Дереккөздер дегеніміз не? Орыс тілдерімен ұқсастығы мен өзгешелігі неде?

Кіріспе

Уикипедиядағы мақалалар жарияланған беделді дереккөздерге негізделуі керек. Бұл бетте «Өзіндік зерттеулердің болмауы» және «Тексерілмелі» ережелерінде көрсетілгендей қателіктерге жол бермеу мақсатында дереккөздердің беделділігін бағалау жөніндегі нұсқаулықтар берілген.
Сіз Уикипедияны пайдалы мәліметпен толықтыра аласыз, алайда егер Сіздің мақалаңызда беделді дереккөздің сілтемесі көрсетілмесе, Сіздің мақалаңыз жойылуы мүмкін. Сілтемелерді іздеу және енгізу мақалаға мәліметтер енгізген адамның жауапкершілігінде. Сондықтан дереккөздерге сілтемені үнемі және орынды енгізіп отырған жөн.
Осы нұсқаулықта беделді дереккөздерді таңдау мен орналастырудың орынды үлгісі берілген. Редакторлардың бірі қажетті мәліметті және мақаланың мәтіні бойынша сілтемені іздеуге көңіл бөлмегендіктен, Уикипедиядағы мақалалар үлгіге сай емес болып отыр. Дегенмен оқырман деректердің сенімсіз екенін ескерсе ғана одан құнды мәлімет ала алады.
Айта кетер жайт, қатысушы тексерілмеген немесе анықталмаған мәліметтерді мақалаға енгізуіне болады, бірақ бұл мәлімет факт емес жай біреудің пікірі екенін ескерту қажет. Мысалы, «бұл жайлы қате түсінікпен айтылған пікірлер кең таралған…», «Аңызда баяндалғандай, ...» немесе «Академик А.А. Ивановтың пікірінше, ...». Бірақ бұндай пікірлерді енгізу үшін олар кең танылған немесе мақала тақырыбын баяндау үшін маңызды болуы тиіс.
Уикипедияда көпшілікке қолжетімді мәліметтер жарияланған дереккөздер деп саналады. Мысалы, телехабар жарияланған дереккөз болып саналмайды, себебі ол мәліметке қол жеткізу тым қиын. Бірақ бұл телехабардың Интернетке енгізілген жазбасын немесе фильм түрінде шыққан мәліметін кез келген адам көріп, фактілеріне көз жеткізе алатындықтан, ол жарияланған дереккөз болып саналады. Бұл бірінші кезекте сенімді дереккөздерге қатысты екенін тағы бір атап өткен жөн. Біреудің жеке сайтына енгізілген радиохабардың стенограммасын дереккөз ретінде алуға болмайды.

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
СЕМЕЙ қаласыныңШӘКӘРІМ атындағы
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

СӨЖ
Тақырыбы:Дереккөздер дегеніміз не? Орыс тілдерімен ұқсастығы мен өзгешелігі
неде?
Топ: Қ – 319 с
Орындыған:Калиева Назым
Тексерген:Ахметова Г.

Семей 2015ж

Уикипедиядағы мақалалар жарияланған беделді дереккөздерге негізделуі
керек. Бұл бетте Өзіндік зерттеулердің болмауы және
Тексерілмелі ережелерінде көрсетілгендей қателіктерге жол бермеу
мақсатында дереккөздердің беделділігін бағалау жөніндегі нұсқаулықтар
берілген.

Сіз Уикипедияны пайдалы мәліметпен толықтыра аласыз, алайда егер
Сіздің мақалаңызда беделді дереккөздің сілтемесі көрсетілмесе, Сіздің
мақалаңыз жойылуы мүмкін. Сілтемелерді іздеу және енгізу мақалаға
мәліметтер енгізген адамның жауапкершілігінде. Сондықтан дереккөздерге
сілтемені үнемі және орынды енгізіп отырған жөн.

Осы нұсқаулықта беделді дереккөздерді таңдау мен орналастырудың орынды
үлгісі берілген. Редакторлардың бірі қажетті мәліметті және мақаланың
мәтіні бойынша сілтемені іздеуге көңіл бөлмегендіктен, Уикипедиядағы
мақалалар үлгіге сай емес болып отыр. Дегенмен оқырман деректердің сенімсіз
екенін ескерсе ғана одан құнды мәлімет ала алады.

Айта кетер жайт, қатысушы тексерілмеген немесе анықталмаған
мәліметтерді мақалаға енгізуіне болады, бірақ бұл мәлімет факт емес жай
біреудің пікірі екенін ескерту қажет. Мысалы, бұл жайлы қате түсінікпен
айтылған пікірлер кең таралған..., Аңызда баяндалғандай, ... немесе
Академик А.А. Ивановтың пікірінше, .... Бірақ бұндай пікірлерді енгізу
үшін олар кең танылған немесе мақала тақырыбын баяндау үшін маңызды болуы
тиіс.

Уикипедияда көпшілікке қолжетімді мәліметтер жарияланған дереккөздер деп
саналады. Мысалы, телехабар жарияланған дереккөз болып саналмайды, себебі
ол мәліметке қол жеткізу тым қиын. Бірақ бұл телехабардың Интернетке
енгізілген жазбасын немесе фильм түрінде шыққан мәліметін кез келген адам
көріп, фактілеріне көз жеткізе алатындықтан, ол жарияланған дереккөз болып
саналады. Бұл бірінші кезекте сенімді дереккөздерге қатысты екенін тағы бір
атап өткен жөн. Біреудің жеке сайтына енгізілген радиохабардың
стенограммасын дереккөз ретінде алуға болмайды.

• Факт — бұл өмірде бар және болған жайттар. Энциклопедияда тақырыпқа
қатысты саладағы ғалымдар мен сарапшылардың келісілген тұжырымдамасы
факт ретінде саналады. Пікірдің өзіне емес, фактілерге, соның ішінде
пікірлер жайындағы фактілерге сүйеніңіз. Күмән тудырмайтын, жалпыға
мәлім тұжырымдамаларға сілтеме сұраудың қажеті жоқ (мысалы, мынадай
тұжырымдама: Марс – Күн жүйесіндегі планета).
• Пікір – бұл біреудің ұстанатын, мазмұны тексерілуі де тексерілмеуі де
мүмкін, көзқарасы. Дегенмен дара немесе бір топ адамдардың ұстанатын
көзқарасы факт болып саналатындықтан, Уикипедияда жариялана алады (жеке
немесе бір топ адамдардың ұстанатын көзқарасы екендігін растайтынсенімді
дереккөздер көрсетілуі шарт). Мысалы, Құдайдың бар екені факт емес,
дегенмен көптеген сенушілер Құдайдың бар екенін болжайтыны – күмәнсіз
факт.
• Негізгі дереккөз – фактілерге тікелей дәлел бола алатын адам немесе
құжат. Ол айтылып жатқан оқиға немесе тұжырымдамаға жақын дереккөз.
Бұған көбінесе оқиғаға қатысқан немесе бақылаған қатысушыдан алынған
мәтін жатады. Ол журналисттің оқиға жерінен жасаған репортажы, ресми
жариялау немесе автобиографиялық шығармалар болуы мүмкін. Беделді
агенттік жасаған статистика негізгі дереккөз бола алады. Уикипедия
мақалаларында негізгі дереккөзіне емес, негізгі мәліметтер қолданылған
қосымша дереккөзге сүйену керек. Негізгі дереккөзін қолдану үшін,
әсіресе тарих саласында, арнайы дайындық керек. Егер негізгі дереккөздер
сенімді басылымдарда жарияланған болса, онда оны мақалада қолдануға
болады. Мысалы, радиостанция сайтына шығарылған радиохабар стенограммасы
немесе сенімді жинаққа жиналған тарихи құжат (мысалы — В. И. Ленин және
ВЧК. М.: Саяси әдебиеттер баспасы, 1975)
• Қосымша дереккөз бір немесе бірнеше негізгі дереккөздерді сипаттайды.
Ғылыми мақала және кітап түріндегі қосымша дереккөздер ғылыми
баспалардан (әсіресе ғылыми журналдарда басылған) мұқият тексеріліп
шығады. Мазмұны сенімді мәліметтерден тұратындықтан, оны беделді
дереккөздер ретінде қолдануға мүмкіндік береді.
• Үшінші дереккөздер өз кезегінде қосымша дереккөзді қорытады, сонымен
қатар олар басқа да дереккөз тобы болып жинақталуы мүмкін.

Уикипедия көп жағдайда екінші және үшінші дереккөздерге басымдық беруі
тиіс.

Мақала жазған уақытта дереккөздерге сілтеме жасауға тырысыңыз. Ол үшін
мақала ішінде дерек келтірілген сөйлемнен кейін refДереккөзге
сілтемеref белгісін қою қажет. Мақаланың соңында == Дереккөздер == деген
тарау жасап, оған {{Дереккөздер}} үлгісін қою керек, содан кеін бұл тарауда
көрсеткен дереккөздер тізімі пайда болады.
Толығырақ Уикипедия:Дереккөздерге сілтеме деген мақаладан қараңыз.

Дереккөзсіз мәлімет

Уикипедия қатысушыларының көбісі нақты қайдан естіп, оқығанын есіне
түсіре алмайтын фактілерді мақала мәтініне енгізеді. Мысалы, Біз ми
мүмкіндігінің тек 10%-ын ғана пайдаланамыз немесе 25-кадр жарнамадағы ең
жақсы әсер беретін құрал болып есептелінеді деген тұжырымдар кең
таралғанымен факт бола алмайды. Себебі бұл айтылғандарды растайтын беделді
дереккөздер берілмеген. Осы тәріздес тұжырымдамаларды мақалада қолдану үшін
сенімді дереккөз табу өте маңызды, өйткені өзге қатысушылар тұжырымдаманың
сенімділігіне күмән келтіріп, әлдеқандай әрекеттер жасауы мүмкін. Егер Сіз
осындай мәлімет енгізген болсаңыз, дереккөздермен растау Сіздің
жауапкершілігіңізде болады. Өзге қатысушылар бұл мәліметтің бұрыс екендігін
Сізге дәлдеуі қажет емес. Себебі Сіз мәліметтің дұрыс екенін дереккөздер
арқылы растауыңыз қажет.

Не істеу керек?

Егер сіз қандай да бір ақпараттың шынайлығына күмән келтірсеңіз, сіз
оны бірден жоймаңыз, себебі басқа қатысушылар Сізді оларға мақаланы
толықтыруға мүмкіндік бермегеніңіз үшін айыптауы мүмкін (жалпы бұл
агрессиялық әрекет болып көрінеді). Сондықтан күмәнді сөздерден кейін
{{дереккөзі жоқ}} деген үлгі қойған жөн. Егер Сіз ақпараттың дұрыс
еместігіне толық сенімді болсаңыз немесе {{дереккөзі жоқ}} үлгісі екі апта
бойы тұрып, оны ешкім толықтырмаған болса, оны жоя аласыз. Сонымен қатар
мақаланың авторлары талқылауда оны жою керек деген шешім қабылдаса жоя
алады.

Дереккөзін көрсету міндетті емес жағдайы

Кей жағдайларда дереккөздерді көрсету міндетті емес немесе қажеті жоқ.
Көбінесе жалпыға белгілі фактілерді растайтын дереккөздерді талап ету керек
емес. Өнер туындыларына арналған мақалаларды (фильмдер, кітаптар және т.б)
немесе компьютер ойындарын қосымша дереккөздермен растаудың қажеті жоқ.
Алайда қаралып жатқан мәліметтерді фильмнен немесе ойыннан білу мүмкін
болмаса, дереккөз берілуі тиіс. Сонымен қатар жеңіл тексерілетін
мәліметтерді – сәулет ескерткіштерінің қанша қабатты екенін, айналымдағы
ақша бірлігінде қандай сурет бар екенін сілтемемен растаудың қажеті жоқ.

Кез келген дереккөздердің беделділігіне сене бермеңіз. Ғылыми дәреже
тек өз саласында ғана беделді болып саналады. Көптеген сілтемелері бар веб-
сайттар сенімсіз болуы мүмкін. Оған мысал ретінде Вит Ценёвтің
сайтында Уильям Тэллидің адам қажеттіліктері теориясына жасаған
сипаттамасын ала аламыз: Тэлли және оның теориясы студенттердің рефераты
үшін ойлап табылған. Сіздің өзіңізге өзіңіздің қоятын алғашқы сұрағыңыз
мынадай болмақ: – сіз сілтеме ретінде пайдаланатын сайтқа кім жауапты?
Олардың біліктілігі мен сайтты редакциялауы қандай саясатпен іске асады?
Интернетте әрбір адам қалаған ақпаратын орналастыра алатынын естен
шығармаңыз.

Дереккөз ретінде сол саладағы белгілі сарапшылардың немесе дәрежесі ғылым
кандидаттарынан төмен емес адамдардың жариялаған басылымдарын қолдануға
тырысыңыз. Мемлекеттік ЖОО-да және ҚР ҒА-да, Ғылым Ордасында қызмет ететін
авторларға сенім білдірген дұрыс.

Автор осы саланың беделді сарапшысы болып санала ма?

Бұны анықтау үшін бірнеше сұраққа жауап беру қажет:

• Осы тақырып бойынша автордың еңбегі беделді ғылыми журналдарда жарық
көрді ме?
• Автордың жарияланған жұмыстарына сарапшылар қарсы пікір білдірді ме?
• Осы салада сарапшы болып саналатын авторлар өздерінің мақалаларында
автордың жұмыстарын сенімді дереккөз ретінде пайдаланды ма (мақалалар
ғылыми журналдарда басылуы қажет) ?
• Автордың осы сала бойынша ғылыми дәрежесі бар ма?

Ерекше тұжырымдар салмақты дәлелдерді қажет етеді

Кейбір жағдайларда:

• таңғалдыратын немесе маңызды болып есептелетін, бірақ көпшілікке
беймәлім болса;
• таңғалдыратын немесе маңызды болып есептелетін, жуықтағы оқиғаларға
байланысты, бірақ көптен бері БАҚ-да жарияланбаған болса;
• Бұрынғы айтылған пікірге әлдекім айтқан қарама-қайшы немесе әдеттен тыс
өзгеше пікір болса;
• ғылыми қауымдастық қабылдаған шешімге қайшы пікірлер (әсіресе
қолдаушылар өздерінің пікірлерін еріксіз, әдейі бүркемеленгендігін алға
тартса) болса;
• ғылыми жаңалыққа немесе жаңа өнертабысқа үміттенсе;
• біреудің намысы мен беделіне нұқсан келтіретін болса, берілген
тұжырымдамалардың дереккөзін мұқият және скептикалық түрде қарауды талап
етіледі.

Дереккөздерді бағалау

• Дереккөздің беделділігі салыстырмалы түрде бағаланатындықтан, нақтылыққа
және мәнмәтінге тәуелді болады. Салыстырмалық дегеніміз – Уикипедияда
кез келген мәселеде беделді немесе барлық мәселеде беделділігі жоқ
дереккөздер болмайтындығын білдіреді. Нақтылық пен мәнмәтінге тәуелділік
дегеніміздің өзі беделділік мәселесінің әлдебір нақты тұжырымдамаға
қатысты қарастырылатындығын білдіреді.
• Беделді дереккөз — танымал ғылыми журналда жарияланған шолу мақала. Өз
қаражатына немесе баспагердің қолдауымен басып шығарылған кітапқа
қарағанда ғылыми журналдардың әр басылымы алдын ала ғалымдардың
сараптамасынан өтеді. Қазақстан Республикасының Білім және ғылым
министрілігінің аттестация комиссиясының сайтынан үлкен дәрежедегі,
ресми түрде беделділігі танылған журналдардың тізімін табуға
болады. Google Scholar іздеу жүйесі арқылы шетелдік журналдардың
басылымдарын да таба аласыз. Дегенмен, егер Сіз кітапханадағы
компьютерден емес, үйде оқуға талпынсаңыз, тегін мақаланың аз ғана
бөлігі қолжетімді болмақ. Сонымен қатар elibrary.ru жүйесін қолдана
аласыз (бұл жүйенің артықшылығы Сіз дерекқордан өзіңіз іздеген мәліметке
мазмұндық жақындығы бар өзге де ақпараттармен таныса аласыз), сонымен
қатар Elsevier баспа үйінің іздеу жүйесін қолдануға болады.
• Кітаптың сенімділігін тексеру қиынға соғады, себебі көптеген кітаптар
ғылыми сараптамадан өтпейді. Мына баспаханадан басылған кітаптарға сенім
білдіруге болады:
• Қазақстанның ірі ЖОО-ның және ҒА-ның және басқа да зерттеу
институттарының баспаханалары;
• Осы салада білікті сарапшылар болып табылатын авторлар;

Тағы да өзіңізден ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.