Когнитивті лингвистика ғылымының теориялық мәселелері

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

«Когнитивті лингвистика ғылымының теориялық мәселелері » -58 бет

ЖОСПАР

КІРІСПЕ . . . 2

І. НеГІЗГІ БӨЛІМ

І. 1 Когнитивтік лингвистика ғылымы . . . 4

І. 2 Қоғамдық гуманитарлық ғылым бағытындағы антропоцентризм парадигмасы және когнитизм бағыты . . . 27

І. 3 Когнитивті лингвистика мәселесіндегі метафора теориясы . . . 51

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 56

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 58

КІРІСПЕ

Тіл білімінің адамның танымдық парадигмасы тұрғысынан қарас-тырылуы - қазіргі күндегі лингвистиканың ең үлкен жетістіктерінің бірі.

Тіл - ұлттың вербалданған қазынасы, ол ақпараттарды жинақтап, жүйелеп, ұрпақтан - ұрпаққа жеткізіп отырады. Когнитивті лингвистика - әлем туралы, әлеуметтік жағдай туралы, тілдік қарым-қатынас жайлы ғылым. Соңғы жылдары орыс тіл білімінде Н. Д. Арутюнова, А. П. Бабушкин, Н. Н. Болдырев, Г. И. Берестнев, Г. А. Волохин, Е. С. Кубрякова, З. Д. Попов, Ю. С. Степанов, И. А. Стернин, В. Н. Телия және т. б. монографиялары мен ғылыми еңбектері жарияланып келеді.

Қазақ тіл білімінде Ә. Қайдар, Е. Жанпейісов, Р. Сыздық, Ж. Манкеева және т. б. ғалымдар зерттеу жұмыстарын жүргізіп келеді. Когнитивті лингвистиканың зерттеу нысаны - концепт. Концепт - адам әлемінің тілде көрініс табатын ұлттық-мәдени белгілері. Ұсынылып отырған оқу құралында концепт және т. б. басты ұғымдарға түсінік беріл-ген. Тіл білімінде осы күнге дейін пайда болған ғалымдардың теория-ларына, тұжырымдарына, пікірлеріне шолу жасалған. Концептілік талдау-дың үлгілері көрсетілген. Студент бұл оқу құралынан өзіне қажетті мате-риалдарды таба алады.

Адамның ойлау заңдылықтарын зерттеумен логика, философия, психология ғылымдары айналысып келген. Философияның гносеология саласы - таным теориясын зерттейтін сала. Когнитивті лингвистика зерттеу обьектісі жағынан аталған салалармен тығыз байланыста қарастырылады. Ғылымда когнитивтік бағыт пайда болғалы бері шындық болмыс адам танымымен тығыз байланысты қарастырыла бастады. Когнитивтілік - адамның ақыл-ойы мен ментальдық үрдісін өзіне зерттеу обьектісі етіп алған ғылыми бағыт. Бұл - білім, таным, адамның дүниені қабылдау ерекшеліктерін қарастыратын ғылым.

Белгілі американдық ғалым Н. Хомский былай дейді: «Когнитивная революция относится к состояниям разума / мозга и тому, как они обусловливают поведение человека, особенно к когнитивным состояниям: состоя-ниям знания, понимания, интерпретаций, верований и т. п. » /1/.

Білім және ақпараттар жиынтығымен байланысты болған үрдісті біз когниция деп атаймыз. «Интеллектуалдылық», «ментальдылық» дегендеріміз мұның синонимі ретінде қолданылады. Когнитивтік тұрғыдан қарастыратын болсақ, адам ақпараттарды өңдейтін жүйе ретінде қарастырылады.

Қазіргі зерттеулер когнитивтіліктің бірнеше бағыттың басын қосатындығын айқындап отыр. Олар: когнитивтік психология, мәдени антропология, жасанды интеллектіні модельдеу, философия, нейроғылымы, лингвистика және т. б.

Когнитивті ғылымның негізгі ерекшеліктеріне, зерттеу нысанына, бағыттары мен ұғымдарына алғаш рет көңіл бөлген шетелдік ғалымдар болатын. Дж. Миллер когнитивті ғылымды «ХХ ғасырдың 50 жылдарында дүниеге келген ақпараттар теориясының симпиозиумы» деп бағалаған. 1963 жылы Гарвард университетінде американдық профессор Дж. Брунер, Дж. Миллермен бірге когнитивті зерттеу орталығын ашады. Аталған орталық когнитивті лингвистика ғылымының негізін қалауға айтарлықтай үлес қосады.

ХХ ғасырдың ортасында когнитивтік лингвистика қазіргі антро-поөзектік парадигмадағы базалық білім деңгейінде қарастырылады. Осы бағытта біршама зерттеу жұмыстары жүргізіледі. Осының нәтиже-сінде Еуропада ХХ ғасырдың соңына қарай когнитивті ғылымның тео-риялық бағыттары жетіліп, терең зерттеліп, қанатын кеңге жая түседі. Осы тұста Дж. Лакофф, Р. Лангокер, Т. Ван Дейк, Дж. Хейман, Х. И. Шмидт, М. Джонсон, М. Витгенштейн, Г. Н. Кент сияқты шетелдік ғалымдардың когнитология саласына қатысты зерттеу еңбектері жарық көреді. Зерт-теушілер танымдық ғылымдар аясында тілдің «Әлемдік тілдік бейне-сін» сипаттаудағы қызметіне айрықша назар аударады.

Мәдениеттің, өркениеттің әр қилы кезеңдері мен дәуірлерінен өткен сайын тілдік ұжым мүшелері белгілі бір ақиқат дүниені тек логикалық - позитивтік түрде ғана емес, эстетикалық түрде де тани біледі және таныта алады. Сол ақиқат дүниенің сәулесін, ол туралы түсінік, ұғымды санада тұрақты таңбаланып қалыптасқан тілдік құралдардан басқа эстетикалық мақсатта қолданып, бейнелі құралдармен де таныту жағдайлары кездеседі. Осындай адам санасындағы ақиқат дүниені, сондай-ақ идеалды дүниені эстетикалық - көркем негізде таныту, әсіресе, өнермен тікелей байланысты шығармашылық таланты бар дарынды тұлғалардың ой жүйесінде туындайды.

І. НеГІЗГІ БӨЛІМ

І. І Когнитивтік лингвистика ғылымының зерттелуі

Когнитивті лингвистика - тіл білімінің қоғамдық әлеуметтік орны мен ролінің күшеюіне орай, адамзаттың ой мен тіл, сана мен сөйлеу, таным мен тілдік қарым-қатынас процестерінің бірлескен әрекеті мен нәтижесінде тілші - ғалымдар алдына жаңа идея, тың ізденісті қажет еткен сала. Бұл - сала жалпы тіл білімі проблемаларымен де, сондай-ақ жеке тіл білімі мәселелерімен де тығыз байланысты сала.

Когнитивті лингвистика тіл арқылы қоршаған ортаны, адамзат қасиеттерін, қоғамдық құбылыстар мен жаратылысты танып - білудің ғылыми-теориялық негіздерін қарастырады. Сондықтан когнитивті лингвистика тіл білімінің танымдық бағыттары мен аспектілерін әртүрлі қырынан ғылыми негіздейді және адамның таным процесіне қатысты білімін тереңдетіп, тәжірибесін молайтады.

Тіл біліміндегі танымдық теорияның ғылыми негіздерін, оның басты тұжырымдарын, басты қағидаларын меңгерту арқылы студенттердің ой-өрісін кеңейту пәннің мақсаты болып табылады.

Пәннің міндеті төмендегілерді қамтиды:

тіл білімі мен когнитивті лингвистиканың бір-бірімен байланысын көрсету;
когнитивті лингвистиканың бағыт-бағдарын айқындай келіп, оның басқа салалармен байланысын зерделеу;
тіл біліміне қатысты таным теориясының негізгі қағидаларын игеріп, оны қоғамтану мен өміртануда дұрыс қолдана білу;
когнитивті лингвистикаға байланысты ұғымдарды, терминдерді меңгеру, оларды нақты мысалдар мен деректер арқылы талдап көрсету;
танымдық лингвистиканы оқыту барысында студенттердің ойлау қабілетін, қоршаған ортаны зерттеп тану қасиетін жетілдіру; олардың дүниетанымын кеңейту;
ой, сана, тіл тұтастығы арқылы тілдік қатынасты жете меңгеру.

Когнитивтілік бізге не үшін қажет? «Когнитивтілік» дегеніміз:

«адамның ойлау механизмін» зерттейтін бағдарлама;
адамға әр түрлі каналдар арқылы жеткен ақпараттарды өңдеу жол-дарын зерттеу;
ғаламның ментальдық моделін құру.

Когнитивті лингвистикада адам когнициясына басты назар аударылады. Мұнда адамның іс-әрекеті ментальдық модельдермен, символдармен байланысты қарастырылады. Когнитивті лингвистиканың өзекті мәселелерінің бірі - білім категориясы. Когниция - когнитивті лингвистикадағы басты ұғым. Ол лингвистикамен тығыз байланысты.

Когнитивті лингвистика антропоөзектік парадигма негізінде пайда бол-ды. ХХ ғ. екінші жартысында тілді адам танымымен байланысты қарастырудың қажеттілігі туды.

Ғалам жайлы түсініктердің қалыптасуы үш деңгейдегі психикалық қалыптың қарым-қатынасының нәтижесі болып табылады: сезімдік қабылдау, түсініктің қалыптасуы, сөйлеу, ойлау үрдісі.

Когнитивті лингвистиканың мақсаты - қабылдау процесінің, катего-риалдылықтың, ғалам жайлы түсініктің қалай іске асатындығын айқындау.

Когнитивті лингвистика құрылымдық лингвистиканың негізінде дүниеге келді. Көптеген ғылымдардың тоғысуы нәтижесінде психолингвистика, этнолингвистика, әлеуметтік лингвистика, когнитивті лингвистика, линвомәдениеттану секілді ғылымдар дүниеге келді. Бұл тіл біліміне өз әсерін тигізді.

Адамзат қоғамы дамып, өркендеген сайын оның таным-білімі, ой-өрісі арта түсетіні заңды құбылыс. Осымен байланысты санада қалыптасқан ұғымды таныту деңгейі де кеңейе түсетіні белгілі. Ақиқат дүниенің кез келген үзігінің (объектісінің) денотаты мен ситуациялары тіл арқылы санада таңбаланып сақталады және сол дүниені таныту үшін жұмсалады. Ал суреткер танымында ақиқат дүние үзігінің тілдік қолданыста кездеспейтін, яғни тіл арқылы санада «тіркелмеген» (фикция-ланбаған) ерекше денотаттары, ситуациялары кездесіп отырады. Сондық-тан қазіргі тіл біліміндегі когнитивтік бағыттың басты мәселесі - біріншіден, санада тілге дейінгі бейнеленген дүниелердің ішкі мәнін түсіндіру-дің әдіс-тәсілдерін қарастыру, екіншіден, логикалық-позитивті және эстетикалық таным-білімнің реттелген, жүйеленген, өңдеуден өткен ақпараттарын тіл арқылы іздеп айқындау. Бұл мәселе жан жақты зерттеуді қажет етеді. Осыған орай, тіл арқылы көрініс тапқан санадағы дүниелер бейнесін, яғни тілді когнитивтік тұрғыдан зерттеу әлемдік тіл білімінде үлкен бақытқа айналған. Когнитолог - ғалымдар М. Минский, Е. С. Кубряков, Р. И. Павиленис, В. К. Нишанов, М. Холодная еңбектерінде когнитивтік талдаудың негізгі әдіс тәсілдері ұсынылған. Осы бағыт қазақстандық лингвист ғалымдардың зерттеулерінде де кеңінен қарқын ала бастады. Проф. Э. Д. Сүлей-менова тілдік таңбаның мағыналық, мазмұндық мәні арқылы ақиқат дүниені тану жағын қарастырса, Н. Ж. Жарқынбекова адамзаттың этно-ментальді дүниесінің тіл арқылы берілуін көрсетеді. Сонымен қатар ғалым Қ. Жаманбаева эмоция, гештальт - құрылым түріндегі концептілердің көрінісін талдайды. Ал Г. Г. Гиздатов сөз әрекетіндегі когнитивтік модельдердің типологиясын, С. Сүгірбекова «Ұлпан» романындағы концептілердің ұлттық - мәдени компонент-терін, С. Жапақов эпикалық фразеологизмдердің когнитивтік сипатын, Ш. Елемесова байырғы ұлттық танымның көркем прозадағы тілдік бейнеленуін, Н. Аитова қазақ тіліндегі түр - түс атауларының когнитивтік семантикасын, А. Сыбанбаева концептуалдық метафоралардың табиғатын, Ж. Б. Саткенова көркем шығармадағы кейіпкер тілінің когнитивтік мәнін, тілдік тұлға мәселесін тереңінен зерттеп, айқындап берді.

Дегенмен дүниенің бейнесін танытудағы тұлғалық не ұжымдық санада жинақталған білім, мәдени ақпараттардың құрылымын, оның жүйелену, топтасу механизмін анықтау, бұнымен қоса басты когни-тивтік бірлік - концептіні ұғымнан ажырату, оның санадағы бейнесі мен тілдік көрінісі мәселелерін айқындау, бір тұжырымға келу терең зерттеуді талап етеді.

Танымдық ғылымның бастауы өте ертеден тамыр тартатындығы баршаға мәлім. Оның негізгі нысаны таным мен ақыл, ой мен сана адам баласы дүниеге келгеннен бастап өмір сүріп келеді. Ғылымдардың атасы саналатын философия тарихын зерттеген Аристотель, Платон, әл-Фараби еңбектерінде тілдің таным құралы бола алатындығы жөнінде пікірлер кездеседі. Мәселен, ғұлама ойшыл Платон өзінің «Кратиль» атты философиялық еңбегінде: «Белгілі бір затқа таңылған атаулардың көмегімен қоршаған ортаны тану танымдық құрылымның төменгі сатысын ғана құрайды, ал бұл жүйенің ең жоғарғы сатысы тілдік құрылымдар арқылы көрініс табады» /2, 56/, - деп, тілдің таным құралы екендігіне ерекше көңіл бөлген тілдің танымдық ғылымнан алатын орнының ауқымды екендігіне бүгінде шетелдік, отандық ғалымдар, зерттеушілер баса назар аударып келеді.

Когнитивті лингвистика ғылымының өзекті мәселелері ресейлік ғалымдардың да назарынан тыс қалған емес. Орыс тіл білімінде когнитивті лингвистиканың өзекті мәселелері Ю. А. Сорокин, Е. С. Яковлева, Е. С. Кубрякова, В. Н. Телия, А. Вежбицкая, А. П. Бабушкин, С. А. Аскольдов, А. Н. Баранова, Д. О. Добровольский, Н. Д. Арутюнова, Н. Н. Болдырев, Э. Д. Попова, И. А. Стернин, Ю. Н. Караулова, В. А. Маслова және т. б. зерттеушілердің еңбектерінен көрініс табады. Аталған зерттеу еңбектерінде когнитология ғылымының нысаны, бағыт - бағдары, зерттелуі, негізгі ұғымдары сөз етіледі. Бұл еңбектерден танымдық ғылымдар ішінде тілдің атқаратын функциясының жоғары екендігін аңғаруға болады. Сонымен қатар Ресейде «Новое в зарубежной лингвистике» журналының ХХІІІ томында тілдің когнитивтік аспектісі туралы мақала жарық көрсе, 1995 жылы «Язык и интелект» атты когнитивті лингвис-тикаға қатысты жинақ шығады.

Орыс тіл біліміндегі когнитивтік ғылымның дамуына айтарлықтай үлес қосқан ресейлік ғалым Ю. С. Степанов болды. Оның «Константы словарь русской культуры» атты еңбегінде орыс мәдениетіндегі правда, любовь, закон, слова, душа, грех, наука, интеллигенция, огонь, вода, хлеб, писменность, число, время, родная земля, дом, язык сияқты концептілер қамтылып, когнитологиялық негізде талдау жасалады. Адам іс-әрекеттерінің негізгі ерекшеліктерін түсінуде когнитивистер тілді кілт ретінде қолданады.

Когнитивті лингвистика саласындағы негізгі бағыт тіл мен адам санасын біртұтас жүйе тұрғысынан қарастыру болып табылады. Ол сан ғасырлық тілдік білімді адам миының жемісі ретінде бағалап, күрделі құрылым жүйе ретінде кешенді сипаттауға бағытталған.

«Когнитивтік ғылым» термині алғашқыда белгілі ақпаратты қабылдау, оны електен өткізу, ми қыртыстарында сақтай отырып, қажетті кезде оны тәжірибеде қолдану үшін енгізілген. Когнитивті лингвистика адамның миында білімнің қалыптасып және толығу жүйелерін зерттейтін ғылыми пәндер есебінде қолданылады. Танымдық үлгі жүйесіндегі тілдің қызметі жөнінде Г. Хармон: «Тілдің танымдық ғылымдар-дың ішіндегі маңыздылығы - тілдің ойды жеткізудегі басты құралы болып табылуымен байланысты . . . Тіл танымға өзінің әсерін беруі де мүмкін» - дейді /3, 43/. Ал В. Гумбольдт «Язык - главнейшая деятельность человеческого духа, пронизывающая все сферы человеческого бытья и познания» - деген болатын. Бұл жөнінде Е. С. Кубрякованың: «Мы знаем о структурах сознания только благодаря языку, который позвляет сообщать об этих структурах и описать их на любом естественном языке» деген пікірін келтіруге болады /4, 21/. Зерттеушілердің пікірінен адам санасында, миында қалыптасқан білім қыртыстарының көрінісі тек тілдің қызметі арқылы жүзеге асатындығын аңғаруға болады. Де-мек, таным негізінде қалыптасқан санадағы білім тек тілдік бірліктер нәтижесінде коммуникативтік қарым-қатынасқа түседі. Сондықтан да тілдің когнитивті лингвистикадан алар орны зор.

Қоршаған ортаның адам санасында бейнеленіп, тілде көрініс табуын А. А. Потебня, Н. Хомский, Н. Я. Марр, Г. Гадамерлер де қарастырған. Олардың концепциялары философия, психология, мәдениет пен тілді бірлікте қарауға арналған. Қазіргі кезде бұл мәселенің аясы кеңіп, ғылымның философия, логика, психология, мәдениеттану, жасанды интеллект сияқты бірнеше салалардың басын тоғыстыру арқылы тілдік мәселелерді шешуді ұсынып, ұғымдары толықтырылып, жаңа концепциялар негізінде зерттеліп келеді. Когнитивті лингвистика алғашқыда нейролингвистика ғылымы (жасанды интелект және компьютерлік ғылымдар) аясында зерттелген. Зерттеу барысында ғалымдар оның адамзат баласының дүниетанымын, парасат - пайымын, ойлау деңгейін, тілдік бейнесін де қарастыратындығына көз жеткізген болатын. Бертін келе адамның танымын, білімін, ойлау құбылыстарының сан қырын ашу бұл ғылымның маңызды аспектілеріне айналды.

Қысқаша когнитивтік терминдер сөздігінде когнитивтік лингвис-тикаға мынадай анықтама берілген : «Когнитивная лингвистика - это лингвистическое направление, в центре внимания которого находится язык как общий когнитивный механизм, как когнитивный инструмент - система знаков, играющих роль репрензантации (кодировании) и трансформи-ровании информации".

Орыс тіл біліміндегі когнитивтік ғылымның маңыздылығын В. А. Маслова былайша анықтайды: « Когнитивная лингвистика дополняет анализ языка анализом речи, различных контекстов употробление соответствующих лексем, зафиксированных в текстах суждений о концепте, его определениий в разных словарях и спровочниках, анализом фразеологии, пословиц, поговорок, афоризмов, в которых концепт репрезентирован» / 5, 25/. Яғни когнитивті лингвистика когнитивтік жүйедегі лингвистикалық бағыт болғандықтан, тілдің танымдық сипа-тын тереңнен қарастыруға мүмкіндік жасайды. Тілдің когнитивтік бейнесін тілдегі кез келген тілдік бірліктердің арасынан көруге болады. Мәселен, қазақ тіліндегі мақал-мәтел, фразеологизм, қанатты сөздер қазақ халқының сан ғасырлық дүниетанымы негізінде туындаған тілдік бірліктер болып табылады.

Қазір көптеген ғалымдар когнитивті лингвистика мәселелеріне ерекше көңіл бөліп келеді. Ә. Қайдар, Р. Сыздық, Е. Жанпейісова, Г. Гиздатов, Қ. Жаманбаева, Ж. Манкеева, Э. Сүлейменова, Г. Смағұлова, Б. Момынова, А. Салқынбай, А. Ислам, Ш. Елемесова, Г. Әзімжанова, К. Күркебаев, Г. Снасапова, Ф. Қожахметова, Н. Аитова, А. Әмірбекова сияқты көптеген қазақ зерттеушілері бұл мәселені лексикология, этнолингвистика, когнитология, лингвомәдениеттану салалары тұрғысынан қарастырып зерттеуде. Қазақ тіл білімінде когнитивті лингвистикаға қатысты зерт-теулер соңғы он жылдықта ғана қолға алына бастады. Академик Ә. Қайдардың этнолингвистика саласына қатысты ойлары қазақ тіл біліміндегі когнитивті лингвистиканың қалыптасуына негіз болды.

Нақты когнитивтік бағыттағы зерттеу еңбектері ретінде Г. Гиздатовтың еңбегін атауға болады. Зерттеушінің «Сөйлеу қызметіндегі когнитивтік модельдер: типологиясы мен динамикасы» атты докторлық дисертациясы осы бағыттағы тың зерттеу болып табылады /6/. Докторлық диссертацияда адам санасындағы білімнің көріну деңгейі, тәсілдері, құрылымы мен динамикасы қарастырылған. Когнитивтік модельдер универсумдар ретінде алынады.

Осы саладағы іргелі еңбектердің бірі ретінде ғалым Қ. Жаманбаеваның «Тіл қолданысының когнитивтік негіздері» атты монографиясын атауға болады. Бұл еңбекте зерттеуші тілдік сананың құрылымын анықтап, гештальт теориясын түсіндіреді /7/. Қазақ тіл білімінде когнитивті лингвистика ғылымының қалыптасуына негіз болған бұл еңбек тіл қолданысындағы когнитивтік негіздердің зерттелуіне айтарлықтай үлес қосады. Мұнда когнитивтік құрылымның концептуалды көрінісі, күрделі жүйе тудыру ерекшеліктері қарастырылады.

Профессор Ж. Манкеева «Қазақ тілін зерттеудің когнитивтік негіздері» атты ғылыми мақаласында когнитивтік лингвистикада тілдің бейнелеуіштік қызметінің зор екендігін көрсетеді, ұстанымдарын айқындайды /8/.

Ғалым Б. Момынова «Қазақ тіліндегі қоғамдық саяси лексика (әлеуметтік-бағалаушылық, сөзжасам) » атты еңбегінде когнитивтік бірліктердің көрініс табу (репрезентациялану) ерекшеліктеріне тоқталып, бағалаушылық сипатын қарастырады /9/.

Профессор А. Ислам өз мақалаларында когнитивтік лингвистика-дағы «тілдік тұлға» мәселелерін көтерсе /10/, Г. Әзімжанова көркем мә-тіндегі доминант сөздердің когнитивтік ерекшеліктерін қарастырады /11/.

С. И. Жапақовтың диссертациялық жұмысында эпикалық фразео-логизмдердегі ақиқат пен бейақиқат дүние фрагменттерінің тілдік бейнесі мен когнитивті лингвистиканың басқа да мәселелері қарастырылған /12/.

С. Ақаев «Сөздің когнитологиялық сипаттары» атты мақаласында когнитологиялық талдаудың тәсілдеріне тоқталып, ойлау, ой түю, қабылдау, қорыту сияқты абстрактілік құбылыстарды зерттеу әдісі ретінде қарастырады /13/.

Зерттеуші А. Әмірбекова көркем мәтінге концептуалдық талдау жасаудың үлгілерін ұсынады /14/. Ал А. Сыбанбаева, Б. Қасым, Н. Зайсанбаевалар метафораның танымдық сипаты туралы пікірлерін ортаға салады /15/.

Когнитивті лингвистиканың жеке ғылым ретінде танылуы үшін оның негізгі ұғымдары, өзіне тән категориялары болуы шарт. В. В. Петров когнитивтік ғылымның түпкілікті идеясының негізін құрайтын бірліктер турасында мынадай пікірге келеді: «Мышление представляет собой манипулирование внутренними (ментальними) репрезентациями типа фреймов, планов, сценариев, моделей и других структур зна-ния»/16, 95/.

Зерттеушілер білім, концептуалдық жүйе, когниция, когнитивтік модель, вербальдылық, ментальдылық, концепт, ғалам бейнесі, концептілік өріс, ұлттық мәдени бірліктерді когнитивтік лингвистиканың негізгі ұғымдары ретінде топтас-тырады. Аталған ұғымдардың адам санасындағы әрекеттері, тілдегі көрінісі, сол арқылы «ғаламның тілдік бейнесін» тануға мүмкіндік жасау қабілеті туралы орыс тіл білімінде В. А. Маслованың еңбектерінде кең көлемде қарастырылған.

Қазіргі тіл білімінде концептуалдылық таным процесіндегі білімнің нәтиже-сінен көрініс табады. Бұл атауға байланысты Е. С. Кубрякова: «Концептуализация интертретируется как «некоторый», «сквозной» для разных форм познания процесс структура знаний из неких минимальных концептуальных единиц» - деген пікір айтады /4, 93/.

Когнитивті лингвистиканың бастау көзі Аристотельдің, Платонның, Гумбольдтің, қазақ тіл білімінде Қ. Жұбановтың және олардың шәкірттерінің тіл концепциясы жайлы еңбектерінде жатыр. Когнитивтік үрдістің ең негізгі белгісі тілдің танымдық үрдіспен байланысынан көрінеді. Яғни, мұны зерттеушілеріміздің тілге танымдық тұрғыдан қарауында деп қабылдауымызға болады. Когнитивті лингвистика тілдік қатынас мәселесімен тығыз байланысты. Тілдік қатынас - тіл мен сананың, тіл мен ойлаудың, тіл мен таңбаның қатынасын қарастыратын болса, когнитивті лингвистика - осы мәселелердің барлығын адам танымымен байланыстырады. Сондықтан екеуін әр уақытта тығыз байланыста қарастырамыз. Екі пәннің сабақтастығы - Қ. Жұбановтың /17/, М. Жұмабаевтың /18/, А. Байтұрсынов-тың /19/ еңбектерінде жан - жақты қарастырылған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.