Алкандар және циклопарафиндер

Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Алкандар және циклопарафиндер
2.1.1. Атауы және изомериясы
2.1.2. Физикалық қасиеттері
2.1.3. Химиялық қасиеттері
2.2. Циклопарафиндер
2.2.1. Қасиеттері
2.3. Қанықпаған көмірсутектер
2.3.1. Алу жолдары.
2.3.2. Химиялық қасиеттері.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Көмірсутектер молекулалары көміртек пен сутек атомдарынан тұратын органикалық қосылыстар. Құрамына байланысты көмірсутектер ациклды, алициклды және ароматты қосылыстарға бөлінеді. Химиялық қасиеттері мен құрылысы ұқсас, ал молекулалар құрамы бойынша айырмашылығы бір не бірнеше CH2 тобы болатын қосылыстарды гомологтар деп атайды, олар гомологтық қатар түзеді.
Мысалы, қаныққан көмірсутектердің гомологтық қатары. Бұл қатардың бірінші мүшесі – метан, одан соңғылары – бір-бірінен айырмашылығы CH2 тобы болатын гомологтық қатар мүшелері. Қалыпты жағдайда 1-ден 4-ке дейін көміртек атомдары бар қаныққан көмірсутектер – газдар, 5-тен 17-ге дейін сұйықтар, ал көміртек атомдарының саны 17-ден көптері – қатты заттар. Көмірсутектердің көбі түссіз. Оның негізгі табиғи қоры – мұнай. Мұнай құрамында 23 – 63%-ға дейін парафиндер, 29,72% шамасында нафтендер, 2 – 16%-ға дейін ароматты көмірсутектер болады. Төменгі алкандар (негізінен, метан) – метан, этан,пропан – табиғи газдар құрамында болады. Көмірсутектер, негізінен, мұнай айдау процесі кезінде алынады, сондай-ақ көміртек оксиді мен сутекті катализатор қатысында қыздырғанда қалыпты парафиндер мен тармақталған парафиндер қоспасы түзіледі. Қаныққан көмірсутектер жанар май, жағар май алу үшін шикізат ретінде қолданылады. Кокстік химия өндірісінде алынатын ароматты көмірсутектер дәрі-дәрмек, хош иісті заттар алуда, ал қанықпаған көмірсутектер спирт, ацетон, жасанды каучук алуда пайдаланылады

1. О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0
2. Жоғарыға көтеріліңіз↑ Қазақстанның мұнай энциклопедиясы. 2 томдық - Алматы: "Мұнайшы" Қоғамдық қоры, 2005. ISBN 9965-9765-1-1
3. Химия: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық. Өңделген, толықтырылған 2-бас. / Н. Нұрахметов, К. Сарманова, К. Жексембина, т.б. - Алматы: "Мектеп" баспасы, 2009. — 208 бет: суретті. ISBN 9965-36-702-7

Пән: Химия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе:

Көмірсутектер - молекулалары көміртек пен сутек атомдарынан тұратын органикалық қосылыстар.
Құрамына байланысты көмірсутектер ациклды, алициклды және ароматты қосылыстарға бөлінеді. Химиялық қасиеттері мен құрылысы ұқсас, ал молекулалар құрамы бойынша айырмашылығы бір не бірнеше CH2 тобы болатын қосылыстарды гомологтар деп атайды, олар гомологтық қатар түзеді. Мысалы, қаныққан көмірсутектердің гомологтық қатары. Бұл қатардың бірінші мүшесі - метан, одан соңғылары - бір-бірінен айырмашылығы CH2 тобы болатын гомологтық қатар мүшелері. Қалыпты жағдайда 1-ден 4-ке дейін көміртек атомдары бар қаныққан көмірсутектер - газдар, 5-тен 17-ге дейін сұйықтар, ал көміртек атомдарының саны 17-ден көптері - қатты заттар. Көмірсутектердің көбі түссіз. Оның негізгі табиғи қоры - мұнай. Мұнай құрамында 23 - 63%-ға дейін парафиндер, 29,72% шамасында нафтендер, 2 - 16%-ға дейін ароматты көмірсутектер болады. Төменгі алкандар (негізінен, метан) - метан, этан,пропан - табиғи газдар құрамында болады. Көмірсутектер, негізінен, мұнай айдау процесі кезінде алынады, сондай-ақ көміртек оксиді мен сутекті катализатор қатысында қыздырғанда қалыпты парафиндер мен тармақталған парафиндер қоспасы түзіледі. Қаныққан көмірсутектер жанар май, жағар май алу үшін шикізат ретінде қолданылады. Кокстік химия өндірісінде алынатын ароматты көмірсутектер дәрі-дәрмек, хош иісті заттар алуда, ал қанықпаған көмірсутектер спирт, ацетон, жасанды каучук алуда пайдаланылады

ІІ. Негізгі бөлім:
2.1. Алкандар және циклопарафиндер
Көмірсутектер деген атаудан - ақ бұл заттардың көміртек пен сутектен тұратынын аңғаруға болады. Ал қаныққан деген сөз - көміртек атомдарының сутекке барынша қаныққандығын, яғни басқа атомдарды қосып алуға қабілетсіздігін көрсетеді. Көміртек атомдары өзара жай байланыс арқылы байланысады. Халықаралық атаулар жүйесі бойынша оларды алкандар деп атайды.
Алкандардың гомолог қатарының алғашқы екі өкілі - метан және этанды өткен сыныптан білесіңдер. Келесі өкілдерін де метаннан алуға болады. Ол үшін алдымен моногалоген туындысын алады.
2.1.1. Атауы және изомериясы
Метан гомологтарының атаулары бір-біріне ұқсаса. Алғашқы үш гомологы кездейсоқ: этан, пропан, бутан деп аталған. Оны тривиальді атаулардеп санайды. Ал бесінші мүшесінен бастап құрамындағы көміртек санының грекше аудармасына - ан жұрнағы жалғану арқылы аталады. Мысалы: пентан С5Н12 - пента-бес, гексан С6Н14 гекса - алты деген мағынаны білдіреді.

Атауы
Формуласы
Атауы
Формуласы
Метан
Этан
Пропан
Бутан
Пентан
Гексан
Гептан
Октан
Нонан
Декан
СН4
С2Н6
С3Н8
С4Н10
С6Н14
С5Н12
С7Н16
С8Н18
С9Н20
С10Н22
Метил
Этил
Пропил
Бутил
Амил
Гексил
Гептил
Октил
Нонил
Децил
СН3 -
С2Н5 -
С3Н7 -
С4Н9 -
С5Н11 -
С6Н13 -
С7Н15 -
С8Н17 -
С9Н19 -
С10Н21 -

2.1.2. Физикалық қасиеттері
Алкандардың молекулалық массаларының өсуіне қарай олардың қайнау,балқу температуралары да артады. Алғашқы төрт зат С1 - С4 кәдімгі жағдайда - газдар, келесі 11 көмірсутек С5 - С15 - сұйық заттар, ал С16Н34-тен бастап - қатты заттар. Қаныққан көмірсутектер суда ерімейді, органикалық еріткіштерде ериді.

2.1.3. Химиялық қасиеттері
Метан мысалында алкандардың химиялық қасиеттерімен бұрын танысқан едіңдер. Алкандар молекулаларындағы атомдар арасында берік байланыстар болғандықтан, оларға кеңістікте көбірек полюстенген С - Н байланысын үзу мүмкіндігін беретін орынбасу реакциялары тән.
1.Орынбасу реакциялары. Алкандардың орынбасу реакциясы - тізбекті радикалды реакцияның классикалық мысалы.
СН4 + Сl2-- CH3Cl+ HCl
2.Жануы. Алкандар жанған кезде көп мөлшерде жылу бөлініп,көмірқышқыл газы және су түзіледі. Мысалы,үйдегі газ плитасында пропанның жануы:
С3Н8+ 5О2-- 3СО2+4Н2О+ Q
3.Сумен әрекеттесуі. Метанды су буымен никель өршіткісі үстінен 800 - 850 градуста өткізгенде,көміртек оксиді мен сутек түзіледі.
4. Айырылу реакциясы. Алкандар ауа қатыстырмай қатты қыздырғанда айырылады.

2.2. Циклопарафиндер
Ашық тізбекті қаныққан көмірсутектерден басқа тұйық тізбекті қаныққан көмірсутектерде болады. Оларды циклопарафиндердеп атайды. Жалпы формуласы: СnН2n.
Бес,алты көміртек атомдары бар циклопарафиндерді А.М. Бутлеровтың шәкірті, Москва университетінің алғаш рет мұнайдан тапқан. Сондықтан нафтендер(грек.naphtha-мұнай) деп те атайды.
2.2.1. Қасиеттері
Циклоалкандар алкандарға ұқсас қасиеттер көрсетеді.
1.Жанады:
СН2+9О2--6СО2+6Н2О +Q
2.Орынбасу реакцияларына қатысады. Циклоалкандар салғырт қосылыстар болғанымен, белгілі жағдайда орынбасу реакциясына түседі.
3.Қосылу реакциясы.
Көміртек тізбегінің құрылысына қарай ашық, тұйық, ароматтық органикалық қосылыстарға жіктеледі.
Ашық тізбекті - тұйықталмаған тізбекті. Ашық тізбекті көмірсутектердің көптүрлі екенін С және Н атомдарының сандық құрамымен ғана емес, сонымен қатар түзу және тармақты тізбекті, көміртегі атомдарының арасындағы бір (алкан), екі (алкен, алкадиен), үш (алкин) байланыстар арқылы түсіндіріледі.
Тұйық тізбекті қосылыстарда көміртек атомдары цикл түзеді. Бұл қосылыстарда да бір, екі, үш байланыстар болуы мүмкін.
Аромат көмірсутектерге құрамында бензол сақинасы бар заттар жатады. Шар - стерженді моделдерді демонстрациялау қажет.

2.3. ҚАНЫҚПАҒАН КӨМІРСУТЕКТЕР (АЛКЕНДЕР)
Этилен көмірсутектері (алкендер не олефиндер) - бір қос байланысы бар, яғни қатар тұрған көміртек атомдары арасында екі валенттілік болатын заттар, олардың жалпы формуласы СnH2n , алғашқы көмірсутек этилен С2Н4, СН2=СН2.

2.3.1. Алу жолдары.
1. Олефиндер мұнайда кездеседі, таза күйінде мұнайдан С6Н12-ден С13Н26 - ға дейінгі олефиндер бөлініп алынған.
2. Алкандарды дегидрогендеу арқылы, Сr2О3 катализатор болады.
3.Спирттерді дегидратациялап, катализатор - (Н2SO4, H3РO4 концентрлі, Р2O5, олар суды алады).
Зайцев ережесіне сәйкес жүреді: сутегі сутегісі аз көміртегі атомынан алынады.
4. Галогентуындылардангалогендерді не галогенсутектерді алу ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.