Еуропа мен Азияның саяси картасы мен құрамы

Жоспар:

1. Еуропаның саяси картасы мен құрылымы.
2. Табиғат жағдайлары мен ресурстары.
3. Шаруашылығы.
4. Азияның саяси картасы мен құрамы.
5. Табиғат жағдайлары мен ресурстары.

Еуропа елдері.

Еуропаның саяси құрылымы мен картасы. Еуропа-Еуразия материгінің батысындағы дүние бөлігі. Оның аралдағымен қоса есептегендегі ауданы 10 млн.км2-ге жуық. Еуропа мен Азияның шекарасы шартты түрде өтеді.
Экономикалық-географиялық жағдайы.
Еуропа елдерінің экономикалық- географялық жағдайы өзіне тән ерекшеліктерімен сипатталады. Біріншіден, елдер өзара тығыз көршілік қарым-қатынаста, ал Солтүстік Африка мен Оңтүстік-Батыс Азия елдерімен шектесуін арзан шикізат қорын пайдалануға қолайлы жағдай жасайды. Екіншіден, елдердің басым көпшілігі теңіз жағалауында шоғырланған. Үшіншіден, жағалық сызығы өте күшті тілімденген, ол теңіз жолын барынша дамытуға мүмкіндік береді. Жағалық сызығының тілімдену жағынан Еуропа дүние жүзінде алдыңғы орында: оның жерінің 25 оның жерінің 25% -ға жуығы түбектердің үлесіне тиеді. Жағалық сызықтың 1км ұзындығына 245км2 аумақ сәйкес келеді. Әсіресе тілімдену Еуропаның батыс бөлігінде өте жоғары.
Саяси картасы мен мемлекеттер құрлымы.
Еуропаның саяси құрылымы тарихи кезендерде көптеген ірі өзгерістерді бастан өткізеді. Қазіргі саяси катасында 40-тан астам ел бар. Олардың басым көпшілігі экономикасы жоғары дәрежеде дамыған жетекші елдер қатарына жатады. Бір ғана аумақтық иелік бар, ол – Ұлыбританияның иелігіндегі Гибралтар. Шпицберген аралы Норвегияның әкімшілік округы болса, Фарер аралдары Дания құрамындағы әкімшілік болып саналады.
Еуропа елдерінің ¾ республика, тарихи себептерге байланысты 12 мемлекетте монархиялық құрылым сақталған. Барлық монархиялар(Ватиканнан басқасы) конституциялық монархия, олардың көпшілігінде мемлекет басшысы король. Монако мен Лихтенштейнде князь, Люксембургте герцог болып табылады. Республикалардың басым көпшілігі унитарлы мемлекеттер, ал федерациялық елдердің саны мен құрылымы жиі өзгерістерге ұшырап отырады. Екінші дүние жүзілік соғыстан кейін тек Австрия мен Швейцария ғана өздерінің бұрыңғы шекеарасы мен мемлекеттік құрылымын сақтап қалды. Кейінірек федерациялық құрылымға Бельгия мен Испания да көшті. Саяси картадағы ең соңғы өзгерістер 1990 жылдары болды. Чехославакия бейбіт жолмен екі республикағк бөлінсе, Германия біртұтас ел болды. Югославия федерациясы ыдырап,оның құрамында Сербия мен Черногория Республикалары пайда болды. Бұрын Кеңестер Одағының құрамында болған Еуропалық мемлекеттер егемендік алып, бөлініп шықты. Аталған мемлекеттер ішінде тек Ресей Федерациясы ғана аумақтық тұтастығын сақтап қалды.
Табиғат жағдайлары мен ресурстары.
Еуропа жерінің басым көпшілігін жазықтар мен қыраттар алып жатыр. Биік таулар тек оңтүстікте шоғырланған. Еуропаның орташа биіктігі 320м, теңіздеңгейінен ең биік жері 4807м-Альпідегі Монблан, теңіз деңгейінен ең төмен жері Каспий теңізінің деңгейі -28м. Еуропа жерінің 60ізінің деңгейі -28м. Еуропа жерінің 60ізінің деңгейі -28м. Еуропа жерінің 60% ға жуығы теңіз деңгейіне 200 метрге дейінгі ойпаттардан, 24 % -ы 200 м-ден 500 м-ге дейінгі қыраттардан, 10% - ы 500 м-ден 1000 м-ге дейінгі үстірттер мен таулы үстірттерден тұрады.
Еуропаның жер қойнауында түрлі пайдалы қазбалар кездеседі, ұзақ уақыт бойы оларды өндіру барысында қорлары біршама азайған. Рудалы пайдалы қазбалар Балтық қалқаны ауданында, ал жанғыш тақта тастар ежелгі платформаның қалың шөгінді жыныстары арасында шоғырланған. Оңтүстігіндегі жас қатпарлы құрылымдар таралған аудандарда магмалық жолмен де, шөгінділік жолмен де қалыптасқан пайдалы қазбалар кездеседі.
Тас көмірдің ірі кен орындары Данец, Рур, жоғарғы силезия, Саар, Иоркшир, Уэльс алаптарында шоғырланған. Қоңыр көмір Эльба мен Висла аралығындағы орта Еуропа жазығының шөгінді жыныстары мен Мәскеу маңы алабында кездеседі. Мұнай мен табиғи газ кен орындары Солтүстік теңіз бен Каспий теңізі қайрандары мен Карпат, Пиреней ауылды шеткі иіндерінен өндіріледі. Орта Еуропа жазығында калий және тас тұзының ірі кен орыны орналасқан, ол 150 мың км 2 жерді қамтиды, ондағы тұз қоры миллиардтаған тоннадан асады. Польшаның оңтүстігінен дүние жүзіндегі ірі күкірт кен орыны табылған. Темір кен орындары ежелгі фундаменттаралған аудандарда және Орал тауында шоғырланған. Түсті металдар герцндық құрылымдар таралған Орта Еуропаның аласа тауларында, Пиреней түбегі мен Орал тауларында көптеп кездеседі.
Еуропа арктикалық және субтропиктік климаттық белдеулер аралығында орналасқан. Жерінің негізгі бөлігі қоңыржай белдеуді алып жатқандықтан және ауа массаларының батыс ағасы басым болғандықтан батыста теңіздік сипат алып, шығысқа қарай қоңыржай континенттік климатқа ауысады. Ал Оңтүстік Еуропа жағалауында жерортатеңіздік климат қалыптасады. Еуропаның қиыр солтүстіктегі аралдардан басқа бөлігіндегі агроклиматтық ресурстар ауыл шаруашылығының барлық салаларын дамытуғамүмкіндік береді. Сонымен қатар климаты қолайлы жағажайлар мен әсем табиғатты тау баурйлары туристік-рекрациялық мүмкіншіліктер аясын кеңейтеді.
Еуропа жерінде тұщы судың мол қоры жинақталған. Әсіресе Фенноскандия елдері сумен өте жақсы қамтамасыз етілген, яғни аймақ бойынша 1 адамға шаққанда 25 мыңм3, ал Норвегияда 100 мың м3 артық су қорының үлесі тән. Ұлыбритания, Франция, Испания, Италия, Балқан елдері, Швейцария елдеріндегі су қоры әрадамға шаққанда 10 мыңнан 2,5 мың м3-ге дейін, Германия, Польша, Чехия, Словакия, Венгрия, Румыния, Болгарда 2,5 мыңнан 1 мың м3-ге дейін азаяды. Тұщы су қоры ең аз елдерге Бельгия мен Нидерланд жатады. Еуропа жерінде гидроэнергетиалық ресурстар да жеткілікті.
Еуропадағы жер ресурсының үлесі де қомақты, оның басым көпшілігі ежелден-ақ ауыл шаруашылығы мақсатында өңделіп келген. Жер қорының 30%-дан астамы жыртылған жерлр, 18%-ы жайылымдар мен шабындықтар, 33%-қа жуығы орман, 19%-і елді-мекендер, көлікжолдаы, кеніштер мен жарамсыз жерлер үлесіне тиеді. Қазіргі кездің өзінде шаруашылық мақсатқа қажетті жердің тапшылығы байқалуда сондықтан да жер ресурстарын тиімді пайдалануға бағытталған шаралар кеңінен жүргізілуде, бұған әсіресе орманды алқаптарда жыртылған жер үлесін азайту, мәдени шалғындарды егу арқылы жайылымдық жерлердің көлемін ұлғайту. Ағаш отырғызу есебінен орман алқабын кеңейту. Шамадан тыс ылғалданған және ылғалдану дәрежесі төмен жерлерді неғұрлым тиімді пайдалану топыраққа агротехникалық, химиялық тыңайтқыштарды барынша шектеу жатады.
Экологиялық жағдайы және табиғатты қорғау. Соңғы кездері Еуропаның көптеген бөліктерінде табиғи ортадағы өзгерістер жиі байқалуда, әсіресе жекеленген аудандарда топырақ, су ауа және өсімдіктер мен жануарлар дүниесіндегі антропогендік ластану айрықша көзге түседі. Ауадағы күкіртті газбен көмірқышқыл газы, судағы өнеркәсіп қалдықтары мен ауылшаруашылық қалдықтары, топырақтағы тыңайтқыштар мен улы химиялық қосылыстар оған нақты дәлел. Осындай ластандыру көздері адам денсаулығына зиянды қышқыл жаңбырлардың жаууына себепші.
Көптеген елдерде ормандар аса жылдамдықпен азайып барады. Еуропа елдерінде халық санының өсуі шаруашылықтың өркендеуі жағдайында арнайы қорғайға алынған жерлердің ұлттық саябақтар, қорықтар, қорық қорлардың аумағын кеңейту қажеттігі туындап отыр.
Еуропадағы тке қана ұлттық саябақтардың саны бүгінде 100- ден асты. Жеке елдер бойынша ұлттық саябақтар ауданының жалпы қорғалатын аумақтардағы алатын үлесі әр түрлі. Қазақстанда бұл көрсеткіш 43%-і құрайды.
Мұндай бағыттағы шаралар тоқтаусыз және ұйымдасқан түрде жүргізілуі қажет. Қоршаған орта ластануының арта түсуі табиғат байлықтарының есепсіз пайдаланылуы Еуропа елдерінде табиғатты қорғауға бағытталған біртұтас экологиялық шаралардың қажеттілігін көрсетеді. Осы мақсатта табиғатты қорғаудың ұзақ мерзімдік бағдарламалары жасалуда. Ортақ заңдар қабылданып мемлекетаралық айып салу жүйесі мен қорғау ұйымдары құрылуда.