Топырақтың сулық қасиеттері

Жоспар:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Топырақтың сулық қасиеттері
2.2.Топырақтың су құбылымы және оны реттеу жолдары
ІІІ. Қорытынды
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Топырақтың құрамында әрқашан да белгілі бір мөлшерде ылғал болады. Топырақта ылғал жауын шашыннан түскенде, ыза суларының көтерілуі арқылы, атмосфера ауасындағы су буларының конденсациялануы кезінде және топырақты суландыру шараларын жүргізгенде жиналады. Суармалы емес аймақтарда топырақтағы ылғалдың негізгі көзі – жауыншашын. Топырақтағы ылғал оның бойында өтіп жататын биологиялық, химиялық, физикалықхимиялық құбылыстардың белсенділігіне, заттардың жылжуына, ауа, қоректік заттар, жылу режимдеріне және топырақтың физикалықмеханикалық қасиеттеріне үлкен ықпалын тигізеді. Сөйтіп топырақтың құнарлылығын анықтайтын көптеген қасиеттерінің дамуына әсер етеді. Топырақтағы ылғал – өсімдіктердің, оның микроағзалары мен фаунасының тіршілігінің негізі. Өсімдіктер өніпдаму кезінде мол ылғал жұмсайды. Бір грамм құрғақ зат құрауы үшін олар 200ден 1000 грамға дейін су жұмсайды. Сумен бірге өсімдіктер топырақтан қоректік заттарды да сіңіреді. Топырақ құрамындағы ылғалдың қолайлы мөлшері болғанда өсімдіктер жоғары өнім береді. Ылғалдың мөлшері тапшы немесе артық болғанда өсімдіктердің және басқа топырақ ағзаларының дамуы тежеледі. Өсімдіктердің ылғалмен қамтамасыз етілуі топыраққа түсетін ылғалдың ғана мөлшерімен емес, сонымен бірге топырақтың ылғалдылық қасиеттеріне, яғни оның ылғалды өткізуіне, ылғал тұтқыштығына, өсімдіктерге тежемей беріп тұру қасиеттеріне байланысты. Топырақ ылғалдылығы туралы ілімнің дамуына үлкен үлес қосқан ғалымдар А.А. Измаильский (18511914), Г.Н. Высоцкий (18651940), А.Г. Дояренко (18741958), С.И. Долгов (19051977), Н.А. Качинский (18941976), А.А. Роде (18971979). Топырақтың қатты бөлігімен байланысына және жылжымалығына қарай топырақтағы ылғал категорияларға, түрлерге жіктелді.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Тайжанов Ш.Т, Кенжеғұлова С.О. «Топырақтану»
2. Тазабеков Т, Қалдыбаев С., Тазабекова Е. «Аграрлық топырақтану»
3. Асқарова Ұ. Б. «Экология және қоршаған ортаны қорғау»

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Топырақтың сулық қасиеттері
2.2. Топырақтың су құбылымы және оны реттеу жолдары
ІІІ. Қорытынды
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Топырақтың құрамында әрқашан да белгілі бір мөлшерде ылғал болады. Топырақта ылғал жауын шашыннан түскенде, ыза суларының көтерілуі арқылы, атмосфера ауасындағы су буларының конденсациялануы кезінде және топырақты суландыру шараларын жүргізгенде жиналады. Суармалы емес аймақтарда топырақтағы ылғалдың негізгі көзі - жауыншашын. Топырақтағы ылғал оның бойында өтіп жататын биологиялық, химиялық, физикалықхимиялық құбылыстардың белсенділігіне, заттардың жылжуына, ауа, қоректік заттар, жылу режимдеріне және топырақтың физикалықмеханикалық қасиеттеріне үлкен ықпалын тигізеді. Сөйтіп топырақтың құнарлылығын анықтайтын көптеген қасиеттерінің дамуына әсер етеді. Топырақтағы ылғал - өсімдіктердің, оның микроағзалары мен фаунасының тіршілігінің негізі. Өсімдіктер өніпдаму кезінде мол ылғал жұмсайды. Бір грамм құрғақ зат құрауы үшін олар 200ден 1000 грамға дейін су жұмсайды. Сумен бірге өсімдіктер топырақтан қоректік заттарды да сіңіреді. Топырақ құрамындағы ылғалдың қолайлы мөлшері болғанда өсімдіктер жоғары өнім береді. Ылғалдың мөлшері тапшы немесе артық болғанда өсімдіктердің және басқа топырақ ағзаларының дамуы тежеледі. Өсімдіктердің ылғалмен қамтамасыз етілуі топыраққа түсетін ылғалдың ғана мөлшерімен емес, сонымен бірге топырақтың ылғалдылық қасиеттеріне, яғни оның ылғалды өткізуіне, ылғал тұтқыштығына, өсімдіктерге тежемей беріп тұру қасиеттеріне байланысты. Топырақ ылғалдылығы туралы ілімнің дамуына үлкен үлес қосқан ғалымдар А.А. Измаильский (18511914), Г.Н. Высоцкий (18651940), А.Г. Дояренко (18741958), С.И. Долгов (19051977), Н.А. Качинский (18941976), А.А. Роде (18971979). Топырақтың қатты бөлігімен байланысына және жылжымалығына қарай топырақтағы ылғал категорияларға, түрлерге жіктелді.

А.А. Роденнің классификациясына сәйкес топырақтағы ылғал бес категорияға бөлінеді. Олар: қатқан су, химиялық байланысқан ылғал, су буы, физикалық байланысқан ылғал және еркін су.
Қатқан ылғал - мұз. Ол жыл мезгіліне байланысты суық мезгілде пайда болып, жылы мезгілде еріп, топырақтағы ылғал қорын толықтырады. Ал мәңгі мұзды аймақта қысыжазы ерімей, топырақ бойында болады. Химиялық байланысқан су топырақтағы минералдар, органикалық және органикалықминералды қосылыстар құрамына кірген жеке физикалық дене құрамайтын, жылжымайтын және заттарды ерітуге қатыспайтын ылғал. Мысалы: ғаныштың (СaSO4·2H2O), мира билиттің (Na2SO4·10H2O) және темірдің, алюминийдің гидро тотықтарының құрамындағы ылғал. Топырақтағы су буы оның қуыстарындағы ауа құрамында болады. Көптеген жағдайда топырақтың ауасы су буына қанығуға жақын. Сондықтан топырақ сәл салқындаса, осы су буы конденсацияланып, сұйық ылғалға айналады. Ал керісінше, температура жоғарыласа, топырақтағы сұйық ылғал буға айнала бастайды. Топырақтағы қысымы жоғары су буы бар қуыстардан ол оның шамалы қысымы бар қуыстарына жылжиды және ол ауа ағымымен қозғалысқа түседі. Физикалық байланысқан су топырақтарының қатты бөлігінің сыртында бар молекулалық күш арқылы тартылып ұсталынады. Топырақ су буын да, сұйық суды да тартып ұстайды. Су молекулаларының оң және теріс заряды бар болып келеді. Сондықтан ол молекулалар бірбірімен қарсы зарядтары арқылы тартылынып, қатпарлар түзіп орналасады. Ылғалдың топырақ түйіршігімен тартылу күші оған жақын орналасқан қатпарларда үлкен, ал одан алыс орналасқан қатпарларда әлсіз. Осыған орай физикалық байланысқан ылғалды тығыз және әлсіз байланысқан ылғалға бөледі. Тығыз байланысқан ылғал - топырақтың түйіршіктерінің су буынан сіңірген бөлігі. Топырақтың су буын сіңіруі оның гигроскопиялық қасиеті, ал осылай тартылып ұсталынатын гигроскопиялық ылғал болып есептелінеді. Яғни, тығыз байланысқан ылғал - гигроскопиялық ылғал. Оның мөлшері топырақпен жанасқан ауаның ылғалдылығына байланысты. Ал ауа ылғалдылығы өскен сайын, топырақтағы гигроскопиялық ылғал мөлшері де молаяды. Ауа ылғалдылығы 100%ға жақындағанда топырақтың одан сіңіріп алатын ылғал көрсеткішін максималды гигроскопиялық ылғал деп атайды. Гигроскопиялық максималды ылғалдылық байқалғанда топырақ түйіршігінің үстіне 34 қатпарлы су молекулалары орналасады. Гигроскопиялық ылғал және максималды гигроскопиялы ылғал мөлшеріне топырақтың қатты бөлігінің гранулометриялық, минералдық құрамы, қарашіріндімен қамтамасыз етілуі ықпалын тигізеді. Топырақ құрамында тозаң және коллоид бөлшектер көп болса, онда гигроскопиялық және максималды гигроскопиялық ылғал көп болады. Қарашірінді мөлшерінің ұлғайуы да осы көрсеткіштер дәрежесін өсіреді. Гранулометриялық құрамы құм, құмайт, қарашіріндісі аз топырақта максималды гигроскопиялық ылғал мөлшері - 0,51%, ал қарашіріндісі мол, құмбалшық, балшық топырақта ол 1516 %ға дейін болады. Тығыз байланысқан, яғни гигроскопиялық және максималды гигроскопиялық ылғал жылжымайды және өсімдіктерге тиімсіз. Топырақтың қатты бөлігінің үстіндегі максималды гигроскопиялық ылғал қабаттарының сыртына молекулалық күш арқылы тартылып жайғасқан ылғал қабаттары топырақтағы әлсіз байланысқан ылғал түріне жатады. Бұл ылғалдың көп қатпарлы ылғал бар аудандардан қатпарлары шамалы аудандарға қарай ығысып, жылжитын қабілеті бар. Орташа есеппен көптеген топырақта ылғалдың бұл түрі 715%ға дейін болады. Балшықты топырақта - 3045%, ал құмды топырақта 35% болуы мүмкін. Топырақтың қатты бөлігінің молекулалық күштерінің әсері тимейтін топырақтағы су еркін ылғал болып саналады. Еркін ылғалды қылтүтікті ылғал және гравитациялық ылғал ретінде екі топқа бөледі.
Қылтүтіктегі ылғал топырақтың нәзік түтікті кеуектерінде (қуыстарында) қылтүтік күші әсері арқылы сақталады. Топырақтағы кеуектердің диаметрі 0,8 ммден кіші болғанда қылтүтік күштерінің әсері байқала бастайды. Әсіресе осы күштің артуы кеуектердің диаметрі 0,10,003 мм болғанда жақсы байқалады. Қылтүтіктегі ылғалдың жылжығыштығы жақсы. Топырақтың үстіңгі қабатынан ылғал өсімдіктермен пайдаланғанда немесе буланғанда ол астыңғы қабаттардан жоғары көтеріледі, заттарды ерітеді, оларды жылжытады. Топырақтың ылғалмен қамтамасыз етілуін жақсарту үшін осы қылтүтіктегі ылғал қорын толықтырып отыру қажет. Қылтүтіктегі ылғалды екі түрге бөледі. Біріншісі қылтүтіктегі ілінген ылғал, екіншісі қылтүтіктегі тірелген ылғал. Қылтүтіктегі ілінген ылғал топырақты үстінен ылғалдандырғанда (жауыншашыннан не месе суарғанда) байқалады. Топырақтың үстіңгі қабаттары қылтүтіктері ылғалға толып тұрады, да ол жерасты суымен (ыза сумен) байланыспаған болады. Ал қылтүтіктегі тірелген ылғал түрі топырақтың қылтүтіктеріндегі ылғал жерасты суларымен (ыза сулармен) байланысқан болса, оған барып тірелген болса байқалады. Қылтүтіктегі ілінген су топырақта жақсы сақталады, өсімдіктерге тиімді болып келеді. Сондықтан агрономиялық жағынан осы ылғал түрінің маңызы жоғары. Қылтүтіктегі ілінген ылғалдың түріне түйіскен ылғалды да жатқызады. Ол гранулометриялық құрамы жеңіл (құм) топырақтарда кездеседі, өйткені осы топырақтарда қылтүтіктер көп дамымаған, сондықтан оларда ылғал топырақтың түйіршіктерінің түйіскен тұсында ілініп сақталынады. Гравитациялық ылғал топырақтағы ірі, қылтүтік емес кеуектерде орналасып, жердің тарту күші арқылы топырақтың тік кескіні бойынша төмен қарай қозғалады. Гравитациялық ылғал өте мол жауыншашын түскен соң, жоғары мөлшерде жерді суарудан кейін және ойпат батпақты жердің топырағында байқалуы мүмкін. Гравитациялық ылғалдың топырақта болуы қолайсыз. Ол уақытша немесе бірыңғай топырақтың сумен артық қамтамасыз етілгенін көрсетеді. Топырақ құрамындағы ауаның мөлшері күрт кеміп, анаэробты процестердің жүруіне ықпалын тигізеді. Топырақ құрамындағы ылғалдың қасиеттерін сипаттайтын көрсеткіштер оның ылғалдылық қасиеттері болып есептелінеді. Негізгі ылғалдылық қасиеттер мыналар: топырақтың су сыйымдылығы, су тұтқыштығы, ылғалды көтергіштігі, су өткізгіштігі. Топырақтың су тұтқыш қасиеті деп оның өз бойында ылғалды төменгі қабаттарға жердің тартылыс күшінің әсерінен ағып кетпеуінен сақтауын айтамыз. Су тұтқыш қасиетінің мөлшері топырақтың су сыйымдылығы көрсеткішімен бағаланады. Топырақтың су сыйымдылығы дегеніміз - ылғалды сіңіріп, белгілі мөлшерде оны өз құрамында сақтап тұру қасиеті. Ылғалдың топырақта сақталуының себептеріне байланысты, су сыйымдылығының келесідей түрлері бар: максималды адсорбцияланған, максималды гигроскопиялық, қылтүтікті, табиғи және толық ылғал сыйымдылық. Максималды адсорбцияланған ылғал сыйымдылық (МАС) барлық сорбция күштері арқылы сіңіріліп, топырақ түйіршіктерінде сақталған ылғал. Тығыз байланысқан ылғал мөлшеріне сәйкес келеді. Максималды гигроскопиялық ылғал сыйымдылық (МГ) - су буымен қаныққан ауадан топырақтың оны сіңіруінің ең үлкен шегі.
Қылтүтікті ылғал сыйымдылық - топырақтағы толық мөлшердегі қылтүтікті тірелген ылғалдың көрсеткіші. Яғни, топырақтың барлық қылтүтіктері ылғалға толып және ол ыза сумен байланысқан кездегі көрсеткіші. Топырақтың табиғи ылғал сыйымдылығы - топырақтағы қылтүтікті ілінген ылғалдың ең үлкен дәрежесін сипаттайды. Табиғи ылғал сыйымдылық (ТЫС) немесе далалық ылғал сыйымдылық топырақтың гранулометриялық құрамына, түйіртпектігіне, тығыздығына байланысты. Ауыр гранулометриялық құрамды, түйіртпектігі жақсы топырақта табиғи сусыйымдылық 3035, ал құмды топырақта 1015% болып келеді. Топырақтың толық ылғал сыйымдылығы (ТОС) оның барлық қуыстары түгел ылғалмен толғанда байқалады. Бұл ылғал сыйымдылығы топырақ салмағының 4045%ын құрайды. Осы көрсеткіш ұзақ уақыт сақталғанда ауа жетіспеушілік байқалып, топырақтың экологиялық әрекеті нашарлайды. Топырақтың ылғалдылық қасиеттерінің бірі - оның ылғал өткізгіштігі. Түскен ылғалды өзіне сіңіріп және астыңғы қабаттарына оны өткізуі топырақтың ылғал өткізгіштігі болып есептелінеді. Әуел баста топырақ түскен ылғалды өз бойына сіңіреді, яғни ылғал оның барлық қуыстарын толтырады. Ал содан соң топырақтың ылғалды өзінен өткізуі байқалады. Ылғал өткізгіштік топырақтың гранулометриялық құрамына, химиялық қасиеттеріне, түйіртпектігіне, тығыздығына тәуелді. Гранулометриялық құрамы ауыр құм балшық, балшық және құрамында натрий иондары бар топырақтардың су өткізгіштігі нашар. Ал жеңіл гранулометриялық құрамды құм, құмайт және түйіртпектігі бар, тығыздалмаған топырақтардың ылғал өткізгіштігі жақсы болып келеді. Топырақтың ылғал өткізгіштігі 1 шаршы ауданы бар алаңнан судың бағанасы - 5 см, ал оның температурасы 10 0С болғанда, 1 сағатта топырақтан өтетін су мөлшерімен өлшенеді.
Ылғал өткізгіштік нашар болғанда топырақ бетінде түскен ылғал өтпей жиналып, ылди бойымен ағып, топырақтың су эрозиясына шалдығуына ықпал жасайды. Ал су өткізгіштігі өте мол болғанда өсімдік тамырлары таралатын топырақтың қабатында ылғал аз тұрақтап, оның тапшылығы байқалады және ылғалдың топырақтың астыңғы қабаттарына, тіпті жерасты суларына дейін жетіп, ысырап болуы мүмкін. Топырақтың ылғал көтеру көрсеткіші қылтүтік күштері ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.