Қызанақ дақылын өсіру технологиясы. Көкөніс дақылдарына зиян келтіретін бунақденелілердің таралуы, биологиясы,зияндылығы

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
1.Негізгі бөлім
1.1.Қызанақ дақылын өсіру технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3.5
1.2.Көкөніс дақылдарына зиян келтіретін бунақденелілердің таралуы, биологиясы,зияндылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5.9
1.3.Көкөніс дақылдарына зиян келтіретін бунақденелілерге қарсы қолданылатын кешенді қорғау шаралар жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10.13
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15

Көкөністер мынадай негізгі топтарға бөлінеді:
• тамыржемістілер — тарна, сәбіз, асханалық қызылша, ақжелкен түйнегі, ботташық, шалқан, тұрып, шомыр, балдыркөк түйнегі;
• жапырақтылар (тамаққа жапырағы мен жуан сағағын пайдаланады) — қырыққабат, салат, саумал, аскөк, жапырақты және сағақты балдыркөк, жапырақты ақжелкен, рауғаш, қымыздық;
• жемістілер (тамаққа жас түйнегі мен піскен жемісі жарамды) — қызанақтар, баклажандар, тәтті және ащы бұрыштар, қияр, қарбыз, қауын, асқабақ, кәді, самсар, гүлді қырыққабат, бұршақ, лобия, атбас бұршақ, қант жүгерісі;
• баданалылар (тамаққа басы мен жапырағы пайдаланылады) — шалқан пияз, сарымсақ, порей, батун пияздары, шнитт пиязы;
• дәмдік-татымдық көкөністер — биден, кориандр, кресс-салат, зере, жалбыз, майорон қияр шөбі, эстрагон.
Көкөністер — бағалы тағам. Олардың тағамдық мәні - құрамында өте сіңімді заттардың, ішінара көмір сулардың болуына байланысты. Көкөністерде адам ағзасына қажетті витаминдер мен минералды тұздар, сондай-ақ белоктар, әр түрлі органикалық қышқылдар, эфир майлары мол. Мысалы, картоп — крахмалға, ал қызылша — қантқа бай; қырыққабатта С витамині, ал сәбізде — ағзада А витамині түзілетін — каротин (А провитамині көп); рауғашта органикалық қышқылдар басым; көк бұршақ белоктарға, аскөк — хош иісті заттарға бай. Сондықтан да тамақ құрамына көкөністерді неғұрлым көп енгізіп, оларды пісірмей де, сондай-ақ әр түрлі тағамдарды дайындаған кезде де пайдалану керек. Еттен, балықтан және басқа азықтардан дайындаған тағамдарға көкөністерді қосса тағам жақсы қорытылып, олардың жақсы сіңірілуіне жәрдемдеседі. Көкөністер ас қорытудың бүкіл процесін реттеп отырушы болып табылады. Олардың ем-дәм тамағын дайындаудағы рөлі де зор. Көкөністердің жұғымдылығын сақтау үшін оларды дұрыс өңдеп, содан кейін барып әзірлеу керек. Көкөністердің сырты микробтармен, оның ішінде ішектің жұқпалы ауруын қоздырушы микробтармен, гельминттердің жұмыртқаларымен ластануы мүмкін, сондықтан пайдаланбастан бұрын суық сумен мұқият жуу қажет. Тамыржемістер мен картопты тазалап жуып, қабықтарын жұқалап аршиды, шіріген, бүлінген жерлерін алып тастайды. Көкөністерде витаминдер мен минералды тұздар тікелей қабықтың астында болатындықтан, олардың қабығын жұқалап аршиды. Тазартылған көкөністерді неғұрлым ірілеу тураса, ондағы витаминдері солғұрлым азырақ жойылады; картоптың кішігірім түйнектерін бөлмей тұтас пісірген жөн. Тазартылған көкөністерді су ішінде қалдыруға болмайды, өйткені олардың бойындағы нәрлі заттары жойылып, дәмі бұзылады. Тазаланған көкөністерді 3 сағаттан артық (12° С-тан аспайтын температурада) сақтауға болмайды. Жас қиярды, тұрыпты, сәбізді қабығын аршымай пайдаланады.

1. “Өсімдік қорғау” Н.Ашықбаев, Б.Дүйсембеков,А.Ағыбаев. Р.Карбозова. Астана “Фолиант” баспасы,2011ж
2. Google.kz
3. “Энтомология” Ә.Т.Тілменбаев . Алматы,Қайнар баспасы,1994ж.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
1.Негізгі бөлім
1.1.Қызанақ дақылын өсіру технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-5
1.2.Көкөніс дақылдарына зиян келтіретін бунақденелілердің таралуы, биологиясы,зияндылығы ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5-9
1.3.Көкөніс дақылдарына зиян келтіретін бунақденелілерге қарсы қолданылатын кешенді қорғау шаралар жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 10-13
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15

Кіріспе
Көкөністер мынадай негізгі топтарға бөлінеді:
* тамыржемістілер -- тарна, сәбіз, асханалық қызылша, ақжелкен түйнегі, ботташық, шалқан, тұрып, шомыр, балдыркөк түйнегі;
* жапырақтылар (тамаққа жапырағы мен жуан сағағын пайдаланады) -- қырыққабат, салат, саумал, аскөк, жапырақты және сағақты балдыркөк, жапырақты ақжелкен, рауғаш, қымыздық;
* жемістілер (тамаққа жас түйнегі мен піскен жемісі жарамды) -- қызанақтар, баклажандар, тәтті және ащы бұрыштар, қияр, қарбыз, қауын, асқабақ, кәді, самсар, гүлді қырыққабат, бұршақ, лобия, атбас бұршақ, қант жүгерісі;
* баданалылар (тамаққа басы мен жапырағы пайдаланылады) -- шалқан пияз, сарымсақ, порей, батун пияздары, шнитт пиязы;
* дәмдік-татымдық көкөністер -- биден, кориандр, кресс-салат, зере, жалбыз, майорон қияр шөбі, эстрагон.
Көкөністер -- бағалы тағам. Олардың тағамдық мәні - құрамында өте сіңімді заттардың, ішінара көмір сулардың болуына байланысты. Көкөністерде адам ағзасына қажетті витаминдер мен минералды тұздар, сондай-ақ белоктар, әр түрлі органикалық қышқылдар, эфир майлары мол. Мысалы, картоп -- крахмалға, ал қызылша -- қантқа бай; қырыққабатта С витамині, ал сәбізде -- ағзада А витамині түзілетін -- каротин (А провитамині көп); рауғашта органикалық қышқылдар басым; көк бұршақ белоктарға, аскөк -- хош иісті заттарға бай. Сондықтан да тамақ құрамына көкөністерді неғұрлым көп енгізіп, оларды пісірмей де, сондай-ақ әр түрлі тағамдарды дайындаған кезде де пайдалану керек. Еттен, балықтан және басқа азықтардан дайындаған тағамдарға көкөністерді қосса тағам жақсы қорытылып, олардың жақсы сіңірілуіне жәрдемдеседі. Көкөністер ас қорытудың бүкіл процесін реттеп отырушы болып табылады. Олардың ем-дәм тамағын дайындаудағы рөлі де зор. Көкөністердің жұғымдылығын сақтау үшін оларды дұрыс өңдеп, содан кейін барып әзірлеу керек. Көкөністердің сырты микробтармен, оның ішінде ішектің жұқпалы ауруын қоздырушы микробтармен, гельминттердің жұмыртқаларымен ластануы мүмкін, сондықтан пайдаланбастан бұрын суық сумен мұқият жуу қажет. Тамыржемістер мен картопты тазалап жуып, қабықтарын жұқалап аршиды, шіріген, бүлінген жерлерін алып тастайды. Көкөністерде витаминдер мен минералды тұздар тікелей қабықтың астында болатындықтан, олардың қабығын жұқалап аршиды. Тазартылған көкөністерді неғұрлым ірілеу тураса, ондағы витаминдері солғұрлым азырақ жойылады; картоптың кішігірім түйнектерін бөлмей тұтас пісірген жөн. Тазартылған көкөністерді су ішінде қалдыруға болмайды, өйткені олардың бойындағы нәрлі заттары жойылып, дәмі бұзылады. Тазаланған көкөністерді 3 сағаттан артық (12° С-тан аспайтын температурада) сақтауға болмайды. Жас қиярды, тұрыпты, сәбізді қабығын аршымай пайдаланады.
Қызанақ дақылының өсіру технологиясы
Егістіктегі орыны. қызанақ дақылы құнарлы борпылдақ құмдауыт, саздақ қара топырақтарда жақсы өсіп-өнеді. Ауыр топырақтарда тамыр жүйелері бәсең өседі және қоректік тыңайтқыштар мен ылғалды сіңіретін өнімдерінің кешігіп пісіп, жетілуіне, өнімділігінің төмендеуіне көп әсерін тигізеді. Алайда ауа-райы қолайсыз елді мекендерде қызанақты жылыжайда егеді. Қияр дақылын Оңтүстік еңістерде орналастыру және салқын желдерден сақтандыру қажет. Оңтүстік еңістер ерте көктемде жылынып, тұқымдарының тез көктеуіне , өнімдерінің кешікпеуіне үлкен әсер тигізеді. Топырақтың қышқылдығына бейтарап болуы аналық гүлдерінің қалыптасуын көбейтеді, мұндай жағдайда өнімдері жоғары сапалы болады. Алғы дақылдар. Ең жақсы алғы дақылдар- ерте өнімдері жиналып келесі дақылдар үшін орынын босататын дақылдар: ерте пісетін аққауданды орамжапырақ, гүлді орамжапырақ, ерте пісетін қызанақ, жасыл жапырақтылар- салаттар, шпинат, ерте пісетін картоп, көкөністік бұршақтар. Осы дақылдар өсірілген топырақтардың қышқылдылығы жоғары болып жатса, күзден топырақты өңдеуде аздап мөлшерлер әк енгізген дұрыс болады. Онша жақсы емес алқа дақылдар - өнімдері кеш жиналатын дақылдар тамыр жемістік көкөністер, кеш пісетін орамжапырақтар, себебі өнімдеры кеш жиналып, топырақты ерте дайындау,а мүмкіндік болмайды, екіншіден арамшөпптермен ластанған қызанақты орналастыруға болмайтын алғы дақылдар - асқабақ тұқымдастардың барлығы, себебі асқабақ тұқымдастарының өздеріне тән зиянкесерімен аурулары қиярды зақымдайды. қызанақты өз орнына 2-3 жылға дейін егуге болмайды, себебі өзіне тән таңдамалы қоректік тыңайтқыштарды және негізгі элементтерді өнімдерімен алып шығып, топырақтың құнарлылығын төмендетеді. Қызанақ өсірілген топырақ көкөніс дақылдарының барлығына өте жақсы алғы дақыл болып саналады. Топырақтарды дайындау. Қызанақтан жоғарғы сапалы өнім алудың өзі топырақты ерте және анағұрлым дұрыс өңдеп дайындауға байланысты болады. Өнімдері ерте жиналған дақылдардың және басқалайда арамшөп қалдықтарын жинап, арнайы жасайтын орындарға жеткізу немесе топырақтарды, өңдеуіштерді 5-8 см тереңдікте жіберіп, өсімдік қалдықтарын сақтап, туратып жою қажет. Осыдан екі жұма өткенде арамшөптер өсе бастағанда екінші рет 12-14 см тереңдікте өңдеуіштерді жібереді. Келесі күзгі сабанмен топырақты аударуға дейін гектарына 80-100 тн көң және 3-3,5 ц суперфосфат тыңайтқыштарын енгізу керек. Осыдан кейін 22-25 см тереңдікке сүдігер жібереді немесе күрекпен топырақтты аударып топырақтың бетін тегістемейді. Осылай қалдырса, қысқы қар суының сіңіп және қыстың қатты суық аязына аурулардың споралары, зиянкестердің қуыршақтары және бір мжаздық, көп жаздық арамшөптердің тұқымдары төзе алмай үсіп кетеді. Ерте көктемде топырақтың дегдіп кебе бастағанына қарамай күзгі жыртылған торпырақты екі рет тырмалайды,біріншісі ылғалды буландырып, ұшырып алмауға, екіншісі, салқынға төзімді арамшөптердің жас өскіндердін жоюға қажет. Осы екінші ретте жүргізілетін топырақ өңдеуіш екі бағытта перпендикулярлы немесе қиғғаш жүргізілсе, ұсынылған әдістің тиімділігі артады. Бірінші топырақ өңдеуішті жібергенде гектарына 1-1,5 ц азотты тыңайтқышты енгізу қажет. Осы мезгілде топырақ өңделіп жақанда тұқымдарды егуге дайындау міндетті түрде жүргізілуі тиіс. Тұқымдардың өсу күштілігі өнімділігін арттыруға аурулары мен зиянкестерден тазартуға және жемістерінің ерте пісіп-жетілуі тездетуге қажет. Көкөніс дақылдарына зиян келтіретін бунақденелілердің таралуы, биологиясы,зияндылығы. Ызылдақ қоңыздар (Carabidae) - ет қоректі қоңыздар тұқымдастары. Дене ұзындығы 1,2-90 мм. Денесі сопақшалау, мұрттары жіп тәрізді ұзын, аяқтары ұзын, жүгіруге бейімделген. Үстіңгі қанаттары бір-бірімен жалғасқан, қанаттары жақсы жетілмеген. Түсі қара, қоңыр, жылтыр, кейде әртүсті(1-сурет). Көпшілік түрлерінің жаман иіс шығаратын аналь тесігі жақсы жетілген. Әлемде 25 мың түрі белгілі, оның 2300-дейі ТМД аймағында таралаған. Көпшілік түрі топырақпен топырақ бетін мекендейді, жыртқыштар, топырақ омыртқасыздармен қоректенеді. Нағыз ызылдауық қоңыздар көптеген жәндіктер мен ұлуларды құртады. Кейбір түрлері, (Zabrus tenebrioides) бидайға, басқа өсімдіктерге кауіпті. Кейбір қоңыз дернәсілдері басқа қоңыз қауыршақтарының эктопаразиттері. Қоңыздар сыртқы өзгерістерге өте сезімтал, сондықтан олар табиғи биоиндикатор болып есептеледі. 19 түрі КСРО Қызыл кітабына енгізілген.
Бұзаубас (Gryllotalpіdae) - түзу қанаттылар отрядына жататын зиянды жәндіктер. Қазақстанда 2 түрі кездеседі. Кәдімгі Бұзаубас (Gryllotalpa gryllotalpa) және біртікенекті Бұзаубас (unіspіna). Бұзаубастар дымқыл топырақты, ойпаңды жерлерде тіршілік етеді, алдыңғы қанаттары артқыларына қарағанда едәуір қысқа(2-сурет). Жаздың жылы кездерінде індерін топырақтың үстіңгі қабатына таяу, ал қыста 1 м тереңдікке дейін қазады. Даму циклі бір жылдан аса уақытқа созылады. Жұмыртқаларын тереңдігі 10 - 20 см қазылған інге салады. Эмбрионалдық дамуы 10 - 15 күн. Олар көбінесе картоп, көкөніс және бақша дақылдарын зақымдайды. Бұзаубасты жою үшін жүгері, қара бидай, арпа, сұлы дәндерінің уландырылған еліктіргіштерін топыраққа араластырады. Сүдігер терең жыртылып, отамалы дақылдардың қатар аралығы өңделеді. Күздің бас кезінде Бұзаубастар қыста мекендейтін телімге тереңд. 70 см ұстағыш ор (70x70 см) қазылып, көңмен толтырылады. Температура 0°С-қа төмендеген кезде көңді шығарып, жиналған Бұзаубастарды жояды. Жердің астында тіршілік етеді.Орта жастағы дернәсілдері және ересек жәндіктері жердің астында 1м дейінгі тереңдікте тіршілік етеді.Өмір сүру циклі бәр жылдан көп уақытта созылады.Мамырдың аяғында маусым айында ұрғашылары 10-20см тереңдікте,арнаулы ұяларға 150-300 данадан жұмыртқа салады. Бұзаубастар алдыңғы аяқтарының көмегімен топырақтың үстіңгі қабатында жолдар салады,50-ден аса өсімдіктердің тамырын,сабақтарының жер асты бөлігін,өскіндерін және тұқымдарын жеп зиян келтіреді.Олар ылғалды,суармалы жерлерді,негізінен көкөніс алқаптарын мекендейді. Жылы жайларда темекінің,көкөністердің және т.б. өсімдіктердің көшеттеріне өте көп зиян тигізеді. Көп тараған түрлері - кәдімгі (Gryllotalpa gryllotalpaL.) және бір тікенекті(Gryllotalpa unispina Sauss.) бұзаубастар.

2-сурет. Ызылдақ қоңыз- Gryllotalpіdae
Түн көбелектері, қоңыр көбелектер (Noctuіdae) - қабыршаққанаттылар отрядының бір тұқымдасы. Жер шарында кең тараған, 15 тұқымдас тармағына жататын 25 мыңнан астам түрі белгілі. Қазақстанда шөлді аймақтардан басқа барлық жерлерде тараған 250-ден астам түрі бар. Қанатының жазылғандағы ұзындығы 25 - 40 мм аралығында (Бразилияда тіршілік ететін ең үлкені - Thysanіa agrіppіna, оның қанатының ұзындығы 300 мм-ге жуық), денелерін түк басқан, түсі сұрғылт немесе қоңырлау. Алдыңғы қанаттары ұзынша, үшбұрышты, сұр не қоңыр, кейде ашық немесе металл түсті болады. Қанатының үстінде 3 дөңгелек тәрізді таңбалары және бірнеше иректелген көлденең жолақтары бар. Артқы қанаттары алдыңғыларына қарағанда ақшыл келеді. Түн көбелектері атына сай түнде не алакөлеңкеде ұшады. Жұмыртқаларын өсімдікке, өсімдік қалдықтарына немесе топырақ арасына салады. Жұлдызқұрттарының денесі түксіз, тықыр. Құрттары қызғылт қоңыр, қоңыр түсті болады, топырақ арасында жатады. Қуыршақтары (барлық түрлерінің 1 3-і) сирек жұлдызқұрттар, жұмыртқалары қыстайды, кейбір түрлерінің қыстап шығатыны анықталмаған. Түн көбелектері - ауыл шаруашылық мен орман ағаштарының, бақша дақылдарының қауіпті зиянкестері. Жұлдызқұрттары өскіндермен, жапырақтармен және жемістермен қоректенеді. Т. к-мен күрес жолдары: егістіктерге агротех. шаралар: тұқымды себер алдында өңдеу; инсектицидтермен бүрку; биол. әдісті, яғни көбелектердің кейбір түрлеріне қарсы пайдалы жәндіктерді (трихограмма, бракондар) қолдану. Т. к-нің 2 түрі: өкшелі сұр көбелек және тораңғы көбелек - өте сирек кездесетін түрлер ретінде Қазақстанның "Қызыл кітабына" енгізілген. Екі жұп қанаттары болады, олардың беттерін ұлпа қабыршақ басып жатады (отрядтың аты осыған байланысты қойылған). Бұл қабыршақтар көбелектің қанаттарын алуан түске құбылтып тұрады. Қабыршақтарының құрылысы, ондағы пигмент түсі әрбір түр, жүйеленімдік топта әр түрлі болады. Қанаттары бір-бірімен ілмек арқылы жалғасады. Қанатының түсі арқылы күндіз ұшатын көбелектер өз түріне жататын көбелектерді ажыратады, сондай-ақ қанатының түсі мен оның бетіндегі өрнегінің қорғаныштық та маңызы бар. Қабыршақ қанаттылырдың денесінің ұзындығы 3 - 8 мм-ден 200 - 300 мм-ге дейін ең ірісі - Оң түстік Америкалық қоңыр көбелек (жайған қанатының ұзындығы 30 см-дей), Еуропа көбелектерінен - емен көбелегінің қанаты 12 - 15 см. Аузы гүлдің шырынын соруға бейімделген, ұзын тұмсыққа айналған. Тыныштық күйде ол шиыршықталып оралып жатады. Кейбір түрлерінде мұндай тұмсық жетілмеген. Денесі бас, кеуде және құрсақ бөлімдерінен тұрады. Басында бір жұп фасетті көздері, көзшелері және иіс, дәм сезу қызметін атқаратын мұртшалары орналасқан. Бұлардың көру органы жақсы жетілген. Дәм сезу органдары тек аузында емес, кейде аяғында да болады. Кеудесінде үш жұп аяқтары және екі жұп қанаттары бар. Құрсағында 2 - 5 қос жалған аяқтары болады. Қабыршақ қанаттылыр түрленіп дамиды, яғни жұмыртқадан дернәсіл сатысына өтіп, одан қуыршаққа, қуыршақтан ересек түрге айналады. Қабыршақ қанаттылырдың дернәсілі - жұлдызқұрт. Қабыршақ қанаттылырға ғана тән ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.