Қор биржасы жайлы



Бағалы қағаздармен сауда-саттықты қор биржасы, заңдарға сәйкес өзге де ұйымдар ұйымдастырады.
Қор биржасы – акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған, осы сауда- саттықты ұйымдастырушының сауда жүйесін пайдалана отырып, оларды тікелей жүргізу арқылы сауда- саттықты ұйымдық және техникалық жағынан қамтамасыз етуді жүзеге асыратын заңи тұлға және акционерлік қоғам нысанындағы өзін - өзі реттейтін коммерциялық емес ұйым. Қор биржасының қызметі өзін - өзі өтеу қағидатына негізделеді және оның қызметінен түскен кірістер биржаны материалдық- техникалық дамытуға пайдаланылады.
Қор биржасы:
1)сауда жүйелерін пайдалану және қолдау;
2)қор биржасының тізіміне бағалы қағаздарды енгізуге жорамалданып отырған немесе енгізілген эмитенттерге, сондай-ақ қор биржасында айналысқа жіберілетін (жіберілген) бағалы қағаздар мен өзгеде қаржы құралдарына талап қою;
3)қор биржасында айналысқа жіберілген бағалы қағаздармен және өзге де қаржы құралдарымен мәміле жасау мақсатында сауда жүйесіне кіруге өз мүшелеріне мүмкіндік беру, осы қаржы құралдары бойынша тұрақты сауда-саттық ұйымдастыру және өткізу, қаржы құралдарымен мәмілелер бойынша есеп айырысуды ұйымдастыру және жүзеге асыру, не осындай есеп айырысуды жүзеге асыру үшін қажет ақпаратты әзірлеу;
4)өз мүшелеріне ұйымдық, консультациялық, ақпараттық және өзге де қызметтер көрсету;
5)бағалы қағаздар рыногы және өзге де қаржы құралдары мәселелері бойынша талдамалық зерттеулер жүргізу;
6)банк заңнамасында белгіленген тәртіппен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыру және қор биржасының ішкі құжаттарында көзделген өзге де функцияларды жүзеге асырады.
Қор биржасы бағалы қағаздардың қайталама рыногының ұйымдастырушысы болып табылады. Биржадан тыс рынок, әдеттегідей, тек бағалы қағаздардың жаңа шығарылымдарын қамтиды. Онда көбінесе облигациялар орналастырылады. Биржада, керісінше, бағалы қағаздардың ескі шығарылымдарының, негізінен акционерлік қоғамдардың акцияларының бағамы белгіленеді. Заңнамамен қор биржаларының ең төмен жарғылық капиталы белгіленеді. Қор биржасы инвестициялық институттар ретінде қызметпен айналыспайды, бірақ меншікті акциялар шығара алады және сата алады, бұл оның мүшелері болуға құқық береді.
Қор биржасы заңнамаға сәйкес тіркелінеді және бағалы қағаздармен биржалық қызмет жүргізуге Бағалы қағаздар жөніндегі ұлттық комиссиясында лицензия алады.
1) Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Респуликасы Үкіметінің актілер жинағы
2) У.М.Искакова, Д.Т.Бохаев, Э.А.Рузиева. – Алматы: Экономика, 2005.
3) Бағалы қағаздар рыногы туралы: Қазақстан Републикасы Заңының ресми мәтіні, - О рынке ценных бумаг: Официальный текст Закона РК. – Алматы: Жеті жарғы, 2004. 192 бет.
4) Балабанов А.И., Балабанов И.Т. Финансы. Учебное пособие – Петербург: 2000. 192с.
5) Мамыров Н.К., Саханова А.Н. и др. Государство и бизнес. В 4-х т. – Алматы: Экономика, 2002.
6) Рынок ценных бумаг и его финансовые институты: Учебное пособие / под ред.С. Торкановского. – СПб.: АО «Комплект», 1994. 421с
7) Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Оқулық.-Алматы: 2005. 551 бет
8) Құлпыбаев С. және басқалары. Қаржы теориясы. Оқу құралы. – Алматы: Мерей, 2001. 176 бет.
9) Құлпыбаев С., Баязитова А. Қаржы теориясы. Оқу құралы.-Алматы
10) Берлин С.И. теория финансов. Учебное пособие. – М.: Приор, 2000. 256 с.
11) Көшенова Б.А. Бағалы қағаздар нарығы. Оқу құралы. – Алматы: Экономика. 1999. 234 бет.
12) Русско-казахский экономичский словарь предпринемителя.
13) Финансовые рынки и посредники: Учебное пособие/ под ред.
14) Финансы. Учебное пособие (под ред. Проф. А.М. Ковалевой) 4-изд.- М.: 2000. 437с.

Пән: Экономикалық география
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:   
20.4. Қор биржасы.

Бағалы қағаздармен сауда-саттықты қор биржасы, заңдарға сәйкес өзге
де ұйымдар ұйымдастырады.
Қор биржасы – акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында
құрылған, осы сауда- саттықты ұйымдастырушының сауда жүйесін пайдалана
отырып, оларды тікелей жүргізу арқылы сауда- саттықты ұйымдық және
техникалық жағынан қамтамасыз етуді жүзеге асыратын заңи тұлға және
акционерлік қоғам нысанындағы өзін - өзі реттейтін коммерциялық емес ұйым.
Қор биржасының қызметі өзін - өзі өтеу қағидатына негізделеді және оның
қызметінен түскен кірістер биржаны материалдық- техникалық дамытуға
пайдаланылады.
Қор биржасы:
1)сауда жүйелерін пайдалану және қолдау;
2)қор биржасының тізіміне бағалы қағаздарды енгізуге жорамалданып
отырған немесе енгізілген эмитенттерге, сондай-ақ қор биржасында айналысқа
жіберілетін (жіберілген) бағалы қағаздар мен өзгеде қаржы құралдарына талап
қою;
3)қор биржасында айналысқа жіберілген бағалы қағаздармен және өзге
де қаржы құралдарымен мәміле жасау мақсатында сауда жүйесіне кіруге өз
мүшелеріне мүмкіндік беру, осы қаржы құралдары бойынша тұрақты сауда-
саттық ұйымдастыру және өткізу, қаржы құралдарымен мәмілелер бойынша есеп
айырысуды ұйымдастыру және жүзеге асыру, не осындай есеп айырысуды жүзеге
асыру үшін қажет ақпаратты әзірлеу;
4)өз мүшелеріне ұйымдық, консультациялық, ақпараттық және өзге де
қызметтер көрсету;
5)бағалы қағаздар рыногы және өзге де қаржы құралдары мәселелері
бойынша талдамалық зерттеулер жүргізу;
6)банк заңнамасында белгіленген тәртіппен банк операцияларының
жекелеген түрлерін жүзеге асыру және қор биржасының ішкі құжаттарында
көзделген өзге де функцияларды жүзеге асырады.
Қор биржасы бағалы қағаздардың қайталама рыногының ұйымдастырушысы
болып табылады. Биржадан тыс рынок, әдеттегідей, тек бағалы қағаздардың
жаңа шығарылымдарын қамтиды. Онда көбінесе облигациялар орналастырылады.
Биржада, керісінше, бағалы қағаздардың ескі шығарылымдарының, негізінен
акционерлік қоғамдардың акцияларының бағамы белгіленеді. Заңнамамен қор
биржаларының ең төмен жарғылық капиталы белгіленеді. Қор биржасы
инвестициялық институттар ретінде қызметпен айналыспайды, бірақ меншікті
акциялар шығара алады және сата алады, бұл оның мүшелері болуға құқық
береді.
Қор биржасы заңнамаға сәйкес тіркелінеді және бағалы қағаздармен
биржалық қызмет жүргізуге Бағалы қағаздар жөніндегі ұлттық комиссиясында
лицензия алады.
Бағалы қағаздар рыногының кәсіби қатысушылары және заңдарға сәйкес
бағалы қағаздардан басқа өзге қаржы құралдарымен өзге мәмілелерді жүзеге
асыру құқығы бар өзге де заңи тұлғалар қор биржаларының мүшелері болып
табылады. Қор биржасында бағалы қағаздар рыногының кәсіби қатысушыларының
кемінде он мүшесі болуы тиіс. Қор биржасының мүшелері мәмілелерді жасау осы
мүшелер үшін қор биржасының ережелерінде жол берілетін қаржы құралдарының
түрлері бойынша сауда- саттыққа қатысуға құқылы.
Сауда-саттықты ұйымдастырушының кірісі оның негізгі қызметінен
алатын қаражат есебінен құрылады. Сауда- саттықты ұйымдастырушы мынадай
жағдайларда:
1) сауда-сатықты ұйымдастыушының мүшелігіне кіргені үшін;
2) сауда-саттықты ұйымдастырушының мүлкін пайдаланғаны үшін;
3) бағалы қағаздар листингі үшін және олардың сауда-саттықты
ұйымдастырушысының тізімінде болғаны үшін;
4) мәмілелерді тіркеу және ресімдеу үшін;
5) ақпараттық қызмет көрсеткені үшін және өзге де жағдайларда
ақшалай жарналар мен алымдар алады.
Биржаның кірістері өзінің функцияларын жүзеге асырумен, оның
қызметін ұлғайтумен және жетілдірумен байланысты шығыстарды жабуға
бағытталады.
Қор биржасы Қаржы рыногы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау
жөніндегі агенттікпен келісе отырып, саудаға бағалы қағаздарға –
листингке рұқсат ету ережелерін, срндай-ақ оларды – делистингті саудадан
шығарып тастау ережелерін белгілейді.
Биржадан тыс бағалы қағаздар рыногының баға белгілеу ұйымы –
акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған, осы сауда
-саттықты ұйымдастырушы клиенттердің арасында баға белгілеу арқылы
айырбастау жүйесін пайдалану мен қолдау арқылы сауда – саттықты ұйымдық
және техникалық қамтамасыз етуді жүзеге асыратын заңи тұлға. Бұл ұйымның
негізгі мақсаты оның клиенттері арасындағы бағалы қағаздарға баға
белгілеудің алмасу жүйесін ұйымдастыру болып табылады. Бағалы қағаздар
рыногының кәсіби қатысушылары ғана баға белгілейтін ұйымның клиенттері бола
алады.
Қаржы рыногының жұмыс істеуі мемлекеттік реттеуді талап етеді. Ол
бағалы қағаздар рыногының субъектілері қызметіне міндетті талаптар
белгілейтін нормативтік- құқықтық актілер шығару, эмиссиялық бағалы
қағаздар шығаруды тіркеу мен оларда көзделген шарттар мен міндеттерді
элементтердің сақтауын бақылауды жүзеге асыру, бағалы қағаздар рыногының
кәсіби қатысушылары мен олардың өзін - өзі реттейтін ұйымдар қызметін
лицензиялау және олардың қызметіне бақылау жасау және с.с. жолымен жүзеге
асырылады. Қазақстанда мұндай функцияларды жүзеге асырушы уәкілетті орган
Ұлттық банктің құрамындағы Бағалы қағаздар жөніндегі департамент болып
табылады. Ол эмитенттер қызметіне талаптар мен стандарттарды белгілейді,
эмиссиялардың проспектілерін және бағалы қағаздар шығару туралы шешімдерін
тіркейді, эмиссиялар бойынша барлық шарттар мен міндеттемелерді
эмитенттердің сақтауына бақылауды жүзеге асырады, бағалы қағаздар рыногының
кәсіби қатысушыларының қызметін лицензиялайды, бұл рыноктағы әлемдік қаржы
дағдарысының және экономиканың нақты секторларындағы өндірістің
құлдырауынан туындаған сыртқы және ішкі факторлардың еліміздің бағалы
қағаздар рыногына тигізетін жайсыз әсеріне қарамастан, ол даму
үстінде.Республиканың бағалы қағаздар рыногында жасалып жатқан қадамдар
соңғы кездері айтарлықтай белсенді бола түсті. Стратегиялық тұрғыдан
келгенде экономиканы сақтандыру, қазір жұмыс істеп тұрған өндіріс орындарын
жаңдандыру жөнінде жаңаларын құру үшін қажетті алғышарттар жасау, халықтын
әлеуметтік жағдайын жақсарту жөніндегі табысты шаралар ғана Үкіметтің
қаржы рыногының өтімділігінің төмендігі проблемасын толық шешуіне мүмкіндік
береді.
Биржаның негіз қалаушы қағидаты бағалы қағаздар рыногының
өтімділігін қамтамасыз ету болып табылады. Қор биржасы бағалы қағаздар
рыногының субъектісіне келтірілген залалдардың орнын толтырады және оған өз
жарғысын, биржалық сауда ережелерін бұзған немесе коммерциялық құпияны
жария еткен жағдайда заңнамаға сәйкес жауап береді.

ЖОСПАР

Кірісіпе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

1. Қор нарықтарының жұмыс істеу ШАРТТАРЫ ... ...
1.1 Капитал нарығының құрылымындағы қор нарықтарының ұғымы мен
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Қаржы нарығы құрылымындағы қор нарықтарының ролі мен
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Қор биржасы, басқару объектісі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

Қолданылған Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Кіріспе

“Қор нарығын басқару” шығарылатын жұмысы қарауға ұсынылады.
Қаралып отырған тақырып, бұгінгі күннің бірден-бір көкейтесті тақырыбы.
Бұл тақырыптың маңыздылығы Қазақстан Президентінің “Қазақстан - 2030”
бағдаламасынан шығады, онда; ”Қор нарығын дамытуға жәрдем ету мақсатында
ашық акционерлік қоғамдардың ұйымдық - құқықтық нысанында әрекет ететін
банкілердін акциялары мен басқада бағалы қағадарының ұйымдастырылған қор
нарығындағы айналысын жандандыру бойынша жұмыстар жүргізіледі. Олардың баға
белгілеуі турақты негізде, бұқаралық ақпарат құралдарында міндетті түрде
жарияланады, банкілердің корпоративтік бағалы қағаздармен жұмыс істеуі
кеңейді”.делінген (1).
Бағалы қағаздар нарығының (БҚН) негізгі міндеті - бұл меншікті қайта
бөлу және оны бір иеленушінің қолында бекіту емес, бұл функцияны нарық
жекешелендірудің басталу кезеңінде орындады. Оның мазмұны, жалпы мәні
сақтала отырып әртүрлі деректемелерде, әрбір авторлармен әрқилы ашылады,
бұл құбылыстың күрделілігін және проблеманың жеткіліксіз әзірленгенін
көрсетеді.

Макроэкономикалық деңгейде, жекешелендіруді, ұлттық экономиканың
субъектісін құрайтын жеке тұлғаларға мемлекеттік меншікті өтеусіз беру
жолымен оны түрлендіру процессі ретінде түсіну керек.

Микроэкономикалық тұрғыдан, жекешелендіру жеке кәсіпорындар мен олардың
бөлімшшелерін, олардың жұмыс істеу тиімділігін көтеру мақсатында
мемлекеттен жеке тұлғаларға беру процесін көрсетеді. Бағалы қағаздардың
экономикалық ролі ұдайы өндіріс процестерін қаржыландыру ұшін майда жинақ
ақшаларды шоғырландыру жолымен ірі инвестициялар құрумен қортындыланады.
Бұл жоспарда, жекешелендіру, бағалы қағаздардың атқарлымдық бағытын ерекше
айқындайды, олардың кейбірін алдынғы шепке шығарады. Жекешелендірудің
тереңдеуі бағалы қағаздардың массалық өтімді нарқының қалыптасуына
мүмкіндік бере отырып, инвесторлардың үлкен мөлшеріне арнаулы, нарықтағы
бағалы қағаздар көлемінің үздіксіз өсуіне әкеледі.

Елді секьюритизациялау саясатын жүргізу (банкінің тікелей несие беруін,
мемлекеттік бюджет тапшылығында, үкіметтің борышқорлық міндеттемесіне, ары
қарай оларды коммерциялық банкілер мен басқада инвесторларға өткізіп,
алмастыру) бағалы қағаздар нарықының ары қарай дамуы үшін объективті алғы
шарттар жасайды. Нарықты өнеркәсіп, көлік, құрылыс және аграрлық
кәсіпорындары акцияларымен толықтыру, инвестициялық сапалары бойынша ең
жақсы бағала қағаздарды іріктеу, материалдық өндіріс саласына капиталды
ңақты құю - өркениетті елдердің қаржы нарықтарының тұтас жүйесінің
қалыптасу жолы осындай.

Дегенмен Қазақтанда экономиканы жекешелендіру процесі және оның
инвестициялық мүмкіндіктерін жоғарылату, өндірістің монополиясыздандырумен
және бәсекелестіктің басталу дамуы мен үйлеспейді – жекешелендірілген
кәсіпорындар бұрыңғыша негізгі массада монополиялы болып қалады. Яғни,
өндіріс технологиясының жетілдірілуін, оны басқарудың жоғарылауын, жаңа
технологиялардың дамуын, негізгі қорлардың жаңаруын күтедің керегі
болмайды. Технологиялық қатынаста артта қалған және мешеу кәсіпорындар
базасында құрылған акционерлік қоғамдар акциясының жаңа эмиссиясын күту
керек. Қазірдің өзінде республикада материалдық өндіріс саласындағы
кәсіпорындардың жоғарысапалы акциясының тапшылығы көз алдымызда және ол
биржалар, банкілер және инвестициялық компаниялар акциялары есебімен
жабылуда. Нәтижесінде, бағалы қағаздар ұғымының белгілі бұрмалануы, олардың
эконмикалық мазмұнының теріс түсінілуі өтуды, әсіресе бұл жекешелендірудің
макроэкономикалық аспектісімен байланысты қағаздарға қатысты.

1. Қаржы нарықтарының ұғылы мен мәні.

Қазақстан Республикасы Президентінің 21 сәуір 1995 жылғы №2227 “Қор
биржасының бағалы қағаздары туралы” жарлығы негізінде [1] Қазақстан
Республикасында осы жарлық өз әрекетін бастады. Қазақстан Республикасының
бағалы қағаздар туралы заңдары Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің
нормаларынан, бағалы қағаздар жөніндегі ұлттық Комиссия актілерінен,
басқа мемлекеттік оргнандардың олардың құзыреті шектеріндегі актілерінен
тұрады.
Бағалы қағаздар жөніндегі ұлттық комиссия мемлекеттік басқарудың
орталық органы болып табылады. Қазакстан Россияның бағалы қағаздар
жөніндегі ұлттық комиссияның жұмыс істеуін қанағаттандыру үшін, оның
тұрақты әрекеттегі атқарушы аппараты құрылды [1]. Бағалы қағаздар
нарығында кәсіптік қызметтің келесідей түрлері жүзеге асады:
1.Делдалдық;
2. Дилерлік;
3. Депозитарлілік; бағалы қағаздар бойынша клирингілік қызмет;
4.Бағалы қағаздар қоржынын басқару бойынша қызмет; бағалы қағаздарды
сақтау бойынша қызмет;
5. Бағалы қағаздардың биржадан тыс нарығындағы белгілеу жүйелерінің
қызметі.
Нарық мәнін анықтау кезінде, нарық-бұл тауарлар мен қызметтердің сатып
алу және сату мәмілелерінің жиынтығы екені орнықтырылды. Егер осы
құбылыстың аймақтық шекараларына қарасақ, онда келесідей бөлінеді:
1.Жергілікті (ауыл,қала,регион шегінде);
2.ұлттық (ішкі);
3.Дүние жүзілік нарық;
Нарықтар жүйесі –бұл әртүрліі міндеттегі көптеген рыноктардың біртү тас
жиынтығы. Мұндай жиынтық бірқатар факторлар ықпалымен пайда болды.
Бірінші ден, индустриялық және постиндустриялық өндіріс ықпалынан
нарықтық кеңістік келесідей бағыттарда көп дүркінді кеңейді:
1.кең масштабты заттай өндіріс тауарлы шаруашылыққа айналды;
2. еңбеккерлердің негізгі бөлігінің жұмысшы күші сатып алу- затына
айналды;
3. ақылы рухани игілік пен қызметтер саласы тез дамыды;
4. ғылыми зерттеулердің түпкілікті нәтижесі (ғылыми және тәжирибелі –
конструкторлық әзірлемелер) тауарлы өні иге айналды;
Нарықтық экономикаәртүрлі рыноктердің жиынтығын көрсетеді. Соның бірі
қаржы нарығы болып табылады. Қаржы нарығы -бұл экономикалық қатынасқа
қатысушылар арасындағы ақшалай қаражаттың бөлінуін жанамалайтын рынок.
Бейнелеп айтсақ, оны экономика жүрегіне теңеуге болады, өйткені соның
көмегімен еркін қаржылық ресурстар жұмылдырылады және оларды ең тиімді
жұмсай алатын тұлғаларға бағытталады. Қағида бойынша , тура қаржы
нарығында экономиканың нақты секторының дамуы үшін қаражат іздестірілді.
Қаржы нарқының бір сегменті ретінде бағалы қағаздар нарығы ,немесе қор
нарығы шығады.
Қор нарығы-бұл несиелік қатынастар мен бағалы қағаздар көмегімен бірге
иелену қатынасын жанамалайтын нарық. Қаржылық ресурстарды мұндай жолмен
тартудың ерекшелігі, олардың рынокта еркін айналады. Сондықтан, өз
қаражатын қандайда бір өндіріске бағалы қағаздар сатып алу жолымен
салған тұлға, қағаздарды сату арқылы оларды қайтара (түгелімен немесе
жарым- жартылай) алады Сонымен қатар , оның әрекеті өндірістің процесін
бұзбайды және кесір келтірмейді, өйткені ақша жұмыс істеуін жалғастырып
жатқан кәсіп-орыннан алынбайды. Бағалы қағаздардың еркін сатып алу-сату
еркіндігі салымшының сол немесе басқа жобаға өз қаражатын орналастыра
алатын уақытын икемді анықтауға мүмкіндік береді.
БҚН мәмілелер объектісі болып бағалы қағаздар табылады. Бағалы қағазды
ақша құжаты ретінде анықтауға болады, ол оны иеленуші мен бағалы қағаздар
шығарушы арасындағы бірге иелену немесе қарыз қатынастарын куәландырады.
Бағасы қағаздар жеке тәртіпте де, мысалы, вексель, сериялы да, мысалы,
акциялар ,шығарыла алады. Соңғы жағдайда Қазақстан заңдары эмиссиялық
бағалы қағаз туралы айтуда. Бағалы эмиссиялық қағаз –бұл келесідей
белгілермен сипатталатын қағаз:
-мүліктік және беймүліктік құқұқтарды бекітеді.
- шығарылымдармен орналастырылады;
- бағалы қағазды сатып алған уақытына тәуелсіз бір шығарылым
ішінде, құқықтың теңдей көлем мен жүзеге асу мерзіміне ие.
- Бағалы қағаз қолма қол және қолма қол ақшасыз нысандарда
шығарыла алады. Қолма-қол нысаны, бағалы қағаз бланкіге
басылған,нормативті кұжаттардағы техникалық талаптарға сәйкес орындалған
деп болжалынады. Егер қағаз қолма –қол ақшасыз нысанда шығарылған болса,
онда ол физикалық зат ретінде болмайды,оның барлығы,яғни оны иеленушінің
құқығы тіркеу құжатында белгіленеді. Мұндай қағаздардың шығарылымы ауқымды
сертификат деп аталатын құжатпен ресімделеді. Сертификатта қағаздар
шығарылымының параметрлері көрсетіледі. Шығарушымен келісім бойынша
ауқымды сертификат депозитарияға сақтауға беріледі. Депозитарий болып,
Қазақстандық заңдар бойынша ,бағалы қағаздар сертификатын сақтау бойынша
қызмет көрсететін заңды тұлға табылады. Егер инвестор қолма –қол ақшасыз
нысанда шығарылған бірнеше акциялы болса, онда оған қандай
мөлшердегі,қанша акцияның иеленушісі екені көрсетілген, бүкіл қағаздар
мөлшеріне сертификат беруге болады.
Қолма-қол ақшасыз қағаз иесі тізілімнен,осы қағазды иеленуші болып
табылатыны туралы үзінді көшірме ала алады.Тізілімнен алынған үзінді
көшірме бағалы қағаз деп есептелмейді. Бағалы қағаздар нарығының тарихи
пайда болуы мен дамуы, өндірістік және сауда қызметінің кеңеюімен қаржы
ресурстарын жұмылдыру қажеттілігінің өсуіне байланысты болды. өндіріс
масшабтарының ұлғаю шамасына қарай , оның дамуы үшін бір немесе бірнеше
кәсіпкерлердің ресурстары жеткіліксіз бола бастады. Сондықтан ,тұлғалардың
кең тобының ресурстарын жұмылдыру қажеттілігі пайда болды. ХIХ-ғасырда БҚН,
үлкен ақша жұмсалымен талап ететін темір жол құрылысына байланысты едәуір
импульс алды.
Қаржы ресурстарын жұмылдыру инструменті ретінде ,бағалы қағаздың пайда
болуы салымшыға оның қаржылық жағдайының тұрақтылығына жауап беретіндей
мөлшердегі бағалы қағазды сатып алуымен, шаруа шылық қызметімен байланысты
тәуекелдік проблемасын белгілі бір дәрежеде шешуге мүмкіндік береді. Егер
қандай да бір тұлға едәуір тәукелге баруға дайын болса, ол бағалы қағаздың
үлкен пакетін сатып алады, керісінше жағдайда –бір немесе бірнеше
қағаздармен шектеледі.
Бағалы қағаздарды шығару,жаңа әзірлемелермен айналысатын венчурлік
(тәуекелшіл) кәсіпорындарды қаржыландыруда үлкен роль атқарады. Мұндай
мақсаттарға банкіден несие алу барлық уақытта мүмнін бола бермейді, өйткені
банкілер көбінесе сақтанымпаз кәсіпорындар болып табылады және өз
несиелерінің қамтамасыздандырылуын талап етеді. Тәуекелшіл жобаларға
акция шығару жаңа кәсіпорындарды қаржыландыруға мүмкіндік береді.
Салымойдағыдай болған жағдайда,оларды үлкен табыстар күтеді.
Қор нарығының құрамында –бағалы қағаздар нарығының , құрамында ақша
нарығы мен капитал жарығын ерекше бөледі.Ақша жарығы-бұл бағалы қысқа
мерзімді қағаздар айналымы рыногі. Уақытша критерий болып, әдетте бір жыл
табылады. Егер қағаз рынокта бір жылдан көп айналмаса,онда ол ақша
рыногінің инструменті ретінде қаралады, дегенмен олар 1 жылдан көп
айналымда бола алады.Ақша рыногі қысқа мерзімді қаржыландыруды шаруашыл
субъектілердің қажеттіктерін қамтамасыздандыру үшін қызмет етеді.
Капитал нарығы –бұл өтеу үшін ьір жылдан астам уақыт қалатын, бағалы
мерзімсіз қағаздар айналатын рынок.

2. Қаржы нарығы құрылымындағы қор нарықтарының рөлі мен орны.

Бағалы қағаздар нарығы екі негізгі нысанда болады: біріншілік нарық,
онда бағалы қағаздарды сатумен капиталды жұмылдыру өтеді, және
екіншілік нарық,онда бұрынғы айналысқа ақша шығарған бағалы қағаздар
айналымда болады және меншіктерді қайта болу жүреді.
Тек қана қор қағаздарының аз бөлігі, олардың біріншілікті орналасуынан
соң, өзінің барлық болу мерзімінде ұстаушы қоржынында қалады. Бағалы
қағаздардың негізгі масасы ертелі-кеш қайта сату үшін қор нарығына түседі.
Бағалы қағаздар саудасы, оларың бастапқы шығарушымен сатылғанынан соң,яғни
олардың бірінші сатып алушыдан келесісіне ығысуы, екеншілік нарығында
өтеді. Ат үсті қараған кезде қор инструменттерінің екеншілік айналымы таза
алып-сатарлық операция болып көрінеді,өйткені бұл айналым біріншілік
нарығында бағалы қағаздар шығарушының капиталдарына ештеңе қоспайды.
Белгілі дәрежеде бұл дұрыс , дегенмен екіншілік нарығы капиталды ұлттық
шаруашылықтың ең тиімді саласына бағыттаушы механизм жасайды,өйткені
келемекті өндірістердің жоғары табысты бағалы қағаздарының әйгілілігі
оларды жаңа шығарылымдарға орналастыруға мүмкіндік береді,яғни жаңа
капиталдарды тартады.
Екіншілік нарық екі бөлімнен тұрады: ұйымдастырылған нарық,бағалы
қағаздар нарығы жуйесінің ең тараған әлементімен –қор биржасымен
–көрсетіледі, және ұйымдастырылмаған нарық (биржа сыртындағы нарық),
операция субъектілері болып делдалдар,дилерлер, шығарушылар және
инвесторлар табылады. Биржалық нарық бағалы қағаздардың биржалардағы
айналымы мен көрінеді. Бағалы қағаздар нарығындағы кәсіптік әрекет “ҚР
бағалы қағаздармен мәмілені тіркеу туралы” заң негізінде жүзеге асады.
Бұл заң бағалы қағаздар меншіктенушілердің мүлікьік құқығы мен мүддесін
қоргау масатында бағалы қағаздармен байланысты мәмілелерді тіркеуді іске
асыратын, бағалы қағаздар нарығының кәсіпқой қатысушыларының қызметін
реттейді.
ҚР осы заңының негізінде бағалы қағаздармен байланысты мәмілелерді
тіркеу, олардың тіркелген жерінде шығарушымен келесі қатысушыларының
бірімен жүзеге асады:
1.делдалмен –дилермен;
2.кастодимен;
3.орталық депозитаршімен немесе тіркеушімен.
Бағалы қағаздар нарығында кастодилердің қызметі, олардың атаулы иегер
функциясын орындауыменен қортындыланады. Ол келесідей функцияларды
орындайды:
1. бағалы қағаздармен байланысты мәміленің орындалуын бақылау;
2. тапсырыскерлердің ақша қаражаттарымен мәмілеге түсетін бағалы
қағаздар қоржыныңың сақталуын және есебін қамтамасыздандыру;
3. бағалы қағаздардың атаулы иегері ретіндегі қызметті жузеге асыру;
4. тапсырыскерлердің бағалы қағаздарының мәмілелері бойынша төлем
агенті функциясын орындау;
5. шартпен қарастырылған және ҚР заңдарына қойшы келмейтін басқада
қызметтер көрсету.
Кастодилік шарт жасау ұсынысы тапсырыскерден, кастодиде ақша
қаражатымен бағалы қағаздар бойынша есеп ашу жөнінде жазбахат нысандағы
өтінішпен түседі. Кастоди , тапсырыскерді оның бағалы қағаздары мен
мәмілеге қатысатын ақша қаражаттарының сақталуы және есебі бойынша қызмет
ережелерімен шарт жасаспастан бұрын таныстыруға міндетті.
Кастодилік шарт келесідей құрамда болуы керек:
1.кастоди мен тапсырыскер деректемелер;
2.шарттың мән-мағынасы;
3.тараптар құқығы мен міндеттері;
4.кастодидіің атаулы иегер ретінде өз кызметін орындауы туралы
мәліметтер;
5.тапсырыскер алдында кастодидін есеп беру нысаны мен кезеңділігі;
6.Шарт талаптарын бұзғаны үшін тараптардың жауапкершілігі.
Кастоди Қазақстан Республикасының Халық банкімен берілген бағалы
қағаздар мен ақша қаражатын сақтау туралы арнайы лицензиясы және
кастодилік қызметті орындауға лицензиясы болған жағдайда өз қызметін
орындауға құқығы болады.
Делдалдық шарт. Атаулы иелену туралы шарт жасасу ұссынысы
тапсырыскерден, делдал-дилерде бағалы қағаздар бойынша есеп ашуға жазба
хат нысанынадағы өтінішпен түседі. Делдал-дилер тапсырыскерді,оның атаулы
иегер ретіндегі атқаратын ретіндегі атқаратын қызметімен таныстыруға
міндетті. Шарт жасау кезінде шотқа тез арада қандайда құндылықты немесе
қағаздарды есепке жатқызу талап етілмейді.Делдал –дилерлер, уәкілетті
органдар берген, бағалы қағаздармен байланысты мәмілелерді ,тіркеу құқықты
делдалдық қызметін атқаруға болатыны туралы лицензиясы болған жағдайда
атаулы иегер бола алады.
Делдалдық қызметті жүзеге асыруға лицензияны беру шарты мен
тәртібі,жәнеде оның әрекетін тоқтату және қайтарып алуды негіздеу
Қазакстан Республикасы заңдарымен орнықтырылады [1].
Делдал –дилердің құрылтайшылық шартына еңгізген барлық өзгертулері мен
толықтырмалары тіркеу үшін уәкілетті органдарға беріледі.
Орталық депозитарий бейкоммерциялық уйым болып табылады және
акционерлік қоғам нысанында құрылады. Орталық депозитариймен алынатын
пайда, оған қатысушылар арасында бөлінбейді және оның техникалық дамуына
бағытталады.
Орталық депозитарийдің тапсырыскерлері болып –бағалы қағаздар нарығың
кәсіпқой қатысушылары- депонентер, бағалы қағаздардың атаулы иегерлері
болатын кастодилер мен делдал –дилерлер табылады. Орталық депозиратийдің
кастодилер мен делдал –дилерлерге қызмет көрсетуден бас тартуға құқығы жоқ.
Депозитарлық қызметті жүзеге асыру лицензиясын беру шарты мен тәртібі ,
және де әрекеттену рұқсату мен қайта алуды негіздеу Қазақстан
Республикасы заңдарымен белгіленеді.
Клинингілік қызмет Қазақстан Республикасы Халық Банкісі лицензиясы
негізінде және сәйкес жүргізіледі. Ақшалай есептеулер,депоненттер шотынан
ақша қаражататын есептен шығару және есептеуші есеп айырысу ұйымының
депозитарийлік тапсырмасы негізінде орындалады.
Бағалы қағаздар бойынша есептеулер орталық депозиратариймен дербес
жүргізіледі. Қысқаша ,қор биржасын бағалы қағаздардың ұйымдастырылған
нарығы ретінде анықтауға болады.

1.3 Қор биржасы, басқару объектісі ретінде .

Классикалық қор , биржасы, бағалы қағаздармен мәмілелер жасалынатын
операциялық құжырасы бар үймереттен тұрады.

Компьютерлік және ақпараттық технологиялар процесі электрондық
биржалардың пайда болуына әкелді. Электрондық биржа-бұл компания
терминалдары- биржа мүшелері қосылған компьютерлік желі. Терминалдарды сол
компаниялардың офистарына шығаруға болады. Бағалы қағаздардың барлығы
бірдей биржада айналымда болмайды. Оған тек қана шығарушылардың оның
талабына жауап беретін қағаздарды ғана жіберіледі. Қағидаға сай, бұл !р! ,
қаржылай мықты компаниялардың қағаздары болады. Жас және әлсіз
компаниялардың бағалы қағаздары биржадан тыс нарықта айналады.
Әрбір биржа шығарушыларға өз талаптарының тізімін жасайды.
Сондықтан, солардың қатаңдығына тәуелді бір компанияның қағаздарына
баға белгілене алады, яғни бір немесе бірнеше биржалар айналымында болады.
Шығарушыны, оның күйінің биржа талаптарына сәйкестігін тексеруге
байланысты, “листинг” арнайы термині пайда болды. Листинг-бұл шығарушының
бағалы қағаздарын биржаның көшірме тізіміне енгізу тәртібі.Егер шығарушы
өз қағаздарының биржада бағалары белгіленгенін қаласа және ол қойылатын
талаптарға сэйкес болса,онда оның қағаздары биржадағы айналымға жіберіледі.
Егер ары қарай шығарушы оларды қанағаттандыра алмаса , онда оның
қағаздары көшірме тізімнен алынып тасталынады. Мұндай тәртіп делистинг деп
аталады. Қағида бойынша ,акционерлік қоғам (АҚ) оның акциялары биржа
айналымында болуына ұмтылады. Акцияларға биржада база белгілену
фактісінің өзі-ақ АҚ сенімділік деңгейін көрсетеді, өйткені ол биржа
мамандарының сараптамасынан өтеді. Басқада жағдайларыны теңдей болғанымен,
мүндай кәсіпорындарға жаңа акциялар шығару есебінен қаржыларды тарту
жеңіл, өйткені инвесторлар олардың жағдайы мен келешегі туралы тез қолға
тиетін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Қор биржасының атқаратын қызметтері мен міндеттері.
Тауар биржасының мүшелері
Қор биржасы және биржадан тыс нарықтың ұйымдастырушылары
Қор биржасында атқарылатын биржалық операциялар
Валюталық биржа
Қазақстан Республикасының қор биржалары
Биржа
Қазақстанның биржа қорының қалыптасуы мен дамуы
Құнды қағаздардың экономикадағы қызметтері
Бағалы қағаздар нарығы туралы
Пәндер