Қазақстан Республикасының инфляцияға қарсы саясаты жайлы
Жоспар
I Кіріспе
• Инфляция ұғымына түсінік
II Негізгі бөлім
• Инфляцияға қарсы саясат
• Қазақстан Республикасында инфляцияны жүргізу саясаты және инфляциямен күресу жолдары.
III Қорытынды
IV Пайдаланылған әдебиеттер
I Кіріспе
• Инфляция ұғымына түсінік
II Негізгі бөлім
• Инфляцияға қарсы саясат
• Қазақстан Республикасында инфляцияны жүргізу саясаты және инфляциямен күресу жолдары.
III Қорытынды
IV Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Инфляция (лат. inflatio – «қабыну», «ісіну») — бұл бағаның өсуінен, тауарлар тапшылығынан және тауарлар мен қызметтер сапасының төмендеуінен туындайтын ақшаның құнсыздануы, сондай-ақ оның сатып алу қабілетінің төмендеуі. Инфляция — бұл кез келген экономикалық даму үлгісіне тән объективті құбылыс. Инфляцияның себептері айналыс және өндіріс саласында орын алады.
Қазіргі инфляция мынадай факторларға байланысты:
1. Ақша айналысының факторларына: бюджет тапшылығын жабуға пайдаланылған, шексіз көп ақшаның эмиссиялануы есебінен айналыс аясының артық ақша массасына толып кетуі; халық шаруашылығының артық несиеге толуы.
2. Ақшалай емес факторларға: қоғамдык өндірістегі теңсіздікке, шарушылықтың шығындық тетігіне, мемлекеттің экономикалық саясаты, оның ішінде салық саясаты, баға саясаты, сыртқы экономикалық саясатына байланысты факторлар жатады.
Факторлардың қанат жаюына байланысты инфляцияның негізгі екі түрі болады: сұраныс және шығын (ұсыныс) инфляциясы.
Сұраныс инфляциясы төмендегідей факторлардың әсерінен туындайды:
• әскери шығыстардың өсуі, яғни әскери техникалардың азаматтық салаларда пайдалану қажеттігінен, нәтижесінде ақша баламасы айналыс үшін артық болып қалады;
• мемлекеттік бюджет тапшылығы және ішкі қарыздардың өсуі, яғни мемлекеттің қысқа және орта мерзімді міндеттемелерін шығару есебінен бюджет тапшылығын жабу нәтижесінде мемлекеттің ішкі қарызы артады;
• несиелік экспанциялау, яғни елдің орталық банкінің коммерциялық банктер мен үкіметке несие беретін несиелер көлемінің ұлғаюын сипаттайды;
• импортталған инфляция, яғни шетел валюталарын сатып алу барысында тауар айналымына қажеттіліктің үстіне ұлттық валютанын, эмиссиялануы;
• ауыр өнеркәсіп саласына өте көп мөлшерде инвестация жұмсау.
Шығын (ұсыныс) инфляциясы — бұл баға белгілеу үдерісіне әсер ететін мынадай факторлардың болуымен сипатталады:
• еңбек өнімділігінің өсуін азайту және өндірістің құлдырауы;
• көрсетілетін қызметтің маңызының артуы;
• бір өнім бірлігіне жұмсалатын шығынның өсуінің жеделдетілуі, әсіресе жалақының өсуі;
• энергетикалық дағдарыс.
Инфляция жағдайында қағаз ақшалар мыналарға қатысты құнсызданады:
• алтынға;
• тауар;
• шетел валютасына.
Бірінші жағдайда қағаз ақшамен берілетін алтынның нарықтық құны артады. Екінші жағдайда тауарлардың бағасы өседі. Үшінші жағдайда шетел валютасына қатысты ұлттық валютаның бағамы төмендейді.
Инфляция (лат. inflatio – «қабыну», «ісіну») — бұл бағаның өсуінен, тауарлар тапшылығынан және тауарлар мен қызметтер сапасының төмендеуінен туындайтын ақшаның құнсыздануы, сондай-ақ оның сатып алу қабілетінің төмендеуі. Инфляция — бұл кез келген экономикалық даму үлгісіне тән объективті құбылыс. Инфляцияның себептері айналыс және өндіріс саласында орын алады.
Қазіргі инфляция мынадай факторларға байланысты:
1. Ақша айналысының факторларына: бюджет тапшылығын жабуға пайдаланылған, шексіз көп ақшаның эмиссиялануы есебінен айналыс аясының артық ақша массасына толып кетуі; халық шаруашылығының артық несиеге толуы.
2. Ақшалай емес факторларға: қоғамдык өндірістегі теңсіздікке, шарушылықтың шығындық тетігіне, мемлекеттің экономикалық саясаты, оның ішінде салық саясаты, баға саясаты, сыртқы экономикалық саясатына байланысты факторлар жатады.
Факторлардың қанат жаюына байланысты инфляцияның негізгі екі түрі болады: сұраныс және шығын (ұсыныс) инфляциясы.
Сұраныс инфляциясы төмендегідей факторлардың әсерінен туындайды:
• әскери шығыстардың өсуі, яғни әскери техникалардың азаматтық салаларда пайдалану қажеттігінен, нәтижесінде ақша баламасы айналыс үшін артық болып қалады;
• мемлекеттік бюджет тапшылығы және ішкі қарыздардың өсуі, яғни мемлекеттің қысқа және орта мерзімді міндеттемелерін шығару есебінен бюджет тапшылығын жабу нәтижесінде мемлекеттің ішкі қарызы артады;
• несиелік экспанциялау, яғни елдің орталық банкінің коммерциялық банктер мен үкіметке несие беретін несиелер көлемінің ұлғаюын сипаттайды;
• импортталған инфляция, яғни шетел валюталарын сатып алу барысында тауар айналымына қажеттіліктің үстіне ұлттық валютанын, эмиссиялануы;
• ауыр өнеркәсіп саласына өте көп мөлшерде инвестация жұмсау.
Шығын (ұсыныс) инфляциясы — бұл баға белгілеу үдерісіне әсер ететін мынадай факторлардың болуымен сипатталады:
• еңбек өнімділігінің өсуін азайту және өндірістің құлдырауы;
• көрсетілетін қызметтің маңызының артуы;
• бір өнім бірлігіне жұмсалатын шығынның өсуінің жеделдетілуі, әсіресе жалақының өсуі;
• энергетикалық дағдарыс.
Инфляция жағдайында қағаз ақшалар мыналарға қатысты құнсызданады:
• алтынға;
• тауар;
• шетел валютасына.
Бірінші жағдайда қағаз ақшамен берілетін алтынның нарықтық құны артады. Екінші жағдайда тауарлардың бағасы өседі. Үшінші жағдайда шетел валютасына қатысты ұлттық валютаның бағамы төмендейді.
Пайдаланған әдебиеттер
1. Темірбекова А.Б. Экономикалық теория: Оқу құралы. – Алматы: «Экономика», 2008.
2. Әубәкіров Я.Ә., Нәрібаев К.Н., Есқалиев М. Экономикалық теория негіздері.-Алматы:Санат, 1998.
3. Әубәкіров Я.Ә., Байжұмаев Б.Б., Жақыпова Ф.Н., Табеев Т.П. Экономикалық теория. Оқу құралы. –Алматы: Қазақ университеті
1. Темірбекова А.Б. Экономикалық теория: Оқу құралы. – Алматы: «Экономика», 2008.
2. Әубәкіров Я.Ә., Нәрібаев К.Н., Есқалиев М. Экономикалық теория негіздері.-Алматы:Санат, 1998.
3. Әубәкіров Я.Ә., Байжұмаев Б.Б., Жақыпова Ф.Н., Табеев Т.П. Экономикалық теория. Оқу құралы. –Алматы: Қазақ университеті
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
Семей қаласындағы Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
СОӨЖ
Тақырыбы: Қазақстан Республикасының инфляцияға қарсы саясаты
Орындаған:Исабаева А.А
Топ:ВС-403
Тексерген:Қуантқан Биболат
Семей 2015 жыл
Жоспар
( Кіріспе
• Инфляция ұғымына түсінік
(( Негізгі бөлім
• Инфляцияға қарсы саясат
• Қазақстан Республикасында инфляцияны жүргізу саясаты және инфляциямен
күресу жолдары.
((( Қорытынды
(V Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Инфляция (лат. inflatio – қабыну, ісіну) — бұл бағаның өсуінен,
тауарлар тапшылығынан және тауарлар мен қызметтер сапасының төмендеуінен
туындайтын ақшаның құнсыздануы, сондай-ақ оның сатып алу қабілетінің
төмендеуі. Инфляция — бұл кез келген экономикалық даму үлгісіне тән
объективті құбылыс. Инфляцияның себептері айналыс және өндіріс саласында
орын алады.
Қазіргі инфляция мынадай факторларға байланысты:
1. Ақша айналысының факторларына: бюджет тапшылығын жабуға
пайдаланылған, шексіз көп ақшаның эмиссиялануы есебінен айналыс
аясының артық ақша массасына толып кетуі; халық шаруашылығының артық
несиеге толуы.
2. Ақшалай емес факторларға: қоғамдык өндірістегі теңсіздікке,
шарушылықтың шығындық тетігіне, мемлекеттің экономикалық саясаты,
оның ішінде салық саясаты, баға саясаты, сыртқы экономикалық
саясатына байланысты факторлар жатады.
Факторлардың қанат жаюына байланысты инфляцияның негізгі екі түрі
болады: сұраныс және шығын (ұсыныс) инфляциясы.
Сұраныс инфляциясы төмендегідей факторлардың әсерінен туындайды:
• әскери шығыстардың өсуі, яғни әскери техникалардың азаматтық салаларда
пайдалану қажеттігінен, нәтижесінде ақша баламасы айналыс үшін артық
болып қалады;
• мемлекеттік бюджет тапшылығы және ішкі қарыздардың өсуі, яғни
мемлекеттің қысқа және орта мерзімді міндеттемелерін шығару есебінен
бюджет тапшылығын жабу нәтижесінде мемлекеттің ішкі қарызы артады;
• несиелік экспанциялау, яғни елдің орталық банкінің коммерциялық банктер
мен үкіметке несие беретін несиелер көлемінің ұлғаюын сипаттайды;
• импортталған инфляция, яғни шетел валюталарын сатып алу барысында тауар
айналымына қажеттіліктің үстіне ұлттық валютанын, эмиссиялануы;
• ауыр өнеркәсіп саласына өте көп мөлшерде инвестация жұмсау.
Шығын (ұсыныс) инфляциясы — бұл баға белгілеу үдерісіне әсер ететін мынадай
факторлардың болуымен сипатталады:
• еңбек өнімділігінің өсуін азайту және өндірістің құлдырауы;
• көрсетілетін қызметтің маңызының артуы;
• бір өнім бірлігіне жұмсалатын шығынның өсуінің жеделдетілуі, әсіресе
жалақының өсуі;
• энергетикалық дағдарыс.
Инфляция жағдайында қағаз ақшалар мыналарға қатысты құнсызданады:
• алтынға;
• тауар;
• шетел валютасына.
Бірінші жағдайда қағаз ақшамен берілетін алтынның нарықтық құны артады.
Екінші жағдайда тауарлардың бағасы өседі. Үшінші жағдайда шетел валютасына
қатысты ұлттық валютаның бағамы төмендейді.
Инфляцияны төмендегідей белгілеріне байланысты жіктеуге болады:
1. Инфляциялық үдерістің сипатына қарай:
• ашық инфляция, яғни, бағаға ешқандай да кедергі болмайды, оның
еркін өсуі байқалады;
• жабық инфляция, яғни тауар тапшылығы жағдайында бағаға мемлекет
қатан бақылау жасап отырады;
• инфляциялық шок, яғни бір мезетте бірден баға өсіп кетеді.
2. Таралу орнына қарай:
• локальдық инфляция, яғни баға бір ғана елдің шекарасында өседі;
• дуниежузілік инфляция, яғни кейбір елдер топтарын немесе барлық
ғаламдық экономиканы түгелдей дерлік қамтиды.
3. Бағаның өсу қарқынына қарай:
• баяу инфляция — баға баяу қарқынмен біртіндеп жылына 10%-ға өседі;
• орташа инфляция — баға тез қарқында жылына 20-дан 200 %-ға дейін
өседі, мұндай баға қарқыны ауыр экономикалық және әлеуметтік
зардаптарға шалдықтырады;
• ұшқыр инфляция — баға жылына 500-ден 1000 %-ға дейін және одан
жоғары қарқынмен өседі. Ұшқыр инфляция ақша жүйесінің құлдырауына
әкеліп соғады. Мұндай жағдайда ақша өзінің атқаратын қызметтерін
жоғалта бастайды.
тудырады.
Негізгі бөлім
Инфляцияға қарсы саясат деген бұл инфляцияны төмендетуге
бағытталған мемлекеттік реттеу құралдарының жиынтығы. XX ғ. 60 жылдарынан
бастап бағаны тікелей түрде және жанама түрде реттеу мқсатымен барлық
экономикаға ортақ шаралар қолданыла бастады.
Тікелей реттеу табыстар саясаты шеңберінде жүрді. Табыстар саясатын шартпен
екі бағытқа бөлуге болады: жалақы мен бағалар өсуінің нысаналарын белгілеу
және осыларға тікелей бақылау жүргізу. Осыларды қолдана отырып нақты
табыстар мен бағаның өсуін төмендетуге тырысқан жағдайлар болған.
Нысаналарға еркін орындалуға тиісті ережелердің жиынтығы жатады. Бақылауға
заң актілерінің күші тән болады. Нысаналар ретінде баға мен жалақы
ставкалары өсуінің максималдық шегі пайдаланылған. Жалақы ставкаларының
өзгерстері әдетте барлық экономикадағы еңбек өнімділігінің өсу
қарқындылығымен байланыста болады; бағалардың өзгерістері еңбекақыға
жұмсалған шығындардың өзгерістерін өтеу үшін жүргізіледі. Осы бағыттың мәні
мынада: жалдамалы жұмыскерлердің табысы реттеледі, ал пайда - жанама түрде
баға рқылы реттеледі.
Әдетте бақылауды пайдалану үшін бағалар мен жалақыны белгілі бір уақыт
мерзімі бойынша тұрақты етіп ұстап тұру туралы аң қабылданатын. Жалдамалы
жұмыскерлер үшін табыстар саясатының дикриминациялық дәрежесі жоғары
болады, өйткені мемлекет органдары және өндірушілер бағадан гөрі жалақыға
бақылау жүргізу оңайға түспейді, өйткені тауарлар топтарының саны көп
болады. Бұдан басқа экономикада еңбек өнімділігінің өсуі автоматты түрде
ұлттық табыстағы жұмысшылардың үлесін салыстырмалы және абсолютті
төмендетеді.
Табыстар саясатының бір вариантына әлеуметтік контракт жатады. Бағаның өсуі
мен жалақының арасында тұрақты компромисс орнату үшін үкімет ірі
кәсіпорындар мен кәсіподақтарының арсында келіссөз ұйымдастырады. Табыстар
саясаты қашан болмасын дискуссия тудыратын. Осы саясаттың қарсыластарының
айтуы бойынша кісіпкерлер мен кәсіподақтар жетекшілері өздерінің мақсатты
қызметтерінен- барынша көп пайда табу бас тарта алмайды, сондықтан олар
үкімет белгілеген нысаналарды өз еркімен орындамайды.
Заң жүзінде бағаның өсуіне шектеудің қойылуы, бағаларын жоғарлату пайдалы
тауарлардың көлеңкелі нарығын дамытуы мүмкін. Бағалардың өсуіне шек қоюды
болдырмайтын келесі әдіс, ол буып- түю дайын өнімдердің сапасы мен салмағын
төмендету. Осыдан басқа бағаға әкімшілдік бақылау жүргізу нарықтың қызметін
дұрыс атқаруына, ресурстар мен капиталдардың еркін жылжуына кедергі болады.
Нәтижесінде, экономикада тапшылық жинақтала түседі, тұтынуды нормалау
қажеттігі туады. Табыстар саясатының жақтаушылары бойынша, егер кәсіпкерлер
мен жұмыскерлер үкіметтің инфляциямен күресуге кші де, құралдары да
жеткілікті деп сеңсе, онда бұл саясат инфляциялық күтімдерді сөндіруге
мүмкіндік береді. Нарық қызметінің тиімділігі туралы әңгіме құрғанда мына
жағдайды атап өту қажет: монополиялық күштердің – тауар өндірушілердің және
ресурстар иелерінің – бар болуын өзі ресурстардың бөлінуін бұрмалайды.
Экономикада инфляцияның болуы осы тұжырымды дәлелдейді. Сондықтан бағаға
бақылау жүргізу жағдайды түзетуге көмек бере алады.[3]
XX ғ. 60 жылдары нарық экономикалы елдерде жүргізілген табыстар саясатының
тиімділігі күткендей болмады. Сондықтан 70 жылдардың ортасында практика
жүзінде барлық дамыған елдер оны жүргізуден бас тартты.
Бағаға ықпал жасаудың жанама әдістеріне монетарлық және фискалдық саясаттың
дефляциялық шаралары жатады. Алғашқыда олар циклға қарсы саясат көлемінде
қолданған болатын. Орталық банк инфляцияның күшеюіне байланысты ақша
массасының өсуіне, ерілетін несиенің көлеміне, есепке алу ставканың өсуіне
және ашық нарықта сатылатын мемлекеттік құнды қағаздардың міндетті
резервтерінің нормасына бірте-бірте шектеу еңгізеді.
Айналымдағы ақшаның көлеміне шек қоюдан басқа, мемлекет фискалдық әдістер
арқылы жиынтық сұранысты азайтуға тырысады: мемлекеттік сатып алуға және
инвестицияларға шек қойып, жеңілдіктерді жойып, немесе тікелей және жанама
салықтарды өсіріп, амортизациялық реттейтін ережелерді қатайтады.
Инфляцияны төмендету мақсатымен алюта саясатының инструменттері пайдалануы
мүмкін: шетелдерден келетін ақшаға шек қою, ұлттық валюта курсын көтеру.
Дефляциялық шаралардың тежеу жасайтын әсері алдымен экономикалық өсуді
баяулатты және жұмыссыздықты өсірді, ал бағалардың төмендеуі елеулі
болмады.Стагфляцияның пайда болуы дефляция саясатының кейбір
инструменнтерінен бас тартуға мәжбүр еттті.
Стагфляциямен күресудің неоклассикалық бағытының балама жолдары бар. Оның
мәні: инфляцияны төмендетуде қандайда болмасын құралдарды қолданбау үшін,
экономикадағы осы және басқа процестерді қолдан шығарып алмауды көздеу
керек.
Филлипстің қисық сызығына рестриктивтік шектеу монетарлық және фискалдық
саясатты қолданып қалайда қайтып келіудің қажетіне тырысу керек емес,
жиынтық ұсыныстың қисық сызығына тікелей ықпал ету қажет. Осы үшін қаржылық
және ақша саясатын азғана өзгертіп, қатал стандарттарды, мақсатты
қаржыландыру мен несиелендіруді, салаларды селективтік қолдауды,
протекционистік шараларды, табыстар саясатының элементтерін қолдануды
пайдалануға болады. Соңғы варианты қолданудың тиімділігі жоғары және бұның
әлеуметтік шығындары төмен.
Үкімет үшін инфляцияға қарсы саясат жүргізудің екі бағыты болады: оны бірте-
бірте ұзақ мерзімді көздеп жүргізу немесе оны шұғыл жүргізу. Барлық жағдай
елдің көлеміне, оның экономикасының болмысына, әлемдік нарыққа кірудің
дәрежесіне және шарттарына, өзгерістерді халықаралық қаржы мекемелерінің
қолдануына, ел ішіндегі әлеуметтік саяси жағдайға және т.б. байланысты
болады.
Қазақстанда инфляцияның дамуы сұраныс пен ұсыныс инфляциясының әр қилы
ұштасуын қолдану арқылы жүріп отырады.
Қазақстанда ақша массасының өсуінің үш себебін атап көрсетейік:
• Біріншіден, бюджеттік тапшылықты қаржыландыру үшін орталық банктерден
келген несиелер;
• Екіншіден, Орталық банктің коммерциялық банктерге несиесі қайта
қаржыландыру үшін несиелер ;
• Үшіншіден, ТМД мемлекеттеріне несие – олардың Қазақстанмен саудадағы
тапшылығымен байланысты.
Аталған несиелердің көздері, негізінде ақша массасы өскен және инфляция
жандана түскен ақшалай түрдегі базаны кеңейткен болатын.
Қазақстанның өтпелі экономикасында алғашқыда инфляцияға қарсы шаралар тек
естен таңдыру терапиясының монетаристік әдісі қолданылды. Бұлар күткен
нәтиже бермеді.
Қорытып айтқанда, Қазақстандық экономикадағы инфляциялық процестер
шаруашылықтың жалпы құлдырауымен,экономикалық байланыстардың бұзылуымен,
тым өсіп кеткен басқару аппаратын қаржыландырумен байланысты. Сондықтан
ресурсстарды жалпы үнемдеу және бюджет тапшылығын жою инфляцияға қарсы
саясат жүргізудің басты құралына айналды.
Премьер-Министрдің айтуынша, инфляцияны реттеу мәселелері Үкіметтің айрықша
бақылауында тұрған көрінеді. Бағаның өсуіне байланысты барлық мәселені
Үкіметтің арнайы құрған тобы қатаң бақылауға алған. Қазір алдын-ала
жасалған талдаулар негізінде инфляцияның белгіленген дәлізден шықпауы үшін
істің бәрінің жүйесі анықталып, жүйелі тапсырмалар берілген деседі. Бұл да
дәтке қуат.
Бірінші кезекте, тиісті органдар сыртқы сауда секторы есебінен болатын баға
өсімін терең зерттеуге кіріскен. Біздің ішкі рыногымыз қанша дегенмен
әлемдік коңюнктураға тікелей байланысты ғой. Түрлі тауарлар мен қызмет
түрлерінің бағасы сыртқы факторларға сәйкес күрт өсіп кетуі ғажап емес.
Сондықтан импорт инфляциясын үнемі назарға алып отыру керек.
Екінші кезекте, екінші деңгейдегі банктер мен шаруашылық жүргізуші
субъектілердің сыртқы жағдайларға тәуелділігінен туындайтын баға өсімі
кешенді талдауға өзек болған. Ұлттық Банк мәліметтеріне қарағанда, жеке
сектордың сыртқы қарызы 39,1 миллиард АҚШ долларына жеткен. Бұл ішкі жалпы
өнімнің 70 пайызы. 2001 жылдың аяғында бұл көрсеткіш жалпы ішкі өнімнің
51,3 пайызын құрағанын ескерсек, айырма айтарлықтай. Бүгінде жеке сектордың
сыртқы қарызының 35,5 пайызын екінші деңгейдегі банктер қарызы құрайды.
Банктердің несие қаржыларын оңды-солды бере бастағанының астарында осындай
гәп жатыр. Экономиканың тұтыну несиелері өскен сайын екінші деңгейдегі
банктер алақандарын ысқылай түседі. Сырттан алынған қарыз ақшаның ағыны
көбейген сайын қаржы құнсыздануы жылдамдайды.
Қазірдің өзінде тұтыну несиелері елеулі түрде өсіп отыр. Ол 2006 жылдың екі
айы ішінде халықтың салымдарының өсуінен 4 есе артық болып шықты. Тұтыну
несиелерінің бұлайша шарықтай түсуі инфляцияның шапшуына тікелей түрткі
болатыны түсінікті.
Мемлекеттік бюджеттің ағымдық шығындарын қысқарту арқылы да инфляцияны
ауыздықтауға болады. Есеп-қисапты дұрыс жүргізіп, не керек, не керек
еместігін уақтылы айқындап отырса, мемлекеттік бюджет есебінен болатын
негізсіз шығындарды реттеуге мүмкіндік бар. Үкімет соңғы жылдары
мемлекеттік шығындарды жалпы ішкі өнімге қарай алғанда 22-23 пайыз
деңгейінде ұстауға ұмтылып отыр. 2005 жылдың соңына қарай бұл көрсеткіш
22,9 пайызды құраса, 2004 жылы 23,4 пайыз болған еді. Бұл арада Ұлттық қор
трансферттерін қоспағандағы таза мемлекеттік шығындар туралы әңгіме болып
отыр.
2006 жылдың 1 шілдесінен бастап Ұлттық қор жаңа схема бойынша жұмыс істей
бастайды. Бұдан былай Ұлттық қор макроэкономикалық реттеуші рөлін атқарады.
Мемлекеттік бюджет қаражатын Үкімет ұсынақты түрде жұмсауға көшетін болады.
Экономиканың “қызып кетпеуі” үшін осындай түбегейлі шаралар қолға алынған.
Үкімет халықтың табысының, жалақысының өсуін және еңбек өнімділігін тұрақты
зерттеуге тырысып отырса керек. Өйткені, инфляцияның өсу шегін дәл анықтау
үшін мұндай деректерді ай ма ай нақтылап отырмаса болмайды. Үстіміздегі
жылдың екі айы ішіндегі көрсеткіштерге қарағанда, нақты еңбекақының өсімі
еңбек өнімділігінің нақты өсімінен 2,3 есе артық екен. Халықтың нақтылай
қаражат кірістері бөлшек сауда айналымының өсу қарқынынан 1,4 есе жоғары.
Ішкі тұтыну сұранысының тарапынан жүріп жатқан өсімдер инфляциялық
үдерістерге еріксіз итермелеп отыр.
Инфляциялық үдерістерді реттеуде антимонополиялық саясаттың орны өте зор.
Осы мақсатта бәсекелестікті қорғау жөніндегі комитеттің аумақтық
бөлімшелері құрылып, 1 шілдеден бастап нақты жұмысқа кірісетін көрінеді.
Бәсекелестікті жандандыру үшін металлургия, химия, банк, өндіріс
салаларындағы “жасырын монополияларды” жою ісі қолға алынбақ. “Монополистік
қызметті шектеу және бәсекелестік туралы” заң жобасы Мәжіліс қарауына
ұсынылады. Индустрия және сауда министрлігіне 2007-2009 жылдарға арналған
бәсекелестікті қорғау және дамыту саласындағы бағдарламаны әзірлеу
тапсырылған. Бұл да маңызды құжат болғалы тұр.
Көптеген монополистер өз делдалдары арқылы жұмыс істейтіні жасырын емес.
Аралық буындардың көптігінен тариф көтеріліп кетеді де түпкі тұтынушы
зардап шегеді. Сондықтан Үкіметтің ендігі бір айналысатын шаруасы делдал
құрылымдардың шектен тыс көбеюіне тоқтам салу болса
керек. Электр энергетикасы, мұнай өнімдері, табиғи газ сияқты экономика
салаларында мұндай аралық делдал буындар тіпті көбейіп кеткен.
Сонымен, инфляцияны ауыздықтауға Үкіметтің мүмкіндігі мол. Әрекет бар. Әдіс
те жоқ емес. Тек қапы қалмау жағын ойлау керек. Инфляцияға қарсы шаралардың
кешенді жүйесін жасау аз, оны тұрақты түрде қолданып отыру қажет. Сонда
ғана инфляция именеді
Қазақстан Республикасында инфляцияны жүргізу саясаты және инфляциямен
күресу жолдары.
1993 ж. бұрынғы кеңестік республикалардың “егемендіктер парадының”
басталуы және жаңа экономикалық жағдайларға ешқандай дайындықтардың болмауы
Қазақстанда өте ауыр әлеуметті – экономикалық жағдайға әкеп соқтырды.
Өндіріс көрсеткіштері іс жүзінде экономиканың барлық сферасында құлдырады.
Мұның бәрі шоқырақтау инфляциясымен қатарласа жүріп, 1994 ж. жазында
гиперинфляцияға өсіп жетті. Саяси және экономикалық себептер1993 жылдың
қараша айында республиканы жедел түрде ұлттық валюта – теңгені ендіруге
мәжбүр етті, оның өзі алғашқы тоғыз ай ішінде аса тездікпен салмағын
“жоғалтып” жатты. Осындай қиын жағдай бір мезгілде экономиканы
ырықтандырумен қоса қатаң монетарлық саясатты жүргізуге бағыт берді.
Монетарлық қатаңдықтың нәтижесінде республикада инфляция ауыздықталды.
1999 ж. инфляция 11,7 % болды, ол 1994 жылмен салыстырғанда 100 есе аз еді.
Айтарлықтай дәрежеде мүмкіндігінше инфляцияны тез ауыздықтау
Қазақстанда жүргізіліп жатқан нарықтық реформаны құқық бойынша ресімдеудің
шараларын белгілеумен байланысты болды. Республикамыз ТМД аумағында
алғашқылардың бірі болып мынадай маңызды экономикалық заңдарды қабылдады:
“Шет елдік инвестициялар туралы” Заң, “Салықтар және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер туралы” жаңа Заң, “Бюджеттік жүйе және басқалар
туралы” Заң.
Үкімет “Стратегия - 2030” сәйкес инфляция қарқынының жыл ішінде 5 –6%
шамасында болуына ұмтылып отыр.
Мұндай нәтижеге жету үшін Үкімет:
• ақшалай – несиелік және бюджеттік саясатты қаталдандырады;
• ішкі инвестициялық мүмкіндіктерді өрістетуге көмектесетін қаржылық
механизмді дамытады;
• жинақтаушы зейнетақы қорларға ақшалай қаржылардың айтарлықтай бөлігін
қауіпсіз инвестициялауды қамтамасыз етуге ұмтылады;
• бюджеттік жетіспеушілікті қаржыландыруға құнсызданбайтын көздерді
пайдаланады;
• мемлекеттік құнды қағаздардың айналым мерзімін ұзартады және т.б.
Инфляцияның класикалық көзі – мемлекеттік бюджет тапшылығы Қазақстан
үшін де сипатты. Бюджет тапшылығы инфляцияның қайталама факторы болып
табылады, өйткені ол шығындардың инфляциясынан және осыған байланысты
мемлекет кірістерінің құнсыздануынан туады. Бюджет тапшылығы Қазақстанның
егемендігі жағдайында да сақталып отыр: ол 1991 жылы бюджеттің бөлігінде
20,4%, 1992 – 8,6%, 1993 – 11,9%, 1994 – 10,2%, 1995 – 17,4%, 1996 – 15,4%,
1997 – 17,7%, 1998 - 18%, 1999 – 14,3%, 2000 – 9,8%, 20016,4% құрайды. 2002
жылы республикалық бюджеттің тапшылығы 4,7 миллиард теңгені (ЖІӨ - ге
0,12%) құраса, 2003 жылы ол 53,4 миллиард теңгені немесе ЖІӨ - ге 1,2%
құрады.
КСРО халық шаруашылығында инфляциян ың барлығын көптеген жылдар бойы
мойындамай келген. Инфляция бұл тек капитализмге ғана тән, ал социализм
жағдайында, жоспарлы экономика тұсында, ол болуға тиіс емес деген фактілер
оған себеп болды.Шындығында да, директивті түрде баға белгілеу барысы,
халықтың күнделікті қажеттілігіндегі тұтыну заттарының бағаларын тұрақты
деңгейде ұстап отыруға мүмкіндік берді. Бірақ тұтыну бағаларының деңгейі
бір өзі ғана инфляцияны өлшейтін құрал болып табылмайды. Инфляция, сондай –
ақ өнеркәсіптегі және ауыл шаруашылығындағы көтерме сауда бағасының
деңгейімен, ЖІӨ дефляторымен де сипатталуы мүмкін.
Өнімнің көтерме бағасы,олардың дайындауға кететін шығындардың
өсуімен байланысты өсіп отырды. Экономиканың әр түрлі секторларындағы
табыстарды мемлекет тарапына қайта бөлу есебінен кейбір тауарлар шеңберіне
бөлшек сауда бағасы тұрақты болып отырды. Сонымен қатар тауарлардың
тапшылығына байланысты арзан тауарларды шығару орын алды. Кейбір
тауарлардың бөлшек саудада болмағанына қарамай, төменгі бағалары сақталып
қалды. Мұның барлығы жабық инфляцияның болғандығы туралы айтуға мүмкіндік
берері сөзсіз.
Қазақстандағы және басқа да ТМД елдеріндегі қазіргі инфляцияның
себептеріне: 30 – жылдардан басталған өндіріс құралдары мен тұтыну заттары
өндірісінің дамуындағы аяқ асты орын алған сәйкессіздік; қорғанысқа кететін
үлкен шығыстар; Қазақстандағы өнеркәсіптердің өндіру салалары мен ауыл
шаруашылығының дамуына салынған капитал жұмсалымдарының тиімсіздігі; баға
белгілеудегі қателіктер және бағаның өзіндік құннан өте көп мөлшерде алшақ
болуы. Бағаны ырықтандырмайынша нарықтық қатынастарға өту мүмкін
еместігінің салдарынан, бағаның бірден өсуіне, инфляцияға жол берілді.
Экономикадағы инфляцияның деңгейін сипаттайтын басты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Семей қаласындағы Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
СОӨЖ
Тақырыбы: Қазақстан Республикасының инфляцияға қарсы саясаты
Орындаған:Исабаева А.А
Топ:ВС-403
Тексерген:Қуантқан Биболат
Семей 2015 жыл
Жоспар
( Кіріспе
• Инфляция ұғымына түсінік
(( Негізгі бөлім
• Инфляцияға қарсы саясат
• Қазақстан Республикасында инфляцияны жүргізу саясаты және инфляциямен
күресу жолдары.
((( Қорытынды
(V Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Инфляция (лат. inflatio – қабыну, ісіну) — бұл бағаның өсуінен,
тауарлар тапшылығынан және тауарлар мен қызметтер сапасының төмендеуінен
туындайтын ақшаның құнсыздануы, сондай-ақ оның сатып алу қабілетінің
төмендеуі. Инфляция — бұл кез келген экономикалық даму үлгісіне тән
объективті құбылыс. Инфляцияның себептері айналыс және өндіріс саласында
орын алады.
Қазіргі инфляция мынадай факторларға байланысты:
1. Ақша айналысының факторларына: бюджет тапшылығын жабуға
пайдаланылған, шексіз көп ақшаның эмиссиялануы есебінен айналыс
аясының артық ақша массасына толып кетуі; халық шаруашылығының артық
несиеге толуы.
2. Ақшалай емес факторларға: қоғамдык өндірістегі теңсіздікке,
шарушылықтың шығындық тетігіне, мемлекеттің экономикалық саясаты,
оның ішінде салық саясаты, баға саясаты, сыртқы экономикалық
саясатына байланысты факторлар жатады.
Факторлардың қанат жаюына байланысты инфляцияның негізгі екі түрі
болады: сұраныс және шығын (ұсыныс) инфляциясы.
Сұраныс инфляциясы төмендегідей факторлардың әсерінен туындайды:
• әскери шығыстардың өсуі, яғни әскери техникалардың азаматтық салаларда
пайдалану қажеттігінен, нәтижесінде ақша баламасы айналыс үшін артық
болып қалады;
• мемлекеттік бюджет тапшылығы және ішкі қарыздардың өсуі, яғни
мемлекеттің қысқа және орта мерзімді міндеттемелерін шығару есебінен
бюджет тапшылығын жабу нәтижесінде мемлекеттің ішкі қарызы артады;
• несиелік экспанциялау, яғни елдің орталық банкінің коммерциялық банктер
мен үкіметке несие беретін несиелер көлемінің ұлғаюын сипаттайды;
• импортталған инфляция, яғни шетел валюталарын сатып алу барысында тауар
айналымына қажеттіліктің үстіне ұлттық валютанын, эмиссиялануы;
• ауыр өнеркәсіп саласына өте көп мөлшерде инвестация жұмсау.
Шығын (ұсыныс) инфляциясы — бұл баға белгілеу үдерісіне әсер ететін мынадай
факторлардың болуымен сипатталады:
• еңбек өнімділігінің өсуін азайту және өндірістің құлдырауы;
• көрсетілетін қызметтің маңызының артуы;
• бір өнім бірлігіне жұмсалатын шығынның өсуінің жеделдетілуі, әсіресе
жалақының өсуі;
• энергетикалық дағдарыс.
Инфляция жағдайында қағаз ақшалар мыналарға қатысты құнсызданады:
• алтынға;
• тауар;
• шетел валютасына.
Бірінші жағдайда қағаз ақшамен берілетін алтынның нарықтық құны артады.
Екінші жағдайда тауарлардың бағасы өседі. Үшінші жағдайда шетел валютасына
қатысты ұлттық валютаның бағамы төмендейді.
Инфляцияны төмендегідей белгілеріне байланысты жіктеуге болады:
1. Инфляциялық үдерістің сипатына қарай:
• ашық инфляция, яғни, бағаға ешқандай да кедергі болмайды, оның
еркін өсуі байқалады;
• жабық инфляция, яғни тауар тапшылығы жағдайында бағаға мемлекет
қатан бақылау жасап отырады;
• инфляциялық шок, яғни бір мезетте бірден баға өсіп кетеді.
2. Таралу орнына қарай:
• локальдық инфляция, яғни баға бір ғана елдің шекарасында өседі;
• дуниежузілік инфляция, яғни кейбір елдер топтарын немесе барлық
ғаламдық экономиканы түгелдей дерлік қамтиды.
3. Бағаның өсу қарқынына қарай:
• баяу инфляция — баға баяу қарқынмен біртіндеп жылына 10%-ға өседі;
• орташа инфляция — баға тез қарқында жылына 20-дан 200 %-ға дейін
өседі, мұндай баға қарқыны ауыр экономикалық және әлеуметтік
зардаптарға шалдықтырады;
• ұшқыр инфляция — баға жылына 500-ден 1000 %-ға дейін және одан
жоғары қарқынмен өседі. Ұшқыр инфляция ақша жүйесінің құлдырауына
әкеліп соғады. Мұндай жағдайда ақша өзінің атқаратын қызметтерін
жоғалта бастайды.
тудырады.
Негізгі бөлім
Инфляцияға қарсы саясат деген бұл инфляцияны төмендетуге
бағытталған мемлекеттік реттеу құралдарының жиынтығы. XX ғ. 60 жылдарынан
бастап бағаны тікелей түрде және жанама түрде реттеу мқсатымен барлық
экономикаға ортақ шаралар қолданыла бастады.
Тікелей реттеу табыстар саясаты шеңберінде жүрді. Табыстар саясатын шартпен
екі бағытқа бөлуге болады: жалақы мен бағалар өсуінің нысаналарын белгілеу
және осыларға тікелей бақылау жүргізу. Осыларды қолдана отырып нақты
табыстар мен бағаның өсуін төмендетуге тырысқан жағдайлар болған.
Нысаналарға еркін орындалуға тиісті ережелердің жиынтығы жатады. Бақылауға
заң актілерінің күші тән болады. Нысаналар ретінде баға мен жалақы
ставкалары өсуінің максималдық шегі пайдаланылған. Жалақы ставкаларының
өзгерстері әдетте барлық экономикадағы еңбек өнімділігінің өсу
қарқындылығымен байланыста болады; бағалардың өзгерістері еңбекақыға
жұмсалған шығындардың өзгерістерін өтеу үшін жүргізіледі. Осы бағыттың мәні
мынада: жалдамалы жұмыскерлердің табысы реттеледі, ал пайда - жанама түрде
баға рқылы реттеледі.
Әдетте бақылауды пайдалану үшін бағалар мен жалақыны белгілі бір уақыт
мерзімі бойынша тұрақты етіп ұстап тұру туралы аң қабылданатын. Жалдамалы
жұмыскерлер үшін табыстар саясатының дикриминациялық дәрежесі жоғары
болады, өйткені мемлекет органдары және өндірушілер бағадан гөрі жалақыға
бақылау жүргізу оңайға түспейді, өйткені тауарлар топтарының саны көп
болады. Бұдан басқа экономикада еңбек өнімділігінің өсуі автоматты түрде
ұлттық табыстағы жұмысшылардың үлесін салыстырмалы және абсолютті
төмендетеді.
Табыстар саясатының бір вариантына әлеуметтік контракт жатады. Бағаның өсуі
мен жалақының арасында тұрақты компромисс орнату үшін үкімет ірі
кәсіпорындар мен кәсіподақтарының арсында келіссөз ұйымдастырады. Табыстар
саясаты қашан болмасын дискуссия тудыратын. Осы саясаттың қарсыластарының
айтуы бойынша кісіпкерлер мен кәсіподақтар жетекшілері өздерінің мақсатты
қызметтерінен- барынша көп пайда табу бас тарта алмайды, сондықтан олар
үкімет белгілеген нысаналарды өз еркімен орындамайды.
Заң жүзінде бағаның өсуіне шектеудің қойылуы, бағаларын жоғарлату пайдалы
тауарлардың көлеңкелі нарығын дамытуы мүмкін. Бағалардың өсуіне шек қоюды
болдырмайтын келесі әдіс, ол буып- түю дайын өнімдердің сапасы мен салмағын
төмендету. Осыдан басқа бағаға әкімшілдік бақылау жүргізу нарықтың қызметін
дұрыс атқаруына, ресурстар мен капиталдардың еркін жылжуына кедергі болады.
Нәтижесінде, экономикада тапшылық жинақтала түседі, тұтынуды нормалау
қажеттігі туады. Табыстар саясатының жақтаушылары бойынша, егер кәсіпкерлер
мен жұмыскерлер үкіметтің инфляциямен күресуге кші де, құралдары да
жеткілікті деп сеңсе, онда бұл саясат инфляциялық күтімдерді сөндіруге
мүмкіндік береді. Нарық қызметінің тиімділігі туралы әңгіме құрғанда мына
жағдайды атап өту қажет: монополиялық күштердің – тауар өндірушілердің және
ресурстар иелерінің – бар болуын өзі ресурстардың бөлінуін бұрмалайды.
Экономикада инфляцияның болуы осы тұжырымды дәлелдейді. Сондықтан бағаға
бақылау жүргізу жағдайды түзетуге көмек бере алады.[3]
XX ғ. 60 жылдары нарық экономикалы елдерде жүргізілген табыстар саясатының
тиімділігі күткендей болмады. Сондықтан 70 жылдардың ортасында практика
жүзінде барлық дамыған елдер оны жүргізуден бас тартты.
Бағаға ықпал жасаудың жанама әдістеріне монетарлық және фискалдық саясаттың
дефляциялық шаралары жатады. Алғашқыда олар циклға қарсы саясат көлемінде
қолданған болатын. Орталық банк инфляцияның күшеюіне байланысты ақша
массасының өсуіне, ерілетін несиенің көлеміне, есепке алу ставканың өсуіне
және ашық нарықта сатылатын мемлекеттік құнды қағаздардың міндетті
резервтерінің нормасына бірте-бірте шектеу еңгізеді.
Айналымдағы ақшаның көлеміне шек қоюдан басқа, мемлекет фискалдық әдістер
арқылы жиынтық сұранысты азайтуға тырысады: мемлекеттік сатып алуға және
инвестицияларға шек қойып, жеңілдіктерді жойып, немесе тікелей және жанама
салықтарды өсіріп, амортизациялық реттейтін ережелерді қатайтады.
Инфляцияны төмендету мақсатымен алюта саясатының инструменттері пайдалануы
мүмкін: шетелдерден келетін ақшаға шек қою, ұлттық валюта курсын көтеру.
Дефляциялық шаралардың тежеу жасайтын әсері алдымен экономикалық өсуді
баяулатты және жұмыссыздықты өсірді, ал бағалардың төмендеуі елеулі
болмады.Стагфляцияның пайда болуы дефляция саясатының кейбір
инструменнтерінен бас тартуға мәжбүр еттті.
Стагфляциямен күресудің неоклассикалық бағытының балама жолдары бар. Оның
мәні: инфляцияны төмендетуде қандайда болмасын құралдарды қолданбау үшін,
экономикадағы осы және басқа процестерді қолдан шығарып алмауды көздеу
керек.
Филлипстің қисық сызығына рестриктивтік шектеу монетарлық және фискалдық
саясатты қолданып қалайда қайтып келіудің қажетіне тырысу керек емес,
жиынтық ұсыныстың қисық сызығына тікелей ықпал ету қажет. Осы үшін қаржылық
және ақша саясатын азғана өзгертіп, қатал стандарттарды, мақсатты
қаржыландыру мен несиелендіруді, салаларды селективтік қолдауды,
протекционистік шараларды, табыстар саясатының элементтерін қолдануды
пайдалануға болады. Соңғы варианты қолданудың тиімділігі жоғары және бұның
әлеуметтік шығындары төмен.
Үкімет үшін инфляцияға қарсы саясат жүргізудің екі бағыты болады: оны бірте-
бірте ұзақ мерзімді көздеп жүргізу немесе оны шұғыл жүргізу. Барлық жағдай
елдің көлеміне, оның экономикасының болмысына, әлемдік нарыққа кірудің
дәрежесіне және шарттарына, өзгерістерді халықаралық қаржы мекемелерінің
қолдануына, ел ішіндегі әлеуметтік саяси жағдайға және т.б. байланысты
болады.
Қазақстанда инфляцияның дамуы сұраныс пен ұсыныс инфляциясының әр қилы
ұштасуын қолдану арқылы жүріп отырады.
Қазақстанда ақша массасының өсуінің үш себебін атап көрсетейік:
• Біріншіден, бюджеттік тапшылықты қаржыландыру үшін орталық банктерден
келген несиелер;
• Екіншіден, Орталық банктің коммерциялық банктерге несиесі қайта
қаржыландыру үшін несиелер ;
• Үшіншіден, ТМД мемлекеттеріне несие – олардың Қазақстанмен саудадағы
тапшылығымен байланысты.
Аталған несиелердің көздері, негізінде ақша массасы өскен және инфляция
жандана түскен ақшалай түрдегі базаны кеңейткен болатын.
Қазақстанның өтпелі экономикасында алғашқыда инфляцияға қарсы шаралар тек
естен таңдыру терапиясының монетаристік әдісі қолданылды. Бұлар күткен
нәтиже бермеді.
Қорытып айтқанда, Қазақстандық экономикадағы инфляциялық процестер
шаруашылықтың жалпы құлдырауымен,экономикалық байланыстардың бұзылуымен,
тым өсіп кеткен басқару аппаратын қаржыландырумен байланысты. Сондықтан
ресурсстарды жалпы үнемдеу және бюджет тапшылығын жою инфляцияға қарсы
саясат жүргізудің басты құралына айналды.
Премьер-Министрдің айтуынша, инфляцияны реттеу мәселелері Үкіметтің айрықша
бақылауында тұрған көрінеді. Бағаның өсуіне байланысты барлық мәселені
Үкіметтің арнайы құрған тобы қатаң бақылауға алған. Қазір алдын-ала
жасалған талдаулар негізінде инфляцияның белгіленген дәлізден шықпауы үшін
істің бәрінің жүйесі анықталып, жүйелі тапсырмалар берілген деседі. Бұл да
дәтке қуат.
Бірінші кезекте, тиісті органдар сыртқы сауда секторы есебінен болатын баға
өсімін терең зерттеуге кіріскен. Біздің ішкі рыногымыз қанша дегенмен
әлемдік коңюнктураға тікелей байланысты ғой. Түрлі тауарлар мен қызмет
түрлерінің бағасы сыртқы факторларға сәйкес күрт өсіп кетуі ғажап емес.
Сондықтан импорт инфляциясын үнемі назарға алып отыру керек.
Екінші кезекте, екінші деңгейдегі банктер мен шаруашылық жүргізуші
субъектілердің сыртқы жағдайларға тәуелділігінен туындайтын баға өсімі
кешенді талдауға өзек болған. Ұлттық Банк мәліметтеріне қарағанда, жеке
сектордың сыртқы қарызы 39,1 миллиард АҚШ долларына жеткен. Бұл ішкі жалпы
өнімнің 70 пайызы. 2001 жылдың аяғында бұл көрсеткіш жалпы ішкі өнімнің
51,3 пайызын құрағанын ескерсек, айырма айтарлықтай. Бүгінде жеке сектордың
сыртқы қарызының 35,5 пайызын екінші деңгейдегі банктер қарызы құрайды.
Банктердің несие қаржыларын оңды-солды бере бастағанының астарында осындай
гәп жатыр. Экономиканың тұтыну несиелері өскен сайын екінші деңгейдегі
банктер алақандарын ысқылай түседі. Сырттан алынған қарыз ақшаның ағыны
көбейген сайын қаржы құнсыздануы жылдамдайды.
Қазірдің өзінде тұтыну несиелері елеулі түрде өсіп отыр. Ол 2006 жылдың екі
айы ішінде халықтың салымдарының өсуінен 4 есе артық болып шықты. Тұтыну
несиелерінің бұлайша шарықтай түсуі инфляцияның шапшуына тікелей түрткі
болатыны түсінікті.
Мемлекеттік бюджеттің ағымдық шығындарын қысқарту арқылы да инфляцияны
ауыздықтауға болады. Есеп-қисапты дұрыс жүргізіп, не керек, не керек
еместігін уақтылы айқындап отырса, мемлекеттік бюджет есебінен болатын
негізсіз шығындарды реттеуге мүмкіндік бар. Үкімет соңғы жылдары
мемлекеттік шығындарды жалпы ішкі өнімге қарай алғанда 22-23 пайыз
деңгейінде ұстауға ұмтылып отыр. 2005 жылдың соңына қарай бұл көрсеткіш
22,9 пайызды құраса, 2004 жылы 23,4 пайыз болған еді. Бұл арада Ұлттық қор
трансферттерін қоспағандағы таза мемлекеттік шығындар туралы әңгіме болып
отыр.
2006 жылдың 1 шілдесінен бастап Ұлттық қор жаңа схема бойынша жұмыс істей
бастайды. Бұдан былай Ұлттық қор макроэкономикалық реттеуші рөлін атқарады.
Мемлекеттік бюджет қаражатын Үкімет ұсынақты түрде жұмсауға көшетін болады.
Экономиканың “қызып кетпеуі” үшін осындай түбегейлі шаралар қолға алынған.
Үкімет халықтың табысының, жалақысының өсуін және еңбек өнімділігін тұрақты
зерттеуге тырысып отырса керек. Өйткені, инфляцияның өсу шегін дәл анықтау
үшін мұндай деректерді ай ма ай нақтылап отырмаса болмайды. Үстіміздегі
жылдың екі айы ішіндегі көрсеткіштерге қарағанда, нақты еңбекақының өсімі
еңбек өнімділігінің нақты өсімінен 2,3 есе артық екен. Халықтың нақтылай
қаражат кірістері бөлшек сауда айналымының өсу қарқынынан 1,4 есе жоғары.
Ішкі тұтыну сұранысының тарапынан жүріп жатқан өсімдер инфляциялық
үдерістерге еріксіз итермелеп отыр.
Инфляциялық үдерістерді реттеуде антимонополиялық саясаттың орны өте зор.
Осы мақсатта бәсекелестікті қорғау жөніндегі комитеттің аумақтық
бөлімшелері құрылып, 1 шілдеден бастап нақты жұмысқа кірісетін көрінеді.
Бәсекелестікті жандандыру үшін металлургия, химия, банк, өндіріс
салаларындағы “жасырын монополияларды” жою ісі қолға алынбақ. “Монополистік
қызметті шектеу және бәсекелестік туралы” заң жобасы Мәжіліс қарауына
ұсынылады. Индустрия және сауда министрлігіне 2007-2009 жылдарға арналған
бәсекелестікті қорғау және дамыту саласындағы бағдарламаны әзірлеу
тапсырылған. Бұл да маңызды құжат болғалы тұр.
Көптеген монополистер өз делдалдары арқылы жұмыс істейтіні жасырын емес.
Аралық буындардың көптігінен тариф көтеріліп кетеді де түпкі тұтынушы
зардап шегеді. Сондықтан Үкіметтің ендігі бір айналысатын шаруасы делдал
құрылымдардың шектен тыс көбеюіне тоқтам салу болса
керек. Электр энергетикасы, мұнай өнімдері, табиғи газ сияқты экономика
салаларында мұндай аралық делдал буындар тіпті көбейіп кеткен.
Сонымен, инфляцияны ауыздықтауға Үкіметтің мүмкіндігі мол. Әрекет бар. Әдіс
те жоқ емес. Тек қапы қалмау жағын ойлау керек. Инфляцияға қарсы шаралардың
кешенді жүйесін жасау аз, оны тұрақты түрде қолданып отыру қажет. Сонда
ғана инфляция именеді
Қазақстан Республикасында инфляцияны жүргізу саясаты және инфляциямен
күресу жолдары.
1993 ж. бұрынғы кеңестік республикалардың “егемендіктер парадының”
басталуы және жаңа экономикалық жағдайларға ешқандай дайындықтардың болмауы
Қазақстанда өте ауыр әлеуметті – экономикалық жағдайға әкеп соқтырды.
Өндіріс көрсеткіштері іс жүзінде экономиканың барлық сферасында құлдырады.
Мұның бәрі шоқырақтау инфляциясымен қатарласа жүріп, 1994 ж. жазында
гиперинфляцияға өсіп жетті. Саяси және экономикалық себептер1993 жылдың
қараша айында республиканы жедел түрде ұлттық валюта – теңгені ендіруге
мәжбүр етті, оның өзі алғашқы тоғыз ай ішінде аса тездікпен салмағын
“жоғалтып” жатты. Осындай қиын жағдай бір мезгілде экономиканы
ырықтандырумен қоса қатаң монетарлық саясатты жүргізуге бағыт берді.
Монетарлық қатаңдықтың нәтижесінде республикада инфляция ауыздықталды.
1999 ж. инфляция 11,7 % болды, ол 1994 жылмен салыстырғанда 100 есе аз еді.
Айтарлықтай дәрежеде мүмкіндігінше инфляцияны тез ауыздықтау
Қазақстанда жүргізіліп жатқан нарықтық реформаны құқық бойынша ресімдеудің
шараларын белгілеумен байланысты болды. Республикамыз ТМД аумағында
алғашқылардың бірі болып мынадай маңызды экономикалық заңдарды қабылдады:
“Шет елдік инвестициялар туралы” Заң, “Салықтар және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер туралы” жаңа Заң, “Бюджеттік жүйе және басқалар
туралы” Заң.
Үкімет “Стратегия - 2030” сәйкес инфляция қарқынының жыл ішінде 5 –6%
шамасында болуына ұмтылып отыр.
Мұндай нәтижеге жету үшін Үкімет:
• ақшалай – несиелік және бюджеттік саясатты қаталдандырады;
• ішкі инвестициялық мүмкіндіктерді өрістетуге көмектесетін қаржылық
механизмді дамытады;
• жинақтаушы зейнетақы қорларға ақшалай қаржылардың айтарлықтай бөлігін
қауіпсіз инвестициялауды қамтамасыз етуге ұмтылады;
• бюджеттік жетіспеушілікті қаржыландыруға құнсызданбайтын көздерді
пайдаланады;
• мемлекеттік құнды қағаздардың айналым мерзімін ұзартады және т.б.
Инфляцияның класикалық көзі – мемлекеттік бюджет тапшылығы Қазақстан
үшін де сипатты. Бюджет тапшылығы инфляцияның қайталама факторы болып
табылады, өйткені ол шығындардың инфляциясынан және осыған байланысты
мемлекет кірістерінің құнсыздануынан туады. Бюджет тапшылығы Қазақстанның
егемендігі жағдайында да сақталып отыр: ол 1991 жылы бюджеттің бөлігінде
20,4%, 1992 – 8,6%, 1993 – 11,9%, 1994 – 10,2%, 1995 – 17,4%, 1996 – 15,4%,
1997 – 17,7%, 1998 - 18%, 1999 – 14,3%, 2000 – 9,8%, 20016,4% құрайды. 2002
жылы республикалық бюджеттің тапшылығы 4,7 миллиард теңгені (ЖІӨ - ге
0,12%) құраса, 2003 жылы ол 53,4 миллиард теңгені немесе ЖІӨ - ге 1,2%
құрады.
КСРО халық шаруашылығында инфляциян ың барлығын көптеген жылдар бойы
мойындамай келген. Инфляция бұл тек капитализмге ғана тән, ал социализм
жағдайында, жоспарлы экономика тұсында, ол болуға тиіс емес деген фактілер
оған себеп болды.Шындығында да, директивті түрде баға белгілеу барысы,
халықтың күнделікті қажеттілігіндегі тұтыну заттарының бағаларын тұрақты
деңгейде ұстап отыруға мүмкіндік берді. Бірақ тұтыну бағаларының деңгейі
бір өзі ғана инфляцияны өлшейтін құрал болып табылмайды. Инфляция, сондай –
ақ өнеркәсіптегі және ауыл шаруашылығындағы көтерме сауда бағасының
деңгейімен, ЖІӨ дефляторымен де сипатталуы мүмкін.
Өнімнің көтерме бағасы,олардың дайындауға кететін шығындардың
өсуімен байланысты өсіп отырды. Экономиканың әр түрлі секторларындағы
табыстарды мемлекет тарапына қайта бөлу есебінен кейбір тауарлар шеңберіне
бөлшек сауда бағасы тұрақты болып отырды. Сонымен қатар тауарлардың
тапшылығына байланысты арзан тауарларды шығару орын алды. Кейбір
тауарлардың бөлшек саудада болмағанына қарамай, төменгі бағалары сақталып
қалды. Мұның барлығы жабық инфляцияның болғандығы туралы айтуға мүмкіндік
берері сөзсіз.
Қазақстандағы және басқа да ТМД елдеріндегі қазіргі инфляцияның
себептеріне: 30 – жылдардан басталған өндіріс құралдары мен тұтыну заттары
өндірісінің дамуындағы аяқ асты орын алған сәйкессіздік; қорғанысқа кететін
үлкен шығыстар; Қазақстандағы өнеркәсіптердің өндіру салалары мен ауыл
шаруашылығының дамуына салынған капитал жұмсалымдарының тиімсіздігі; баға
белгілеудегі қателіктер және бағаның өзіндік құннан өте көп мөлшерде алшақ
болуы. Бағаны ырықтандырмайынша нарықтық қатынастарға өту мүмкін
еместігінің салдарынан, бағаның бірден өсуіне, инфляцияға жол берілді.
Экономикадағы инфляцияның деңгейін сипаттайтын басты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz