді дамуын қосымша шектейтін фактор болып табылады.

Батыс экономистері жасаған теорияларда инфляцияның альтернативті қайнар көздері ретінде сұраныс инфляциясы мен шығындар инфляциясын көрсетеді. Бұл концепциялар инфляция болуының әртүрлі себептерін айтады.

Сұраныс инфляциясы. Сұраныс инфляциясы - айналымдағы ақшаның жиыны көбейіп кеткенде шығады. Өйткені айналымдағы артық ақша тауар мен көрсететін қызметтерге сұранысты көбейтеді, ал бұл өз кезегінде бағаның өсуіне алып барады.

Сұраныс пен ұсыныстың ара қатынасының бұзылуы сұраныстан көрінеді. Мұндағы негізгі себептер: мемлекеттік тапсырыстардың ұлғаюы (әскери, әлеуметтік шығындар), толық жұмыспен қамтылған кездегі өндіріс құрал-жабдықтарына сұраныстың өсуі, өндірістік қуаттардың толық жұмыс істеуі, кәсіподақтар әрекетінің нәтижесінде еңбекшілердің сатып алу қабілетінің жоғарылауы (жалақының өсуі) т. б.

Осының салдарынан айналымға тауар көлемінен артық ақша түсіп, бағалар өседі. Мұндай жағдайда өндірісте жұмыспен қамту толық болғанымен өндірушілер ұлғайған сұранысқа тауар ұснысымен жауап бере алмайды. Басқаша айтқанда айналымдағы төлем қаржыларының көбеюі шектелген тауар ұсынысына тап болады, сөйтіп бағаның жалпы деңгейі өседі.

Шығын инфляциясы. Шығын инфляциясы бағалардың өсуін, өндіріс шығындардың ұлғаюымен түсіндіреді. Шығындардың көбеюі баға белгілеудің олигополиялық тәжірибесінен, мемлекеттік экономикалық және финанстық саясатынан, шикізат бағасының өсуінен, кәсіподақтық жалақыны көтеру талабынан және т. б. болады.

Тәжірибеде инфляцияның бір түрін екіншісінен айыру оңай емес, олар бір-бірімен тығыз байланыста, сондықтан жалақының өсуі, мысалы, сұраныс инфляциясы немесе шығында инфляциясы ретінде де көрінуі мүмкін.

Инфляция балансталған, тепе-теңдікті болуы мүмкін, яғни бағаның өсуі баяу және ол барлық тауарлар мен қызметтерге бірдей өседі.

Мұндай жағдайда бағаның жылдық өсуіне сәйкес мөлшерлеме пайызы көбейеді, бұл бағалардың тұрақтануы кезеңіндегі экономикалық ахуалды білдіреді.

Егер экономикалық инфляция күтілген болса, халық өз табысының құнсыздануынан қауіптеніп, артық тауарлар сатып алуға ұмтылады, қызмет көрсету шығындарын шамадан тыс көбейтеді, сөйтіп экономикаға қиындық келтіреді.

Қоғамдағы шын қажеттілік бүркемеленеді, шаруашылыұтың қалыпты жайы бұзылады. Бағаның тұтқиылдан шарықтауы инфляцияны күтуді одан әрі арандатып, бағаның өсуін өршітеді. Егер бағаның тұтқиылдан өсуі «инфляцияны күту» басталмаған экономикада орын алса, онда халықтың бағаның өсуіне көзқарасы өзгеше болады.

Бағаның күрт өсуі қысқа мерзімді құбылыс, ол төмендейді деген үмітпен, тұтынушылар рынокка сатып алу қабілеті бар сұраныс ретінде ғана ақша жұмсайды, көбірек сақтап, жинауға тырысады. Сұраныстың көлемі азайған шақта бағаның өзіне оны төмендету мақсатында қысым жасалады. Экономика тағы да өзінің тепе-теңдік жағдайын келеді. Біз рыноктық шаруашылық қызметінің әсерін, оңды нәтижесін көрсеттік. Мұны Пигу эффектісі деп атайды.

Егер инфляция өндірістің құлдырауымен ұштасса, оны - стагфляция деп атайды.

Инфляцияның қарқыны статистикалық көрсеткіш тұтыну бағаларының индексі көмегімен анықталады. Тұтыну бағаларының индексі - тауарлар мен қызметтердің түрлерін қамтитын тұтыну қоржыны негізінде анықталады.

Тұтыну қоржыны - адамның физиологиялық және әлеуметтік қажеттілігін қанағаттандыру үшін кезекті азық-түлік өнеркәсіп тауарларының жиынтығы және тұрғын үй коммуналдық, тұрмыстық, дәрігерлік айықтыру және басқа қызметтердің құндық мөлшері.

Мысалы: 1) баға индексі = 100% болса, онда бағаның өзгерімін білдіреді, яғни инфляция жоқ;

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.