Капитал жайлы мәліметтер

1. Капиталдың мәні.
2. Капиталдың алғашқы қорлануы.
3. Капиталдың қорлану процесі.
4. Негізгі капиталдың тозуының түрлері.
5. Қорлардын пайдалану тиімділігін көрсететін көрсеткіштер.

«Капитал» ұғымы (латын сөзі capitalis - басты) үш мағынада қаралады. Біріншіден, Маркстің пікірінше, капитал ерекше, «өздігінен өсетін құн» немесе жалдамалы еңбекті пайдалану нәтижесінде қосымша құн әкелетін құн. Бұнда таптық, идеологиялық мағына басым: капитал – жұмысшы табын қанау құралы.
Екіншіден, капитал – бұл иесіне табыс әкелетін кез-келген мүлік (ақша, акция, облигация, станоктар, қозғалмайтын мүлік).
Үшіншіден, капитал – бұл адамдар жасаған өндіріс-құрал жабдықтары.
Капиталдың ауыспалы айналымының үздіксіз жүзеге асуы оның айналымын көрсетеді. Капитал толығымен айналым жасау үшін айналым уақыты қажет. Ол авансталған капитал қозғалысынан бастап, оның пайда көлеміне ұлғайған ақша формасына толық қайта оралуына дейін қамтиды. Әр кәсіпорынынң капиталының айналым уақыты әртүрлі, ол өндіріс пен айналыс жағдайларына байланысты. Айналым уақыты өндіріс және айналыс уақытынан тұрады. Өндіріс уақытына жұмыс уақыты (мысалы, ағашты өңдеу), технологиялық үзілістер, яғни адамның қатысуынсыз жүзеге асатын өндірістік процестер (мысалы, ағаштың кебуі), ұйымдастыру кезеңі (демалыс күндер, түскі үзіліс, жабдықтарды жөңдеу), өндіріс құралдарының өндірістік қор түрінде сақталу уақыты кіреді. Айналыс уақытына өндіріс құрал-жабдықтарын сатып алуға кеткен уақыт пен дайын өнімді өткізу уақыты кіреді.
Өнімге тозған құнның бір бөлігін бірте-бірте ауыстыру процессі амортизация деп аталады. Амортизациялық аударымдар өнім өндірісіне кеткен шығындарға кіреді және оны өткізгеннен кейін кәсіпорын шотында ақшалай қор түрінде жиналып, амортизациялық қорды құрайды. Амортизациялық қор негізгі капиталды толық қалпына келтіруге, немесе оны жөңдеу процесінде жартылай қалпына келтіруге қолданылады.
Тозудың екі түрі бар: моральдық және физикалық. Физикалық тозу тек өндіріс процесінің әсерінен ғана емес, табиғат күштері әсерінен де пайда болады: станоктарды тот басады, ғимараттар бірте-бірте құлайды.
Моральдық тозу екі жағдайда пайда болады:
1. конструкциясы дәл сондай, бірақ арзанырақ машинаның пайда болуы;
2. конструкциясы дәл сондай, бірақ өнімділігі жоғары және үнемді машинаның пайда болуы.
Күрделі қаржы (инвестициялар) – бұл жаңа құрылысқа, қызмет ететін кәсіпорынды қайта құруға, кеңейтуге және техникалық қайта жабдықтауға, тұрғын үй, коммуналдық және мәдени-тұрмыстық объектілерді салуға жұмсалатын шығындар. “Инвестиция” сөзі немістің «investiton» сөзінен аударғанда пайда табу мақсатында қандай-да бір кәсіпорынға (фирмаға) ұзақ мерзімді капитал салуды білдіреді.