Өңделген өнімдердің технологиясы

Өсімдік шикізатын өңдеу, тамақ өнеркәсіп салалары екі топқа бөлінеді:
– шикізаттың бірінші реттік өңдеуімен айналысатын салалар. Мысалы, ұн тартатын, жарма, ұнтаққант алу, крахмал, консервтік, спирттік, темекі, шай (темекі және шай жапырағын бірінші реттік өңдеу), май шығаратын, бірінші реттік шарап және т.б.;
– шикізаттың екінші реттік өңдеуімен айналысатын салалар, Мысалы, наубайхана, макарон, кондитерлік, рафинадты қант алу, ашытқы, сыра ашыту, май өңдеу (маргарин, сабын, олиф, парфюмерлік өнімдер өндірісі), шай өлшейтін, екінші реттік шарап және т.б.;
Тағамдық шикізатты классификациялау (топтастыру):
–консистенциясы бойынша: шырынды шикізат – қант қызылшасы, картоп, жеміс – көкөніс шикізатының барлық түрі;
– сұйық шикізат – су, өсімдік майы, сірне және т.б.;
– құрғақ шикізат – астық бұршақты;
– қандайда бір химиялық заттың артық болуына байланысты : көміртегісі бар шикізат – астық тұқымдастардың дәндері, картоп, қызылша, жемістер, жидектер;
– майлы шикізат – майлы дақылдар тұқымы, зәйтүн ағашының жемісі және т.б.;
– ақуызды шикізат: ас бұршақ дақылдарының тұқымы және т.б.;
– эфирмайлы шикізат: эфирмайлы дақылдардың тұқымы, раушан, герань гүлдерінің және т.б.жапырақтары..
Ұнды, жармаларды алу үшін, бастапқы шикізат болып астық тұқымдастарының дәндері және басқа астық тұқымдастарының ұрығы жатады. Химиялық құрамына байланысты тұқымдарды үш топқа бөлуге болады: құрамында крахмалы бар, ақуызды, майлы.Құрамында крахмалы бар астықтарға, астық тұқымдасты дәндер және қарақұмық тұқымдары жатады 70...80 %, ақуыз – 10...16 %, май – 1,5...6 %.Майлы топқа майлы дақылдар жемісі және тұқымдары жатады. Оларда орташа есеппен 25...50 % май және 20...40 % ақуыз.Мақсаттық тағайындауға байланысты астық және тұқымдарды ұн тартатын, жармалы, техникалық және фуражды деп бөледі.Бидайды және қарабидайды негізінен нан пісіретін ұнды алу үшін қолданады, ал қатты бидайданмакарон ұнын дайындайды.Жармалы дақылдарға: қарақұмық, тары, күріш, үрме бұршақ, жасымық және т.б. астығы және тұқымдары жатады.Майлы дақылдар тұқымына: күнбағыс, зығыр, мақта тұқымдары кіреді. Олар техникалық дақылдарға жатады. Арпа, жүгері, сұлу жан – жақты қолданыс тапты.
Жүгеріден ұн және жарма, крахмал, глюкоза және сірне, жүгерлі деликатестер және майлар алады. Арпа уыт, сыра, спирт және жарманы алу мақсатында шикізат көзі болып табылады. Сұлу – сырье талқан, жарма және үн алудың шикізаты болып табылады. Осы дақылдардың дәндерін және тұқымдарын құрама жем, микробиологиялық өнеркәсіпте – микроағзаларды - фермент продуценттерді және антибиотиктерді өсіру кезінде құнарлы орта дайындау үшін пайдаланады.

1. Мельник Б.Е. Активное вентилирование зерна (справочник).М.:Агропромиздат,1986-159с.
2. Налеев О.Н. Технология хранения зерна. (на каз языке).Алматы: РИК,1993.-212 с.
3. Пунков С.П., Стародубцева А.И. Хранение зерна элеваториоскладскоехозяйство, зерносушение. М.: Агропромиздат. 1990,-367 с.
4. Стародубцева А.И., Сергунов В.С. Практикум по хранению зерна. М.:Агропромиздат.1987.-192 с.