Будда діні

Мазмұны

1 Кіріспе

2 Негізгі бөлім
• Будда діні.Пайда болуы.
• Уағыздары мен культы
• Будда дінінің ағымдары

3 Қорытынды бөлім
• Будда дінінің құдіреттілігі
• Таралуы

Будда діні-б.з.б 6 ғасырда Будда негізін қалаған философиялық және діни наным.Үндістанның бүгінгі Бихар штатында пайда болған.Будда діні кезінде Оңтүстік Үндістан жеріндегі Шри Ланкадан бастап солтүстікте Сібірге,батыста Еділ өзені бойына дейін тараған.Б.д. басқа ілім танымдарды бойыңа оңай сіңірді және оның негізгі қағидасы жан иесіне жамандық жасамау болғандықтан,жер жүзіне соғыссыз тарады.Қазіргі кезде дүние жүзі бойынша Б.д 1млрд-қа жуық адам ұстанады.Б.д фәни өмірдің азаптары-ауру,кәрілік,өлімнен құтылу жолын іздейді.
Буддизм бойынша, өмірдің азаптары жайындағы қасиетті шындық мынадай: өмірге келу – азап, қартаю – азап, жүрегің қаламайтын адаммен қосылу – азап, жақсы көрген адамыңнан айырылысу- азап, көздеген мақсатқа жете алмау – азап. Ал аталған осы азаптардан құтылудың басты жолы – сегіз салалы қасиетті өмір жолын таңдап алу. Будда ілімі адам бойындағы ізгілік, адамгершілік қасиеттерді одан әрі дамытуды насихаттайды. Будда дін жолына шын берілген адамдарды төрт қағиданы мүлтіксіз орындауға шақырды. Олар: зұлымдықты алдын алу, зұлымдық пен қатыгездікке жол бермеу, ізгілік пен қайырымдылыққа жол ашу, адамгершілік қасиеттерді батыл қолдау. Будда ілімі үнді халқының сүйіспеншілігіне бөленіп, кең қолдау тапты. Адамзат дүниесіне, адамға және оның жасампаздық іс - әрекеттеріне құрметпен қарап, зорлық – зомбылық пен қатыгездікетерден бас тартуға шақырып, адамгершілік пен ізгілік принциптерін алға тартқан бұл дін Үндістан мен Қытайда, Тибет пен Жапонияда, Непал мен Тайландта, Чейлон мен Вьетнамда, Моңғолия мен Комбоджада кеңінен тарап, миллиондаған халықтың құрметіне бөленеді.
Будда діні ең көне дүниежүзілік дін. Оның қалыптасқан кезі б.э.д. VI ғасыр мен б.э. VIII ғасыр аралығы. Осындай ұзақ уақытты әрине будда діні бір қалпында қалған жоқ. Әртүрлі ортаның экономикалық және рухани ерекшелігімен байланысты будда діні көптеген өзгерістерге ұшырап отырды.
Үнді елінің ертедегі діні тотемизмнен, табиғаттағы заттарды “киелі” деп қарайтын және ата – баба дін жораларынан басталады. Үнділердің діни жинағы веда кітабы. Ол кітап құрастырылған заманда (б.э.д. X-V ғ.) үнділер күнге (сурия) сиынатын. Аспанды (веруна), отты (агни), күннің күркіреуін (индра) құдай деп білетін.
Қоғам тапқа бөлінбеген, мемлекет әлі шықпаған кездегі табиғатқа сиыну және ата – баба жоралары таптық қоғам мен мемлекет құрылған кезде жаңа діни нанымдармен алмасады. Бұл нанымдардың мақсаты таптық қоғамдық құрылысты негіздеу еді. Ертедегі табиғат түріндегі құдайлар біртіндеп мемлекеттік құдайға айналады. Орталықтанған ірі мемлекеттің құрылуына байланысты бір құдайға табыну түсінігі пайда болды. Жердегі біртұтас патшаға көкте де біртұтас құдай болуы тиіс. Сол бір құдайды дүниені де, адамды да жаратқан Брахма деп атады. Ал құдайға жырмен мақтау айтқан, оларды мадақтаған адамдарды брахман деп атады. Бұл кезде Үнді елінде 4 варнаға бөліну кездесетін. Ең жоғарғы варнаға брахмандар (абыздар) жататын. Бұлардан кейін кшатрийлер (әскери қолбасшылар) содан кейін вайшие (егін шаруашылығымен айналысатындар) ең төменгі варна шудра деп аталатын. Бұлардан басқа ешбір варнаға енбейтін де адамдар тобы болды.
“Қасиетті” салттарды орындауға, діни білім беруге тек брахмандар қолбасының адамдарына ғана рұқсат етілді. Каста ішіндегілердің дәрежелері түрліше болды. Шәкірт пен оқытушы қолданатын арнаулы ережелері де болды. Әрбір шәкірт өте қатаң да ұзақ оқудан өтуге тиісті еді. Ол барлық “қасиетті” кітаптарды, дұғаларды, құрбандық шалуға брахмандықтың оқып үйренуге тиісті болды, тек осындай аса ұзақ оқудан кейін ғана ол абыздық правосын алатын.
Біртіндеп дәуірімізге дейінгі VII-VI ғасырларда қоғамдық қатынасатардың күрделенуі тап күресінің шиеленісуіне әкеліп соқты. Осы күрестің идеялогиялық бейнесінің бір түрі брахманизмді сынау болды.
Брахманизмді сынаушы ағымдардың бірі – будда діні пайда болды. Алғашқы рет будда діні Үнді елінің солтүстігінде пайда болды. Будда дінінің тууы және Ганг алқабында ірі мемлекеттерді пайда болуы қатар келді. Бұл кезде орталыққа бағыну принципі жеңген болатын. Осы жағдай будда дінінде

Пайдаланған әдебиеттер


1.ҰЛТТЫҚ ЭНЦИКЛОПЕДИЯ 2-том
2. Қазақтар: 9 томдық анықтамалар «Діндер тарихы мен теориясы»
3. Маркова “Культуралогия”