Қазіргі қазақ поэмаларының көркемдік, философиялық мәні. Лирикалық проза. Мемуарлық шығармалар

1 Қазіргі қазақ поэмаларының көркемдік, философиялық мәні.
2 Лирикалық проза.
3 Мемуарлық шығармалар.

Тәуелсiздiк жылдары қазақ ақындары өлең өлкесiнiң өрелi жанры – поэмаға құлаш ұруын үдете түстi. Ел көгiнде желбiреген азаттық туы қазақ ақындарының шабытына шабыт қосты. Поэма жанрының әр дәуiрдегiдей, ең басты көркемдiк ерекшелiгi бұл жылдарда да айқын көзге шалынады. Ақын атаулының бәрi де өз туындысында өзi өмiр сүрген заманның ең үлкен де ауқымды мәселесiн жырлауды басты нысана етiп ұстайтыны аян. Тәуелсiздiк жылдарында да қазақ поэмаларында қазақ қоғамындағы ең өзектi, көкейтестi мәселелердiң көркем суретке айналғанын байқалады. Қазақ халқына тәуелсiздiктiң аса жеңiл жолмен, көктен оп-оңай түсе қалмағаны тарихи ақиқат. Тәуелсiздiкке ғасырлар бойғы ерлiк күреспен, шиеленiскен тартыспен халықтың әрең дегенде қолы жеттi. Мiне, бұл тарихи ақиқатты эпик ақындар өз шығармаларында басты көркемдiк нысана етiп ұстағаны бiрден көрiндi. Атап айтқанда, ХХ ғасырдың аяқ тұсындағы 1986 жылғы қазақ жастарының орыс империясының отаршылдық озбырлық саясатына қарсы қаһармандық күресiне арналған шығармалар эпикалық жанрда, соның iшiнде поэмада да пайда болды. Бұл ретте атап айтуға тұрарлық көркем туындылар: ақындар Асқар Егеубаевтың “Желтоқсан”, Зәбира Сүлейменқызының “Желтоқсан ызғары”, Несiпбек Айтұлының “Мұқағали–Желтоқсан” атты дастандары. Бұл поэмалар сюжеттi шығармалар емес. Олар жанрдың лирико-публицистикалық саласына жатады. Аталған поэмаларында ақындар сол жылғы (1986, 17-18 желтоқсан) қазақ халқының басынан кешкен қанды қырғынды айқын бейнелеп бердi. Азуы алты қарыс қарулы әскердiң қазақ жастарын аяусыз басып-жаншығанын шынайы шындыққа сәйкес дұрыс суреттедi. Қолында ешбiр қаруы жоқ жас жiгiт, жас қыздардың әдiлетсiздiкке, дүлей зұлымдыққа қарсы ерлiк күресiн биiк шабытпен толғады. Қазақ жастарының қаһармандық тұлғасы осы поэмалардан айқын көрiнедi. Сондықтан да, Асқар Егеубаев, Зәбира Сүлейменқызы, Несiпбек Айтұлының аталған туындыларын тәуелсiздiк жылдарындағы эпикалық жанрдың елеулi жетiстiстiгi деп таныған жөн.
Дәлірек айтқанда Несіпбек Айтұлының «Бәйтерек», Серік Тұрғынбекұлының «Кейкі батыр», Есенғали Раушановтың «Айша бибі» , «Сары өзен», Бақыт Бәмішұлының «Зуқа батыр», «Тәңір сынағы», Күләш Ахметованың «Қыз-бота», «Үлбір сұлу», Зейнолла Тілеужановтың «Қабанбай» поэмаларының поэтикасы.
Фольклорлық үлгілердегі қиссалар үрдісін, сондай-ақ, дастан сарынын жа¬ңаша қалыпта түрленткен ақын Есен¬ғали Раушановтың «Ғайша бибі» поэмасы құрылымы, көркемдік-эстети¬калық құндылығы мен өзек еткен оқи¬ғасы тұрғысынан алғанда өз алдына ерек¬ше көркем дүние. Қазіргі қазақ поэ¬масының даму деңгейі, көркемдік-эсте¬тикалық сапасы, поэма жанрының зор поэтикалық мүмкіндігі, тың ізденіс пен жаңашылдық төңірегінде ой өрбітсек, алдымен ойға оралып, назар аудартары – осы «Ғайша бибі» поэмасы. Мазмұндық, пішін¬дік, стильдік тұрғыдан алғанда поэма жанрында көш бастарлықтай салмағы бар бұл туынды ақын Есенғали Раушановтың талантын жаңа қырынан та¬ныт¬қанын, оны таланты тегеурінді ұлт ақыны ретінде мойындатқанын ай¬та кеткен абзал.

1. Нұршайықов Ә. Ақиқат пен аңыз. – Алматы, Жазушы. 1976.
2. Тәжібаев Ә. Есімдегілер-естеліктер. Эсселер. – Алматы, Жазушы, 1983.
3. Әуезов М. О, Ә.Тәжібаев. – Алматы, Жазушы, 1969.
4. Тәжібаев Ә. Естеліктер - 5 т.шығ.жин. – Алматы,Жазушы, 1981.- 248 б.
5. Тәжібаев Ә. Есімдегілер – естеліктер, эсселер. – Алматы, 1993.
6. Тәжібаев Ә. Жылдар, ойлар. – Алматы, Жазушы.
7. Тәжібаев Ә. Хаттар сөйлегенде. – Алматы, Жалын, 1980.
8. Тәжібаев Ә. Жаданов әңгімелері. – Алматы, Жалын, 1982.
9. Ергөбек Қ. Арыстар мен ағыстар. – Алматы, Қазығұрт, 2003.
10. Әлімқұлов Т. Әдеби сын зерттеу. – Алматы, Жазушы, 1993.