Эмоцияның пайда болуы, дамуы, сипаттамасы

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Эмоцияның пайда болуы, дамуы, сипаттамасы.

Жоспар.

1. Эмоция туралы түсінік, оның пайда болуы.

2. Эмоцияның физиологиялық негіздері мен психологиялық теориялары.

3. Эмоция және тұлға.

4. Эмоцияның дамуы мен адам өміріндегі ролі.

5. Эмоция мен сезімнің байланысы

Эмоция туралы түсінік, оның пайда болуы.

Біздің күнделікті өмірде кездесетініміз белгілі бір қатынасты туғызады. Кейбір обьект пен құбылыстар бізге ұнамды, ал кейбіреулері керісінше ұнамсыз, жағымсыз болады. Кейбіреулері қызығушылық пен таңырқаушылықты, ал басқалары немқұрайлықты туғызады. Түйсіну арқылы мәлімет алатын, заттардың ерекше қасиеттері де бізге, мысалы, түс, дәм, иіс немқұрайлы болмайды. Оларды түйсіне, сезіну арқылы біз ляззат немесе қанағаттанбаушылықты, кейде нақты түрде, кейде азғана әрең байқалатын күйде сеземіз. Бұл заттың қасиетіне біздің қатынасымызды бейнелейтін түйсік сипаты - түйсіктің сезімталдық түрі деп аталады.

Өзінің барлық ерекшеліктері мен қасиеттерінің жиынтығы бар өмірлік факттар бұдан да қиын қатынасты тудырады. Оларға деген қатынас мұндай қиын сезімталдық уайымдарда, қуанышта, қайғыда, мейрімділікте, ұнатпаушылықта, қорқуда көрсетіледі. Осы барлық мазасызданулар сезім немесе эмоцияны көрсетеді. (1. 392. )

Эмоция адамның күнделікті қажеттіліктерімен сыртқы ортаның ұнамды, ұнамсыз әсерінен туындайтын қарапайым, лезде пайда болатын көңіл- күй көрінісі. (5. 296. )

Адамның эмоциясының негізгі басты функциясы - оның эмоция көмегімен сөз тіркесін қолданбай, бір - бірінің жағдайын түсінетін және ортақ іс - әрекет пен әңгімеге көшуге болатын қабілет. (3. 436. )

Эмоция (латын тілінен аударғанда, яғни emoveo-қоздырамын, толқытамын дегенді білдіреді) - адамды не толқытса, соның адам үшін сыртқы және ішкі стимулдардың, ситуациялардың, оқиғалардың маңыздылығын бейнелейді. (5. 296. )

Эмоция соған бағытталған адам мен заттың қажеттілігін сипаттайды. Тоқырау процесінде эмоциялық сезіну мен жағдай оның қолайлы шекараларында өмірлік процесті ұстап қалу тәсілі түрінде биологиялық қалыпта бекітілген. Олардың организмге деген мағынасы кейбір факторлардың бұзушылық мінез - қылқын ескерту болып табылады. Осыған байланысты, эмоция адамның іс - әрекетін және организмнің функционалдық жағдайын реттейтін негізгі механизмдердің бірі болып табылады.

Алайда біз «сезім» және «эмоция» деген екі ұғымды пайдаланып отырғанымызға назар аудару керек. Бірақ бұл ұғымдар қаншалықты бір - бірімен тең? Олардың бірі екіншісінің туындысы болып келе ме?

Жағдай мынада, эмоция - бұл өте кең мағыналы ұғым, ал сезім - эмоцияның мазасызданудың бір түрін көрсетеді. Практикалық өмірде, біз эмоция ұғымы деп адамның сан - алуан түрлі реакцияларын, яғни көңіл - күйі мен құмарлықтарының жағдайларын түсінеміз. Психология - эмоция деп адамның өмірлік іс - әрекетіне қатысты ішкі және сыртқы ситуацияларды бағалау және тұлғалық маңыздылығын көрсететін, мазасыздану формасындағы психикалық процестерді түсінеді.

Эмоция арқылы адам өзінің затқа бағытталған өзінің қажеттілігін түсініп анықтайды. Басқа бір эмоцияның ерекшелігі, ол - анықталған мақсатқа қол жеткізуге және қажеттілікті жүзеге асыруға жәрдемдесу. Кез келген эмоция ұнамды және ұнамсыз болғандықтан, адам қойылған мақсат жетістігін талқылауына болады. Осыған байланысты, ұнамды эмоция әрқашанда қалаған нәтижеге жетумен байланысты, ол ұнамсыз эмоция керісінше мақсатқа қол жеткізу кезіндегі сәтсіздікпен байланысты. Осыған орай, эмоция тікелей түрде адамның іс-әрекетінің реттеуі мен байланысты деген ұғымды шығаруға болады.

Көптеген эмоциялық жағдайлар адамның мінез-қылықтарының ерекшелігінде көрінеді. Сондықтан мұны зерттеуге тен субьекттік әдіс емес, сонымен қатар обьекттік әдіс те қолданылуы мүмкін. Мысалы, қызару немесе бозару адамның сол сәттегі эмоциялық жағдайының көрінісі. Эмоциялық жағдайды қандағы адреналин деңгейінің өзгеруі және тағы да басқа өзгерістер көрсетеді. (1. 393)

Эмоцияның адам бетінде бейнеленуі оны сөзсіз, дәлелсіз түсінуге мүмкіндік береді. Бұл тек бір түрдегі адамдар арасында емес басқа да түрдегі адамдар арсында болады. Жануарлар және адамдар бет- келбетінің көрінісі арқылы бір-бірінің эмоциялық жағдайын бағалай алатыны бізге жақсы белгілі.

Жақында жасалынған салыстырмалы зерттеулер көрсеткендей, антроподтар да адам сияқты өздерінің ағайындарының бет-келбеті арқылы эмоциялық жағдайын оқып қана қоймай, сонымен қатар оларға сондай эмоциялық күйде болып ортақтасады екен.

Осыған ұқсас жағдайды тексеру мақсатында жасалынған бір сынауда, адам тәріздес маймыл көз алдында басқа бір маймылды жазалау көрінісін көру керек болды. Жазаланушы маймылда шалығудың сырттай анық бейнесі көрініп тұр. Нәтижесінде бақылаушы маймыл организмінде аналогты физиологиялық функциялардың өзгерістері анықталған болатын.

Алайда туа біткен эмоция болып жеделдік көріністегі эмоциялар жатпайды. Кейбіреулері өмірінде оқу және тәрбилеу нәтижесінде пайда болады. Бұған бірінші кезекте эмоциялық жағдайдың сыртқы көрінісінің мәдени формасының тәсілі түріндегі ымдау жатады.

Өмір түйсіну сияқты эмоциясыз мүмкін емес. Атақты ғалым Ч. Дарвин айтқандай, эмоция тоқырау кезінде тірі жан, сол немесе басқа шарттардың мағынасын өздерінің актуалды қажеттілігін қанағаттандыруға қажет құрал ретінде пайда болған.

Адамның эмоциялық - білдіру мәнер әрекеті - ым, ымдау, мимика-сөйлесу функциясын орындайды. Яғни, сол сәтте болып жатқанға оның қатынасын және сөйлеушінің жағдайы туралы мәліметті адамға хабарлау. Сонымен қатар эмоциялық - білдіру мәнер әрекетін қабылдайтын субъектке белгілі бір әсерді, әрекеттеу функциясын көрсету. Адам қабылдайтын осындай қимылдар интерпритациясы сөйлесу жүріп жатқан контексте қимылдың қосылу негізінде жүреді.

Эмоцияның физиологиялық негіздері мен психологиялық теориялары.

Психологтар көптеген уақыт ішінде эмоция табиғатының шешімін табуға тырысты. XVIII-XIX ғ берілген проблеманың бір бағыттылық көзқарасы болған жоқ. Ең көп таралған түрі эмоцияның органикалық көрінісі -бұл психикалық құбылыстардың нәтижесі деген тұжырым негізінде құрылған интеллектуалдық позиция еді. Бұл теорияның нақты тұжырымын, іргелі психологиялық факт бұл ойы, ал бізде сезілетін сезім әртүрлі ойындар арсында орнатылатын және ойындар арасындағы жан-жалдық реакциясы түрінде қарастырылатын байланысты айтқан И. Ф. Гербарт ашқан. Қайтыс болған танысыңның бейнесін әлә тірі сияқты күйде елестету қайғы, мұң туғызады. Өз кезегінде бұл аффектілі жағдай жас, және оргаикалық өзгерістер және қайғы, мұң тудырады.

В. Вугдта бұл позицияны ұстанған. Оның ойынша, эмоция-құбылыс ағымына тікелей қатысты, кейбір деңгейлерде сезімге әсер ететін өзгерістер, ал органикалық процестер эмоцияның нәтижесі ғана болып келеді.

Осыған орай, эмоцияны зерттеудің басында эмоция табиғатының субъективтілігі, яғни психикалық көзқарас қалыптасты. Осы көзқарасқа байланысты, психикалық процестер арнайы органикалық өзгерістерді тудырады. Алайда, 1872 ж Ч. Дарвин биологиялық және психологиялық құбылыстардың байланысы ұғымында, соның ішінде эмоция қарым-қатынасында да үлкен төңкерістей болған. «Адам мен жануардың эмоциясының бейнеленуі» атты кітабын шығарды.

Бұл жұмысында Ч. Дарвин тоқырау принцип жануардың тек биолгиялық емес, сонымен қатар психикалық және мінез-құлықтың дамуына қолданбалылығын дәлелдеген. Оның ойы бойынша, жануар мен адам мінез-қылығында көп ұқсастықтар бар. Ол өз тұжырымын жануарлар мен адамдардың әртүрлі эмоциялық жағдайын бақылай отыра шығарған. Мысалы, антропойдтар мен соқыр туылған балалардың жедел денелік қозғалыстарында үлкен ұқсастық бар екенін анықтады. Аталған бақылау эмоция теориясының негізіне тоқырау деген атпен енді. Егер де қорқыныш кезінде адамның қолы ылғалданатын болса, одан ол бір кездері маймыл тәрізді ата - бабаларымызға қауіп кезінде ағаш бұтақтарына жеңіл жабысуға мүмкіндік берген.

Қазіргі таңдағы эмоцияның тарихы 1884 ж У. Джеймстің «Эмоция дегеніміз не?» деген мақаласының дамуынан басталды. Джеймс және оған мүлде тәуелсіз Г. Ланс өнімділік қозғалмалы ортада да, өнімділік емес акт ортасында да, шығарылудың сыртқы әрекеттерінің өзгерісімен орындалатын, эмоцияның пайда болу теориясын ашты. Осы өзгерістермен байланысты сезіну, түйсік, эмоциялық мазасыздану болып табылады. У. Джеймс айтуы бойынша, біз мұңлымыз, өйткені жылап тұрмыз; қорқамыз, өйткені дірілдеп тұрмыз; қуанамыз, өйткені күліп тұрмыз;

Джеймс - Ланг теориясы бойынша дәл өзі органиалық өзгерістер эмоцияның алғашқы себептері болып келеді. Осыған байланысты, Джеймс Ланг теориясына дейін пайда болған және эмоцияның нәтижесі ретінде қарастырылған перифериялық органикалық өзгерістер оның басты себептері болды.

Қайғы және ашу сияқты жағымсыз эмоцияларды, егер әдейі іс - әрекет жасаса оларды басуға болады. Әдетте нәтижесінде жағымды эмоциялар пайда болады.

Алайда Джеймс Ланг концепциясы бірқатар қарсылықтарды туғызды. Органикалық немесе эмоциялық процестерге деген қатынасына У. Кеннон альтернотиытік көзқарасын танытты. У. Кеннонның Джеймс Ланг теориясына қарсы ең күшті оргументі болып оның оргоникалық дабылдардың миға пісуінің жасанды шақырылуының тоқтатылуы эмоцияның пайда болуын тоқтатпайтынын дәлелдеген тәжірибесі болды.

У. Кеннон эмоция кезінде денелік процестер биологиялық жөнді, өйткені одан жоғары энергетикалық ресурс жұмсау қажет болғандағы ситуацияға барлық оргонизмнің алдын ала дұрыстауы үшін қажет деп айтқан. Оның ойынша, мұнда эмоциялық мазасыздану мен оларға сәйкес органикалық өзгерістер бір және дәл сол ми орталығында - таламусты пайда болады.

Кейінірек П. Бард дененің өзгеріс және санамен байланысты эмоциялық мазасыздану бір кезде пайда болатынын көрсетті. Ал бас миының барлық құрылымдарының ішінде эмоцияның функционалды таламус емес гипоталамус және лимбикалық жүйенің ортаның бөлігімен байланысты екен. Кештеу жануаларға жасаған сынағында Х. Дильгад осы құрылымдарға электрик әсер ету арқылы қайғы және қорқыныш сияқты эмоциялық жағдайларды басқаруға болатынын тапты.

Бөлек теория тобы болып ойлау мен сана сияқтыэмоция табиғатын когнитивтік фактор арқылы ашатын көзқарас табылады.

Бірінші кезекте олардың ішінде Л. Фостингердің когнитивтік диссонанс теориясын айиқан жөн.

Диссонанс - бұл субъект, объект туралы қарама-қарсы психолгиялық информация білген жағдайда туатын ұнамсыз эмоциялық жағдай. Берілген теорияға сәйкес ұнамды эмоциялық мазасыздану адамда оның күтімдері орындалғанда, яғни іс-әрекеттің шынайы нәтижесі көзделгенмен сәйкес келгенде пайда болады. Бұл кезде пайда боған эмоциялық жағдай консонанс болуы мүмкін. Ұнамсыз эмоциялар күткен мен шынайы нәтиженің арасында сәйкестік немесе диссонанс болғанда пайдп болады.

Қазіргі таңдағы психологияда когнитивтік диссонанс теориясы көбінесе әртүрлі ситуациялардағы адамның іс-әрекеті мен қылығын түсіндіру үшін қолданылады.

С. Шехтер эмоциялық процестердегі адамның лотивациясы мен есінің ролін анықтады. С. Шехтер ұсынған эиоция концепциясы когнитивті-физиологиялық деген атқа ие болды. Осы теорияға сәйкес, пайда болған эмоциялық жағдайға қабылданатын стимул және олардың әсер ететін денелік өзгерістерінің әрекетінен басқа, адамның бұрынғы тәжірибесі мен оның ситуацияға деген субъективтік бағасы да әсер етеді.

Эмоция адам өз қажеттілігін қанағаттандыру мол мүмкіндігі болғанда пайда болмайды.

Бүгінгі күнге дейін эмоцияның табиғатының бір қалыптасқан ортақ көзқарасы жоқ. Ол әлі де жүйелі түрде зерттелуде. Осы кезде жиналған сынау және теория қорытындысы бойынша эмоцияның табиғаты екі күйлі. Бірінші жағынан - ол субъективтік факторлар. Бұған әртүрлі психикалық құбылыстар, соның ішінде когнитивтік процестер, адамның құндылық жүйесінің ұйымдастырылуы мен ерекшелігі жатады. Екінші жағынан, эмоция тұлғаның физиологиялық ерекшелігімен анықталады. Эмоция белгілі бір қоздырғыштың әсерінен туады, ал олардың сипатталуы адамның мінез-қылқының көрінісі. (1. 400-408)

Эмоция және тұлға

Эмоциялар, олар әртүрлі болса да тұлғадан бөлініп кете алмайды. «Адамды қуантатын, қызықтыратын зат, оны лүпілдетеді, ойландырады оған күлкілі нәрсе, оның мазмұнын, мінезін, тұлғасын сипаттайды ».

С. Л. Рубинштейн тұлғаның эмоциялық көріністерінде 3 ортаның бөлуге болатын айқын. Олар: органикалық өмірі, жан дүниенің және материалдың тәртіп қызығушылығы, өнегелі қажеттілігі.

Адамның эмоциясы ең алдымен оның қажеттілігімен байланысты. Олар жағдайын процесті және қажеттілікті қанағаттандыру нәтижесін көрсетеді. Осы ойды эмоцияны зерттеушілердің барлығы да қандай теорияны ұстанғанына қарамастан бірнеше атап өткен. Олардың ойыгша, эмоцияға қарап, осы сәтте адамды не мазасыздандырып тұрғанын, яғни оған қандай қажеттіліктер мен қызықтар өзекті екен анықтауға болады екен.

Адамдар тұлға сияқты эмоцияның жоспарға бір-бірінен көптеген параметрлер арқылы өзгешеленеді. Эмоцияның қозуы, ұзақтылығы және оларда болатын эмоциялық мазасыздандырудың тұрақтылығы, ұнамды (стеникалық) және ұнамсыз (астеникалық) эмоциялардың бейнеленуі. Бірақ дамыған тұлғалардың эмоциялық ортасы - күш пен сезім тереңдіоігімен, сонымен қатар олардың мазмұны мен заттың ұқсастығымен ерекшеленеді.

Ар-ұят адамны өнегелі тұрақтылығымен, оның басқа адамдар алдында моральдық міндеттемелерді және оларды бұлжытпай орындауды қабылдаумен байланысты. Ар-ұяттың адам әрқашанда ізбасарлы және өзінің мінез-қылығында тұрақты, өзінің іс-әрекеттері мен мінездемелерін әрқашанда жан дүниелік мақсатпен, құндылықтармен сәйкестендіріп қабылдайды, теріс жағдайларды өзінің мінез-қылығында да ғана емес басқа да адамдардың әрекеттерінде де терең уайымдайтын болады. Мұндай адамдар әдетте басқа адамдар үшін, егер олар өздерін әдепсіз ұстаса, намыстанады.

Адам эмоциясы адамдық іс-әрекеттің барлық түрінде, соның ішінде көркем шығармашылығында сипатталады. Суретшінің негізгі эмоциялық ортасы сюжетті таңдауда, хат жазу мәнерінде, таңдалған тақырып пен сюжеттерді қайта құрастыру тәсілдерінде бейнеленеді. Осының барлығы бірге алғанда суретшінің жекелік бейнесін көрсетеді.

Эмоция адамның көптеген қиын психологиялық жағдайларына, олардың органикалық бөлігі ретінде кіреді. Осындай ойлау, қарым-қатынас және эмоцияны қамттын комплекстік жэағдайларға мыналар жатады: әзіл-сықақ, сатира және сарказм, трагедия, эрония.

Әзіл-сықақ - өзінде күлкілі және жақсылы жағы бар бір нәрсе немесе бір адамға деген қатынастың эмоциялық көрінуі. Бұл жақсы көретін нәрсеңе күлу, мейірімділікті көрсету тәсілі, назар аударту, жақсы көңіл-күй құру.

Эрония - бұл күлкі мен сыйламау қарым-қатынасының жиынтығы. Алайда бұл қарым-қатынасты жаман немесе зұлым деп айтуға болмайды.

Сатира - объектіні талқылауды қамтитын мазмұнды әшкерелеу. Сатирада бұл жақсы жағынан көрінеді. Жаман зұлым жғы тура объектіні мазақ қылу, күлуді қамтитын сарказмде бейнеленеді.

Аталған қиын жағдай мен сезімдердің ішіндегі тағы біреуі трагезим бар. Бұл жақсы мен жаман күштерінің қақтығысуында және зұлымның мейірімді жеңуі болатын эмоциялық жағдай.

Соңғы адамның ерекше бір сезімі ана тұлға ретінде сипаттайтын сезім бұл - махаббат. Бұл сезімнің мағынасы мен оның жоғары жан дүниелік түсінім туралы Ф. Франтия жақсы шыққан. Оның ойынша нағыз шынайы махаббат жан дүниелік тіршілік ретінде адамдар арасындағы қарым-қатынасты айтады. Махаббат адамның жан тазалығын, сабырлығын, төзімділігін, ақылдылығын, шыдамдылығын, мейірімділігін айқындайтын психологиялық құбылыс. Махаббат - көне латын тілінде де, парсы тілінде де үлкен деген, аббат - құдайшыл деген мағынаны білдіретін 2 сөзден құралған ұғым.

Шынайы беріліп сүйетін адам сүйіктісінің психикалық және физикалық мінездемелеріне өте аз көңіл бөледі. Ол негізінен сол берілген адам өзіне қайталанбас бір адам болып келетінін ойлайды. Шынайы махаббат - ғашықтық, таза, пәк, өте күрделі жоғары сезім.

Адам өмірінде эмоция мен сезім дамып отырады ма? Бұл сұрақтың екі түрлі көзқарасы бар. Біріншісі, эмоция дамымайды, өйткені олар адамның функционалдық оргонизімі яғни туа біткен ерекшелігіне байланысты болғандықтан деп тұжырымдайды. Екінші бір көзқарас адамның эмоциялық ортасы басқа да психологиялық құбылыстар сияқты дамиды деген қарсы ұғымды білдіреді. Негізінде бұл екі позиция бір - бірімен тығыз байланысты және олардың арасында шешілмейтін дау жоқ.

Жоғары эмоция мен жетілуі олардың иелерінің тұлғалық дамуын білдіреді. Мұндай даму әр түрлі бағытта жүруі мүмкүн. Біріншіден, адамның эмоциялық мазасыздану ортасында жаңа обьектілер, заттар, оқиғалар, адамдарды қосумен байланысты бағытта. Екіншіден, адамның өз сезімін бақылау және ерігін, санасын басқару деңгейінің көтерілу бағытында. Үшіншіден, әдептілік мінез - қылқына жоғары құндылықтар мен нормаларды, яғни ар - ұят, жауапкершілік, парасаттылық, парыздылық және т. б. қасиеттерін жайлап қосу бағытында дамиды. (3. 452. )

3. 1 Эмоцияның дамуы және оның адам өміріндегі рөлі.

Эмоция барлық жоғары психихалық функциялар үшін бірдей - сыртқы әлеуметтік формадан ішкі психикалық процеске дейінгі даму жолына өтеді. Балада пайда болған реакция негізінде оны қоршаған адамдардың эмоциялық жағдайының қабылдауы дамиды. Уақыт өте келе әлеуметтік араласушылардың күрделенуінен эмоциялық процестер қалыптасады.

Баладағы ең алғашқы эмоциялық көріністер баланың органикалық қажттілігімен байланысты. Бұған ұықтау, тамақ жеу қажеттілігіндегі немесе білдіретін ләззат немесе ұнамсыздық сезімі жатады. Осымен қатар ерте қорқыныш және ашу сияқты қарапайым сезімдер пайда бола бастайды. Басында бұлар жеңіл мінез-қылықты болаы. Мысалы, жаңа туған баланықолға алып, оны жоғары көтеріп, төменге қапыл түсірсек, баланың бүкіл денесін жиырып алғандығын көреміз. Бала құлау сезімін әлі де көрмеген болса да, қорқу сезімін сзінеді. Осыған ұқсас санасыз мінез-қылықтар қажеттілікті қанағаттандырмау негізінде қанағаттанбау, ашулану сияқтысезімдерболады. Мысалы, екі айлық баланы ашуландырса, оның маңдайында ашу әжімдері көрінеді.

Балаларда сонымен қатар жанашырлық пен көңіл білдірушілік ерте дамиды. 27 айлықтағы балаға адамның жылған бейнесін көрсеткенде ол жылайды. Ал, 3 жастағы бала итін ұрғандардың әрқайсысына бас салып, «Қалай сендер түсінбейсіңдер, оған ауырады ғой»- деп айқайлайды.

Ұнамсыз эмоцияыңдамуы белгілі мөлшерде балалардың эмоционалдық ортасының тұрақсыздығымен және фрустрациямен тығыз байланысады. Фрустрация дегеніміз - мақсатының дәрежесі кезінде эмоционалдық реакцияның көрінісі. Көздеген мақсатқа жету кезіндегі эмоциялық реакция беру.

Ұнамды және ұнамсыз эмоциялардың қалыптасуымен қатар балалрда әдептілік сезім ақырын қалыптасады. Әдептілік сананың көріністері алғаш рет балада қолдау, мақтау және де оны қолдамай кейбір заттарды алуға рұқсат ету, ал кейбіреулеріне тыйым салуды, ересектер жағынан естігенде көрінеді. Алайда балалардың бір нәрсеге деген жақсы немесе жаман көзқарастары оның басқа адамдар сияқты жеке қызығушылығымен тығыз байланысты. Егер 4-5 жастағы баладан «Достарыңмен неге төбелесуге болмайды?» немесе «Өзгелердің заттарын сұраусыз неге алуға болмайды?» деген сұрақтарды қойсақ, онда олар өздеріне жеке қатысты жағымсыз жақтарын ескере отырып жауап береді. Мысалы, «Достарыңмен төбелесуге болмайды, өйткені көзіне тиіп кетуің мүмкін немесе өзгенің затын алуға болмайды, әйтпесе милицияға апарады» деп жауап береді.

Мектеп жасының басында балаларда өздерінің мінез-қылығын қадағалаудың жоғары деңгейі жақсы ерекшеленіп көрінеді. Бұнымен тығыз қарым-қатынаста әдептілік сезімінің дамуы жатады. Мысалы, бұл жастағы балалар ересектер олардың істеріне қарсылық білдіргенде оларда ар-ұят сезімі сезіледі. Басқа да өте қиын сезімдер-этетикалық сезімдер баларларды ерте дамитынын да атап өткен жөн. Оның алғашқы көрінулерінің бірі балардың өлең тыңдағандағы қанағаттану сезімін айтуға болады. Балаларды көбіне түстің жарықтығы көп қызықтырады. Бұл эстетикалық сезімдер сурет салу, өлең шырқау, сурет галлереясына, театрға киноға барғанда дамиды.

Адамның сезім мен эмоциясын тәрбиелеу жас кезінен басталады. Басты сезім мен эмоцмяны дамытудың шарты болып, ересектер жағынан қамқорлық табылады. Махаббат пен мейірім жетіспеген бала суық және қатал болып өседі. Эмоциялық сезімнің жағымды дамуы үшін біреулер кіші бауырлары үшін жауапкершілігі қажет. Ал, егер олар болмаса, үй жануарлары болуы қажет. Баланың біреуі үшін жауап бергені мен қамқорлығы қажет.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.