Әдебиеттегі дәстүр мен жаңашылдық

Кіріспе

Әдебиеттегі дәстүр мен жаңашылдық жайында

Күллі советтік шығыс халықтарының әдебиеттері іспетті, қазақ совет әдебиеті де Октябрьдің қолтума бел баласы. Оның даму заңдылықтары да біздің халықтарымыздың социализмге, ал қазіргі кезеңде коммунизмге қарай алға басқан қозғалысымен тарихи шартты байланыста.
Қазақ совет әдебиеті жарыса аққан арналы қос бұлақтан: ауыз әдебиеті мен жазба профессионал әдебиеттен өмірлік нәр алып келді. Осынау қос бұлақ қосыла ағып, қазақ әдебиетінде әлі де жұптаса өркенін жайып келеді. Олардың даму, дәйектелу сапарының ең бір өзгеше сипаты — бір-бірімен қанаттаса қимылдап, бірін-бірі молықтырып, байытып отыруында. Бұл кездейсоқ құбылыс деуге бола ма? Жоқ, ол заңды құбылыс. Қазақ фольклорының ең асыл дәстүрлері — кең арналы эпикалық толғанысқа, халықтың қаһарман тұлғасын бейнелеуге ұмтылу, поэтикалық шебер тіл — осының бәр-бәрі арғы атасы ұлы ақын Абай Құнанбаев бастаған классикалық қазақ әдебиетіне игі әсерін тигізбей қоймады.
Қазақ фольклорының тамаша білгіші Абай халықтық қара өлеңнің әдеттегі формаларын бұзып, ана тілінің күллі асыл қазынасын өз творчествосына сіңіре білді. Ол дүниежүзінің, ең алдымен орыстың классикалық әдебиетін терең зерттеу нәтижесінде қазақ поэзиясында бұрын болып көрмеген, соны формалар тудырып, жаңашылдыққа жол салды. Гүл жарған жазба поэзия өте-мөте совет дәуірінде ауыз әдебиетінің өрби өсуіне айрықша күшті әсер етті; халықтың жыр дәстүрлерін тал бойына таза сақтаған Жамбыл Жабаевтың құдіретті дарыны осыған айғақ.
Орыс әдебиетінің осынау кәусар бұлағы мен творчестволық ықпалы қазақ совет әдебиетін реалистік көркем өнердің даңғыл жолына жеткізді. СССР халықтарының көп ұлтты әдебиетінің бір жасағы — қазақ әдебиетінің де өзіндік ұлттық стилі туып қалыптасты. Қазақ совет әдебиеті қаз басқан тұңғыш қадамынан ересек шаққа жеткенше қиыр-қиыр жолдан өтті. Ұлтшыл жазушылармен идеялық творчестволық күрес, жоғары көркемдік шеберлікті игеру, социалистік реализм әдісін ойға тоқу, әдебиетті жаңа жанрлармен молықтыру және өткен дәуірдің мәдени мұраларын іріктеп игеру — қазақтың советтік жас әдебиетінің алдында тұрған міндеттері осындай еді.
Әдебиет пен көркем өнердегі ұлттық дәстүрлер ұрпақтың дүниені көркем оймен тану жолындағы озат тәжірибелерінен жасалғаны мәлім. Дәстүр — болмысты көркем образға айналдырудың ғасырлар бойы машықталған тәсілдерінен және айналамызды қоршаған қоғамдық орта мен табиғатты ой таразысына сала отырып бейнелеудің ұрпақтардан ұрпақтарға мирас боп келе

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік Университеті

СӨЖ

Тақырыбы: Әдебиеттегі дәстүр мен жаңашылдық.

Орындаған: Отарбаева М.Н.
3 курс,
ФИ – 311 тобы.

Тексерген: Курмамбаева К.С.

Семей, 2015.
Әдебиеттегі дәстүр мен жаңашылдық жайында

Күллі советтік шығыс халықтарының әдебиеттері іспетті, қазақ совет
әдебиеті де Октябрьдің қолтума бел баласы. Оның даму заңдылықтары да біздің
халықтарымыздың социализмге, ал қазіргі кезеңде коммунизмге қарай алға
басқан қозғалысымен тарихи шартты байланыста.

Қазақ совет әдебиеті жарыса аққан арналы қос бұлақтан: ауыз әдебиеті
мен жазба профессионал әдебиеттен өмірлік нәр алып келді. Осынау қос бұлақ
қосыла ағып, қазақ әдебиетінде әлі де жұптаса өркенін жайып келеді. Олардың
даму, дәйектелу сапарының ең бір өзгеше сипаты — бір-бірімен қанаттаса
қимылдап, бірін-бірі молықтырып, байытып отыруында. Бұл кездейсоқ құбылыс
деуге бола ма? Жоқ, ол заңды құбылыс. Қазақ фольклорының ең асыл дәстүрлері
— кең арналы эпикалық толғанысқа, халықтың қаһарман тұлғасын бейнелеуге
ұмтылу, поэтикалық шебер тіл — осының бәр-бәрі арғы атасы ұлы ақын Абай
Құнанбаев бастаған классикалық қазақ әдебиетіне игі әсерін тигізбей
қоймады.

Қазақ фольклорының тамаша білгіші Абай халықтық қара өлеңнің әдеттегі
формаларын бұзып, ана тілінің күллі асыл қазынасын өз творчествосына сіңіре
білді. Ол дүниежүзінің, ең алдымен орыстың классикалық әдебиетін терең
зерттеу нәтижесінде қазақ поэзиясында бұрын болып көрмеген, соны формалар
тудырып, жаңашылдыққа жол салды. Гүл жарған жазба поэзия өте-мөте совет
дәуірінде ауыз әдебиетінің өрби өсуіне айрықша күшті әсер етті; халықтың
жыр дәстүрлерін тал бойына таза сақтаған Жамбыл Жабаевтың құдіретті дарыны
осыған айғақ.

Орыс әдебиетінің осынау кәусар бұлағы мен творчестволық ықпалы қазақ
совет әдебиетін реалистік көркем өнердің даңғыл жолына жеткізді. СССР
халықтарының көп ұлтты әдебиетінің бір жасағы — қазақ әдебиетінің де
өзіндік ұлттық стилі туып қалыптасты. Қазақ совет әдебиеті қаз басқан
тұңғыш қадамынан ересек шаққа жеткенше қиыр-қиыр жолдан өтті. Ұлтшыл
жазушылармен идеялық творчестволық күрес, жоғары көркемдік шеберлікті
игеру, социалистік реализм әдісін ойға тоқу, әдебиетті жаңа жанрлармен
молықтыру және өткен дәуірдің мәдени мұраларын іріктеп игеру — қазақтың
советтік жас әдебиетінің алдында тұрған міндеттері осындай еді.

Әдебиет пен көркем өнердегі ұлттық дәстүрлер ұрпақтың дүниені көркем
оймен тану жолындағы озат тәжірибелерінен жасалғаны мәлім. Дәстүр —
болмысты көркем образға айналдырудың ғасырлар бойы машықталған тәсілдерінен
және айналамызды қоршаған қоғамдық орта мен табиғатты ой таразысына сала
отырып бейнелеудің ұрпақтардан ұрпақтарға мирас боп келе жатқан
қағидаларынан құралады. Дәстүр тұлғасы — тарих талқысынан өткен, халықтың
ой-сезіміне етене болған, халықтың эстетикалық талғамына төтеп бере алатын
бейнелеу нақыштары мен күллі ұлттық тіл байлығы арқылы айқын көрінеді.

Ұлттық дәстүрлер көркемдік шеберліктің халықтар жинаған мол қазынасын
ғасырдан ғасырға әкеп тапсыратын эстафета іспетті. Бірақ олар ұлттық
әдебиеттердің өзара қарым-қатынасының, өзара игі ықпалының нәтижелерін
міндетті түрде қамтиды. Сонымен қатар, қоғамдық өзгерістердің және халықтың
ұлттық характері дамуының нәтижесінде, ұлттық дәстүрлердің кейбір
элементтері күн асқан сайын құри береді. Көне заман творчествосына тән діни
мифологиялық образдар мен метафорлар, немесе кейбір ежелгі ақындардың
бипаздалған бал көмейлігі мен лұғатты сәуегейлігі — қазір бағзы архаика
ғана. Дәстүрлер шебер суреткерлердің жаңашылдық ізденуі арқасында толысып,
түрленіп отырады. Жаңа дәстүрлер туады.

Бұл қағиданың дұрыстығын жас болса да жасағаны мол қазақ совет
әдебиетінің өсуі арқылы дәлелдеуге болады. Ұлы Октябрь социалистік
революциясына дейін бұл әдебиет негізінде тек бір жанр — поэзия саласында
ғана дамыды. Прозаның бірен-саран шағын элементтері жаңа пайда бола
бастаған. Драматургия мен әдеби сын оның творчестволық арсеналында мүлде
болмайтын. Сан ұрпақтың ақындары жасаған қазақ поэзиясы совет жылдарында
реалистік естиярлық биігіне ең алдымен поэма жөнінде көтерілді. Көркемдік
құндылығы жағынан өте-мөте С. Сейфуллиннің, I. Жансүгіровтің, Ә.
Тәжібаевтың, Т. Жароковтың, X. Ерғалиевтің, Қ. Бекхожиннің поэмалары көзге
түседі. Талғампаз оқушы қазақ әдебиетінен сюжетті, немесе сюжетсіз лиро-
эпикалық және философиялық поэмаларды ғана емес, Шығыстың классикалық
поэзиясының ең асыл дәстүріне еліктеген поэмаларды да таба алады.

Абайдан кейінгі қазақ поэзиясының сапа жағынан жаңа белеске шығу
себебі, мұнда ақынның дүниені көру, сезінуі, жалпы дүние тануы мен өмірге
көзқарасы мүлде өзгеріп кетті. Халықтың ақындық творчествосында туған ең
асылдардың бірін, оның азатшыл мотивін, азаматтық патетикасын, тамаша
шешендігін өзіне мұра тұта отырып, халық творчествосымен қоян-қолтық
араласа өркендей отырып, қазақ сонет поэзиясы (сюжетті, сюжетсізі де, поэма
мен лирика да) реалистік бағытты әлем поэзиясының тәжірибесін пайдалана
өсті.

Халықтың творчестволық күшінің адам айтқысыз өсуі, халық шабытының
шарықтап шыңға шығуы революциядан кейін фольклорға да жаңа сипат берді.
Тарихи жағдайларға орай, ауызша және жазба поэзия өзара күрделі байланыс
жасап, бір-біріне көмектесуде. Фольклор жазба поэзия үшін сан алуан
дәстүрлердің қайнар бұлағы ғана емес, сонымен бірге ол жазба поэзия
дәстүрлерін де өз бойына сіңіре бастады.

Қазақ әдебиеті Совет өкіметі жылдарында жаңа жанрлармен — проза,
драматургия және әдебиет сынымен байыды. Бұл жанрлар ұлт топырағында туып,
халықтың поэтикалық мәдениеті негізінде жасалған жаңа образдармен молықты.
Орыс реализмінің дәстүрлерін ой елегінен өткізіп, неғұрлым терең игерген
сайын, бұл образдардың идеологиялық мән-мағынасы соғұрлым күшейе түсті де,
көркемдік шеберлік жетілдіріле берді.

Қазақ прозасының табысы тіпті ғаламат, ол осы жылдардың ішінде өзіне
тән реалистік дәстүрге ие болды. Оның түрлері молайды: драмалық, күрделі
сюжетті шығарма, психологиялық әңгіме, тарихи-революциялық, өмірбаяндық
романдар мен бүгінгі күн тақырыбына арналған жауынгер очерктер туды. Өмір
талаптарына "жауап" ретінде туған әлеми әдебиеттің мәдени дәстүрлерінен мол
нәр алған қазақтың реалистік прозасы новеллашыларымыз бен романшыларымыздың
күш-жігері арқасында үдере өсті. Б. Майлиннің өзіндік ерекшелігі мол
мұраларында қазақ новелласының аса көркем үлгілері бар. Сәкен Сейфуллин
творчествосында өмірбаянды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.