Органикалық байланыстырғыш заттарға жалпы сипаттама

1. Органикалық байланыстырғыш заттарға жалпы сипаттама.
2. Битум. Битум түрлері.
3. Қарамайдың түрлері, құрамы, құрылым қасиеттері.
4. Асфальт бетондар ертінділер, қарамай бетондар.

Органикалық байланыстырғыш заттар – битум, қара май болып бөлінеді. Бұл тарауда битум мен қара майдың түрлері, олардың құрамы, құрылымы, қасиеттері, осы байланыстырғыш заттар негізінде жасалған асфальт-бетон, асфальт–ерітінді, қара май – бетон, рулонды жабындық материалдар (рубероид, пергамин, т.б.), гидроизоляциялық материалдар (битумды гидрозол, битум резеңкелі-бризол, изол, т.б. фольгоизол), әртүрлі эмульсиялар, пасталар, мастикалар қаралады.
Битумның түрлеріне – органикалық байланыстырғыш затта табиғи түрінде кездесетін немесе асфальтты жыныстардан өндірілетін битумдар мен мұнайдан өндірілетін жасанды битум жатады.
Табиғи битум – жабысқақ тұтқыр сүйық немесе қатайған көмірсутектер мен олардың метал емес туындыларынан, атап айтқанда, көмірсутектер мен күкірттің (S), оттегінің (O) және азоттық (N) қосылыстарынан құралған зат. Табиғи битумдар – кәдімгі жаратылыс жағдайда мұнай – өзінің ұшқыш фракцияларынан өте баяу айырылады, бірте-бірте қатты немесе тұтқыр битумға айналады. Табиғи битум, мұнай кенорнына жақын жерде құралады. Бірақ, табиғи битум – таза түрінде сирек кездеседі. Ол шөгінді таужыныстарында жиірек орын алады.
Асфальтты жыныстар дегеніміз – битум сіңген шөгінді кеуекті таужыныстары: әктас, доломит, саз, құм. Бұл жыныстардан битум шығарылып алынады немесе олар майдаланып, асфальт ұнтағы ретінде пайдаланылады.
Жасанды немесе мұнайлы битум жеңіл мұнай фракцияларының кейінгі қалдықтарынан, яғни мұнайды қайнатып, одан бензин мен керосинді және майлардың біраз бөлігін шығарғаннан кейін қалатын гудрон, крекинг калдықтарынан алынады. Табиғи битум сирек кездесетіндіктен, құрылыста негізінде осы мұнайлы битум қолданылады.
Битумның құрамын элементтік және химиялық деп бөледі. Элементтік құрам – битумның қандай элементтерден тұратынын, ал химиялық құрамы, осы элементтердің қандай қосылыстар түзетінін анықтайды. Битумдардың элементтік құрамы мынадай: көміртегі (С) 70 - 80%, сутегі 10 - 15%, күкірт (S) 2–9 %, оттегі (О) 1-5%, азот (N) 0 - 2%. Бұл элементтер битумда көмірсутектер мен олардың күкірт, оттегі және азот қосылыстары ретінде кездеседі.
Битумдардың химиялық құрамы өте күрделі. Онда С9Н20 - дан С30Н62 дейін қаныққан (көмірсутектері болуы мүмкін). Бұл битум түзетін қосылыстарды үш топқа: қатты бөлік, шайырлар және майлы фракциялар деп бөлуге болады. Бұлардың әрқайсысы молекулалық массасы әртүрлі көмірсутектер мен олардың метал емес элементтері мен туындыларынан тұрады.
Битумның қатты бөлігінің молекулалық массасы – 1000-5000 аралығында, тығыздығы бірден жоғары. Битумның бұл бөлігін – асфальтендер деп атайды. Оның құрамына асфальтеннен басқа, тек төрт хлорлы көміртегінде (ССІ4) еритін карбендер, ұшқыш еріткіштер мен майлар, ерімейтін карбонаттар және қатты көмірсутектер, парафиндер кіреді. Битумның шайырлар тобының молекулалық массасы – 500-1000 аралығында, тығыздығы 1 шамасында, түсі қара қоңыр, аморфты зат. Битумның майлы фракцияларының молекулалық массасы – 100-500 аралығында, ал тығыздығы 1-ден кіші.