Фольклордағы даналық мұраларды айқындауда М.Әуезовтің әдебиеттануға қосқан үлесі

Кіріспе

1. М. Әуезовтің ұлт фольклоры мұрасын жинау, жариялау және насихаттау саласындағы ілгері еңбектері

2. Эпостық жырларды зерттеп танудағы еңбектері

3. Қазақ ертегілері туралы зерттеулерінің ғылыми мәні

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер

Қазақ халық әдебиеті мұраларының әу бастағы туу заманалары мен көтеріп тұрған әлеуметтік зор салмақ-жүгі жайлы зерттеулерін Мұхтар Омарханұлы Әуезов сонау 1920 жылдардан бастаған. Даңқты ғұлама-ғалым, майталман дәріскер-профессор Мұхтар Әуезовтің бүкіл ғұмырының оқу, іздену, толғанумен өткендігі әмбеге аян. Сан-салалы, әр тарапты әдеби-қоғамдық жұмыстарының арасындағы ең алдымен назар аударатыны оның халық әдебиеті турасындағы зерттеулері болды. Әсіресе, Мұхтар Омарханұлы қазақ халық ауыз әдебиеті үлгілерін жинап, жүйелеу ісінің аса байыпты майталманы, жанашыр ұстазы ретінде танылды. Қадау-қадау мәң-мағынасы ескірмес, ғибратты ойлар айтты. Ықылым, арғы замандарда өмір сүріп, дүниеден баяғыда көшіп кеткен жырау-жыршыларымыз, ертекші-аңызшыларымыз, азуын айға білеген айтыскер ақындарымыз бен от көмей шешен-билеріміз бүгінгі көркем жазба әдебиетіміз үшін, ақын-жазушыларымыз үшін «көркемөнердің баға жетпес меруерт-маржандарын қалдырды» деген еді ұлы қаламгеріміз. Сөзіне ісі сай ол қазақ ауыз әдебиетінің барлық жанрлары бойынша аса бағалы зерттеулер жүргізді, алуан түрлі ғылыми мақалалар, монографиялық еңбектер жариялады, орта және жоғары оқу орындарына арналған оқулықтар жазды. Мысалы, халық ақындары поэзиясының келелі мәселелері «Әдебиет тарихы», «Әр жылдар ойлары», (Уақыт және әдебиет» дейтін кітаптарында жан-жақты сөз етілсе, 1960 жылы Ұлттық Ғылым академиямыз шығарған «Қазақ әдебиетінің тарихы» атты көп томдықтың бірінші кітабының әрі авторы, әрі жалпы редакциясын басқарды. Мұнан басқа да көптеген қоғамдық жұмыстарына қоса, көңілі көреген оқымысты өмірінің соңына дейін қазіргі Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде қазақ ауыз әдебиеті пәнінен дәріс оқыды, «Абайтану» курсының негізін қалады.

1. Әуезов М. Әдебиет тарихы. Алматы., 1989.
2. Әуезов М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. Алматы., 1960.
3. Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. –Алматы 1974.
4. Қоңыратбаев Ə. Қазақ фольклорының тарихы. – Алматы: Ана тілі, 1991.
5. Молдаханов Ә. Әуезов және фольклор. Алматы., 2005.
6. Әуезов М. Халық әдебиеті туралы хат. // Жиырма томдық шығармалар
жинағы. –Алматы: Жазушы, 1984

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Фольклордағы даналық мұраларды айқындауда М.Әуезовтің әдебиеттануға қосқан үлесі

Жоспары

Кіріспе

1. М. Әуезовтің ұлт фольклоры мұрасын жинау, жариялау және насихаттау саласындағы ілгері еңбектері

2. Эпостық жырларды зерттеп танудағы еңбектері

3. Қазақ ертегілері туралы зерттеулерінің ғылыми мәні

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе
Қазақ халық әдебиеті мұраларының әу бастағы туу заманалары мен көтеріп тұрған әлеуметтік зор салмақ-жүгі жайлы зерттеулерін Мұхтар Омарханұлы Әуезов сонау 1920 жылдардан бастаған. Даңқты ғұлама-ғалым, майталман дәріскер-профессор Мұхтар Әуезовтің бүкіл ғұмырының оқу, іздену, толғанумен өткендігі әмбеге аян. Сан-салалы, әр тарапты әдеби-қоғамдық жұмыстарының арасындағы ең алдымен назар аударатыны оның халық әдебиеті турасындағы зерттеулері болды. Әсіресе, Мұхтар Омарханұлы қазақ халық ауыз әдебиеті үлгілерін жинап, жүйелеу ісінің аса байыпты майталманы, жанашыр ұстазы ретінде танылды. Қадау-қадау мәң-мағынасы ескірмес, ғибратты ойлар айтты. Ықылым, арғы замандарда өмір сүріп, дүниеден баяғыда көшіп кеткен жырау-жыршыларымыз, ертекші-аңызшыларымыз, азуын айға білеген айтыскер ақындарымыз бен от көмей шешен-билеріміз бүгінгі көркем жазба әдебиетіміз үшін, ақын-жазушыларымыз үшін көркемөнердің баға жетпес меруерт-маржандарын қалдырды деген еді ұлы қаламгеріміз. Сөзіне ісі сай ол қазақ ауыз әдебиетінің барлық жанрлары бойынша аса бағалы зерттеулер жүргізді, алуан түрлі ғылыми мақалалар, монографиялық еңбектер жариялады, орта және жоғары оқу орындарына арналған оқулықтар жазды. Мысалы, халық ақындары поэзиясының келелі мәселелері Әдебиет тарихы, Әр жылдар ойлары, (Уақыт және әдебиет дейтін кітаптарында жан-жақты сөз етілсе, 1960 жылы Ұлттық Ғылым академиямыз шығарған Қазақ әдебиетінің тарихы атты көп томдықтың бірінші кітабының әрі авторы, әрі жалпы редакциясын басқарды. Мұнан басқа да көптеген қоғамдық жұмыстарына қоса, көңілі көреген оқымысты өмірінің соңына дейін қазіргі Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде қазақ ауыз әдебиеті пәнінен дәріс оқыды, Абайтану курсының негізін қалады.

1. М. Әуезовтің ұлт фольклоры мұрасын жинау, жариялау және насихаттау саласындағы ілгері еңбектері
1920 жылдардағы қазақ фольклортану ғылымының көтерген бір үлкен мәселесі - қазақ халық ауыз әдебиеті тарихын зерттеу болатын. Бұл мәселеге ерекше көңіл бөлген М. Әуезов қазақ фольклоры туралы бірнеше зерттеу жазды: Қазақ әдебиетінің қазіргі дәуірі, Қобыланды батыр, Қазақ әдебиетінің тарихы т.б. Бұл еңбектерде қазақ әдебиетінің даму жолдары, қазақ жазба әдебиетінің XVIII-XIX ғасырда қалыптаса бастағаны, бұл әдебиеттің алдында халықтың ғасырлар бойы жасаған бай халық ауыз әдебиеті жатқаны, ол кейінгі жазба әдебиеттің бастамасы екендігі сөз болады. Сонымен қатар М. Әуезов қазақ жазба әдебиетінің кейбір өкілдерінің шығармашылығы халық әдебиетімен тығыз байланыста екендігін дәлелдейді. Қазақ ауыз әдебиетін іштей жанрларға жіктейді, әрбір жанрдың өзіндік ерекшеліктерін сөз етеді. Қазақтың эпостық жырларына арнайы тоқталып, олардың белгілі бір оқиғаларға, әлеуметтік жағдайларға байланысты туғандығын көрсетеді.
М.Әуезовтің қазақ әдебиеті мен тарихындағы алар орнын оның әдебиеттану ғылымына сіңірген еңбектерінсіз, атап айтқанда талант қыры жан-жақты ғалымның әдеби сын, теориялық тұжырымдарға толы ғылыми зерттеу еңбектерінсіз толық күйде сипаттап, талдап шығу мүмкін емес. Ол - қазақ әдебиеттану, фольклортану ғылымының негізін салушы ғалымдардың бірі. Әдебиетші ғалымның фольклор, әдебиет тарихы, әдебиеттер байланысы, абайтану мәселелері бойынша жазған еңбектері бір ғана қазақ әдебиеттану ғылымында емес, кешегі кеңес одағы көлемінде де аса жоғары бағаланып отырғаны тарихтан мәлім.
М.Әуезовтің әдебиеттану саласындағы еңбектері де сан алуан. Соның бір шоғыры ауыз әдебиеті мұраларына қатысты жазған ғылыми-зерттеу еңбектері. Ең алдымен фольклор ғылымының қыр-сырына жетік М.Әуезов қазақ халқының аса бай ауыз әдебиеті мұраларын ыждағаттылықпен жинап, баспасөз беттерінде жариялап, ғылыми тұрғыдан зерттеу саласында өлшеусіз еңбек етті. Осындай тұрғыдағы ұдайы ізденістер, ғұмыр бойғы жоғары оқу орындарының филология факультеттеріндегі ұзтаздық қызметтер, сабақ жүргізулер ғалымға ауыз әдебиетінің көптеген жанрлары туралы іргелі ғылыми жұмыстар жазуына, жүргізуіне мол мүмкіндер беріп отырды. Ауыз әдебиетін зерттеуді М.Әуезов шығармашылық өмірінің барлық кезеңінде жазушылық жұмысымен қатар алып жүрді десе де болғандай. Ғалымның 20-30 жылдардағы көптеген зерттеу мақалалары газет, журнал беттерінде үнемі жарияланып отырды. 1939 жылы Л.Соболевпен бірлесе отырып жазған Қазақ халқының эпосы мен фольклоры деген көлемді еңбегі - ғалымның есімін Одақ көлеміне кеңінен мәшһүр етті. Бұл аталған еңбекте қазақ фольклорының барша жанрына ғылыми тұрғыдан сипаттама берілді.
М. Әуезовтің ел ішінен жинап бастырған фольклорлық мұралары жайлы еңбектері өте көп. 1924-25 жылдары өзі редактор болған Семей губерниялық атқару комитетінің тілі Таң журналына Сыбан Сабырбай ақынның төреге айтқан сөзі, Айтаңсықтың қоштасқаны. Ақын айтуындағы Қозы Көрпеш-Баяннан, Жаман сарт сарыны, Сыбан Ақтайлақ би. Көкбай ақсақал айтуынша еңбектерін бастырғкан.1924 жылы жазда Жетісу губерния - сының Алматы, Жаркент өлкелерін аралап, сол экспедиция кезінде Сары қыз бен Омарбектің айтысын жазып алған. Дәл осы жылы Семейде керей Уәйіс ақыннан Қозы Көрпеш - Баян сұлудың Жанақ пен Бейсенбай ақындар жырлаған нұсқасын жазып алып, 1936 жылы кітап етіп бастырған. 1934 жылы маусымда Алматы облысы Іле ауданында тұратын Нұралин деген азамат Бай мен кедей айтысын Өмірзақ ақыннан жазып алып, М. Әуезовке жіберген. Осылайша М. Әуезов өзі және оның ұйымдастыруымен жиналған фоль - клор - лық мұраларды баспасөзде жариялату жұмысымен қатар айналысты. Мәселен, 1940 жылы С. Аманжолов құрастырған Жұмбақтар жинағына редак - торлық етті. Қазақстан Ұлттық Ғылым акаде - миясының фольклор бөлімінде жиналған мұраларды сұрыптап, баспаға даярлау негізінде 1959 жылы Қамбар батыр, 1961 жылы Алпамыс батыр, Қыз Жібекті кітап етіп бастырды. Қазақтың фольклорлық мұраларын орыс тіліне аударып, бастыруға еңбек сіңірді, 1940 жылы Москвада Песни степей атты қазақ әдебиеті антологиясы жинағының фольклорлық бөлімін М. Әуезов құрастырды.1953 жылы Москвада Сидельников құ - растырған Казахские народные сказки жина - ғының редакциясын да М.Әуезов басқарды.
М. Әуезов халық мұрасын жинап, баспасөзде жариялау ісімен қатар, олардың мәнін қалың оқырманға түсінікті де нәрлі тілмен жеткізу бағытында да тер төккен публицист қаламгер болғаны аян. М. Әуезовтің фольклор мұраларын ел ішінен жинау мәселесіне арналған Халық әдебиеті туралы деген мақаласы 1924 жылы Ташкентте шығатын саясат, шаруашылық, мәдениет, ғылым һәм техника саласындағы жетістіктер жазылып, жастарды өнер-білімге шақыратын Жас қайрат журналында жарияланды. Онда ол көмескiленiп, ұмытылып бара жатқан халықтың ауыз әдебиетi үлгiлерiн, халықтық мұраларды тез арада жинап, баспа орындарына беру жөнiнде өтiнiп, үлкен мәселе көтередi: халық әдебиетi жиналып, жазылып қағаз бетiне түспесе, бiрден-бiрге ауызға тапсырылып жүргенде қайта жоғалып, өшпесе, өнбейдi - дей келіп,- менiңше, халық әдебиетiн жинауға қолайы бар адамдар оқыған шәкiрттер болуы керек. Шәкiрттер жаз елiне барған жақ - тарында халық әдебиетiн жинап, керектiсін тауып пайдаланатын, басылып, жарыққа шығарылатын, баспасөз майданына түсетiн жерге жеткiзуi керек. Әсiлi, ескi әдебиетiмiздi жинауға жас оқығандарымыз күш көрсетпесе, халық әдебиетiмен аз жылда ашық қоштасармыз - деп тиiмдi жағын қа - растырып, дұрыс бағыт та көрсетедi. Бұл орайда, оның Семей облыстық Қа - зақ тілі газетінде Әдебиет ескілігін жи - наушыларға атты мақала жазып, онда: Шаң басып жатқан ескілікті жинап, басын құрап, көпшіліктің мүлкі қылып беру жалғыз ғана әдебиетті сүюшіліктен тумайды. Жақын жердегі алдыңғы керегі әдебиетті сүйетін қазақ оқушысына ой, сезім азығын беру болса, одан кейінгі зор пайдасы қазақ тілінің қалыптасып, нығайып, өзіне біткен көрігі мен күшін жинау үшін керек. Көрік пен күш жинау елдің ішкі байлығын сыртқа шығарып, бетін ашады. Өткен заманның қадірлілері талайдан келе жатқан қазақтың бұл күнге дейінгі көмескі болып келген ақыл, сезім жолындағы бітімін айқын көрсетеді. Талайдан қалыптанған ой тұлғасын көзге елестетеді. Қазақтың өткен күндегі тұлғасы айқындалмай, келешегінің беті ашылмайды. Өткен күннің ұғымы мен нанымы, әдеті мен салты анықталып, екшелмесе, алдыңғы бет түзелмейді, - деп фольклорлық мұралардың ел өмірі мен келешек мәдени тағдырындағы маңызын көрсете келе, нақты әдебиет пен тарихқа қатысты қандай түрлерді жинау керектігін атап-атап көрсетуі куә. Сол көрсеткендерін жинауға өзі де ат салысады. Ел iшiнде кең тарап, көп айтылатын батырлар жыры, ақындар айтысы, шешендiк сөздер, тарихи өлеңдер, әр рудың шежiресi, хандық дәуiрдi белгiлейтiн әңгiмелердi, яғни әдеби-тарихи маңызы бар ұлттық құндылықтарды жинауды ұсынады. Жазушы мұндай ұсыныс-пiкiр жариялап, құрғақ сөзбен ғана шектелмейдi, iргелi iстiң басы-қасында жүрiп, ел арасынан жиналған үлгiлердi сұрыптап, таңдай отыра, араға көп уақыт салмай Әдебиет тарихы атты көлемдi де құнды еңбек жазды. Әдебиет тарихы зерттеу еңбегінің 1-бөліміңде автор сыршылдық салт өлеңдерін: жалпақ елдің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.