Клиникалық терминдердің латын тілінде дәріптелуі жайында

КЛИНИКАЛЫҚ ТЕРМИНОЛОГИЯ
1. Сөздердің мүшеленуі.
2. Грек.латын дублеттер.
3. Клиникалық терминологияның құрылымы.
4. Лексикалық минимум (жай және туынды сөздер)
5. Органдар мен дене мүшелерін білдіретін грек.латын дублеттер
6. Ауруды, азап шегуді, тексеру әдістерін, ғылым белгілейтін жеке грек ТЭ
7. Клиникалық терминологияда жиі қолданылатын жұрнақтар:
9. Органдар мен тіндердің патологиялық өзгерістерін,
терапиялық және хирургиялық тәсілдерді білдіретін грек ТЭ
10. Сөз жасам. Префиксация. Префикстік . суффикстік туындылар.
11. Тіндерді, дене мүшелерін, секреттерді, шығуларды, жынысты, жас шамасын білдіретін грек.латын дублеттері.
12. Функциялық және патологиялық жағдайы мен процестерін білдіретін жеке ТЭ
13. Әртүрлі физикалық қасиеттерін, сапаларын, қатынасын және басқа белгілерін білдіретін жеке терминоэлементтер.
14. Ерекше клиникалық сөйлемдер:

Пайдаланылған әдебиеттер:

КЛИНИКАЛЫҚ ТЕРМИНОЛОГИЯ

Клиникалық терминология (грекше Klinike – дәрігерлік құру өнері, науқас адамды күту). Оған әртүрлі клиникалық мамандықтарының, патологиялық анатомия және патологиялық физиология сияқты ауруды зерттейтін пәндердің терминдері жатады. Ол ең алдымен терапиялық терминдер (грекше therapia – күту, емдеу) және хирургиялық терминдер (chеir – қол + ergіа – жұмыс, әрекет), ауру атаулары, патологиялық процестер мен жағдайлар, ауру белгілері, операция атаулары, зерттеу әдісі мен емдеу жолдары, медициналық құрал-жабдықтар т.б. Клиникалық терминология – ол ауруларды зерттеу және ауру тарихын жазу барысында оқулықтар мен анықтамаларда кездесетін мыңдаған атаулар. Осы медициналық терминология жүйесінде латын тілін қолдану шарт емес. Клиникалық терминдерді қолдану барысында аурудың қазақ тіліндегі атауларымен қатар олардың латынша баламалары да қолданылады: Жарық (hеrnia), сынық (fractura), қатерлі ісік (carcinoma) т.б. Сонымен қатар клиникалық терминологияда арнайы латын терминдері баламасыз қолданылады: Мыс.: status praesens т.б.
Медициналық терминологияның барлық жүйелерінде күрделі сөздердің – сөз жасаушы конструкциялардың орны үлкен. Олар түбір және сөз жасаушы элементтері бар латын-грек терминоэлементтерінен туындаған және клиникалық терминологияда көп кездеседі. Ғылыми және кәсіби жұмыстарға, аурудың алдын алуға (профилактикаға), ауруларды анықтауға (диагностикаға), науқастарды емдеуге байланысты терминдер клиникалық терминологияның үлкен бөлігін құрайды.
Бұл бөлімде сөздің құрамы және сөзжасамға байланысты сұрақтар қарастырылады. Зерттеу барысында әрбір сөздің жеке мағынасы емес – олардың жалпы мағынасы маңызды. Осыған дейін сіздер әр сөзді анатомиялық лексикада дыбысталуы мен мағынасы жағынан бір бүтін жеке-жеке шартты белгі ретінде оқыдыңыз. Өз ана тіліңізде де сөзбен білдіретін зат немесе ұғым арасындағы байланыс мүмкіндігі осы болып

Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Жантасова С.У. Латын тілі жаттығулар жинағы – Алматы, 2002
2. Керимбеков Е.Б. Физиология терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. – Алма-Ата: Казахстан, 1991
3. Сауранбаев Н.Т., Мусабаева Г.Г, Ш.Ш.Сарыбаеваның жалпы редакциясымен Орысша-қазақша сөздік, Алматы Дайк-пресс, 2005.
4. М.Н. Чернявский Латинский язык и основы медицинской терминологии., Москва «Шико», 2008
5. Энциклопедический словарь медицинских терминов, 1-3 том, М.1982
6. Айтбайұлы О. Абдрахманов С., Кекілбаев А. и др. Русско- казахский словарь. Алматы, «Арыс», 2007,1 том «А-О», 640 б.
7. Айтбайұлы О. Абдрахманов С., Кекілбаев А. и др. Русско- казахский словарь. Алматы, «Арыс», 2007, ІІ том «О-Я», 640 б.
8. Ахметов М. Медициналық терминдер сөздігі. Орысша-қазақша- ағылшынша (40 мыңға жуық термин)., Алматы: Дайк-Пресс, 2009. 800 б

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министірлігі Семей қаласының
Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

СӨЖ

Тақырыбы: Клиникалық терминдердің латын тілінде дәріптелуі

Орындаған: Кәкім Темірлан

Тобы:ВМ-501

Тексерген: Билялов Е. Е

Семей 2015 жыл.

КЛИНИКАЛЫҚ ТЕРМИНОЛОГИЯ

Клиникалық терминология (грекше Klinike – дәрігерлік құру өнері,
науқас адамды күту). Оған әртүрлі клиникалық мамандықтарының, патологиялық
анатомия және патологиялық физиология сияқты ауруды зерттейтін пәндердің
терминдері жатады. Ол ең алдымен терапиялық терминдер (грекше therapia –
күту, емдеу) және хирургиялық терминдер (chеir – қол + ergіа – жұмыс,
әрекет), ауру атаулары, патологиялық процестер мен жағдайлар, ауру
белгілері, операция атаулары, зерттеу әдісі мен емдеу жолдары, медициналық
құрал-жабдықтар т.б. Клиникалық терминология – ол ауруларды зерттеу және
ауру тарихын жазу барысында оқулықтар мен анықтамаларда кездесетін мыңдаған
атаулар. Осы медициналық терминология жүйесінде латын тілін қолдану шарт
емес. Клиникалық терминдерді қолдану барысында аурудың қазақ тіліндегі
атауларымен қатар олардың латынша баламалары да қолданылады: Жарық
(hеrnia), сынық (fractura), қатерлі ісік (carcinoma) т.б. Сонымен қатар
клиникалық терминологияда арнайы латын терминдері баламасыз қолданылады:
Мыс.: status praesens т.б.
Медициналық терминологияның барлық жүйелерінде күрделі сөздердің –
сөз жасаушы конструкциялардың орны үлкен. Олар түбір және сөз жасаушы
элементтері бар латын-грек терминоэлементтерінен туындаған және клиникалық
терминологияда көп кездеседі. Ғылыми және кәсіби жұмыстарға, аурудың алдын
алуға (профилактикаға), ауруларды анықтауға (диагностикаға), науқастарды
емдеуге байланысты терминдер клиникалық терминологияның үлкен бөлігін
құрайды.
Бұл бөлімде сөздің құрамы және сөзжасамға байланысты сұрақтар
қарастырылады. Зерттеу барысында әрбір сөздің жеке мағынасы емес – олардың
жалпы мағынасы маңызды. Осыған дейін сіздер әр сөзді анатомиялық лексикада
дыбысталуы мен мағынасы жағынан бір бүтін жеке-жеке шартты белгі ретінде
оқыдыңыз. Өз ана тіліңізде де сөзбен білдіретін зат немесе ұғым арасындағы
байланыс мүмкіндігі осы болып табылады. Бұның дәлелі – қазақ тілінде: тіс,
көз, көкірек, төмпешік т.б. немесе латын тіліндегі: caput, dens, pectus,
tuber,crista, os т.б. Дамыған медициналық терминологияда сөздердің мағынасы
құрылымына байланысты емес. Олардың дыбыстық құрылымына қарай мағынасын
біле алмаймыз. Ал бір түбірлі, яғни құрамында бір 4 түбірі бар немесе
көптүбірлі, белгілі бір түбірінің қайталануынан пайда болған күрделі сөздер
жоғарыда айтылғандарға қарағанда мүлдем басқаша түсінік беріп, есте
сақталады. Мысалы: тістік, кішкене тіс, төмпекті, төмпешік,
төмпешікті,төмпешік асты; denticulus, dentatus, dentinum; tuberculum,
tuberalis, tuberosus, tubercularis. Осы сөздердің түбірін және оларға
қосылатын сөз жасаушы элементтерді (жұрнақ, приставка) біле отырып, бұл
сөздің мағынасын еш қиындықсыз түсінуге болады. Дәл осы жолмен 1 бөлімнің
материалдарын оқи отырып, сіз кейбір сөздердің мағынасын түсіндіңіз.
Мысалы: ІІ топ сын есімдері. Олардың көбісі бір модель бойынша жасалған
зат есімнің түбірі (негізі) + -al, ar жұрнағы, vertebr+al(is),
stern+al(is), tempor+al(is).
Осы модель бойынша жасалған сын есімдердің жалпы сөз құрамындағы
мағынасы бір. Ол сөздің түбірі білдіретін ұғымға байланысты: омыртқаға
байланысты (омыртқалық), көкірекке байланысты (көкіректік) т.б. деген
мағынаны білдіреді.
Ал приставка + сын есімнің негізі моделі, мысалы: subscapularis
-жауырын астылық, suprascapularis - жауырын үстілік, сөз құрамының мағынасы
бұл жағдайда астылық, үстілік сөздеріне байланысты.

1. Сөздердің мүшеленуі.

Мағыналары ұқсас сөздерде сөздің бір бөлігі болса да қайталанатын
болса, мұндай сөздер мүшеленетін деп аталады. Әртүрлі сөздердің мүшеленуі
толық немесе жартылай бола алады. Егер сөздің барлық бөліктері басқа да
туынды сөздерде қайталанатын болса, олар толық мүшеленетін деп аталады.
Егер сөздің барлық бөліктері қайталанбаса, жартылай мүшеленетін деп айтуға
болады. Келесі сөздерді салыстырайық:
1) Толық мүшеленетін: pod-algia, pod-o-metria, neur-algia, kephal-
ometria. Бұл сөздерде барлық бөліктері басқа да туынды сөздерде кездеседі.
2) Жартылай мүшеленетін: pod-agra. Бұл сөзде бірінші бөлігі – pod,
басқа да сөздерде қайтаналанады, ал екінші бөлігі – agra, өте сирек
жағдайда ғана қайталанады.
Көптеген терминдер толық мүшеленетін болып саналады. Өзінің
мағынасын сақтап тұрған жиі қолданылатын бөлшектер, морфемалар,
терминоэлемент деп аталады (ТЭ) Терминоэлементтер тұрған орнына қарай
мынадай болуы мүмкін:
- бастапқы ТЭ– cardiodystrophia;
- аралық ТЭ - cardiodystrophia
- соңғы ТЭ – cardiodystrophia, негізгі мағынасы осы терминоэлементте
көрсетілген, қалғандары соны анықтайды.
- бос ТЭ – сөз ретінде және ТЭ ретінде қолданылады. Мыс.: spasmus
cordis – cardiospasmus;
- байланысты ТЭ – тек қана күрделі сөздің құрамында қолданылады.Мыс.:
dermatologia, cardiographia.

2. Грек-латын дублеттер.

Мағынасы бірдей латын терминдері және грек ТЭ грек-латын дублеттер
деп аталады (кестені қараңыз:)

Бірақ, ережеге бағынбайтын сөздер де бар. Мысалы: қынап, екі дублетпен
белгіленеді: латын - vagina және грек - colpo, клиникалық терминологияда
терминоэлемент ретінде екеуі де қолданылады.
Рентгенологиялық терминдерде органдардың латын белгілері қолданылады.
Мысалы, рентгенолог мамандар маммография деп айтады, бірақ бұл терминде
mamma (сүт безі) - латын атауы, masto (сүт безіне жататын) – грек
терминоэлементі.
Кейбір анатомиялық атаулардың грек эквиваленттері жоқ, сондықтан
клиникалық терминология саласында латын атаулары кеңінен қолданылады.
Мысалы, латын сөздері –appendix, ventriculus, sinus, duodenum.

3. Клиникалық терминологияның құрылымы.

Клиникалық терминдер өзінің құрылысына қарай төмендегідей болуы
мүмкін:
А) жай КТ – бір түбір мен жалғаудан тұрады: мыс.: coma,atis n;
ulcus,eris n.
Б) туынды КТ – жұрнақ арқылы зат есімнен сын есімге айналған, мыс.:
comatosus,a,um; ulcerosus,a,um
В) күрделі КТ – екі немесе одан да көп түбірден құралған мыс.:
dermatologia, cardiodystrophia.
Г) КТ-сөз тіркестері үш түрлі болуы мүмкін: 1. қиысқан анықтауышы бар
термин -pneumonia chronica, 2.қиыспаған анықтауышы бар термин - cancer
pulmonis, 3. аралас термин – fractura transversa claviculae.

4. Лексикалық минимум (жай және туынды сөздер)

1. abscessus, us m – абсцесс, ірің
2. cancer, cri m – рак, қатерлі ісік
3. caries, ei f – кариес, шіру
4. colica, ae f – колика, шаншу
5. coma, atis n – кома, естен тану
6. comatosus, a, um – коматозды
7.cysta, ae f – киста, жылауық, сарысу
8. cystosus, a, um – кистоздық
9.diabetes, ae f -диабет
diabeticus, a, um – диабеттік
10.eczema, atis n – экзема, теміреткі
11. fractura, ae f – сынық
12.gangraena, ae f – гангрена
gangraenosus, a, um – гангренозды
13. glaucoma, atis n – глаукома
14. hernia, ae f – жарық
hernialis, e – жарықтық
15. icterus, i m – сары ауру
16. ileus, i m – ішектің өтпеуі
17. infectio, onis f – инфекция, жұқпа
18.іnfectiosus, a, um – инфекциялық, жұқпалы
19. inflammatio, onis f – қабыну
20. morbus, i m – ауру
21. oedema, atis n – ісіну
22. paralysis, is f –паралич, сал
23. aralyticus, a, um –паралитикалық, салдық
24. paresis, is f –парез, жартылық сал
25. pneumonia, a f –пневмония, өкпе қабынуы
26. spasmus, i m –спазм, түйілу
27 spasticus, a, um –сіреспелік
28. trauma, atis n –травма, жарақат
29.traumaticus, a um –травмалық, жарақаттық
30. ulcus, eris n – жара
31 ulcerosus, a, um – жаралық
32. varix, icis m, f –кеңейген көк тамыр
33.varicosus, a, um – варикоздық
34. volvulus, i m – ішектің түйілуі
35. acutus, a, um – жедел
36.benignus, a, um – қатерсіз
37. diffusus, a, um –диффузды,жайылған
38. infantilis, e –инфантильді, балалық
39 juvenilis, e –ювенильді, жас өспірімді
40. malignus, a, um – қатерлі
41. senilis, e –сенильді, кәрілік
42. chronicus, a, um – созылмалы
43. purulentus, a, um – іріңді

5. Органдар мен дене мүшелерін білдіретін грек-латын дублеттер

6. Ауруды, азап шегуді, тексеру әдістерін, ғылым белгілейтін жеке грек ТЭ

7. Клиникалық терминологияда жиі қолданылатын жұрнақтар:

-osis жұрнағының екі мағынасы бар: 1. Егер түбірінде тін, дене мүше
білдіретін ТЭ берілген болса жалпы мағынасы патологиялық процесс,
созылмалы зақымдануы Мысалы: нефроз – бүйректің созылмалы зақымдануы,
психоз – психиканың бұзылуы, токсикоз- улануы, артроз –буындардың
зақымдануы; 2. Егер түбірінде жасуша немесе ісік білдіретін ТЭ болса, –osis
жұрнағының мағынасы көбею ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.