Ізғұтты Айтықов
Жоспар:
I. Кіріспе.
1. Ізғұтты Айтықовтың өмірі: туған жері, мезгілі. Өскен ортасы ата . анасы, туысқандары, туралы деректер.
2. Ұрпақтары туралы.
II. Негізгі бөлім.
1. Ұлы отан соғысының жауынгері.
2. Отанға сіңірген еңбегі, батырлығы.
3. Достарының Ізғұтты туралы айтқандары.
4. Кеңестер одағының батыры . Ізғұтты Айтықов.
Ш. Қорытынды.
1. Еңбегінің маңызы. Үлгі өнеге, тәрбиелік мәні.
2. Дүниеден өтуі туралы мағлұмат.
I. Кіріспе.
1. Ізғұтты Айтықовтың өмірі: туған жері, мезгілі. Өскен ортасы ата . анасы, туысқандары, туралы деректер.
2. Ұрпақтары туралы.
II. Негізгі бөлім.
1. Ұлы отан соғысының жауынгері.
2. Отанға сіңірген еңбегі, батырлығы.
3. Достарының Ізғұтты туралы айтқандары.
4. Кеңестер одағының батыры . Ізғұтты Айтықов.
Ш. Қорытынды.
1. Еңбегінің маңызы. Үлгі өнеге, тәрбиелік мәні.
2. Дүниеден өтуі туралы мағлұмат.
Ізғұттының өмірі.
Ізғұтты Айтықов 1922 жылы – Совет Одағының батыры 22 шілде күні Шығыс Қазақстан облысы Ұлан ауданы Тарғын ауылында дүниеге келеді.
Ұлы Отан соғысына 1942 жылы қатысып, батальон комсоргы, кейін взвод командирі болды. 51 - гвардиялық атқыштар дивизиясының барлаушысы Айтықов Белгород, Курск, Калинин облыстарын жаудан босату жаудан босату ұрыстарына Сталинград шайқасына қатысты. Талай рет жаумен манат тылына өтіп, 22 «тіл» алып келді. 1944 жылы 20 маусымда Айтықов взводты Батыс Двинадан өтіп, жау ротасын оқпен бөгеп тұрды да, дивизия бөлімдерінің өзеннен өтуіне мүмкіндік жасады. Екі күннен кейін взвод Полск қаласына алғашқылардың бірі болып кірді. Сондағы көше ұрысында гвардия старшинасы Айтықов ерлікпен қаза тапты. Туған ауылындағы бір көше және өзі оқыған мектеп Айтықов есімімен аталады. Полоцк қаласында оған ескерткіш орнатылған.
Ол – қызыл жұлдыз, 2-3 дәрежелі «Даңқ» орденінің иегері батальон комсоргы жауынгерлер ретінде жауынгерлер арасында белсенді үгітшілік және ұйымдастырушылық жұмыстарын өзінің әрбір ұрыстағы ерлігі мен өрнектей отырып, саяси сөздің құдіретін жолдастарының жүрегіне еге білді. 1972 жылы ВЛКСМ Орталық комитеті ССРО Теңіз флоты министірлігі мен бірлесе отырып, Украинаның Николаев қаласындағы «Океан! Заводында Ұлы Отан соғысында қаза тапқан батыр комсомолецтердің атымен аталатын мұхиттарда жүзетін кемелерді жасауға келіскенде Зоя Космодемьянская, Александр Мотросв және Парфенти Гречанин сияқты батырлардан кейін қазақ батыры Ізғұтты Айтықтың аты аталды. Кеңестер одағы бойынша қаншама комсомолецтер батыр атағын алғанын ересек, Ізғұттының ерекше екенін аңдау қиын емес.
Қазір бұл кеме мұхиттарда жүзіп, бейбіт жүктерді тасымалдауда.
Халқымыздың ардагер ұлы Ізғұтты Айтықтың өшпес ерлігі жоғары адамгершілік қасиеттері ұрпақтан – ұрпаққа үлгі - өнеге болары сөзсіз.
Ізғұтты Айтықов 1922 жылы – Совет Одағының батыры 22 шілде күні Шығыс Қазақстан облысы Ұлан ауданы Тарғын ауылында дүниеге келеді.
Ұлы Отан соғысына 1942 жылы қатысып, батальон комсоргы, кейін взвод командирі болды. 51 - гвардиялық атқыштар дивизиясының барлаушысы Айтықов Белгород, Курск, Калинин облыстарын жаудан босату жаудан босату ұрыстарына Сталинград шайқасына қатысты. Талай рет жаумен манат тылына өтіп, 22 «тіл» алып келді. 1944 жылы 20 маусымда Айтықов взводты Батыс Двинадан өтіп, жау ротасын оқпен бөгеп тұрды да, дивизия бөлімдерінің өзеннен өтуіне мүмкіндік жасады. Екі күннен кейін взвод Полск қаласына алғашқылардың бірі болып кірді. Сондағы көше ұрысында гвардия старшинасы Айтықов ерлікпен қаза тапты. Туған ауылындағы бір көше және өзі оқыған мектеп Айтықов есімімен аталады. Полоцк қаласында оған ескерткіш орнатылған.
Ол – қызыл жұлдыз, 2-3 дәрежелі «Даңқ» орденінің иегері батальон комсоргы жауынгерлер ретінде жауынгерлер арасында белсенді үгітшілік және ұйымдастырушылық жұмыстарын өзінің әрбір ұрыстағы ерлігі мен өрнектей отырып, саяси сөздің құдіретін жолдастарының жүрегіне еге білді. 1972 жылы ВЛКСМ Орталық комитеті ССРО Теңіз флоты министірлігі мен бірлесе отырып, Украинаның Николаев қаласындағы «Океан! Заводында Ұлы Отан соғысында қаза тапқан батыр комсомолецтердің атымен аталатын мұхиттарда жүзетін кемелерді жасауға келіскенде Зоя Космодемьянская, Александр Мотросв және Парфенти Гречанин сияқты батырлардан кейін қазақ батыры Ізғұтты Айтықтың аты аталды. Кеңестер одағы бойынша қаншама комсомолецтер батыр атағын алғанын ересек, Ізғұттының ерекше екенін аңдау қиын емес.
Қазір бұл кеме мұхиттарда жүзіп, бейбіт жүктерді тасымалдауда.
Халқымыздың ардагер ұлы Ізғұтты Айтықтың өшпес ерлігі жоғары адамгершілік қасиеттері ұрпақтан – ұрпаққа үлгі - өнеге болары сөзсіз.
Жоспар:
I. Кіріспе.
1. Ізғұтты Айтықовтың өмірі: туған жері, мезгілі. Өскен ортасы ата –
анасы, туысқандары, туралы деректер.
2. Ұрпақтары туралы.
II. Негізгі бөлім.
1. Ұлы отан соғысының жауынгері.
2. Отанға сіңірген еңбегі, батырлығы.
3. Достарының Ізғұтты туралы айтқандары.
4. Кеңестер одағының батыры – Ізғұтты Айтықов.
Ш. Қорытынды.
1. Еңбегінің маңызы. Үлгі өнеге, тәрбиелік мәні.
2. Дүниеден өтуі туралы мағлұмат.
Ізғұттының өмірі.
Ізғұтты Айтықов 1922 жылы – Совет Одағының батыры 22 шілде күні Шығыс
Қазақстан облысы Ұлан ауданы Тарғын ауылында дүниеге келеді.
Ұлы Отан соғысына 1942 жылы қатысып, батальон комсоргы, кейін взвод
командирі болды. 51 - гвардиялық атқыштар дивизиясының барлаушысы Айтықов
Белгород, Курск, Калинин облыстарын жаудан босату жаудан босату ұрыстарына
Сталинград шайқасына қатысты. Талай рет жаумен манат тылына өтіп, 22 тіл
алып келді. 1944 жылы 20 маусымда Айтықов взводты Батыс Двинадан өтіп, жау
ротасын оқпен бөгеп тұрды да, дивизия бөлімдерінің өзеннен өтуіне мүмкіндік
жасады. Екі күннен кейін взвод Полск қаласына алғашқылардың бірі болып
кірді. Сондағы көше ұрысында гвардия старшинасы Айтықов ерлікпен қаза
тапты. Туған ауылындағы бір көше және өзі оқыған мектеп Айтықов есімімен
аталады. Полоцк қаласында оған ескерткіш орнатылған.
Ол – қызыл жұлдыз, 2-3 дәрежелі Даңқ орденінің иегері батальон комсоргы
жауынгерлер ретінде жауынгерлер арасында белсенді үгітшілік және
ұйымдастырушылық жұмыстарын өзінің әрбір ұрыстағы ерлігі мен өрнектей
отырып, саяси сөздің құдіретін жолдастарының жүрегіне еге білді. 1972 жылы
ВЛКСМ Орталық комитеті ССРО Теңіз флоты министірлігі мен бірлесе отырып,
Украинаның Николаев қаласындағы Океан! Заводында Ұлы Отан соғысында қаза
тапқан батыр комсомолецтердің атымен аталатын мұхиттарда жүзетін кемелерді
жасауға келіскенде Зоя Космодемьянская, Александр Мотросв және Парфенти
Гречанин сияқты батырлардан кейін қазақ батыры Ізғұтты Айтықтың аты
аталды. Кеңестер одағы бойынша қаншама комсомолецтер батыр атағын алғанын
ересек, Ізғұттының ерекше екенін аңдау қиын емес.
Қазір бұл кеме мұхиттарда жүзіп, бейбіт жүктерді тасымалдауда.
Халқымыздың ардагер ұлы Ізғұтты Айтықтың өшпес ерлігі жоғары адамгершілік
қасиеттері ұрпақтан – ұрпаққа үлгі - өнеге болары сөзсіз.
Туған жері: Солдатское ауылы туралы деректер.
Сонау YIII ғасырдың жартысынан Көктау Қалба жоталарынан Бұлақтар арқылы
құралатын Ұранхай өзенінің бойында Қаршыға руының ауылдары қоныстаса,
өзеннің бас жағында Қабыл – Доғал руларының Мүлкі, Тілеу Ахметқажы
аталатын ауылдары орналасқан екен. Сондықтан Қызылқайыңға бара жатқандағы
тік жота Қабылдың қара кезеңі - деп аталады. Мүлкі бұлағының Ұранхайға
құйылысынан Қаракезең аралығы 1850 жылы туған Есен молданың баласы Ахметтің
есіміне байланысты Ахметқажы ауылы аталып келді. Бұдан төмен 3 – 4
шақырым аралықта Мүлкі, Тілеу, Есенбай, Тастемір ауылдары болыпты.
Осы ауылдардан біраз төменде Қаршыға сайы Сарбас бұлақтарының
Ұранхайға құйлысында Кеңес Одағының батыры Ізғұттының атасы Айттықтың ауылы
болған. Айттық баласы Құрманбайдың отбасында 1922 жылы Ізғұтты ағамыз
дүниеге келген. Құрманбайдың балалары: Қылышбек, Ізғұтты, Қапар, Қазез,
Ақшабике, Алқабике ал тауы өз ауылында туса 1937 жылы Тарғынға көшіп
келгенде бір ұл туып, атын Тарғынбай қойыпты.
Тарғынбай Алматының ауыл шаруашылық институтын қызыл дипломмен бітіріп,
Үлкен Нарын ауылында көп жылдар бойы елеулі еңбек етті. Бірақ сұм ажал
арамыздан ерте алып кетті. Айттық атамыздың ұрпақтары құдайға шүкір
баршылық
Айттық ақсақал өз заманының аса бір қайратты адам болған. Әсіресе,
1906 – 1916 жылдар арасындағы Столыпин реформасы кезеңінде орыс шаруаларын
Шығыс Қазақстан өлкесіне қоныстандыру кезеңінде Айттықтың істеген ісі
ауыл ақсақалдары арасында аңыз болып қалған.
Сол бір жылдары 1907 – 1909 жылдары Ұранхай бойында отырған Айттықтың
ауылына орыс шаруаларына жер бөліп беріп қоныстандырмақ болып Өскеменнен
Казанцев деген келіп Айттық пайдаланып отырған
Қаршыға сайы мен Сарбас жазықтарын өлшеп қызық қағып, қоныс аударған
шаруаларға беріпті.
Аға ұрпақтың жүрегіндегі жазылмас жара болып жазылған Ұлы Отан
Соғысы оқиғалары.
Жер өңдесе терін аямайтын, елін қорғаса жанын аямайтын адамдардың
арасында дала ұлылығын сақтап, қазақтың алтын бесігіне айналып, жайнап,
жаңара түскені еркіндік үшін күрескен қаһармандардың ерлігі болмаған
жасампаздық көрінісінің айғағы іспеттес.
Сондай ерлігі мен мәңгі есте қалатын елдердің бірі – Ұлы Отан соғысының
жауынгері, Кеңестер одағының Батыры Ізғұтты Айтықов.
Ізғұттының әкесі Құрманбай Ұлттар достығы деген шаруашылықта ұсташы
болған. Құрманбайдың ұста дүкені ауылдың шетіндегі жапырайған қара там
болыпты. Шағын ұста дүкенінде ауыл адамдары жиналып әңгімелесетін. Ізғұтты
өзінің ауылындағы Ұранқай өзеніне шомылып достарымен өзен жағалауында
дем алушы еді. Өзен суы терең, мөлдір жүзіп үйренуге аса қолайлы болатын.
Ұсталық – қажетті мамандық. Көрінгеннің қолынан келе бермейді. Құрманбай
оң қолы өнер ұста, әкесі Айттық сияқты бірбеткей шыншыл адам болыпты.
Құрманбай қатты науқастанып, ауруға шалдығады. 1937 жылғы науқанға
жазықсыз ілініп кетеді. Құрманбайды халық жауы деген жала жауып он жылға
түрмеге отырғызады. Алғаш түрмеге келгендегі жолдасы Асан. Құрманбай
Асанмен достасып, әрқашан бірге жүретін. Түрмеде жүріп өзінің ұста екенін
ұмытпады. Қол өнерлерін де жасап, көпшіліктің назарына айналды. Бір күні
түрме бастығы шақырып мынадай ұсыныс жасады: Егер күн аңды жауып ел алдында
ақталғың келсе соғысқа баруларыңа болады. Оған Құрманбай
баруға тілек білдіреді. Құрманбайды соғыста этап бойынша бөлгенде ол ағаш
кесуге айдалады. Қыстың қақаған аязында ағаш кесу оңай емес. Өмір бойы сол
темір мен айналысып, қамырлы шеген Құрманбайдың күші де денсаулығы да жақсы
болатын Бірде Құрманбайды ағаш басып қалады. Есінен танып қалады. Асан дәрі
иіскетіп әйтеуір есін жинатады. Құрманбайдың оң қолының сүйегі сынып,
терісінен шығып қалады.
Кешке қарай ыстығы көтеріліп, қалада дәрігер қолын кесу керектігін айтады.
Бірақ Құрманбай бас тартады. Өлсем де осы жақта қалатындығын айтады. Халық
жауына кім мән берсін. Түрме басшылары да көңіл бөлген жоқ. Сонымен
Құрманбай төсек тартып, жатып қалады.
Өзі ауырып жатқанда оған баласы Ізғұтты кеңестер одағының батыры атағына ие
болғандығы туралы хабар келеді. Арада көп уақыт өткеннен кейін Құрманбай
науқасының қаттылығынан дүниеден өтеді.
Орақ Ізғұттының сыныптас жолдасын Ізғұттының ұстазы - Әсия. Ізғұтты
Тарғын ауылындағы жеті жылдық мектепте оқыған. Үйі мен мектеп арасы өте
алыс. Қыс,,та мектепке бару өте қиын болған. Тарғын ауылын алғаш көргенде
Ізғұтты қатты таңырқаған, өйткені ауылды қоршаған таулар, төскейі
қарағайлармен көмкерілген екен. Баурайын қуалап, бұлағы тайдай тулаған
өзен ағып жатыр. Қалың жаңбырдың астында қалып, қалың шашты тарам – тарам
тарқатылған сұлудай сүмбі талды сол өзенді алыстан көзге байқатпай
көлегейлеп жатыр. Өз ауылындағы сияқты емес, мұнда дүрілдеген машина –
тракторлар тынымсыз жүріп жатыр. Кеніш пен сабылған жұрт та тыным таппай
бұлар үлкен бір шаһарға келгендей әсерде болды.
Ізғұттының арманы – ұшқыш болу еді. Арманшыл көңіл көк жүзін шарлайды
егер осы арманым орындалып осы ауылдың үстінен ұшып бара жатсам саған хат
жазып тастап кетуші едім деп армандаған екен.
Мұғалімі Әсияның сөзі: Ізғұтты тентек емес бірақ өзіне тиіскендерді
оңдыртпайтын, қолы ауыр жақсы оқиды, тәрбиелі сыныпта алғыр шығар биігі
көп бала.
Ізғұтты Айтықов 1942 жылы қыркүйекте алған жарасынан 4 ай әскери
ауруханада жатып,емделіп шығады.
1943жылы қаңтарында Сталинград қаласына жетті.ол қызмет еткен 42 ерекше
атқыштар бригадасы ішкі жаққа қайта жасақталуға жіберілген. Оны Дон
майданының 21 армия құрамына кіретін К.Е.Ворашилов атындағы 51 гвардиялық
атқыштар жіберілді.Ал, дивизия сындағылар Ізғұттыны 158 атқыштар полкіне
бөлді. Ізғұтты Айтықов милиметрлі минаметшілар батальонының бірінші
ротасына көздеуші болып жіберілді. Сталинград түбіндегі ауыр шайқастардан
кейін армияға қысқа мерзімдік демалыс берілді.Жеке құрамының арасындағы
саяси - тәрбие жұмысы туралы айта келіп командирдің орынбасары Морозов;
Біздің арамызда Айтықов деген жауынгер қазақ бар, ол жөнінде талай
естігем.Курск ішіндегі зор шайқас келе жатты.1942 жылы 23 мамырдың таңы.
Ізғұттының өтініші 158-ші атқыштар полкінің партия ұйымына өтініш.
Мені Бүкілодақтық Коммунистік партиясы қатарына қабылдауларыңызды өтінем.
Бүкілодақтық Коммунистік жарғысымен таныстым. Ұлы отан соғысына қатыса
жүріп, өзімнің бойымдағы күш жігерімді Герман басқыншыларын талқандауға
жұмсаймын. Ал, қажет болған жағдайда Ленин партиясының ісі үшін жанымды да
қиямын. Гитлершілер майданының басқа жерлерінен тың күштерді әкеліп
Курскнің теріскейіне шабуылды күшейте түсті.
Бір кезде тап жандарынан снаряд жарылды. Қалың топырақ басқан Ізғұтты
орнынан әрең көтерілгенде естіген алғашқы сөзі Талисман деген жолдарының
бір – біріне айтқан хабары еді. Осы соғыста 158 атқыштар полкі 1
баталеонының комсомол жетекшісі қаза тауып, Ізғұтты тағайындалды. Беларусь
майданындағы шабуыл 1944 жылы 20 маусымына белгіленген бірақ жоғарғы ставка
ұлы отан соғысы басталғаннан үш жыл таматын 22 маусымда бастауға шешім
қабылданды. Осында Ізғұтты бірінші взвод алда келді. 23 маусым күні
таңертең Белоруссия майданы кеңестік әскерлер шабуылға шықты. Айтықовтың
бір марапаттау қағазында былай деп жазылған: Айтықов жолдас екі қатарлы жау
шебін бұзғанда екі ретте бірінші болып жау бекінісіне кірді. Бұл ұрыста
Айтықов ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I. Кіріспе.
1. Ізғұтты Айтықовтың өмірі: туған жері, мезгілі. Өскен ортасы ата –
анасы, туысқандары, туралы деректер.
2. Ұрпақтары туралы.
II. Негізгі бөлім.
1. Ұлы отан соғысының жауынгері.
2. Отанға сіңірген еңбегі, батырлығы.
3. Достарының Ізғұтты туралы айтқандары.
4. Кеңестер одағының батыры – Ізғұтты Айтықов.
Ш. Қорытынды.
1. Еңбегінің маңызы. Үлгі өнеге, тәрбиелік мәні.
2. Дүниеден өтуі туралы мағлұмат.
Ізғұттының өмірі.
Ізғұтты Айтықов 1922 жылы – Совет Одағының батыры 22 шілде күні Шығыс
Қазақстан облысы Ұлан ауданы Тарғын ауылында дүниеге келеді.
Ұлы Отан соғысына 1942 жылы қатысып, батальон комсоргы, кейін взвод
командирі болды. 51 - гвардиялық атқыштар дивизиясының барлаушысы Айтықов
Белгород, Курск, Калинин облыстарын жаудан босату жаудан босату ұрыстарына
Сталинград шайқасына қатысты. Талай рет жаумен манат тылына өтіп, 22 тіл
алып келді. 1944 жылы 20 маусымда Айтықов взводты Батыс Двинадан өтіп, жау
ротасын оқпен бөгеп тұрды да, дивизия бөлімдерінің өзеннен өтуіне мүмкіндік
жасады. Екі күннен кейін взвод Полск қаласына алғашқылардың бірі болып
кірді. Сондағы көше ұрысында гвардия старшинасы Айтықов ерлікпен қаза
тапты. Туған ауылындағы бір көше және өзі оқыған мектеп Айтықов есімімен
аталады. Полоцк қаласында оған ескерткіш орнатылған.
Ол – қызыл жұлдыз, 2-3 дәрежелі Даңқ орденінің иегері батальон комсоргы
жауынгерлер ретінде жауынгерлер арасында белсенді үгітшілік және
ұйымдастырушылық жұмыстарын өзінің әрбір ұрыстағы ерлігі мен өрнектей
отырып, саяси сөздің құдіретін жолдастарының жүрегіне еге білді. 1972 жылы
ВЛКСМ Орталық комитеті ССРО Теңіз флоты министірлігі мен бірлесе отырып,
Украинаның Николаев қаласындағы Океан! Заводында Ұлы Отан соғысында қаза
тапқан батыр комсомолецтердің атымен аталатын мұхиттарда жүзетін кемелерді
жасауға келіскенде Зоя Космодемьянская, Александр Мотросв және Парфенти
Гречанин сияқты батырлардан кейін қазақ батыры Ізғұтты Айтықтың аты
аталды. Кеңестер одағы бойынша қаншама комсомолецтер батыр атағын алғанын
ересек, Ізғұттының ерекше екенін аңдау қиын емес.
Қазір бұл кеме мұхиттарда жүзіп, бейбіт жүктерді тасымалдауда.
Халқымыздың ардагер ұлы Ізғұтты Айтықтың өшпес ерлігі жоғары адамгершілік
қасиеттері ұрпақтан – ұрпаққа үлгі - өнеге болары сөзсіз.
Туған жері: Солдатское ауылы туралы деректер.
Сонау YIII ғасырдың жартысынан Көктау Қалба жоталарынан Бұлақтар арқылы
құралатын Ұранхай өзенінің бойында Қаршыға руының ауылдары қоныстаса,
өзеннің бас жағында Қабыл – Доғал руларының Мүлкі, Тілеу Ахметқажы
аталатын ауылдары орналасқан екен. Сондықтан Қызылқайыңға бара жатқандағы
тік жота Қабылдың қара кезеңі - деп аталады. Мүлкі бұлағының Ұранхайға
құйылысынан Қаракезең аралығы 1850 жылы туған Есен молданың баласы Ахметтің
есіміне байланысты Ахметқажы ауылы аталып келді. Бұдан төмен 3 – 4
шақырым аралықта Мүлкі, Тілеу, Есенбай, Тастемір ауылдары болыпты.
Осы ауылдардан біраз төменде Қаршыға сайы Сарбас бұлақтарының
Ұранхайға құйлысында Кеңес Одағының батыры Ізғұттының атасы Айттықтың ауылы
болған. Айттық баласы Құрманбайдың отбасында 1922 жылы Ізғұтты ағамыз
дүниеге келген. Құрманбайдың балалары: Қылышбек, Ізғұтты, Қапар, Қазез,
Ақшабике, Алқабике ал тауы өз ауылында туса 1937 жылы Тарғынға көшіп
келгенде бір ұл туып, атын Тарғынбай қойыпты.
Тарғынбай Алматының ауыл шаруашылық институтын қызыл дипломмен бітіріп,
Үлкен Нарын ауылында көп жылдар бойы елеулі еңбек етті. Бірақ сұм ажал
арамыздан ерте алып кетті. Айттық атамыздың ұрпақтары құдайға шүкір
баршылық
Айттық ақсақал өз заманының аса бір қайратты адам болған. Әсіресе,
1906 – 1916 жылдар арасындағы Столыпин реформасы кезеңінде орыс шаруаларын
Шығыс Қазақстан өлкесіне қоныстандыру кезеңінде Айттықтың істеген ісі
ауыл ақсақалдары арасында аңыз болып қалған.
Сол бір жылдары 1907 – 1909 жылдары Ұранхай бойында отырған Айттықтың
ауылына орыс шаруаларына жер бөліп беріп қоныстандырмақ болып Өскеменнен
Казанцев деген келіп Айттық пайдаланып отырған
Қаршыға сайы мен Сарбас жазықтарын өлшеп қызық қағып, қоныс аударған
шаруаларға беріпті.
Аға ұрпақтың жүрегіндегі жазылмас жара болып жазылған Ұлы Отан
Соғысы оқиғалары.
Жер өңдесе терін аямайтын, елін қорғаса жанын аямайтын адамдардың
арасында дала ұлылығын сақтап, қазақтың алтын бесігіне айналып, жайнап,
жаңара түскені еркіндік үшін күрескен қаһармандардың ерлігі болмаған
жасампаздық көрінісінің айғағы іспеттес.
Сондай ерлігі мен мәңгі есте қалатын елдердің бірі – Ұлы Отан соғысының
жауынгері, Кеңестер одағының Батыры Ізғұтты Айтықов.
Ізғұттының әкесі Құрманбай Ұлттар достығы деген шаруашылықта ұсташы
болған. Құрманбайдың ұста дүкені ауылдың шетіндегі жапырайған қара там
болыпты. Шағын ұста дүкенінде ауыл адамдары жиналып әңгімелесетін. Ізғұтты
өзінің ауылындағы Ұранқай өзеніне шомылып достарымен өзен жағалауында
дем алушы еді. Өзен суы терең, мөлдір жүзіп үйренуге аса қолайлы болатын.
Ұсталық – қажетті мамандық. Көрінгеннің қолынан келе бермейді. Құрманбай
оң қолы өнер ұста, әкесі Айттық сияқты бірбеткей шыншыл адам болыпты.
Құрманбай қатты науқастанып, ауруға шалдығады. 1937 жылғы науқанға
жазықсыз ілініп кетеді. Құрманбайды халық жауы деген жала жауып он жылға
түрмеге отырғызады. Алғаш түрмеге келгендегі жолдасы Асан. Құрманбай
Асанмен достасып, әрқашан бірге жүретін. Түрмеде жүріп өзінің ұста екенін
ұмытпады. Қол өнерлерін де жасап, көпшіліктің назарына айналды. Бір күні
түрме бастығы шақырып мынадай ұсыныс жасады: Егер күн аңды жауып ел алдында
ақталғың келсе соғысқа баруларыңа болады. Оған Құрманбай
баруға тілек білдіреді. Құрманбайды соғыста этап бойынша бөлгенде ол ағаш
кесуге айдалады. Қыстың қақаған аязында ағаш кесу оңай емес. Өмір бойы сол
темір мен айналысып, қамырлы шеген Құрманбайдың күші де денсаулығы да жақсы
болатын Бірде Құрманбайды ағаш басып қалады. Есінен танып қалады. Асан дәрі
иіскетіп әйтеуір есін жинатады. Құрманбайдың оң қолының сүйегі сынып,
терісінен шығып қалады.
Кешке қарай ыстығы көтеріліп, қалада дәрігер қолын кесу керектігін айтады.
Бірақ Құрманбай бас тартады. Өлсем де осы жақта қалатындығын айтады. Халық
жауына кім мән берсін. Түрме басшылары да көңіл бөлген жоқ. Сонымен
Құрманбай төсек тартып, жатып қалады.
Өзі ауырып жатқанда оған баласы Ізғұтты кеңестер одағының батыры атағына ие
болғандығы туралы хабар келеді. Арада көп уақыт өткеннен кейін Құрманбай
науқасының қаттылығынан дүниеден өтеді.
Орақ Ізғұттының сыныптас жолдасын Ізғұттының ұстазы - Әсия. Ізғұтты
Тарғын ауылындағы жеті жылдық мектепте оқыған. Үйі мен мектеп арасы өте
алыс. Қыс,,та мектепке бару өте қиын болған. Тарғын ауылын алғаш көргенде
Ізғұтты қатты таңырқаған, өйткені ауылды қоршаған таулар, төскейі
қарағайлармен көмкерілген екен. Баурайын қуалап, бұлағы тайдай тулаған
өзен ағып жатыр. Қалың жаңбырдың астында қалып, қалың шашты тарам – тарам
тарқатылған сұлудай сүмбі талды сол өзенді алыстан көзге байқатпай
көлегейлеп жатыр. Өз ауылындағы сияқты емес, мұнда дүрілдеген машина –
тракторлар тынымсыз жүріп жатыр. Кеніш пен сабылған жұрт та тыным таппай
бұлар үлкен бір шаһарға келгендей әсерде болды.
Ізғұттының арманы – ұшқыш болу еді. Арманшыл көңіл көк жүзін шарлайды
егер осы арманым орындалып осы ауылдың үстінен ұшып бара жатсам саған хат
жазып тастап кетуші едім деп армандаған екен.
Мұғалімі Әсияның сөзі: Ізғұтты тентек емес бірақ өзіне тиіскендерді
оңдыртпайтын, қолы ауыр жақсы оқиды, тәрбиелі сыныпта алғыр шығар биігі
көп бала.
Ізғұтты Айтықов 1942 жылы қыркүйекте алған жарасынан 4 ай әскери
ауруханада жатып,емделіп шығады.
1943жылы қаңтарында Сталинград қаласына жетті.ол қызмет еткен 42 ерекше
атқыштар бригадасы ішкі жаққа қайта жасақталуға жіберілген. Оны Дон
майданының 21 армия құрамына кіретін К.Е.Ворашилов атындағы 51 гвардиялық
атқыштар жіберілді.Ал, дивизия сындағылар Ізғұттыны 158 атқыштар полкіне
бөлді. Ізғұтты Айтықов милиметрлі минаметшілар батальонының бірінші
ротасына көздеуші болып жіберілді. Сталинград түбіндегі ауыр шайқастардан
кейін армияға қысқа мерзімдік демалыс берілді.Жеке құрамының арасындағы
саяси - тәрбие жұмысы туралы айта келіп командирдің орынбасары Морозов;
Біздің арамызда Айтықов деген жауынгер қазақ бар, ол жөнінде талай
естігем.Курск ішіндегі зор шайқас келе жатты.1942 жылы 23 мамырдың таңы.
Ізғұттының өтініші 158-ші атқыштар полкінің партия ұйымына өтініш.
Мені Бүкілодақтық Коммунистік партиясы қатарына қабылдауларыңызды өтінем.
Бүкілодақтық Коммунистік жарғысымен таныстым. Ұлы отан соғысына қатыса
жүріп, өзімнің бойымдағы күш жігерімді Герман басқыншыларын талқандауға
жұмсаймын. Ал, қажет болған жағдайда Ленин партиясының ісі үшін жанымды да
қиямын. Гитлершілер майданының басқа жерлерінен тың күштерді әкеліп
Курскнің теріскейіне шабуылды күшейте түсті.
Бір кезде тап жандарынан снаряд жарылды. Қалың топырақ басқан Ізғұтты
орнынан әрең көтерілгенде естіген алғашқы сөзі Талисман деген жолдарының
бір – біріне айтқан хабары еді. Осы соғыста 158 атқыштар полкі 1
баталеонының комсомол жетекшісі қаза тауып, Ізғұтты тағайындалды. Беларусь
майданындағы шабуыл 1944 жылы 20 маусымына белгіленген бірақ жоғарғы ставка
ұлы отан соғысы басталғаннан үш жыл таматын 22 маусымда бастауға шешім
қабылданды. Осында Ізғұтты бірінші взвод алда келді. 23 маусым күні
таңертең Белоруссия майданы кеңестік әскерлер шабуылға шықты. Айтықовтың
бір марапаттау қағазында былай деп жазылған: Айтықов жолдас екі қатарлы жау
шебін бұзғанда екі ретте бірінші болып жау бекінісіне кірді. Бұл ұрыста
Айтықов ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz