Көпжылдық бұршақ тұқымдас шөптер

I.Кіріспе бөлім
1.1. Көпжылдық бұршақ тұқымдас шөптер
II.Негізгі бөлім
2.1.Беде (клевер) өсімдігіне сипаттама
2.2.Жоңышқа өсімдігі, ботаникалық және биологиялық ерекшеліктері.
2.3. Жоңышқа сорттары
2.4. Эспарцет өсімдігі
2.5. Көпжылдық астық тұқымдас шөптер.
III.Қорытынды
IV.Пайдаланылған әдебиеттер

Мал азықтық көпжылдық бұршақ тұқымдас шөптердің ішінде беде, жоңышқа, эспарцет және түйежоңышқа кеңінен таралып отыр. Оларды мал азығына көктей, пішен ретінде, сүрлем немесе шөп ұны ретінде пайдаланады, азық өлшемінің құрамы қажетті ақуыздармен толық қамтамасыз етіледі. Жоңышқаның бір азық өлшемінде 187 г ақуыз, бедеде – 212-237, эспарцетте – 155-196, түйежоңышқада – 163-239 г ақуыз болады. Зоотехникалық талап бойынша мал азығының әр өлшеміне 110-120 г ақуыз қажет.
Қолайлы жағдайда өсіргенде көпжылдық бұршақ тұқымдас шөптер әр гектардан 40-55 ц, суармалы жерлерде – 100 ц өнім береді. Бұл дақылдардан топырақта азотқа бай көп органикалық заттар қалатындықтан, көптеген дәнді және техникалық өсімдіктерге теңдесі жоқ алғы дақыл болып саналады. Ал бұршаққа астық тұқымдастарды қоса себу, топырақты судың және желдің зиянды әсерінен жақсы сақтайды. Беткейлерге еккенде оларды су шаюынан сақтап, жоғары қабатының жақсы бекуіне жағдай жасайды.
Мал азықтық маңызы зор астық тұқымдас көпжылдық шөптерге еркекшөп, қылтанақсыз арпабас және т.б. жатады. Бұл дақылдар бір жерде ұзақ өседі және бұршақ тұқымдас шөптермен қоса егілгенде жоғары сапалы көк шөп пен құнарлы пішен алуға мүмкіндік береді.

1. Ю.Д.Зыков, И.П.Копытин «Мал азығын өндіру»
2. Әубәкіров Қ., Атақұлов Т.А., Ахмет А.З., Нұрғалиев Қ.С., «Мал азығын өндіру» Алматы, 2011ж
3. Әбдраимов С. «Оңтүстік Қазақстан жайылымдары» Алматы, 1975ж
4. Асанов Қ.Ә «Жайылым және экология» Алматы, 2011ж

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

I.Кіріспе бөлім
1.1. Көпжылдық бұршақ тұқымдас шөптер
II.Негізгі бөлім
2.1. Беде (клевер) өсімдігіне сипаттама
2.2.Жоңышқа өсімдігі, ботаникалық және биологиялық ерекшеліктері.
2.3. Жоңышқа сорттары
2.4. Эспарцет өсімдігі
2.5. Көпжылдық астық тұқымдас шөптер.
III.Қорытынды
IV.Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Мал азықтық көпжылдық бұршақ тұқымдас шөптердің ішінде беде, жоңышқа, эспарцет және түйежоңышқа кеңінен таралып отыр. Оларды мал азығына көктей, пішен ретінде, сүрлем немесе шөп ұны ретінде пайдаланады, азық өлшемінің құрамы қажетті ақуыздармен толық қамтамасыз етіледі. Жоңышқаның бір азық өлшемінде 187 г ақуыз, бедеде - 212-237, эспарцетте - 155-196, түйежоңышқада - 163-239 г ақуыз болады. Зоотехникалық талап бойынша мал азығының әр өлшеміне 110-120 г ақуыз қажет.
Қолайлы жағдайда өсіргенде көпжылдық бұршақ тұқымдас шөптер әр гектардан 40-55 ц, суармалы жерлерде - 100 ц өнім береді. Бұл дақылдардан топырақта азотқа бай көп органикалық заттар қалатындықтан, көптеген дәнді және техникалық өсімдіктерге теңдесі жоқ алғы дақыл болып саналады. Ал бұршаққа астық тұқымдастарды қоса себу, топырақты судың және желдің зиянды әсерінен жақсы сақтайды. Беткейлерге еккенде оларды су шаюынан сақтап, жоғары қабатының жақсы бекуіне жағдай жасайды.
Мал азықтық маңызы зор астық тұқымдас көпжылдық шөптерге еркекшөп, қылтанақсыз арпабас және т.б. жатады. Бұл дақылдар бір жерде ұзақ өседі және бұршақ тұқымдас шөптермен қоса егілгенде жоғары сапалы көк шөп пен құнарлы пішен алуға мүмкіндік береді.

2.1. Беде (клевер) өсімдігіне сипаттама
Халық шаруашылықтық маңызы. Беде (клевер) - аса бағалы мал азықтық өсімдік. Оны пішен, көк шөп, сүрлем, пішендеме, шөп және пішен ұнын алу үшін өсіреді. Оның құрамында көктей шабылғанда 16,8%, пішенінде - 15,2 % протеин, одан басқа амин қышқылдары, каротин және күл элементтері кездеседі. 100 кг пішенінде - 51,7, көк шөбінде - 21 азық өлшемі бар. Екі-үш жыл қатарынан өсірілген беде танабында топырақтың жақсы құрамы қалыптасады, сондықтан мұндай егістік күздік және жаздық дәнді дақылдарға, зығырға, картопқа, қант қызылшасына және басқа дақылдарға жақсы алғы дақыл болады.
Шығу тегі, өсетін аудандары, өнімі. Беде Африкадан басқа жердегі барлық мемлекеттерде ерте кезден өсіріледі. Біздің еліміз бедені ХVІІІ ғасырдың екінші жартысынан бастап өсіре бастады. Қазір беде егісі еліміздің барлық аймағында орналасқан.
Беде (Trіfolіum pratense) егіс танабында 2-3 жыл ғана өсетін көпжылдық өсімдік. Тамыры - кіндік тамыр, топырыққа 2 м тереңге кетеді. Сабағы бұқтақтанып, ақ түкпен қапталады, іші қуыс, көптеген бұтақтарды жапырақтар қолтығынан тарайды. Биологиялық ерекшеліктеріне және сабақ буынының санына байланысты кеш пісетін солтүстік және тез пісетін оңтүстік беде түрлеріне бөлінеді.
Оңтүстік беде сабағы - 5-7 буынды, биіктігі 1 м шамасында, жапырақтары көп. Шөбі нәзік, ақуызды. Қысқа төзімсіз, бірақ солтүстік бедеге қарағанда құрғақшылыққа төзімді болады. Жапырақтары күрделі, үш бөліктен тұрады, шеті тегіс, төменгілері ұзын, жоғарылары қысқа сабақшалы. Гүл шоғы дөңгелек немесе ұзынша келген 30-150 дейін гүлі бар, шашақ бас. Жемісі бір тұқымды, сирек екі тұқымды бұршақ. Тұқымы дөңгелектен гөрі сопақшалау немесе үшбұрышты - жұмырлау, түсі сары, күлгін, ескілері сұр түсті. 1000 тұқымының салмағы 1,4-2,2 г.
Өсіру ерекшеліктері. Біздің елімізде бедені басқа дақылдардың астына бүркемелеп егеді, арамшөп басып кететіндіктен, таза себу көп тарамаған. Бірінші жылы өте жай өсетіндіктен, оны арамшөптен таза отамалы, дәнді дақылдардан кейін егеді. Бүркеуші дақылдарға жаздық бидай, арпа, сұлы, ылғалды аудандарда - күздіктер жатады. Топырақты өңдеу бүркеуші дақылдардың талғамына сай жүргізіледі. Күзде сыдыра жыртып, 25-27 см сүдігер айдайды. Көктемде сүдігерді тырмалап, қопсытуды тырмалаумен бірге жүргізеді де, мұқият тегістейді.
Тыңайтқыштар. Органикалық және фосфорлы калий тыңайтқыштары беде өнімін молайтады. Сондықтан әр гектарға 20-25 т көңді, 30-35 т қорданы алғы дақылға, болмаса бүркеуші дақыл себудің алдында 45-50 кг Р2О5 және К2О тыңайтқыштарымен қоса береді. Қатарға Р10 мөлшерінде енгізілген суперфосфат әр гектардан 10-12 ц қосымша өнім алуды қамтамасыз етеді.
Беденің танабын екінші және үшінші жылы пайдаланғанда күзде және көктемде әр гектарға 1,5 ц суперфосфат және 0,5-0,7 ц калий тұзын сіңіреді.
Тұқымды әзірлеу және себу. Тұқымды себер алдында 1,0-1,5 стакан суға салып, нитрагинмен күннің көзі түспейтін жерге қойып өңдейді. Көктемде, күздік астықтарды тырмаламастан бұрын, үстіне жоңышқаны шөп-дән егетін сеялкалармен себеді. Әр гектарға таза себілгенде 12-16 кг, қоса сепкенде 8-10 кг беде, 4-6 кг атқонақ себіледі. Тұқымды сіңіру тереңдігі 1-2 см, жеңіл топырақта 2,5-3,0 см жеткізіледі.
Егістікті күту. Беденің жақсы қыстауы үшін бүркеуші дақылды 14-15 см биіктікке жеткенше орады. Көктемде әр гектарға Р30К30-40 және 200 - 400 л суға ерітілген 150-300 г молибден қышқылы аммониймен қоректендіріп тырмалайды. Арамшөптерге қарсы әр гектарға 40-50 кг ДНОК препаратын қолданады.
Егінді жинау. Пішенге шабылатын бедені бойында протеині көп мезгілде, гүлденуінің бас кезінде шабады. Одан кешіксе жапырақшаларының түсуіне, протеиннің азаюына байланысты, шөптің мөлшері де, сапасы да төмендейді. Сүрлемге, шөп ұнына және тағы басқа мақсаттарға да осы кезде шабылып, дестеде жатып кепкеннен кейін сақтау орнына тасылады. Ауа райы жаңбырлы болғанда шөпті арнаулы орындарда желдеткіштер арқылы кептіреді.
Тұқымдық бедені өсіру ерекшеліктері. Көпжылдық шөптердің тұқымын маманданған шаруашылықтарда өсіріледі. Қыста суыққа төзімді және өнімі жоғары болу үшін, күзде беде егістігі фосфор калийлі тыңайтқыштармен қоректендіріледі (Р40К40, ол әр гектардан 0,7-1,2 ц қосымша тұқым алуды қамтамасыз етеді. Сабақтана бастағанда 400 л суға ерітілген 100-200 г молибден қышқылды аммониймен қоректендіреді. Көктемде әр гектарға 2 кг әсерлі заты бар бор сіңіру, тозаңдануының толық жүруі үшін әр гектарға 4-5 ара омартасын шығару беде тұқымынан мол өнім алудың көзі.
Тұқымдық беде шашақбасы 90-95 % қоңырланғанда астық комбайындарымен тікелей жиналады. Астық тұқымдас өсімідіктермен қоса себілгенде, алдымен астықты дақылдар, 15-20 күн өткеннен кейін беде жиналады. Жиналған беде тұқымын ОВА-1, Петус-Гигантң К-53 машиналарында немесе СМ-4, КОС-0,5 тұқым тазалағыштарынан өткізіп, дымқылдылығын 13%-ға жеткенше кептіреді.

2.2.Жоңышқа өсімдігі, ботаникалық және биологиялық ерекшеліктері.
Жонышқа (Меdicago туысы) бұршақ тұқымдастарына жататын көп жылдық шеп. Мал азығына егістік немесе көк жонышқа (М.falcata L.), сарбас немесе орақтәрізді жонышқа (М.coerulea L.) және көгілдір жонышқа (М coerulea L.) пайдаланылады. Шаруашылықта көп тарағаны көк жонышқа мен сарбас жонышқаның буданды түрлері.
Жоңышқадан пішен, пішендеме, сүрлем, шөпті - витаминді ұнтақтар, азық түйіршіктерін дайындайды және көк азық ретінде пайдаланады.Оның мал азығына жан-жақты пайдаланылуы, құрамында ақзаттың және ауыстырылмайтын аминқышқылдары мен витаминдердің көптеп кездесуімен анықталады.
Жалпы қоректілігі жағынан жонышқа астық тұқымдас шөптерден 2-3 есеге дейін жоғары. Жоңышқа пішенінің 100 кг 50-60 а.ө және 12-15 қорытылатан потеин, ал 100 кг сүрлемінде 15 а.ө. және 2,6 кг дейін қорытылатын протеин болады (77-сурет)
Жоңышқаның шанақтанып гүлдене бастаған кезеңінде шабылған көк балаусасының абсолютті құрғақ затында протеин мөлшері 18%, май - 3, клетчатка - 24,9, азотсыз эктсративті зат - 43,3, кальций - 2,12, фосфор - 0,27, калий -1,1% кездеседі.

Сурет-5. Егістік жоңышқа

Оның көк балаусасы барлық мал түріне және құстарға аса құнды поливитаминді азық болып есепте-леді. 1 кг көк балаусасында С витамині - 210, каротин-48-50, В витамині - 5-6, Е витамині - 150, К витамині 150-200 мг кездеседі.
Жоңышқаның шөп ұнтағының 1кг-да 200-300 мг дейін каротин, Е витамині-26 мг, В2 витамині - 14 мг, В4 витамині (холин)-29 мг және РР витамині (никотин қышқылы) - 31 мг бар. Жоңышқаның 100 кг пішенде-месінде 30-40 а.ө. 7,5-9 кг қорытылатын протеин және 4 г жоғары каротин болады.
Жоңышқа мал азықтық құндылығымен қатар агротехникалық ерекшелігі жағынан да бағалы өсімдік. Жоңышқаның топырақ құнарлығын қалпына келтіру қасиеті жағынан барлық дақылдар үшін өте жақсы алғы дақыл. Жоңышқа қыртысы топырақты органикалық заттармен байытады да, нәтижесінде 0-30 см қабатында жылжымалы азот, фосфор қышқылы, калий, кальций көбейеді. Топырақта қоректік заттардың қорлануы топырақ түрлеріне, агротехника деңгейіне байланысты. Орта есеппен жақсы дамыған жоңышқа егістігі әр гектарға 120-200 кг дейін азот жинайды.
Топырақтағы органикалық заттардың көбеюі оның құрылымын және ылғалды-физикалық қасиетін жақсартады және де жоңышқаның топырақты ауру қоздыратын бактериялардан, зиянкестерден тазартатын қасиетін де атауға болады
Сортаңды жерлерді және сортаңдауға бейім тұратын топырақтарды жақсартуға жоңышқаның маңызы зор. Жоңышқаның жақсы дамыған тамырлары топырақты су және жел эрозияларынан қорғайды. Осындай тиімді қасиеттеріне байланысты жоңышқа ерте заманнан өсіріле бастаған. Алғаш рет жоңышқа Орта Азияда, Сыртқы Кавказда өсірілді. Қазақстанда жоңышқа барлық жерде өсіріледі. Оңтүстүк аймақтарда жоңышқаны суармалы жерлерде өсіру өте тиімді.
Мәдени шабындықтар мен жайылымдар жасау үшін, жоңышқа негізгі бұршақ шөп қоспасы болып есептеледі. Жоңышқаның әр гектардан өнімі 8-12 мың а.ө. және 20-25 ц пртеинге дейін жетеді.
Ботаникалық және биологиялық ерекшеліктері.Жоңышқа бұршақ тұқымдас көпжылдық шөп. Тамыр жүйесі күшті дамыған. Орталық кіндік тамыры тереңге бойлап өседі, жеңіл топырақты жерлерде 10-12 м дейін жетеді. Тамырының негізгі массасы (55-60%) топырақ бетінің жырту қабатында (0-35 см) орналасады.
Ауадан азот қабылдап топырақты байытатын бактерия түйнектері негізінен жоңышқаның жіңішке бүйір тамырларында байланады.
Жоңышқа сабағының тамырға өтетін жерінде сабақтың жуандау тамыр тәжі деген орналасады. Түптену аймағы қалыптасатын осы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.