І. Жансүгіровтың шығармашылығы
Қазақ әдебиетінің дарынды тұлғаларының бірі – Ілияс Жансүгіров кеңес дәуіріндегі сөз өнерінің барлық жанрына мол үлес қосты. Ұлттық әдебиетке ақындық қуатпен де, кең тынысты проза мен мол арналы драма арқылы да рухани олжалар әкеліп, адам мен оның іс-әрекеттерін, халық өнерпаздарының таланты мен тағдырын, т.б. реалистік үлгіде бейнеледі. Сондай-ақ, революция туғызған уақыт шындықтары, халық өміріндегі өзгеріс-құбылыс пен әлеуметтік-рухани талаптар ақынның «Арыным» өлеңінде:
…Тапсыз, тату, мерекелі өнерлі,
Ел жасаймыз, еңбегіне қуанған, - деп айқын да бедерлі берілген.
І.Жансүгіров халық поэзиясының озат үлгілерімен сусындады да, кейін дүниежүзілік ғдебиеттің өнегелерін пайдаланып, талантын кең дамытты. Оның творчествосында халықтың шешен, төкпе жырларының жаңа заман талабына сай жаңартылған нұсқалары мол.
Ол лирикалық-философиялық поэма үлгісін туғызды. Сюжетті поэмаларының өзін өмір шындығының қат-қабат, шытырман күйлерін тереңдей барлайтын ойшылдыққа құрды.
«Дала» поэмасы – Ілияс жаңашылдығының тамаша көрінісі болды. Қазақ халқының ғр кезде бастан кешкен тарихи жырларының жаңаша жасалған жиынтығы еді ол. Егер халық өмірінің ертедегі ауыр күйлерін бейнелейтін жырлар шағын, нақты бір дғуір үлгісінің эпизодтық бейнесін көрсетсе, Ілияс поэмасында тарих дамуы ғр дғуір шындықтарымен ауыстырылып, тұтаса келе үлкен эпикалық тыныс танытады. Осының негізінде ақын бүкіл даланың өзгерісін бейнелейді, оның тарихтық-философиялық образын жасайды.
Ақын мұрасының ең қымбат үлгілері – оның өнер тақырыбына жазған поэмалары болса, бұларда да ол жаңашыл ақын есебінде қазақ поэзиясын
…Тапсыз, тату, мерекелі өнерлі,
Ел жасаймыз, еңбегіне қуанған, - деп айқын да бедерлі берілген.
І.Жансүгіров халық поэзиясының озат үлгілерімен сусындады да, кейін дүниежүзілік ғдебиеттің өнегелерін пайдаланып, талантын кең дамытты. Оның творчествосында халықтың шешен, төкпе жырларының жаңа заман талабына сай жаңартылған нұсқалары мол.
Ол лирикалық-философиялық поэма үлгісін туғызды. Сюжетті поэмаларының өзін өмір шындығының қат-қабат, шытырман күйлерін тереңдей барлайтын ойшылдыққа құрды.
«Дала» поэмасы – Ілияс жаңашылдығының тамаша көрінісі болды. Қазақ халқының ғр кезде бастан кешкен тарихи жырларының жаңаша жасалған жиынтығы еді ол. Егер халық өмірінің ертедегі ауыр күйлерін бейнелейтін жырлар шағын, нақты бір дғуір үлгісінің эпизодтық бейнесін көрсетсе, Ілияс поэмасында тарих дамуы ғр дғуір шындықтарымен ауыстырылып, тұтаса келе үлкен эпикалық тыныс танытады. Осының негізінде ақын бүкіл даланың өзгерісін бейнелейді, оның тарихтық-философиялық образын жасайды.
Ақын мұрасының ең қымбат үлгілері – оның өнер тақырыбына жазған поэмалары болса, бұларда да ол жаңашыл ақын есебінде қазақ поэзиясын
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Р Е Ф Е Р А Т
Тақырыбы: І.Жансүгіровтың шығармашылығы
Қазақ әдебиетінің дарынды тұлғаларының бірі – Ілияс Жансүгіров кеңес
дәуіріндегі сөз өнерінің барлық жанрына мол үлес қосты. Ұлттық әдебиетке
ақындық қуатпен де, кең тынысты проза мен мол арналы драма арқылы да рухани
олжалар әкеліп, адам мен оның іс-әрекеттерін, халық өнерпаздарының таланты
мен тағдырын, т.б. реалистік үлгіде бейнеледі. Сондай-ақ, революция
туғызған уақыт шындықтары, халық өміріндегі өзгеріс-құбылыс пен әлеуметтік-
рухани талаптар ақынның Арыным өлеңінде:
...Тапсыз, тату, мерекелі өнерлі,
Ел жасаймыз, еңбегіне қуанған, - деп айқын да бедерлі берілген.
І.Жансүгіров халық поэзиясының озат үлгілерімен сусындады да, кейін
дүниежүзілік ғдебиеттің өнегелерін пайдаланып, талантын кең дамытты. Оның
творчествосында халықтың шешен, төкпе жырларының жаңа заман талабына сай
жаңартылған нұсқалары мол.
Ол лирикалық-философиялық поэма үлгісін туғызды. Сюжетті поэмаларының
өзін өмір шындығының қат-қабат, шытырман күйлерін тереңдей барлайтын
ойшылдыққа құрды.
Дала поэмасы – Ілияс жаңашылдығының тамаша көрінісі болды. Қазақ
халқының ғр кезде бастан кешкен тарихи жырларының жаңаша жасалған жиынтығы
еді ол. Егер халық өмірінің ертедегі ауыр күйлерін бейнелейтін жырлар
шағын, нақты бір дғуір үлгісінің эпизодтық бейнесін көрсетсе, Ілияс
поэмасында тарих дамуы ғр дғуір шындықтарымен ауыстырылып, тұтаса келе
үлкен эпикалық тыныс танытады. Осының негізінде ақын бүкіл даланың
өзгерісін бейнелейді, оның тарихтық-философиялық образын жасайды.
Ақын мұрасының ең қымбат үлгілері – оның өнер тақырыбына жазған
поэмалары болса, бұларда да ол жаңашыл ақын есебінде қазақ поэзиясын өзгеше
үлгілермен байытты.
Күйші поэмасы қазақ ақынының өлеңмен жазылған роман деуге боларлық
шытырман характерлерді терең берілген сезім күйлерімен ашқан осы еңбегінде
ұлылықтың да, шындықтың да тамаша сипаты бар.
Күй поэмасындағы Молықбай күйінің рухани күшінен де, Құлагердегі өз
заманының ауыртпалығын арқалап, дүние пғндешілгінен биік тұрған Ақан
тұлғасынан да Ілияс ұлылықтың сипаттарын таниды.
І.Жансүгіров қаламынан туған халықтық күй сарындарының эпикалық суреті
қазақ поэзиясындағы тың үлгілердің қатарына жатады. Ақын бұларда күй
тудырған оқиғалар мен соларды баяндаған кездегі домбыра ырғағын, сарынын
поэзия тілінде шебер суреттейді. Оның бұл саладағы суреткерлік еңбектері
біздің ұлттық поэзиямызда өз алдына мектеп дерлік.
Ілияс эпикада да, лирикада да терең ойдың, үлкен сезімнің, ұшқыр қиялдың
ақыны болды. Оның поэзиясы ғрқашан жүректен жарып шыққан сезімнің шыншыл
күйін бейнеледі.
Айқын ой, биік мұраттар І.Жансүгіров өмірі мен шығармашылық мұрасына
халықтың өткен тарихы мен тағдырын, тұрмысы мен дғстүр-өнегелерін, ел
ардағы - өнерпаздар өмірін көркем де шындық сипатта суреттеуге негіз болды.
І.Жансүгіровтің поэзиясына тән халық әдебиетінің үлгілері, эпостық
серпін, ой мен сезім тұтастығы поэма жанры арқылы да кең арна алады.
Әсіресе, ақын поэмаларынан ел өмірінің өткен тарихы, күрделі тұлғалар
тағдыры, басқа да әлеуметтік-қоғамдық жәйттер кең жоспарлы, мол арналы,
сюжеті қызық та ширақ өріс алады. Алайда, маңызды тақырып, сюжетті желіге
құрылған бірсыпыра поэмалары (Мақпал, Көбік шашқан, Исатай)
аяқталмаған, келесілерін (Рүстем қырғыны, Байкал) ақын бас-аяғын жұп-
жұмыр қалпында жариялап үлгермеген. Мұндайда әрине, сырттан тон пішу қиын.
Оның үстіне таланттардың шығармашылық шеберханасына тән құбылыс екені анық.
Мақпал поэмасының тақырып ауқымы мен оқиға өрімінен көлемді туындының
табиғаты танылады. Поэма мазмұны әдебиет тарихында кездесетін, нақтырақ
айтсақ ұзақ пен Балтаның қарсы құда болуы, Мақпал мен Шабданбектің дос-жар
жүріп, байланыстары, сүйіспеншілікке ұласуы, қызық тұрмысының ауыр сәттері,
әйел теңсіздігі т.б. мәселелерден қоғам жәйі, адам мен уақыт арасындағы
қатынас едәуір көрінеді. Кей тұстары халық әдебиетінің сюжеті Қозы Көрпеш
– Баян Сұлудағы Қарабай мен Сарыбайдың арасындағы қатынастар, классикалық
мұралар (Бозжігіт, Шаһмаран, Шәкір-Шәкірат, т.б.) мен Шығыс
хикаяларының желісіне құрылған қазақ дастандарының (Мұңлық-Зарлық, Ләйлі-
Мәжнүн, Таһир-Зуһра) үлгі-үрдістері де танылады. Алайда, әлеуметтік
теңсіздік сыры, адам портреті мен оған психологиялық мінездеме беру,
көркемдік амал-тәсілдер жүйесінің талап деңгейінен көрінбегенін айту ләзім.
Рүстем қырғыны - қазақ халқы өміріндегі жаугершілік кезеңді – қалмаққа
қарсы күресті, феодалдық дәуірдің кертартпа көріністерін суреттеуге
арналған. Қазақ пен қалмақ арасындағы қақтығыстар азаттық, тәуелсіздік
жолындағы күрес болса, рулық кезеңдегі адамға, малға байланысты күрес,
тартыстар ескілік көзқарасты, соның сарқыншақтарын танытады. Әсіресе,
үйсін мен Найман рулары арасындағы қақтығыс, адам тағдыры, ел намысы
т.б. сын тезіне түседі. Төре Рүстем ұрыстың батыры боп үмітінен үрейі
басым аз ауылға ойран салады. Барымта, дау-жанжал, адам өліміне жол
беріледі. үйсіннің төресі Рүстем қарсы рудың үлкен-кішісін, бала-шағасын
еркінен тыс азапқа салып, аяусыз қырады. Поэмадағы:
Келгендер бітім іздеп Рүстемге,
Қапыда қолға түсіп болды пенде.
Сыпырып атын, тонын жалаңаштап,
Масқара қылды әбден әйгілі елге, - дегендей жолдар төре
болмысын, іс-әрекетін аңғартады.
Коллективтендіру тақырыбына арналған екінші бір шығармасы Мәйек деп
аталады. Туынды лирикалық кейіпкердің алыста қалада жүріп, қырды сағынып,
далаға шығуынан басталады. Қуаң шөлге гүл өнген, түтіні бұлықсыған,
Түрксіб орнаған, еңбек дабылы кернеген дала суреті көз алдына келеді. Араға
он үш салып, өз ауылына келгенде ақын көп өзгерісті көреді. Бұдан кейінгі
әңгіме еңбекте шынығып өскен ел азаматы Қалабай аузымен айтылады. Тағдыры
тас, тар заманда жүдеп-жадап, тозып, тентіреген ауылдың баласы Түрксіб
жолы салынғаннан кейін елге қайта қосылып, ес жинай бастайды.
Қазақстандағы коллективтендіруге арналған шығармасы Жаңа туған.
Жыршыдан деп аталатын кіріспеде қазақ даласындағы өзгерістер, шаруалардың
ұжымдық еңбекке жұмылуы айтылады. Әуелі жеті үйдің басын қосып артель,
артынан Талап колхозы болғандығы баяндалады. Әбжан есімді жігіттің еске
түсіруі арқылы колхоз құруда кездескен қиындықтар, асыра сілтеу, қылмысты
әрекеттер, ақыры жұртты ашықтыруға дейін апарған авантюристік қылықтар
көрсетіледі. Борсықбай секілділердің Сиырыңды сойып ал, сорпасына тойып
ал деген уағыздарының ақыры неге соққанын ақын жасырмайды. Ал Жылысбай
секілді белсенділер: Бір мен үшін ел құрбан болса-дағы қайғырман, Қалсаң
аман-сөгістен деген принципке түскен. Малдан айырылған шаруалардың
еріксіз сорлы болып, боранда, жол бойында аштан өлуін ақын трагедиялық
суреттер арқылы, әсіресе Әли бейнесі арқылы береді. Басшылық өзгеріп,
елге көмек берілген соң, жұрттың қайта көтерілуі, колхоз дамуы еңбек
көріністерін, қырмандағы қимылды суреттеумен беріледі. Колхоз тойы, бәйге
алғандарға жеке-жеке мінездеме шығарманың оптимистік идеясын көтеріп
тұр.
Азамат соғысы кезеңінің бір эпизодына арналған Кеңес атты шағын
поэмада дұшпанмен күрес үстінде өлген Есім деген жігіттің әйелі Нұрайша
жалғыз ұлды тәрбиелеп өсіреді. Сол ұл үлкен кеңеске кеп отыр. өзінің аты
да – Кеңес, жұмыс істейтін колхозының аты да - Кеңес. Сөйтіп, ақын
Кеңес сөзіне символдық мән береді.
Ал, Жарық пен Исатай - елдік пен ерлік сипатты, жеке адамның
қасиетін ардақтауға негізделген. Жарық - челюскиншілердің ерлік істерін
әспеттеуге арналғанымен адамдардың типтік тұлғасы, көркемдік шешімі әлсіз
шыққан. Баспасөз беттерінде кезінде поэмадағы оқиғалардың үстірт,
документті-хронологиялық шежіре сипатында шыққаны жөнінде М.Әуезов,
Ғ.Лекерұлы, Е.Ысмайылов т.б. пікірлер айтқан.
Дала поэмасы – Ілияс Жансүгіровтің тақырыбы маңызды, идеясы айқын, ал
көркемдігі алуан үлгіде көрінетін тағылымды туындылардың бірі. Шығарманың
негізгі тарауларынан ақынның өмірлік, тарихи материалды сәтімен беру үшін
іздеп тапқан өзіндік жаңа көркем форманы айнымай, дәл ұстанып отыратынын
көреміз. Уақыт жағынан екі ғасырды қамтитын поэма ұлы даланың сыры мен
мұңын, қазақ халқының даму тарихының бел-белестерін шабытты сәтпен де,
мазмұндық-көркемдік үйлесіммен де, ең негізгісі нақты оқиға-көріністер мен
бейнелі образ, тартымды тіл, ой-сөз жүйелерімен ден қойғызады.
Жүрегім, жырым, сенікі,
Кеңесті далам, кең далам,
Тудым, өстім, есейдім,
Ен далам – анам, мен балаң.
Туған, өскен, есейген,
Еңбек тулы - ел балаң.
Бұрынғы өткен күніңді,
Берейін жырлап елге, анам,
- деп кейінгі жерде айтылар мақсат, мұраттарын қысқа да көркем үлгіде
береді. Сайын даланың сыры мен мұңын, қазына-байлықтарын, қоғам байлығы –
адам орнын да көркем, кестелі өрнектейді.
Құлагер поэмасы – ақын шығармашылығының биік шыңы, өлең-өнердің
үздік үлгісі. Поэманың ерекшелігі құрылымы мен көркемдігінен өзге ел
суреттері, өткен өмір оқиғалары мен жеке адамның тағдырын кең де тартымды
көрсетуінен байқалады.
Толғану атты алғашқы тарауда ақынның әлеуметтік-қоғамдық көзқарасы,
елі-жері жөніндегі ой-иірімдері, неше алуан сөз асылы – халық қазыналары
жүрек төрінен тебіреніспен баяндалады.
Толғануда өлеңнің өзені, шат елдің шешені болған ақын Туған жер атты
тарауда елін сүйіп, ертеңіне елеңдеген көңіл-күйін көркем оймен
кестелейді. Тауда туып, таста өскен ақынның:
Жасымнан жырлап едім тауды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Р Е Ф Е Р А Т
Тақырыбы: І.Жансүгіровтың шығармашылығы
Қазақ әдебиетінің дарынды тұлғаларының бірі – Ілияс Жансүгіров кеңес
дәуіріндегі сөз өнерінің барлық жанрына мол үлес қосты. Ұлттық әдебиетке
ақындық қуатпен де, кең тынысты проза мен мол арналы драма арқылы да рухани
олжалар әкеліп, адам мен оның іс-әрекеттерін, халық өнерпаздарының таланты
мен тағдырын, т.б. реалистік үлгіде бейнеледі. Сондай-ақ, революция
туғызған уақыт шындықтары, халық өміріндегі өзгеріс-құбылыс пен әлеуметтік-
рухани талаптар ақынның Арыным өлеңінде:
...Тапсыз, тату, мерекелі өнерлі,
Ел жасаймыз, еңбегіне қуанған, - деп айқын да бедерлі берілген.
І.Жансүгіров халық поэзиясының озат үлгілерімен сусындады да, кейін
дүниежүзілік ғдебиеттің өнегелерін пайдаланып, талантын кең дамытты. Оның
творчествосында халықтың шешен, төкпе жырларының жаңа заман талабына сай
жаңартылған нұсқалары мол.
Ол лирикалық-философиялық поэма үлгісін туғызды. Сюжетті поэмаларының
өзін өмір шындығының қат-қабат, шытырман күйлерін тереңдей барлайтын
ойшылдыққа құрды.
Дала поэмасы – Ілияс жаңашылдығының тамаша көрінісі болды. Қазақ
халқының ғр кезде бастан кешкен тарихи жырларының жаңаша жасалған жиынтығы
еді ол. Егер халық өмірінің ертедегі ауыр күйлерін бейнелейтін жырлар
шағын, нақты бір дғуір үлгісінің эпизодтық бейнесін көрсетсе, Ілияс
поэмасында тарих дамуы ғр дғуір шындықтарымен ауыстырылып, тұтаса келе
үлкен эпикалық тыныс танытады. Осының негізінде ақын бүкіл даланың
өзгерісін бейнелейді, оның тарихтық-философиялық образын жасайды.
Ақын мұрасының ең қымбат үлгілері – оның өнер тақырыбына жазған
поэмалары болса, бұларда да ол жаңашыл ақын есебінде қазақ поэзиясын өзгеше
үлгілермен байытты.
Күйші поэмасы қазақ ақынының өлеңмен жазылған роман деуге боларлық
шытырман характерлерді терең берілген сезім күйлерімен ашқан осы еңбегінде
ұлылықтың да, шындықтың да тамаша сипаты бар.
Күй поэмасындағы Молықбай күйінің рухани күшінен де, Құлагердегі өз
заманының ауыртпалығын арқалап, дүние пғндешілгінен биік тұрған Ақан
тұлғасынан да Ілияс ұлылықтың сипаттарын таниды.
І.Жансүгіров қаламынан туған халықтық күй сарындарының эпикалық суреті
қазақ поэзиясындағы тың үлгілердің қатарына жатады. Ақын бұларда күй
тудырған оқиғалар мен соларды баяндаған кездегі домбыра ырғағын, сарынын
поэзия тілінде шебер суреттейді. Оның бұл саладағы суреткерлік еңбектері
біздің ұлттық поэзиямызда өз алдына мектеп дерлік.
Ілияс эпикада да, лирикада да терең ойдың, үлкен сезімнің, ұшқыр қиялдың
ақыны болды. Оның поэзиясы ғрқашан жүректен жарып шыққан сезімнің шыншыл
күйін бейнеледі.
Айқын ой, биік мұраттар І.Жансүгіров өмірі мен шығармашылық мұрасына
халықтың өткен тарихы мен тағдырын, тұрмысы мен дғстүр-өнегелерін, ел
ардағы - өнерпаздар өмірін көркем де шындық сипатта суреттеуге негіз болды.
І.Жансүгіровтің поэзиясына тән халық әдебиетінің үлгілері, эпостық
серпін, ой мен сезім тұтастығы поэма жанры арқылы да кең арна алады.
Әсіресе, ақын поэмаларынан ел өмірінің өткен тарихы, күрделі тұлғалар
тағдыры, басқа да әлеуметтік-қоғамдық жәйттер кең жоспарлы, мол арналы,
сюжеті қызық та ширақ өріс алады. Алайда, маңызды тақырып, сюжетті желіге
құрылған бірсыпыра поэмалары (Мақпал, Көбік шашқан, Исатай)
аяқталмаған, келесілерін (Рүстем қырғыны, Байкал) ақын бас-аяғын жұп-
жұмыр қалпында жариялап үлгермеген. Мұндайда әрине, сырттан тон пішу қиын.
Оның үстіне таланттардың шығармашылық шеберханасына тән құбылыс екені анық.
Мақпал поэмасының тақырып ауқымы мен оқиға өрімінен көлемді туындының
табиғаты танылады. Поэма мазмұны әдебиет тарихында кездесетін, нақтырақ
айтсақ ұзақ пен Балтаның қарсы құда болуы, Мақпал мен Шабданбектің дос-жар
жүріп, байланыстары, сүйіспеншілікке ұласуы, қызық тұрмысының ауыр сәттері,
әйел теңсіздігі т.б. мәселелерден қоғам жәйі, адам мен уақыт арасындағы
қатынас едәуір көрінеді. Кей тұстары халық әдебиетінің сюжеті Қозы Көрпеш
– Баян Сұлудағы Қарабай мен Сарыбайдың арасындағы қатынастар, классикалық
мұралар (Бозжігіт, Шаһмаран, Шәкір-Шәкірат, т.б.) мен Шығыс
хикаяларының желісіне құрылған қазақ дастандарының (Мұңлық-Зарлық, Ләйлі-
Мәжнүн, Таһир-Зуһра) үлгі-үрдістері де танылады. Алайда, әлеуметтік
теңсіздік сыры, адам портреті мен оған психологиялық мінездеме беру,
көркемдік амал-тәсілдер жүйесінің талап деңгейінен көрінбегенін айту ләзім.
Рүстем қырғыны - қазақ халқы өміріндегі жаугершілік кезеңді – қалмаққа
қарсы күресті, феодалдық дәуірдің кертартпа көріністерін суреттеуге
арналған. Қазақ пен қалмақ арасындағы қақтығыстар азаттық, тәуелсіздік
жолындағы күрес болса, рулық кезеңдегі адамға, малға байланысты күрес,
тартыстар ескілік көзқарасты, соның сарқыншақтарын танытады. Әсіресе,
үйсін мен Найман рулары арасындағы қақтығыс, адам тағдыры, ел намысы
т.б. сын тезіне түседі. Төре Рүстем ұрыстың батыры боп үмітінен үрейі
басым аз ауылға ойран салады. Барымта, дау-жанжал, адам өліміне жол
беріледі. үйсіннің төресі Рүстем қарсы рудың үлкен-кішісін, бала-шағасын
еркінен тыс азапқа салып, аяусыз қырады. Поэмадағы:
Келгендер бітім іздеп Рүстемге,
Қапыда қолға түсіп болды пенде.
Сыпырып атын, тонын жалаңаштап,
Масқара қылды әбден әйгілі елге, - дегендей жолдар төре
болмысын, іс-әрекетін аңғартады.
Коллективтендіру тақырыбына арналған екінші бір шығармасы Мәйек деп
аталады. Туынды лирикалық кейіпкердің алыста қалада жүріп, қырды сағынып,
далаға шығуынан басталады. Қуаң шөлге гүл өнген, түтіні бұлықсыған,
Түрксіб орнаған, еңбек дабылы кернеген дала суреті көз алдына келеді. Араға
он үш салып, өз ауылына келгенде ақын көп өзгерісті көреді. Бұдан кейінгі
әңгіме еңбекте шынығып өскен ел азаматы Қалабай аузымен айтылады. Тағдыры
тас, тар заманда жүдеп-жадап, тозып, тентіреген ауылдың баласы Түрксіб
жолы салынғаннан кейін елге қайта қосылып, ес жинай бастайды.
Қазақстандағы коллективтендіруге арналған шығармасы Жаңа туған.
Жыршыдан деп аталатын кіріспеде қазақ даласындағы өзгерістер, шаруалардың
ұжымдық еңбекке жұмылуы айтылады. Әуелі жеті үйдің басын қосып артель,
артынан Талап колхозы болғандығы баяндалады. Әбжан есімді жігіттің еске
түсіруі арқылы колхоз құруда кездескен қиындықтар, асыра сілтеу, қылмысты
әрекеттер, ақыры жұртты ашықтыруға дейін апарған авантюристік қылықтар
көрсетіледі. Борсықбай секілділердің Сиырыңды сойып ал, сорпасына тойып
ал деген уағыздарының ақыры неге соққанын ақын жасырмайды. Ал Жылысбай
секілді белсенділер: Бір мен үшін ел құрбан болса-дағы қайғырман, Қалсаң
аман-сөгістен деген принципке түскен. Малдан айырылған шаруалардың
еріксіз сорлы болып, боранда, жол бойында аштан өлуін ақын трагедиялық
суреттер арқылы, әсіресе Әли бейнесі арқылы береді. Басшылық өзгеріп,
елге көмек берілген соң, жұрттың қайта көтерілуі, колхоз дамуы еңбек
көріністерін, қырмандағы қимылды суреттеумен беріледі. Колхоз тойы, бәйге
алғандарға жеке-жеке мінездеме шығарманың оптимистік идеясын көтеріп
тұр.
Азамат соғысы кезеңінің бір эпизодына арналған Кеңес атты шағын
поэмада дұшпанмен күрес үстінде өлген Есім деген жігіттің әйелі Нұрайша
жалғыз ұлды тәрбиелеп өсіреді. Сол ұл үлкен кеңеске кеп отыр. өзінің аты
да – Кеңес, жұмыс істейтін колхозының аты да - Кеңес. Сөйтіп, ақын
Кеңес сөзіне символдық мән береді.
Ал, Жарық пен Исатай - елдік пен ерлік сипатты, жеке адамның
қасиетін ардақтауға негізделген. Жарық - челюскиншілердің ерлік істерін
әспеттеуге арналғанымен адамдардың типтік тұлғасы, көркемдік шешімі әлсіз
шыққан. Баспасөз беттерінде кезінде поэмадағы оқиғалардың үстірт,
документті-хронологиялық шежіре сипатында шыққаны жөнінде М.Әуезов,
Ғ.Лекерұлы, Е.Ысмайылов т.б. пікірлер айтқан.
Дала поэмасы – Ілияс Жансүгіровтің тақырыбы маңызды, идеясы айқын, ал
көркемдігі алуан үлгіде көрінетін тағылымды туындылардың бірі. Шығарманың
негізгі тарауларынан ақынның өмірлік, тарихи материалды сәтімен беру үшін
іздеп тапқан өзіндік жаңа көркем форманы айнымай, дәл ұстанып отыратынын
көреміз. Уақыт жағынан екі ғасырды қамтитын поэма ұлы даланың сыры мен
мұңын, қазақ халқының даму тарихының бел-белестерін шабытты сәтпен де,
мазмұндық-көркемдік үйлесіммен де, ең негізгісі нақты оқиға-көріністер мен
бейнелі образ, тартымды тіл, ой-сөз жүйелерімен ден қойғызады.
Жүрегім, жырым, сенікі,
Кеңесті далам, кең далам,
Тудым, өстім, есейдім,
Ен далам – анам, мен балаң.
Туған, өскен, есейген,
Еңбек тулы - ел балаң.
Бұрынғы өткен күніңді,
Берейін жырлап елге, анам,
- деп кейінгі жерде айтылар мақсат, мұраттарын қысқа да көркем үлгіде
береді. Сайын даланың сыры мен мұңын, қазына-байлықтарын, қоғам байлығы –
адам орнын да көркем, кестелі өрнектейді.
Құлагер поэмасы – ақын шығармашылығының биік шыңы, өлең-өнердің
үздік үлгісі. Поэманың ерекшелігі құрылымы мен көркемдігінен өзге ел
суреттері, өткен өмір оқиғалары мен жеке адамның тағдырын кең де тартымды
көрсетуінен байқалады.
Толғану атты алғашқы тарауда ақынның әлеуметтік-қоғамдық көзқарасы,
елі-жері жөніндегі ой-иірімдері, неше алуан сөз асылы – халық қазыналары
жүрек төрінен тебіреніспен баяндалады.
Толғануда өлеңнің өзені, шат елдің шешені болған ақын Туған жер атты
тарауда елін сүйіп, ертеңіне елеңдеген көңіл-күйін көркем оймен
кестелейді. Тауда туып, таста өскен ақынның:
Жасымнан жырлап едім тауды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz