Қазақстан азамат соғысы жылдарында (1918-1920 жж.)
Жоспар:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Өлкеде азамат соғысының басталуы және оның барысы.
2. Қазақстанда жасақталған әскери бөлімдер мен құрамалар.
ІІІ. Қорытынды
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Өлкеде азамат соғысының басталуы және оның барысы.
2. Қазақстанда жасақталған әскери бөлімдер мен құрамалар.
ІІІ. Қорытынды
Кіріспе
Кеңестердің екінші съезінде жеке иелік ету жойылып, Қазақстандағы шіркеу мен монастрлердің, помещиктердің, бай қазақ-орыстардың, патша шенеуніктерінің иелігінде болып келген, сондай-ақ қоныс аудару қорындағы жерлер еңбекшілердің пайдалануына берілді.
Жер мәселесін шешудегі жергілікті кеңес орындарының қызметі бірнеше кезеңнен тұрды. Оның 1917 жылғы қарашадан - 1918 жылғы жазға дейінгі кезеңінде жергілікті Кеңестер, жер комитеттері мен комиссиялары бос жерлерді, тәркіленген помещиктік имениелерді есепке алып, шаруалардың жағдайын анықтап, жерсіз, жері аз шаруаларды жермен қамтамасыз ету мәселесімен шұғылданды. Шаруалар съездерінің шешімдерімен қоныс аудару қорынан алынған жерлерді пайдалану ережелерін жасады.
Екінші кезең - 1918 жылдың жазынан - 1920 жылдың аяғына дейінгі уақытты қамтыды. Бұл тұста жерді социализациялау жөнініндегі шараларды іске асыруға әзірлік жұмыстары жүргізілді.
1921-1922 жылдарды қамтитын үшінші кезеңде жер-су реформасы іске асырылса, 1924-1927 жылдарды қамтитын төртінші кезеңде - жерге орналастыру, шабындық, егістік жерлерді қайта бөлу жүмыстары жүргізілді.
Сонымен Кеңес өкіметін нығайту жолындағы күрестің барысында Қазақстанда ескі мемлекеттік машина қиратылып, жаңа мемлекеттік аппарат құрылды. Жергілікті Кеңестер өздерінің алдарына қойылған міндеттерді жүзеге асыруға кірісті. Революция жеңістерін контрреволюциялық күштердің қол сұғуынан қорғау жөнінде қажетті шаралар қолданылды. Өлкенің экономикасы мен әлеуметтік-мәдени салаларын социалистік жолмен қайта құру бағытында алғашқы қадамдар жасалды.
Дегенмен, Кеңес өкіметі алға қойған маңызды міндеттерді іске асыруда тәжірбиенің жоқтығы, жергілікті кадрлардың түсінігінің кемдігі, сауатының аздығы, т. б. себептер негізінде бұл революциялық шараларды іске асыру барысында асыра сілтеушіліктің, солақайлықтың, теріс әрекеттердің орын алғанын, Кеңес өкіметіне сенімді азайтатын жайлардың болғанын да айту керек.
Қазақстан азамат соғысы жылдарында (1918-1920 жж.)
Кеңестердің екінші съезінде жеке иелік ету жойылып, Қазақстандағы шіркеу мен монастрлердің, помещиктердің, бай қазақ-орыстардың, патша шенеуніктерінің иелігінде болып келген, сондай-ақ қоныс аудару қорындағы жерлер еңбекшілердің пайдалануына берілді.
Жер мәселесін шешудегі жергілікті кеңес орындарының қызметі бірнеше кезеңнен тұрды. Оның 1917 жылғы қарашадан - 1918 жылғы жазға дейінгі кезеңінде жергілікті Кеңестер, жер комитеттері мен комиссиялары бос жерлерді, тәркіленген помещиктік имениелерді есепке алып, шаруалардың жағдайын анықтап, жерсіз, жері аз шаруаларды жермен қамтамасыз ету мәселесімен шұғылданды. Шаруалар съездерінің шешімдерімен қоныс аудару қорынан алынған жерлерді пайдалану ережелерін жасады.
Екінші кезең - 1918 жылдың жазынан - 1920 жылдың аяғына дейінгі уақытты қамтыды. Бұл тұста жерді социализациялау жөнініндегі шараларды іске асыруға әзірлік жұмыстары жүргізілді.
1921-1922 жылдарды қамтитын үшінші кезеңде жер-су реформасы іске асырылса, 1924-1927 жылдарды қамтитын төртінші кезеңде - жерге орналастыру, шабындық, егістік жерлерді қайта бөлу жүмыстары жүргізілді.
Сонымен Кеңес өкіметін нығайту жолындағы күрестің барысында Қазақстанда ескі мемлекеттік машина қиратылып, жаңа мемлекеттік аппарат құрылды. Жергілікті Кеңестер өздерінің алдарына қойылған міндеттерді жүзеге асыруға кірісті. Революция жеңістерін контрреволюциялық күштердің қол сұғуынан қорғау жөнінде қажетті шаралар қолданылды. Өлкенің экономикасы мен әлеуметтік-мәдени салаларын социалистік жолмен қайта құру бағытында алғашқы қадамдар жасалды.
Дегенмен, Кеңес өкіметі алға қойған маңызды міндеттерді іске асыруда тәжірбиенің жоқтығы, жергілікті кадрлардың түсінігінің кемдігі, сауатының аздығы, т. б. себептер негізінде бұл революциялық шараларды іске асыру барысында асыра сілтеушіліктің, солақайлықтың, теріс әрекеттердің орын алғанын, Кеңес өкіметіне сенімді азайтатын жайлардың болғанын да айту керек.
Қазақстан азамат соғысы жылдарында (1918-1920 жж.)
Жоспар:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Өлкеде азамат соғысының басталуы және оның барысы.
2. Қазақстанда жасақталған әскери бөлімдер мен құрамалар.
ІІІ. Қорытынды
Кіріспе
Кеңестердің екінші съезінде жеке иелік ету жойылып, Қазақстандағы
шіркеу мен монастрлердің, помещиктердің, бай қазақ-орыстардың, патша
шенеуніктерінің иелігінде болып келген, сондай-ақ қоныс аудару қорындағы
жерлер еңбекшілердің пайдалануына берілді.
Жер мәселесін шешудегі жергілікті кеңес орындарының қызметі бірнеше
кезеңнен тұрды. Оның 1917 жылғы қарашадан - 1918 жылғы жазға дейінгі
кезеңінде жергілікті Кеңестер, жер комитеттері мен комиссиялары бос
жерлерді, тәркіленген помещиктік имениелерді есепке алып, шаруалардың
жағдайын анықтап, жерсіз, жері аз шаруаларды жермен қамтамасыз ету
мәселесімен шұғылданды. Шаруалар съездерінің шешімдерімен қоныс аудару
қорынан алынған жерлерді пайдалану ережелерін жасады.
Екінші кезең - 1918 жылдың жазынан - 1920 жылдың аяғына дейінгі
уақытты қамтыды. Бұл тұста жерді социализациялау жөнініндегі шараларды іске
асыруға әзірлік жұмыстары жүргізілді.
1921-1922 жылдарды қамтитын үшінші кезеңде жер-су реформасы іске
асырылса, 1924-1927 жылдарды қамтитын төртінші кезеңде - жерге орналастыру,
шабындық, егістік жерлерді қайта бөлу жүмыстары жүргізілді.
Сонымен Кеңес өкіметін нығайту жолындағы күрестің барысында
Қазақстанда ескі мемлекеттік машина қиратылып, жаңа мемлекеттік аппарат
құрылды. Жергілікті Кеңестер өздерінің алдарына қойылған міндеттерді жүзеге
асыруға кірісті. Революция жеңістерін контрреволюциялық күштердің қол
сұғуынан қорғау жөнінде қажетті шаралар қолданылды. Өлкенің экономикасы мен
әлеуметтік-мәдени салаларын социалистік жолмен қайта құру бағытында алғашқы
қадамдар жасалды.
Дегенмен, Кеңес өкіметі алға қойған маңызды міндеттерді іске асыруда
тәжірбиенің жоқтығы, жергілікті кадрлардың түсінігінің кемдігі, сауатының
аздығы, т. б. себептер негізінде бұл революциялық шараларды іске асыру
барысында асыра сілтеушіліктің, солақайлықтың, теріс әрекеттердің орын
алғанын, Кеңес өкіметіне сенімді азайтатын жайлардың болғанын да айту
керек.
Қазақстан азамат соғысы жылдарында (1918-1920 жж.)
1. Өлкеде азамат соғысының басталуы және оның барысы
1917 жылғы Қазан революциясының жеңісі алғашқы күндерден бастап,
құлатылған қанаушы тап өкілдерінің қарулы қарсылығын тудырды. Кеңес өкіметі
елдің әр түрлі аймақтарындағы, соның ішінде Қазақстан жеріндегі контр-
революциялық бүліктерді батыл да шұғыл басып тастап отырды. Дегенмен, олар
аяғына дейін талқандалмады. Өлкеде азамат соғысының басты ошақтары
Қазақстанның батыс аудандарында, Торғай обылысының әкімшілік орталығы
Орынборда, Орал облысы, Гурьев (Атырау) қаласында, Жетісу жерінде
қалыптасты. Бұл жерде атаман Дутовтың, генерал Толстовтың әскерлері, ал
Жетісуда қазақ-орыс жасақтары, ақ-гвардия офицерлері мен юнкерлер жиналды.
Олар контрреволюциялық күштердің негізгі орталығына айналды және Кеңес
өкіметіне қарсы азамат соғысын бастады.
1918 жылы 23 наурызда Орал казак-орыстары Гурьевте бүлік шығарды. Олар
генерал Толстовтың бұйрығымен жұмысшы және солдат депутаттары Кеңесінің
тоғыз мүшесін сотсыз атты. Сол жылдың 28-29 наурызында ақ қазақтар
алашордашылармен бірігіп Орал қаласында төңкеріс жасады. Мұнда олар кеңес
өкіметін құлатып, коммунистерді, кеңес қызметкерлерін аяусыз жазалады.
Кеңес өкіметіне қарсы күресте ақ гвардияшылар казак станицалары мен орыс
селоларындағы бай-қулақ элементтеріне сүйенді, жергілікті кадет, эсерлер
мен меньшевиктердеп қолдау тапты.
1918 жылы мамырдың аяғында Антанта мемлекеттерінің көмегімен Сібірдегі
Чехословак корпусының офицерлері мен солдаттары бүлік шығарды. Бұлар
бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде Ресейге тұтқынға түскендер болатын.
Кеңес үкіметі Австро-Венгриямен жүргізген келісім бойынша оларды елдеріне
қайтаруға уәделесті. Бірак, Ресей үкіметі олардың Кеңестерге қарсы шығуынан
қорқып, чехтар мен словак әскерлерін елдің батыс территориясымен емес, ең
әуелі Қиыр Шығыс темір жолы арқылы Владивосток қаласына жеткізіп, одан ары
Еуропаға теңізбен шығарып салуға келісті. Сібір аркылы жолда қайтып бара
жатқан чехтар мен словактардан құрылған корпусты Антантаның империалистері
бүлік шығаруға арандатты. Атап айтқанда, олардың арасында елдеріне босату
үшін емес, қайта түрмеге отырғызу үшін алып бара жатыр деген жалған
лақаптар таратты. Мұны естіген құрамында 500 мыңға жуық солдаты мен офицері
бар чехословак корпусы бүлік шығарып, Сібір мен Оралдың темір жол бойындағы
бірқатар қалаларын басып алды. Олар Қазақстан жеріндегі Петропавл, Ақмола,
Атбасар, Қостанай қалаларын және тағы басқа да елді мекендерді жаулап,
ондағы Кеңес өкіметінің жергілікті органдарын таратты. 1918 жылғы 11
маусымда Семейде кеңес өкіметі құлатылды. Бұл жерлердегі кеңес өкіметінің
көрнекті басшылары К. Сүтішев, И. Дубинин, П. Калюжная, Ғ. Ыдырысов, К.
Шугаев, П. Салов және тағы басқаларын азаптап өлтірді. Өскемен Совдепінің
төрағасы Я. Ушановты тірідей кеменің оттығына тастады. Сөйтіп, интервенттер
мен ақгвардияшылар Ақмола, Орал, Семей облыстарын және Торғай облысының
көптеген жерлерін басып алды.
1918 жылдың жазында интервенттер мен ақгвардияшылар Семей облысы
жағынан Солтүстік Жетісуға басып кірді. Бұл жердегі казак-орыс
станицаларында Кеңес өкіметіне қарсы бүліктер басталды. Сондықтан Жетісу
облыстық ат-қару комитетінің шешімімен кеңестік қарулы күштері
біріктіріліп, Солтүстік Жетісу майданының штабы құрылды. Атаман Анненковтың
дивизиясына және басқа да әскери бөлімдерге қарсы кескілескен ұрыстар
жүрді. Ақ гвардияшылар басып алған аудандарда кеңес жасақтарының күресі
негізінен партизандық әрекет түрінде жүргізілді. Мұндағы Черкасск, Андреев,
Константиновск және басқа да селолар тұрғындарының ақ гвардияшыларымен
ерлік шайқастары азамат соғысы тарихында "Черкасск қорғанысы" - деп аталды.
Сонымен 1918 жылдың жазында Қазақстанның көп жерін интервенттер мен ақ
гвардияшылар басып алды. Кеңес өкіметі тек Жетісу мен Сырдария облыстарының
бірқатар бөлігінде, Торғай облысының оңтүстік аудандары мен Бөкей Ордасының
аз ғана жерінде сақталып қалды.
Революцияға қарсы күштер Самарада ақ гвардияшылар мен әскерлердің
Комуч (Құрылтай жиналысы мүшелерінің комитеті) "үкіметін", Омбыда Колчак
бастаған Сібір ақ гвардияшыларының "үкіметін", Каспий сыртқы облысында
ағылшын "үкіметін" құрды. Бұл кезде немістер Донбасқа қауіп төндірді.
Краснов пен Деникин соғыс қимылдарын күшейте түсті.
Кеңес елі үшін ең басты майдан - Шығыс майданы еді. Шығыс майданының
Орал бағытында ақтармен 4-ші армия ұрыс жүргізді. Бұл майданның жағдайы
қиындауына байланысты 1918 жылдың 2 маусымында Орынбор қаласынан Қызыл
Армия бөлімдері оңтүстікке қарай шегінуге мәжбүр болды. Осыған орай Ақтобе
майданы құрылды. Ондағы қызыл әскерлерге Ташкент, Шалқар, Қазалы, Перовск
Қызылорда, Черняевск Шымкент, Әулиеата және т. б. қалаларда қүрылған
отрядтар көмекке келді. Оның қатарына негізінен еріктілер кірді, әскери
міндет туралы БОАК-нің 1918 жылғы 29 мамырда қабылданған жарлығы-нан кейін
әскери міндетті өтеуге еңбекшілердің белгілі жас мөлшеріндегілер
шақырылатын болды. Сөйтіп, 1918 жылдың жазында ұлттық әскери бөлімдер
ұйымдаса бастады. Олар алдымен Жетісуда, одан кейін Орынбор мен Орал
қалаларында, Батыс Қазақстанда құрылды. Қызыл армияның құрамдас бөлігі
ретінде 1918 жылдың күзінде Бөкей ордасында құрылған қазақ атты әскер
полкінде X. Чурин, Ж. Сәрсенов, X. Ишанов, Б. Жәнікешев т. б. қызмет етті.
Сол жылдың қараша айымда Ақтөбе майданына Әліби Жанкелдин бастаған
экспедиция Мәскеуден көп қару-жарақ пен оқ-дәрі жеткізді.
1918 жылдың аяғы мен 1919 жылдың басында Ә. Т. Жанкелдин мен А. Иманов
Торғайда екі атты әскер эскадронын, әскери оқу және пулемет топтарын,
Ырғызда атты әскер эскадронын құрды. Өлкеде ұйымдасқан қызыл әскер
бөлімдерінің қатарына азамат соғысы жылдарында Ресейге келіп қалған
көптеген шетелдіктер: венгр, чех, румын, поляк, неміс жұмысшы және шаруалар
өкілдері де кірді. Облыстық және уездік кеңестер мен әскери комиссариаттар
жергілікті бұқара халық өкілдерін - қазақтарды, қырғыздарды, дүнгендерді,
өзбектерді, ұйғырларды және басқаларын Қызыл Армия қатарына тартуда саяси-
ұйымдастыру жүмыстарын өрістетті. Қызыл Армия бөлімдерін жасақ-тауда
көптеген қиындықтар да кездесті. Қару-жарақ, оқ дәрі, әскери жабдықтар
жетіспеді. Әскери жасақтарға басшы-лык ететін тәжірибелі қызыл командирлер
мен саяси қыз-меткерлердің қатары аз болды.
Азамат соғысы жылдарындағы қалыптасқан қиындық-тармен байланысты Кеңес
өкіметі 1918 жылдың орта кезінде елдегі барлық материалдық ресурстармен,
адам күштерін барынша жүмылдыру, қалаларды, өнеркәсіп жүмысшыларын, Қызыл
Армияны азық-түлікпен қамтамасыз ету, елде қатаң еңбек тәртібін орнату
мақсатында "әскери коммунизм" саясатын енгізді. Бұл төтенше саясат
экономикалық күйзеліс, Кеңес мемлекетін шетел интервенттері мен ішкі
жаулардан қорғаудың қажеттілігінен туған еді. "Әскери коммунизм" саясаты
негізінде азық-түлік мәселесін шешу үшін төтенше шара азық-түлік салғырты
енгізілді. Ол бойынша елдегі байлар мен кулактардың қолындағы тауарлы
астықтың кеп бөлігі ешқандай қайтарымсыз алыиды, бұқара халықты азық-
түлікпен бір орталықтан қамтамасыз ету көзделді, ауыл шаруашылық өнімдерін
өз еркімен сатуға тиым салынды. Азық-түлік салғыртын енгізу елде астық
дайындауды көбейтуге, Қызыл Армияны, жүмысшыларды азық-түлікпен қамтамасыз
етуге, ашаршылықты барынша болдырмауға мүмкіндік берді. "Әскери коммунизм"
саясаты бойынша елде жаппай еңбек ету міндеттілігі талап етілді. Жергілікті
жерлерде еңбек етуге бұрынғы қанаушы тап өкілдері тартылды. Қазақстанда
"әскери коммунизм" саясаты негізінде өнеркәсіпті кеңес органдарының қолына
шоғырландыру, оны Қызыл Армияны қаружарақ және жабдықтармен қамтамасыз
етуге жүмылдыру шаралары жүргізілді. Бүкілресейлік Атқару Комитетінің 1918
жылғы мамырдағы жарлығьшен әскерге өз еркімен бару ісі жалпыға бірдей
міндетті әскери борышты орындаумен алмастырылды. 1918 жылдың жазында өлкеде
Қызыл Армияның қүрамында ұлттық әскери бөлімдер қүрыла бастады. Қызыл
Армияның Қазақстан жерінде бөлімдерін қүруда Сырдария, Жетісу облыстары,
Бөкей Ордасы мен Торғай облысының кеңестік уездері бірсіпыра айтуға
тұрарлық ұйымдастыру жұмыстарын жүргізді.
Міне, осы шаралардың барлығы Қазақстанның азамат соғысы майдандарында
интервенттер мен ақ гвардияшыларға шешуші соққы беруге жағдай жасады. 1918
жылы күзде 1 және 4 Қызыл Армия бөлімдері шабуылға шығып, Бугурслан,
Бұзылық, Қазан, Александров-Гайды босатып, Орынбор мен Орал қалаларына
жақындады. Сөйтіп, Ақтөбе майданының қарулы күштері 1919 жылдың 22
қаңтарында Орынборды, 26 қаңтарда Орал қаласын азат етіп, Қазақстан және
Түркістан аудандары мен Орталық Ресей арасындағы қатынасты қалпына
келтірді.
1919 жылы көктемде М. В. Фрунзе басқарған қызыл әскер отрядтары
Қазақстанның солтүстік аудандарында, ал В. И. Чапаев басқарған 25 дивизия
оцтүстік-батыс аудандарда соғыс жүргізіп, Колчак әскерлерінің Деиикин
әскерлерімен қосылуына жол бермей, оларға күйрете соққы берді. Қазақстанда
Колчак тәртібіне қарсы ірі көтеріліс Қостанай уезінде болды. 1918 жылы
желтоқсан айының аяғында Ә. Жанкелдин, А. Иманов және Ырғыз отрядының
біріккен күшімен Торғайда кеңес өкіметі қалпына келтірілді. Бұл кезде
Ақмола, Семей облыстарында да партизандық қозғалыстар өрістеді. Павлодар,
Өскемен, Бұқтырма, Зайсан уездерінде, әсіресе Зырян, Катон-Қарағай,
Шыңғыстау, Шемонайха болыстарында партизандар қозғалысы кең өріс алды.
Тарбағатай мен Алтайдың "Тау қырандары" отрядтарының қозғалысы, Жетісудағы
Черкасск қорғанысы Қазақстандағы азамат соғысы тарихында елеулі оқиға
болды.
1919 жылдың жазында Шығыс майдандағы Колчак армиясьшың негізгі
күштерінің күйретілуі Батыс, Солтүстік, Солтүстік-Шығыс Қазақстан мен
Жетісуды азат етуге қажетті жағдай жасады. Қызу шайқастардың барысында
Колчак Армиясы екіге болінді. Олардың бір бөлігі Сібірге, екіншісі
Түркістанға қарай шегінді. Колчактың "Оңтүстік армиясын" Түркістан
майданының қызыл әскер бөлімдері 1919 жылы тамыз айының екінші жартысында
қүртып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Өлкеде азамат соғысының басталуы және оның барысы.
2. Қазақстанда жасақталған әскери бөлімдер мен құрамалар.
ІІІ. Қорытынды
Кіріспе
Кеңестердің екінші съезінде жеке иелік ету жойылып, Қазақстандағы
шіркеу мен монастрлердің, помещиктердің, бай қазақ-орыстардың, патша
шенеуніктерінің иелігінде болып келген, сондай-ақ қоныс аудару қорындағы
жерлер еңбекшілердің пайдалануына берілді.
Жер мәселесін шешудегі жергілікті кеңес орындарының қызметі бірнеше
кезеңнен тұрды. Оның 1917 жылғы қарашадан - 1918 жылғы жазға дейінгі
кезеңінде жергілікті Кеңестер, жер комитеттері мен комиссиялары бос
жерлерді, тәркіленген помещиктік имениелерді есепке алып, шаруалардың
жағдайын анықтап, жерсіз, жері аз шаруаларды жермен қамтамасыз ету
мәселесімен шұғылданды. Шаруалар съездерінің шешімдерімен қоныс аудару
қорынан алынған жерлерді пайдалану ережелерін жасады.
Екінші кезең - 1918 жылдың жазынан - 1920 жылдың аяғына дейінгі
уақытты қамтыды. Бұл тұста жерді социализациялау жөнініндегі шараларды іске
асыруға әзірлік жұмыстары жүргізілді.
1921-1922 жылдарды қамтитын үшінші кезеңде жер-су реформасы іске
асырылса, 1924-1927 жылдарды қамтитын төртінші кезеңде - жерге орналастыру,
шабындық, егістік жерлерді қайта бөлу жүмыстары жүргізілді.
Сонымен Кеңес өкіметін нығайту жолындағы күрестің барысында
Қазақстанда ескі мемлекеттік машина қиратылып, жаңа мемлекеттік аппарат
құрылды. Жергілікті Кеңестер өздерінің алдарына қойылған міндеттерді жүзеге
асыруға кірісті. Революция жеңістерін контрреволюциялық күштердің қол
сұғуынан қорғау жөнінде қажетті шаралар қолданылды. Өлкенің экономикасы мен
әлеуметтік-мәдени салаларын социалистік жолмен қайта құру бағытында алғашқы
қадамдар жасалды.
Дегенмен, Кеңес өкіметі алға қойған маңызды міндеттерді іске асыруда
тәжірбиенің жоқтығы, жергілікті кадрлардың түсінігінің кемдігі, сауатының
аздығы, т. б. себептер негізінде бұл революциялық шараларды іске асыру
барысында асыра сілтеушіліктің, солақайлықтың, теріс әрекеттердің орын
алғанын, Кеңес өкіметіне сенімді азайтатын жайлардың болғанын да айту
керек.
Қазақстан азамат соғысы жылдарында (1918-1920 жж.)
1. Өлкеде азамат соғысының басталуы және оның барысы
1917 жылғы Қазан революциясының жеңісі алғашқы күндерден бастап,
құлатылған қанаушы тап өкілдерінің қарулы қарсылығын тудырды. Кеңес өкіметі
елдің әр түрлі аймақтарындағы, соның ішінде Қазақстан жеріндегі контр-
революциялық бүліктерді батыл да шұғыл басып тастап отырды. Дегенмен, олар
аяғына дейін талқандалмады. Өлкеде азамат соғысының басты ошақтары
Қазақстанның батыс аудандарында, Торғай обылысының әкімшілік орталығы
Орынборда, Орал облысы, Гурьев (Атырау) қаласында, Жетісу жерінде
қалыптасты. Бұл жерде атаман Дутовтың, генерал Толстовтың әскерлері, ал
Жетісуда қазақ-орыс жасақтары, ақ-гвардия офицерлері мен юнкерлер жиналды.
Олар контрреволюциялық күштердің негізгі орталығына айналды және Кеңес
өкіметіне қарсы азамат соғысын бастады.
1918 жылы 23 наурызда Орал казак-орыстары Гурьевте бүлік шығарды. Олар
генерал Толстовтың бұйрығымен жұмысшы және солдат депутаттары Кеңесінің
тоғыз мүшесін сотсыз атты. Сол жылдың 28-29 наурызында ақ қазақтар
алашордашылармен бірігіп Орал қаласында төңкеріс жасады. Мұнда олар кеңес
өкіметін құлатып, коммунистерді, кеңес қызметкерлерін аяусыз жазалады.
Кеңес өкіметіне қарсы күресте ақ гвардияшылар казак станицалары мен орыс
селоларындағы бай-қулақ элементтеріне сүйенді, жергілікті кадет, эсерлер
мен меньшевиктердеп қолдау тапты.
1918 жылы мамырдың аяғында Антанта мемлекеттерінің көмегімен Сібірдегі
Чехословак корпусының офицерлері мен солдаттары бүлік шығарды. Бұлар
бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде Ресейге тұтқынға түскендер болатын.
Кеңес үкіметі Австро-Венгриямен жүргізген келісім бойынша оларды елдеріне
қайтаруға уәделесті. Бірак, Ресей үкіметі олардың Кеңестерге қарсы шығуынан
қорқып, чехтар мен словак әскерлерін елдің батыс территориясымен емес, ең
әуелі Қиыр Шығыс темір жолы арқылы Владивосток қаласына жеткізіп, одан ары
Еуропаға теңізбен шығарып салуға келісті. Сібір аркылы жолда қайтып бара
жатқан чехтар мен словактардан құрылған корпусты Антантаның империалистері
бүлік шығаруға арандатты. Атап айтқанда, олардың арасында елдеріне босату
үшін емес, қайта түрмеге отырғызу үшін алып бара жатыр деген жалған
лақаптар таратты. Мұны естіген құрамында 500 мыңға жуық солдаты мен офицері
бар чехословак корпусы бүлік шығарып, Сібір мен Оралдың темір жол бойындағы
бірқатар қалаларын басып алды. Олар Қазақстан жеріндегі Петропавл, Ақмола,
Атбасар, Қостанай қалаларын және тағы басқа да елді мекендерді жаулап,
ондағы Кеңес өкіметінің жергілікті органдарын таратты. 1918 жылғы 11
маусымда Семейде кеңес өкіметі құлатылды. Бұл жерлердегі кеңес өкіметінің
көрнекті басшылары К. Сүтішев, И. Дубинин, П. Калюжная, Ғ. Ыдырысов, К.
Шугаев, П. Салов және тағы басқаларын азаптап өлтірді. Өскемен Совдепінің
төрағасы Я. Ушановты тірідей кеменің оттығына тастады. Сөйтіп, интервенттер
мен ақгвардияшылар Ақмола, Орал, Семей облыстарын және Торғай облысының
көптеген жерлерін басып алды.
1918 жылдың жазында интервенттер мен ақгвардияшылар Семей облысы
жағынан Солтүстік Жетісуға басып кірді. Бұл жердегі казак-орыс
станицаларында Кеңес өкіметіне қарсы бүліктер басталды. Сондықтан Жетісу
облыстық ат-қару комитетінің шешімімен кеңестік қарулы күштері
біріктіріліп, Солтүстік Жетісу майданының штабы құрылды. Атаман Анненковтың
дивизиясына және басқа да әскери бөлімдерге қарсы кескілескен ұрыстар
жүрді. Ақ гвардияшылар басып алған аудандарда кеңес жасақтарының күресі
негізінен партизандық әрекет түрінде жүргізілді. Мұндағы Черкасск, Андреев,
Константиновск және басқа да селолар тұрғындарының ақ гвардияшыларымен
ерлік шайқастары азамат соғысы тарихында "Черкасск қорғанысы" - деп аталды.
Сонымен 1918 жылдың жазында Қазақстанның көп жерін интервенттер мен ақ
гвардияшылар басып алды. Кеңес өкіметі тек Жетісу мен Сырдария облыстарының
бірқатар бөлігінде, Торғай облысының оңтүстік аудандары мен Бөкей Ордасының
аз ғана жерінде сақталып қалды.
Революцияға қарсы күштер Самарада ақ гвардияшылар мен әскерлердің
Комуч (Құрылтай жиналысы мүшелерінің комитеті) "үкіметін", Омбыда Колчак
бастаған Сібір ақ гвардияшыларының "үкіметін", Каспий сыртқы облысында
ағылшын "үкіметін" құрды. Бұл кезде немістер Донбасқа қауіп төндірді.
Краснов пен Деникин соғыс қимылдарын күшейте түсті.
Кеңес елі үшін ең басты майдан - Шығыс майданы еді. Шығыс майданының
Орал бағытында ақтармен 4-ші армия ұрыс жүргізді. Бұл майданның жағдайы
қиындауына байланысты 1918 жылдың 2 маусымында Орынбор қаласынан Қызыл
Армия бөлімдері оңтүстікке қарай шегінуге мәжбүр болды. Осыған орай Ақтобе
майданы құрылды. Ондағы қызыл әскерлерге Ташкент, Шалқар, Қазалы, Перовск
Қызылорда, Черняевск Шымкент, Әулиеата және т. б. қалаларда қүрылған
отрядтар көмекке келді. Оның қатарына негізінен еріктілер кірді, әскери
міндет туралы БОАК-нің 1918 жылғы 29 мамырда қабылданған жарлығы-нан кейін
әскери міндетті өтеуге еңбекшілердің белгілі жас мөлшеріндегілер
шақырылатын болды. Сөйтіп, 1918 жылдың жазында ұлттық әскери бөлімдер
ұйымдаса бастады. Олар алдымен Жетісуда, одан кейін Орынбор мен Орал
қалаларында, Батыс Қазақстанда құрылды. Қызыл армияның құрамдас бөлігі
ретінде 1918 жылдың күзінде Бөкей ордасында құрылған қазақ атты әскер
полкінде X. Чурин, Ж. Сәрсенов, X. Ишанов, Б. Жәнікешев т. б. қызмет етті.
Сол жылдың қараша айымда Ақтөбе майданына Әліби Жанкелдин бастаған
экспедиция Мәскеуден көп қару-жарақ пен оқ-дәрі жеткізді.
1918 жылдың аяғы мен 1919 жылдың басында Ә. Т. Жанкелдин мен А. Иманов
Торғайда екі атты әскер эскадронын, әскери оқу және пулемет топтарын,
Ырғызда атты әскер эскадронын құрды. Өлкеде ұйымдасқан қызыл әскер
бөлімдерінің қатарына азамат соғысы жылдарында Ресейге келіп қалған
көптеген шетелдіктер: венгр, чех, румын, поляк, неміс жұмысшы және шаруалар
өкілдері де кірді. Облыстық және уездік кеңестер мен әскери комиссариаттар
жергілікті бұқара халық өкілдерін - қазақтарды, қырғыздарды, дүнгендерді,
өзбектерді, ұйғырларды және басқаларын Қызыл Армия қатарына тартуда саяси-
ұйымдастыру жүмыстарын өрістетті. Қызыл Армия бөлімдерін жасақ-тауда
көптеген қиындықтар да кездесті. Қару-жарақ, оқ дәрі, әскери жабдықтар
жетіспеді. Әскери жасақтарға басшы-лык ететін тәжірибелі қызыл командирлер
мен саяси қыз-меткерлердің қатары аз болды.
Азамат соғысы жылдарындағы қалыптасқан қиындық-тармен байланысты Кеңес
өкіметі 1918 жылдың орта кезінде елдегі барлық материалдық ресурстармен,
адам күштерін барынша жүмылдыру, қалаларды, өнеркәсіп жүмысшыларын, Қызыл
Армияны азық-түлікпен қамтамасыз ету, елде қатаң еңбек тәртібін орнату
мақсатында "әскери коммунизм" саясатын енгізді. Бұл төтенше саясат
экономикалық күйзеліс, Кеңес мемлекетін шетел интервенттері мен ішкі
жаулардан қорғаудың қажеттілігінен туған еді. "Әскери коммунизм" саясаты
негізінде азық-түлік мәселесін шешу үшін төтенше шара азық-түлік салғырты
енгізілді. Ол бойынша елдегі байлар мен кулактардың қолындағы тауарлы
астықтың кеп бөлігі ешқандай қайтарымсыз алыиды, бұқара халықты азық-
түлікпен бір орталықтан қамтамасыз ету көзделді, ауыл шаруашылық өнімдерін
өз еркімен сатуға тиым салынды. Азық-түлік салғыртын енгізу елде астық
дайындауды көбейтуге, Қызыл Армияны, жүмысшыларды азық-түлікпен қамтамасыз
етуге, ашаршылықты барынша болдырмауға мүмкіндік берді. "Әскери коммунизм"
саясаты бойынша елде жаппай еңбек ету міндеттілігі талап етілді. Жергілікті
жерлерде еңбек етуге бұрынғы қанаушы тап өкілдері тартылды. Қазақстанда
"әскери коммунизм" саясаты негізінде өнеркәсіпті кеңес органдарының қолына
шоғырландыру, оны Қызыл Армияны қаружарақ және жабдықтармен қамтамасыз
етуге жүмылдыру шаралары жүргізілді. Бүкілресейлік Атқару Комитетінің 1918
жылғы мамырдағы жарлығьшен әскерге өз еркімен бару ісі жалпыға бірдей
міндетті әскери борышты орындаумен алмастырылды. 1918 жылдың жазында өлкеде
Қызыл Армияның қүрамында ұлттық әскери бөлімдер қүрыла бастады. Қызыл
Армияның Қазақстан жерінде бөлімдерін қүруда Сырдария, Жетісу облыстары,
Бөкей Ордасы мен Торғай облысының кеңестік уездері бірсіпыра айтуға
тұрарлық ұйымдастыру жұмыстарын жүргізді.
Міне, осы шаралардың барлығы Қазақстанның азамат соғысы майдандарында
интервенттер мен ақ гвардияшыларға шешуші соққы беруге жағдай жасады. 1918
жылы күзде 1 және 4 Қызыл Армия бөлімдері шабуылға шығып, Бугурслан,
Бұзылық, Қазан, Александров-Гайды босатып, Орынбор мен Орал қалаларына
жақындады. Сөйтіп, Ақтөбе майданының қарулы күштері 1919 жылдың 22
қаңтарында Орынборды, 26 қаңтарда Орал қаласын азат етіп, Қазақстан және
Түркістан аудандары мен Орталық Ресей арасындағы қатынасты қалпына
келтірді.
1919 жылы көктемде М. В. Фрунзе басқарған қызыл әскер отрядтары
Қазақстанның солтүстік аудандарында, ал В. И. Чапаев басқарған 25 дивизия
оцтүстік-батыс аудандарда соғыс жүргізіп, Колчак әскерлерінің Деиикин
әскерлерімен қосылуына жол бермей, оларға күйрете соққы берді. Қазақстанда
Колчак тәртібіне қарсы ірі көтеріліс Қостанай уезінде болды. 1918 жылы
желтоқсан айының аяғында Ә. Жанкелдин, А. Иманов және Ырғыз отрядының
біріккен күшімен Торғайда кеңес өкіметі қалпына келтірілді. Бұл кезде
Ақмола, Семей облыстарында да партизандық қозғалыстар өрістеді. Павлодар,
Өскемен, Бұқтырма, Зайсан уездерінде, әсіресе Зырян, Катон-Қарағай,
Шыңғыстау, Шемонайха болыстарында партизандар қозғалысы кең өріс алды.
Тарбағатай мен Алтайдың "Тау қырандары" отрядтарының қозғалысы, Жетісудағы
Черкасск қорғанысы Қазақстандағы азамат соғысы тарихында елеулі оқиға
болды.
1919 жылдың жазында Шығыс майдандағы Колчак армиясьшың негізгі
күштерінің күйретілуі Батыс, Солтүстік, Солтүстік-Шығыс Қазақстан мен
Жетісуды азат етуге қажетті жағдай жасады. Қызу шайқастардың барысында
Колчак Армиясы екіге болінді. Олардың бір бөлігі Сібірге, екіншісі
Түркістанға қарай шегінді. Колчактың "Оңтүстік армиясын" Түркістан
майданының қызыл әскер бөлімдері 1919 жылы тамыз айының екінші жартысында
қүртып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz