Қарағанды облысының табиғаты, геологиясы және климаты. Картоп дақылы, оларды өсіру технологиясы
Кіріспе
1.1.Қарағанды облысының табиғаты , геологиясы және климаты
1.2.Картоп дақылы, оларды өсіру технологиясы
Негізгі бөлім
2.1.Картоп дақылының аурулары
2.2..Картоп дақылының ауруларымен күресу шаралары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1.1.Қарағанды облысының табиғаты , геологиясы және климаты
1.2.Картоп дақылы, оларды өсіру технологиясы
Негізгі бөлім
2.1.Картоп дақылының аурулары
2.2..Картоп дақылының ауруларымен күресу шаралары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Фитопатология (гр. phyton - өсімдік, pathos - ауру және .....логия) — өсімдік ауруларының себептері мен салдарын, оларды қоздыратын микроорганизмдердің морфологиялық және биологиялық ерекшеліктерін анықтап, айықтыру, дамуын шектеу жолдары мен әдістерін зерттейтін ғылым саласы. Фитопатологияның міндеті - ауыл шаруашылығына зиян келтіретін өсімдік ауруларын толық жою немесе зиянды әсерін кемітетін әдістер табу. Фитопатология жалпы биология, микробиология, генетика, селекция, өсімдік анатомиясы мен физиологиясы, өсімдік өсіру, топырақтану, ауыл шаруашылық метеорологиясы, экология, химия, физика, т.б. ғылымдармен тығыз байланысты. Фитопатология жалпы фитопатология және жеке немесе арнайы фитопатология деп екіге бөлінеді. Жалпы фитопатология аурудың пайда болу себептері мен салдарын, даму заңдылықтарын, таралуын, оның індет (эпифиторий) түрінде пайда болуын, өсімдіктердегі анотомиялық-физиологиялық ауытқуларды, иммунитет, карантин сияқты мәселелерді зерттейді. Арнайы фитопатология белгілі бір өсімдік түрінің ауруын зертте,оны емдеу, аурудан қорғау шараларын қарастырады. Мысалы, ауыл шаруашылық фитопатологиясы, орман фитопатологиясы, әсемдік өсімдіктер фитопатологиясы, т.б. Фитопатологияда радиоактивті изотоптарды пайдалану, электрондық микроскоп, люминесценттік және рентген-құрылымдық талдау, кибернетика әдістері, молекулалық биология, авиация, ғарыш аспаптарымен спектрозольді суретке түсіру, т.б. пайдаланылады.
1. Р.Д.Карбозова, К.Н.Туленгутова «Фитопатология», Алматы 2014 жыл
2. «Көкөніс шаруашылығы» Н.Г.Шепетков, Б.М.Өзбеков, М.Ә.Ысқақова Астана – 1998жыл
3. А.О.Сағитов, А.А.Джаймурзина, К.Н.Туленгутова, Р.Д.Карбозова «Ауыл шаруашылық фитопатологиясы» Алматы -2000жыл
4. К.Н.Туленгутова«Фитопатология» оқу құралы, 2002 жыл
2. «Көкөніс шаруашылығы» Н.Г.Шепетков, Б.М.Өзбеков, М.Ә.Ысқақова Астана – 1998жыл
3. А.О.Сағитов, А.А.Джаймурзина, К.Н.Туленгутова, Р.Д.Карбозова «Ауыл шаруашылық фитопатологиясы» Алматы -2000жыл
4. К.Н.Туленгутова«Фитопатология» оқу құралы, 2002 жыл
Жоспар:
Кіріспе
1.1.Қарағанды облысының табиғаты , геологиясы және климаты
1.2.Картоп дақылы, оларды өсіру технологиясы
Негізгі бөлім
2.1.Картоп дақылының аурулары
2.2..Картоп дақылының ауруларымен күресу шаралары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Фитопатология (гр. phyton - өсімдік, pathos - ауру және ... .логия) -- өсімдік ауруларының себептері мен салдарын, оларды қоздыратын микроорганизмдердің морфологиялық және биологиялық ерекшеліктерін анықтап, айықтыру, дамуын шектеу жолдары мен әдістерін зерттейтін ғылым саласы. Фитопатологияның міндеті - ауыл шаруашылығына зиян келтіретін өсімдік ауруларын толық жою немесе зиянды әсерін кемітетін әдістер табу. Фитопатология жалпы биология, микробиология, генетика, селекция, өсімдік анатомиясы мен физиологиясы, өсімдік өсіру, топырақтану, ауыл шаруашылық метеорологиясы, экология, химия, физика, т.б. ғылымдармен тығыз байланысты. Фитопатология жалпы фитопатология және жеке немесе арнайы фитопатология деп екіге бөлінеді. Жалпы фитопатология аурудың пайда болу себептері мен салдарын, даму заңдылықтарын, таралуын, оның індет (эпифиторий) түрінде пайда болуын, өсімдіктердегі анотомиялық-физиологиялық ауытқуларды, иммунитет, карантин сияқты мәселелерді зерттейді. Арнайы фитопатология белгілі бір өсімдік түрінің ауруын зертте,оны емдеу, аурудан қорғау шараларын қарастырады. Мысалы, ауыл шаруашылық фитопатологиясы, орман фитопатологиясы, әсемдік өсімдіктер фитопатологиясы, т.б. Фитопатологияда радиоактивті изотоптарды пайдалану, электрондық микроскоп, люминесценттік және рентген-құрылымдық талдау, кибернетика әдістері, молекулалық биология, авиация, ғарыш аспаптарымен спектрозольді суретке түсіру, т.б. пайдаланылады.
1.1.Қарағанды облысының табиғаты , геологиясы және климаты
Қарағанды облысы - Қазақстан Республикасынын орталығында орналасқан әкімшілік-аумақтық бөлініс. 1932 ж. 10 наурызда құрылған. Жер аумағы 428 мың км2. Тұрғыны 1,35 млн адам, орташа тығыздығы 1 км2-ге 3,1 адамнан келеді (2009). Солтүстігінде Ақмола, Павлодар, шығысында Шығыс Қазақстан, оңтүстігінде Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, батысындаАқтөбе, Қостанай облыстарымен шектеседі. Облыс 9 ауылдық, 2 қалалық әкімшілік аудандарға бөлінеді. 11 қала, 39 кент, 168 ауылдық әкімшілік округі бар. Әкімшілік орталық - Қарағанды қаласы (1-сурет).
(1-сурет)
Геологиясы: Жерінің геологиялық құрылымы каледон және герцин қатпарлығы кезеңінде қалыптасқан. Палеозой дәуірінің соңында континенттік түзілу кезеңі басталды. Өте ұзақ мерзімге созылған тегістелудің нәтижесінде пайда болған таулы өлке мезозой дәуірінде бірте-бірте қыраттарға айналды. Облыс жері негізінен палеозойдың метаморфтанған тақтатастарынан, кварциттерінен, құмтастарынан, әктастары және конгломераттарынан түзілген. Солармен бірге интрузивті (гранит, диорит, габбро, т.б.) және эффузивті жыныстар кең таралған. Байырғы жыныстарды неоген мен төрттік кезеңдердің сарғыш шөгінділерінің қалың қабаттары жауып жатыр. Облыс минералдық шикізат ресурстарына өте бай. Мұнда көмір, мыс, қорғасын, темір, мырыш, марганец, вольфрам кендерінің мол қоры бар. Күшәла, кобальт, никель, сирек металдар да кездеседі. Бейкентас шикізатынан - құрылыс тасы, әктас, цемент шикізатының, отқа төзімді саздың, пирофилиттің, құмның мол қорлары кездеседі.
Климаты: Климаты тым континенттік және өте құрғақ. Негізгі климат түзуші факторлардың бірі -- күн сәулесінің ұзақтығы, ол жылына 2300-2500 сағат; ең жоғары орта айлық мәні шілдеге келеді. Жылдық жиынтық радиация мөлшері 110-120 ккалсм2, шашыранды радиация 45-50 ккалсм2. Облыс аймағы негізгі үш түрлі ауа массалары ықпалында болады: арктикалық, полярлық (қоңыржай белдеу ауасы), тропиктік. Жылдың суық мезгіліндегі ауа райының қалыптасуына азия антициклонының батыс тармағы үлкен әсерін тигізеді. Қыста ашық ауа райы басым. Ең суық ай - қантардың орташа температурасы Солтүстікте -- 18°С, Оңтүстікте -- 14°С байқалады. Абсолюттік минимум -- 52°-44°С аралығында ауытқиды. Көктемдеде антициклондық ауа райы режимі сақталып, құрғақ әрі желді ауа райы қалыптасады: күндіз өте жылы, түнде үсік байқалады. Жалпы көктемгі ауа райы тұрақсыздығымен ерекшеленеді. Жазда Орталық Қазақстанның дала аймағы тұсындағы ауа массалары қатты қызып, бұлтсыз, ашық әрі ыстық ауа райы орнайды. Ең жылы ай -- шілденің орташа температурасы Солтүстікте + 18°С, Оңтүстік аймағында +22°С болады. Ең жоғары температура +40-43°С мөлшерінде. Жоғары температура (30°С және одан жоғары) шілдеде орта шамамен 7-8 күннен, 10-15 күнге дейін созылады. Ауа температурасының орташа жылдық мөлшері 1,2-3,5°С аралығында. Жылы мерзім ұзақтығы облыстың қыратты бөліктерінде (Қарқаралы, Ақтоғай таулы аймақтары) 198 күннен -- 207-220 күнге (Ұлытау, Жаңаарқа, Шет аудандары) дейін ауытқиды. Аязсыз мерзім ұзақтығы тиісінше 90-100 және 110-135 күнге жақын. Ауаның салыстырмалы ылғалдылығының ең жоғары мәндері қыста байқалады. Облыс аймағында қарашадан наурызға дейін оның орта айлық мөлшері 78-82%. Жылы мерзімде салыстырмалы ылғалдылық Солтүстік бағыттан Оңтүстікке қарай кемиді. Маусым-шілде айларында ең төмен орташа айлық мөлшері 53-58% байқалады. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері көпшілік жерде 200-300 мм, Шығыс бөлігінде 330 мм түседі. Ең жоғары айлық орташа мәні шілдеде 40-47 мм, ең төмені қаңтарда 8-18 мм. Көктемде жылдық жауын-шашынның 25% жауады. Жазда жауатын мөлшері (маусым-тамыз) 120 мм, яғни жылдық норманың 40%-ын құрайды, әрі нөсерлі болады. Қыркүйекте 23 мм, қазанда 27 мм жауын-шашын жауады. Ең бірінші қар жаууы қыркүйектің бірінші онкүндігінде байқалады. Желдің орташа жылдық жылдамдығы -- 5,5 мсек. Ең жоғары айлық орташа мәні наурызда -- 6,8 мсек, сәл төмен мөлшері ақпан мен желтоқсанға келеді (6,5 және 6,1 мсек). Ең бәсең жел жылдамдығы тамызда -- 4,3 мсек. Жылы мерзімдегі жел режимінің қалыптасуы айқын білінбейтін төмен қысымды бариқалық өріспен байланысты. Қарашадан наурызға дейін айлық орташа жел жылдамдығы өсіп отырады; Қарағандыда оның ең жоғары көрсеткіші 37 мсек. және шамамен 20 жылда бір қайталанады. Облыс аймағының басым бөлігінде күшті жел соғуы (15 мс және одан жоғары) үш күннен аспайды. Ал Қарағандыда ондай күндер саны наурызда 5-6 күнге созылады. Қыста жиі боран байқалады, боранды күндер саны 21-38-ге дейін жетсе, кейде 50 күнге дейін барады. Жылы маусымда құрғақшылық, желді жағдайда шаңды дауыл қалыптасады. Жыл бойынша ондай күндер саны орта есеппен 1-ден (Қарқаралы) 12-17 күнге дейін (дала аймақтарында) байқалады.Шөлейтті, шөлді аймақтарында шаң дауылды күндер саны жылына 20-38 күнге дейін жетеді. Жазда, кейде көктем мен күз мезгілдерінде облыс аумағында найзағай байқалып, дауыл, нөсер жаңбыр, бұршақпен қабаттасады. Жылына найзағайлыкүндер саны 20-24 күн, ал Қарқаралыда 28 күн мөлшеріңде. Ең жиі байқалатын кезең жаз, оның ішінде шілде айы (6-8 күн). Найзағайдың орташа ұзақтығы -- 1,8 сағат. Бұршақ жылы мерзімде сирек байқалады; әрі біркелкі емес, ені мен ұзындығы бірнеше шақырым жолақпен жауып өтеді. Орта есеппен жыл бойы бұршақ жауған күндер саны 2-3, кейде 4-8-ге жетеді. Күз, көктем айларында жер беті қатты суынып, антициклондық ауа райы жағдайында тұман қалыптасады. Облыста жылына тұманды күндер саны 16-28 күн аралығында болса, Қарағандыда шамамен 37 күн, ал ең жоғары айлық орташа көрсеткіші -- наурызда. Облыс климатының айқын білінетін ерекшелігінің бірі -- қуаңшылық. Күшті қуаңшылық орта есеппен 10-12 жылда бір қайталанады. Сәуірден қыркүйекке дейін аңызақ жел соғатын күндер саны 60-100 күн аралығында. Аңызақ, құрғақ желдер жазда Солтүстіктен келген арктикалық ауа массаларынан қалыптасады. Ауыл шаруашылығына үлкен шығын әкеледі. Облыс аймағындағы қыс кейбір жылдары тым қатаң болып, 5-5,5 айға созылады. Тұрақты қар жамылғысы әдетте қарашаның ортасында қалыптасып, 110-150 күндей жатады. Қаңтарда аяз күшейеді, -25°С және одан төмен температуралы күндер саны аймақ бойынша қыс ішінде 40-50 күннен (Солтүстікте), 10 -- 15 күнге дейін (Оңтүстікте) ауытқиды, ал кейбір жылдары айына 20-25 күнге дейін жетеді. Қар жамылғысының орташа қалыңдығы -- 20-26 см-ден 10-15 смге Солтүстіктен Оңтүстікке өзгереді. Қарлы жылдары оның қалындығы таулы аймақтарда 40-50 см-ге жетеді. Көктем наурыздың екінші жартысында басталып, 1,5-2 айға созылады. Орташа тәуліктік ауа температурасының 0°С көтерілуі әдетте 4-10 сәуірде байқалады. Қар жамылғысының ерте еруі -- 16-28 наурызда, кеш еруі -- 20-25 сәуірде. Түнгі үсіктің түсуі мамырдын 23-28-нде аяқталады. Жазы 3-4 айға созылып, ыссы әрі құрғақ болады. Күзі қыркүйектің басынан қазанның аяғына дейін созылады, әрі жазға қарағанда куаң келеді. Бұл айдың орташа температурасы Солтүстіктен Оңтүстіке қарай 10°-14°С аралығыңда өзгереді. Әдетте, айдың бірінші онкүңдігіңде түнде тұрақты үсік басталады. Жылу мен ылғал таралуына байланысты, облыс аймағы 4 климаттық ауданға бөлінеді: қоңыржай-салқын қуаң ұсақ шоқылы; қоңыржай-жылы қуаң ұсақ шоқылы; қоныржай-жылы өте қуан. Біріншісіне біршама ылғалды, алайда ылғалды өсімдіктің еркін өсуіне жеткіліксіз таулы аймақ (Қаркаралы, Актоғай) жатады. Гидротермиялық коэффициент (ГТК) -- 0,7-0,8; әсерлі температуралар жиынтығы (яғни орта тәулік температурасы +10°С жоғары) 2000°С жуық. Өсімдіктердің өсіп-өну мерзім ұзақтығы орта шамамен 130 күн.Агроклиматтық жағдайы ерте себілетін жаздық дәнді дақылдар, қарақұмық, орамжапырақ, картоп, қияр т.б. өсіруге қолайлы. Жер бедеріне байланысты, көпшілік шаруашылықтар мал шаруашылығымен, онымен қоса, егіншілікпен шұғылданады. Қоныржай-жылы қуаң ұсақ шоқылы аудан -- облыстың неғұрлым ойпаң өңірін қамтиды. Оған Бұқар жырау, Абай, Нұра, Осакаров ауданының Солтүстік-Шығыс, Қарқаралы ауданының Солтүстік-Шығыс кіреді. ГТК - 0,7-0,8. Әсерлі температуралар жиынтығы 2000-2200°С. Өсімдіктердің өсіп-өну мерзім ұзақтығы 130-135 күн. Қоңыржай -жылы өте қуаң ауданға Осакаров ауданының басым бөлігі, Жаңаарқа ауданының Солтүстік, Қарқаралы ауданының Оңтүстік-Шығысы жатады. ГТК -- 0,5-0,7. Әсерлі температуралар жиынтығы (+10°С жоғары) 2000-2600°С. Осакаров ауданында егіншілік кеңінен дамыған. Жылы өте қуаң аудан облыстың Батыс және Оңтүстік аймақтарын (шөлейтті, шөлді) толығымен қамтиды. ГТК -- 0,5-0,7. Әсерлі температуралар жиынтығы 2200-2800°С. Мұнда қой шаруашылығы басым дамыған.
1.2.Картоп дақылы, оларды өсіру технологиясы
Картоп, картофель (немісше Kartoffel), түйнекті алқа, ақтүйнек -- алқа тұқымдасына жататын көп жылдық дақыл.150-ге жуық түрі белгілі.Отаны - Оңтүстік және Орталық Американың таулы аудандары.Бір жылдық дақылдық негізінен, 2 жақын түрге бөлінеді.Анд картобы (andіgenum) Колумбия, Эквадор, Перу, Боливия және Аргентинада өседі.Чили (Еуропа) Картобы (tuberosum) климаты қолайлы елдерде өседі.Қазақстанға Еуропадан әкелінген, республиканың барлық аймақтарында өсіріледі.Жарықсүйгіш, ылғалсүйгіш (әсіресе, гүлдеу және түйнектүзілу кезінде), суыққа төзімді дақыл.Биіктігі 40 - 80 см, кейде 150 см-ге дейін жетеді. Бір түпте 3 - 6 сабақ болады. Гүлі ақ, қызғылт не көкшіл күлгін түсті. Жемісі екі ұялы, көп тұқымды. Жер астындағы өркен сабағының ұшы түйнекке айналады. Топырақ температурасы 5 - 8°С-та түйнек бүршік жара бастайды, түйнектің түзілуіне ең қолайлы температура 10 - 13°С, 20°С-та түйнек түзілу процесі тоқтайды. Ал - 1 - 2°С суықта жас өскіндері үсіп кетеді. Вегетациялық кезеңі 70 - 120 тәулік. Тұқымынан және түйнектен көбейеді. Картоп түйнегінде 23,7% құрғақ зат болады, оның ішінде: 17,5% крахмал, 0,5% қант, 1 - 2% ақуыз, 1%-ке жуық минералды тұздар, С, В1, В2, В6, РР, К витаминдері бар. Қазақстанда картоптың 20-дан астам сорттары аудандастырылған (оның ішінде 10-ы жергілікті селекциядан шыққан), 1 га-дан орта есеппен 100 - 200 ц өнім түседі. К. тағам, мал азығы және өнеркәсіпте тех. шикізат ретінде пайдаланылады.
Алғы дақыл. Қазақстанның оңтүстік, оңтүстік- шығыс, шығыс облыстарының суармалы жерлерде өсіріледі.Тұқымға арналған картопты ауыспалы егістерде өсіріп, бұрынғы орынға қайта себеді. Картоптың қоректік заттарға қоятын талабы үлкен. Бұл дақыл
Республиканың суармалы аймақтарында отырғызылады.Күзде және картопты отырғызған кезде жеткілікті мөлшерде органикалық және минералдық тыңайтқыштар себу керек.Топырақ өңдеуге күзде алғы дақылдарды жинап алғаннан кейін кіріседі.
Көктемде топырақ қалыпты температура келгенде, таза картоп сорттарын өңделген топыраққа арнайы сепкиштер көмегімен отырғызады Картопты екі түрлі әдіспен: шаршы ұялап және бір-бірлеп отырғызады. Ол екі әдіске байланысты отырғызғыштардың да жұмыс технологиясы әртүрлі болады. Қазіргі өндірістен шығатын картоп отырғызғыштар картоптың қатар аралығын 60, 70 және 90 см етіп отырғызады. Картоп отырғызғыш мынандай негізгі бөліктерден тұрады: шанақ 1, қозғағышы 11, сіліккіші 12 бар қоректендіргіш 10, шөміштер бекітілген отырғызғыш аппарат 3, сошник 5, көмгіш 6, тыңайтқыш себетін аппарат 4 және беріліс механизмдері. Кейбір картоп отырғызатын машиналар органикалық тыңайтқыштар себетін Ау-4 қондырғысымен жабдықталады. Ол картоп отырғызғыштың артына тіркеледі. Картоп отырғызғыштың жұмыс технологиясы: 1-шанақ; 2-қоректендіргіш қабырқасы; 3-шөміштер; 4-тыңайтқыш аппараты; 5-түтік; 6-көмгіш диск; 7-жазық серіппе; 8-сошник; 9-шнек; 10-қоректендіргіш; 11-қозғағыш; 12-сіліккіш. Машинаның негізгі жұмысшы мүшесі - отырғызғыш аппарат. Ол шынжырлы беріліс арқылы қозғалысты трактордың қуат білігінен алады. Әр қатарда бір-бір отырғызғыш аппарат орналасады. Ол білікке қозғалмайтын етіп орналасқан дискіден тұрады. Сол дискінің бетіне қысқыштары бар шөміштер бекітілген. Қысқыштардың бір ұшы шөміштегі тесікке кіріп тұрады, ал екінші ұшы иілген. Серіппе қысқышты шөмішке қарай үнемі итеріп тұрады. Дискінің төменгі жағында лекало бар. Ол қозғалмайтын етіп рамаға бекітілген. Дискі айналып, төменгі қалыпқа келгенде, қысқыштың иілген басы осы лекалоға тіреледі де серіппені қысып, қысқышты шөміштен алыстатады. Сол шөміш пен қысқыш ашылған қалпында қоректендіргіштегі картопқа келеді. Шөміш картопты аралап өткендіктен оған картоп түйнегі ілінеді. Шөміш картоп арасынан шығар кезде қысқыш лекалодан шығады да серіппенің күшімен ілінген картоп түйнегін шөмішке қарай қысып ұстап тұрады. Диск әрі қарай айналып төменгі қалпына келгенде, яғни сошник үстіне келгенде, қысқыш лекаломен кездеседі де картопты босатып жібереді. Ол картоп сошникке түседі. Қысқыш сол ашылған күйінде қоректендіргіштегі картопқа қайтып келеді де жоғарыда баяндалған процесс осылайша қайталана береді. Қоректендіргіш бункердің жалғасы болып саналады. Ол жазықтыққа 30 градус бұрыш жасап орналасқан және соңы диск диаметріне сөйкестендіріліп иілген. Бункердегі картоп қоректендіргішке қозғағыш пен сіліккіштің көмегімен жеткізіледі. Қозғағыш имек саусақтары бар біліктен құралған. Білік айналған кезде имек саусақтары қоректендіргіштегі кесікке кіреді де ондағы картоптарды төмен қарай итереді. Ал қозғағыш саусақтарқа картопты жеткізу қызметін сіліккіш атқарады. Сіліккіш бункер түбіне топсамен орнатылған және серіппе арқылы оған тартылып тұрады.
Қозғағыш білігінде екі ролик бекітілген. Олар білікпен бірге айналған кезде сіліккішке тиеді де оны жоғары көтереді. Ролик өтіп кеткеннен кейін серіппе сіліккішті бастапқы қалпына келтіреді. Сөйтіп сіліккіш тербелмелі қозғалыс жасайды, ал оның үстіндегі картоп тербелмелі қозғалыстың әсерінен бункерден төмен қарай сырғиды. Қоректендіргіштің төменгі ұшында шнек 9 орналасқан. Ол қозғағыш жеткізген картоптарды көлденең бағытта жылжытады. Сөйтіп шөміш өтетін жерде үнемі картоп тұрады. Отырғызғыш аппарат түсірген картоптар сошник роторындағы қалақшаға жиналады. Ол жерге тыңайтқыш та түседі. Сошник сына тәрізді және рамаға параллелограмды механизм арқылы жалғасқан. Сошник алдына тірек дөңгелегі, артына көмгіш дискі бекітіледі. Сошник роторының төрт қалақшасы бар. Оған карданды білік арқылы қозғалыс беріледі. Бұл беріліс екі дискілі төрт ұялы автомат арқылы орындалады. Ал автоматтың жұмысқа қосатын рычагы ұстағыш механизммен жалғасқан. Рычагтың ролигі автомат дискенің ұясына кіріп тұрған кезде роторға қозғалыс берілмейді. Өлшегіш сымның түйіні ұстағыштың тұтқасын бұрған кезде автоматты іске қосатын рычаг ролигі ұядан шығады. Осы кезде автомат іске қосылып айналады. Онымен бірге карданды білік арқылы ротор да айналады. Рычаг ролигі келесі ұяқа кіргенше осындай айналыс болады. Рычаг келесі ұяға кірген кезде қозғалыс берілісі тоқталады. Бұл ротордың бір айналысының төрттен біріне тең яғни ротордың бір қалақшасының орынына екінші қалақшасы келіп тоқтайды. Сөйтіп бұрынқы бірінші қалақша тік бағытқа келеді де оған жиналған картоп пен тыңайтқыш төмен сырғып жерге түсіп қалады, ал екінші қалақша көлденең тұрғандықтан, оның үстіне түйірлер жинала береді.
2.Негізгі бөлім
2.1.Картоп дақылының аурулары
Фитофтороз. Ауру қоздырғышы - Phytophthora infestans dBy.саңырауқұлағы(2- сурет).бір клеткалы қоздырғыш жіпшумағы клетка аралығында таралады. Гаусторийлар клетка ішіне еніп, саңырауқұлақты қоректік заттармен қамтамасыз етеді.
(2- сурет) Картоп фитофторозы
Нашар бұтақталған ... жалғасы
Кіріспе
1.1.Қарағанды облысының табиғаты , геологиясы және климаты
1.2.Картоп дақылы, оларды өсіру технологиясы
Негізгі бөлім
2.1.Картоп дақылының аурулары
2.2..Картоп дақылының ауруларымен күресу шаралары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Фитопатология (гр. phyton - өсімдік, pathos - ауру және ... .логия) -- өсімдік ауруларының себептері мен салдарын, оларды қоздыратын микроорганизмдердің морфологиялық және биологиялық ерекшеліктерін анықтап, айықтыру, дамуын шектеу жолдары мен әдістерін зерттейтін ғылым саласы. Фитопатологияның міндеті - ауыл шаруашылығына зиян келтіретін өсімдік ауруларын толық жою немесе зиянды әсерін кемітетін әдістер табу. Фитопатология жалпы биология, микробиология, генетика, селекция, өсімдік анатомиясы мен физиологиясы, өсімдік өсіру, топырақтану, ауыл шаруашылық метеорологиясы, экология, химия, физика, т.б. ғылымдармен тығыз байланысты. Фитопатология жалпы фитопатология және жеке немесе арнайы фитопатология деп екіге бөлінеді. Жалпы фитопатология аурудың пайда болу себептері мен салдарын, даму заңдылықтарын, таралуын, оның індет (эпифиторий) түрінде пайда болуын, өсімдіктердегі анотомиялық-физиологиялық ауытқуларды, иммунитет, карантин сияқты мәселелерді зерттейді. Арнайы фитопатология белгілі бір өсімдік түрінің ауруын зертте,оны емдеу, аурудан қорғау шараларын қарастырады. Мысалы, ауыл шаруашылық фитопатологиясы, орман фитопатологиясы, әсемдік өсімдіктер фитопатологиясы, т.б. Фитопатологияда радиоактивті изотоптарды пайдалану, электрондық микроскоп, люминесценттік және рентген-құрылымдық талдау, кибернетика әдістері, молекулалық биология, авиация, ғарыш аспаптарымен спектрозольді суретке түсіру, т.б. пайдаланылады.
1.1.Қарағанды облысының табиғаты , геологиясы және климаты
Қарағанды облысы - Қазақстан Республикасынын орталығында орналасқан әкімшілік-аумақтық бөлініс. 1932 ж. 10 наурызда құрылған. Жер аумағы 428 мың км2. Тұрғыны 1,35 млн адам, орташа тығыздығы 1 км2-ге 3,1 адамнан келеді (2009). Солтүстігінде Ақмола, Павлодар, шығысында Шығыс Қазақстан, оңтүстігінде Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, батысындаАқтөбе, Қостанай облыстарымен шектеседі. Облыс 9 ауылдық, 2 қалалық әкімшілік аудандарға бөлінеді. 11 қала, 39 кент, 168 ауылдық әкімшілік округі бар. Әкімшілік орталық - Қарағанды қаласы (1-сурет).
(1-сурет)
Геологиясы: Жерінің геологиялық құрылымы каледон және герцин қатпарлығы кезеңінде қалыптасқан. Палеозой дәуірінің соңында континенттік түзілу кезеңі басталды. Өте ұзақ мерзімге созылған тегістелудің нәтижесінде пайда болған таулы өлке мезозой дәуірінде бірте-бірте қыраттарға айналды. Облыс жері негізінен палеозойдың метаморфтанған тақтатастарынан, кварциттерінен, құмтастарынан, әктастары және конгломераттарынан түзілген. Солармен бірге интрузивті (гранит, диорит, габбро, т.б.) және эффузивті жыныстар кең таралған. Байырғы жыныстарды неоген мен төрттік кезеңдердің сарғыш шөгінділерінің қалың қабаттары жауып жатыр. Облыс минералдық шикізат ресурстарына өте бай. Мұнда көмір, мыс, қорғасын, темір, мырыш, марганец, вольфрам кендерінің мол қоры бар. Күшәла, кобальт, никель, сирек металдар да кездеседі. Бейкентас шикізатынан - құрылыс тасы, әктас, цемент шикізатының, отқа төзімді саздың, пирофилиттің, құмның мол қорлары кездеседі.
Климаты: Климаты тым континенттік және өте құрғақ. Негізгі климат түзуші факторлардың бірі -- күн сәулесінің ұзақтығы, ол жылына 2300-2500 сағат; ең жоғары орта айлық мәні шілдеге келеді. Жылдық жиынтық радиация мөлшері 110-120 ккалсм2, шашыранды радиация 45-50 ккалсм2. Облыс аймағы негізгі үш түрлі ауа массалары ықпалында болады: арктикалық, полярлық (қоңыржай белдеу ауасы), тропиктік. Жылдың суық мезгіліндегі ауа райының қалыптасуына азия антициклонының батыс тармағы үлкен әсерін тигізеді. Қыста ашық ауа райы басым. Ең суық ай - қантардың орташа температурасы Солтүстікте -- 18°С, Оңтүстікте -- 14°С байқалады. Абсолюттік минимум -- 52°-44°С аралығында ауытқиды. Көктемдеде антициклондық ауа райы режимі сақталып, құрғақ әрі желді ауа райы қалыптасады: күндіз өте жылы, түнде үсік байқалады. Жалпы көктемгі ауа райы тұрақсыздығымен ерекшеленеді. Жазда Орталық Қазақстанның дала аймағы тұсындағы ауа массалары қатты қызып, бұлтсыз, ашық әрі ыстық ауа райы орнайды. Ең жылы ай -- шілденің орташа температурасы Солтүстікте + 18°С, Оңтүстік аймағында +22°С болады. Ең жоғары температура +40-43°С мөлшерінде. Жоғары температура (30°С және одан жоғары) шілдеде орта шамамен 7-8 күннен, 10-15 күнге дейін созылады. Ауа температурасының орташа жылдық мөлшері 1,2-3,5°С аралығында. Жылы мерзім ұзақтығы облыстың қыратты бөліктерінде (Қарқаралы, Ақтоғай таулы аймақтары) 198 күннен -- 207-220 күнге (Ұлытау, Жаңаарқа, Шет аудандары) дейін ауытқиды. Аязсыз мерзім ұзақтығы тиісінше 90-100 және 110-135 күнге жақын. Ауаның салыстырмалы ылғалдылығының ең жоғары мәндері қыста байқалады. Облыс аймағында қарашадан наурызға дейін оның орта айлық мөлшері 78-82%. Жылы мерзімде салыстырмалы ылғалдылық Солтүстік бағыттан Оңтүстікке қарай кемиді. Маусым-шілде айларында ең төмен орташа айлық мөлшері 53-58% байқалады. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері көпшілік жерде 200-300 мм, Шығыс бөлігінде 330 мм түседі. Ең жоғары айлық орташа мәні шілдеде 40-47 мм, ең төмені қаңтарда 8-18 мм. Көктемде жылдық жауын-шашынның 25% жауады. Жазда жауатын мөлшері (маусым-тамыз) 120 мм, яғни жылдық норманың 40%-ын құрайды, әрі нөсерлі болады. Қыркүйекте 23 мм, қазанда 27 мм жауын-шашын жауады. Ең бірінші қар жаууы қыркүйектің бірінші онкүндігінде байқалады. Желдің орташа жылдық жылдамдығы -- 5,5 мсек. Ең жоғары айлық орташа мәні наурызда -- 6,8 мсек, сәл төмен мөлшері ақпан мен желтоқсанға келеді (6,5 және 6,1 мсек). Ең бәсең жел жылдамдығы тамызда -- 4,3 мсек. Жылы мерзімдегі жел режимінің қалыптасуы айқын білінбейтін төмен қысымды бариқалық өріспен байланысты. Қарашадан наурызға дейін айлық орташа жел жылдамдығы өсіп отырады; Қарағандыда оның ең жоғары көрсеткіші 37 мсек. және шамамен 20 жылда бір қайталанады. Облыс аймағының басым бөлігінде күшті жел соғуы (15 мс және одан жоғары) үш күннен аспайды. Ал Қарағандыда ондай күндер саны наурызда 5-6 күнге созылады. Қыста жиі боран байқалады, боранды күндер саны 21-38-ге дейін жетсе, кейде 50 күнге дейін барады. Жылы маусымда құрғақшылық, желді жағдайда шаңды дауыл қалыптасады. Жыл бойынша ондай күндер саны орта есеппен 1-ден (Қарқаралы) 12-17 күнге дейін (дала аймақтарында) байқалады.Шөлейтті, шөлді аймақтарында шаң дауылды күндер саны жылына 20-38 күнге дейін жетеді. Жазда, кейде көктем мен күз мезгілдерінде облыс аумағында найзағай байқалып, дауыл, нөсер жаңбыр, бұршақпен қабаттасады. Жылына найзағайлыкүндер саны 20-24 күн, ал Қарқаралыда 28 күн мөлшеріңде. Ең жиі байқалатын кезең жаз, оның ішінде шілде айы (6-8 күн). Найзағайдың орташа ұзақтығы -- 1,8 сағат. Бұршақ жылы мерзімде сирек байқалады; әрі біркелкі емес, ені мен ұзындығы бірнеше шақырым жолақпен жауып өтеді. Орта есеппен жыл бойы бұршақ жауған күндер саны 2-3, кейде 4-8-ге жетеді. Күз, көктем айларында жер беті қатты суынып, антициклондық ауа райы жағдайында тұман қалыптасады. Облыста жылына тұманды күндер саны 16-28 күн аралығында болса, Қарағандыда шамамен 37 күн, ал ең жоғары айлық орташа көрсеткіші -- наурызда. Облыс климатының айқын білінетін ерекшелігінің бірі -- қуаңшылық. Күшті қуаңшылық орта есеппен 10-12 жылда бір қайталанады. Сәуірден қыркүйекке дейін аңызақ жел соғатын күндер саны 60-100 күн аралығында. Аңызақ, құрғақ желдер жазда Солтүстіктен келген арктикалық ауа массаларынан қалыптасады. Ауыл шаруашылығына үлкен шығын әкеледі. Облыс аймағындағы қыс кейбір жылдары тым қатаң болып, 5-5,5 айға созылады. Тұрақты қар жамылғысы әдетте қарашаның ортасында қалыптасып, 110-150 күндей жатады. Қаңтарда аяз күшейеді, -25°С және одан төмен температуралы күндер саны аймақ бойынша қыс ішінде 40-50 күннен (Солтүстікте), 10 -- 15 күнге дейін (Оңтүстікте) ауытқиды, ал кейбір жылдары айына 20-25 күнге дейін жетеді. Қар жамылғысының орташа қалыңдығы -- 20-26 см-ден 10-15 смге Солтүстіктен Оңтүстікке өзгереді. Қарлы жылдары оның қалындығы таулы аймақтарда 40-50 см-ге жетеді. Көктем наурыздың екінші жартысында басталып, 1,5-2 айға созылады. Орташа тәуліктік ауа температурасының 0°С көтерілуі әдетте 4-10 сәуірде байқалады. Қар жамылғысының ерте еруі -- 16-28 наурызда, кеш еруі -- 20-25 сәуірде. Түнгі үсіктің түсуі мамырдын 23-28-нде аяқталады. Жазы 3-4 айға созылып, ыссы әрі құрғақ болады. Күзі қыркүйектің басынан қазанның аяғына дейін созылады, әрі жазға қарағанда куаң келеді. Бұл айдың орташа температурасы Солтүстіктен Оңтүстіке қарай 10°-14°С аралығыңда өзгереді. Әдетте, айдың бірінші онкүңдігіңде түнде тұрақты үсік басталады. Жылу мен ылғал таралуына байланысты, облыс аймағы 4 климаттық ауданға бөлінеді: қоңыржай-салқын қуаң ұсақ шоқылы; қоңыржай-жылы қуаң ұсақ шоқылы; қоныржай-жылы өте қуан. Біріншісіне біршама ылғалды, алайда ылғалды өсімдіктің еркін өсуіне жеткіліксіз таулы аймақ (Қаркаралы, Актоғай) жатады. Гидротермиялық коэффициент (ГТК) -- 0,7-0,8; әсерлі температуралар жиынтығы (яғни орта тәулік температурасы +10°С жоғары) 2000°С жуық. Өсімдіктердің өсіп-өну мерзім ұзақтығы орта шамамен 130 күн.Агроклиматтық жағдайы ерте себілетін жаздық дәнді дақылдар, қарақұмық, орамжапырақ, картоп, қияр т.б. өсіруге қолайлы. Жер бедеріне байланысты, көпшілік шаруашылықтар мал шаруашылығымен, онымен қоса, егіншілікпен шұғылданады. Қоныржай-жылы қуаң ұсақ шоқылы аудан -- облыстың неғұрлым ойпаң өңірін қамтиды. Оған Бұқар жырау, Абай, Нұра, Осакаров ауданының Солтүстік-Шығыс, Қарқаралы ауданының Солтүстік-Шығыс кіреді. ГТК - 0,7-0,8. Әсерлі температуралар жиынтығы 2000-2200°С. Өсімдіктердің өсіп-өну мерзім ұзақтығы 130-135 күн. Қоңыржай -жылы өте қуаң ауданға Осакаров ауданының басым бөлігі, Жаңаарқа ауданының Солтүстік, Қарқаралы ауданының Оңтүстік-Шығысы жатады. ГТК -- 0,5-0,7. Әсерлі температуралар жиынтығы (+10°С жоғары) 2000-2600°С. Осакаров ауданында егіншілік кеңінен дамыған. Жылы өте қуаң аудан облыстың Батыс және Оңтүстік аймақтарын (шөлейтті, шөлді) толығымен қамтиды. ГТК -- 0,5-0,7. Әсерлі температуралар жиынтығы 2200-2800°С. Мұнда қой шаруашылығы басым дамыған.
1.2.Картоп дақылы, оларды өсіру технологиясы
Картоп, картофель (немісше Kartoffel), түйнекті алқа, ақтүйнек -- алқа тұқымдасына жататын көп жылдық дақыл.150-ге жуық түрі белгілі.Отаны - Оңтүстік және Орталық Американың таулы аудандары.Бір жылдық дақылдық негізінен, 2 жақын түрге бөлінеді.Анд картобы (andіgenum) Колумбия, Эквадор, Перу, Боливия және Аргентинада өседі.Чили (Еуропа) Картобы (tuberosum) климаты қолайлы елдерде өседі.Қазақстанға Еуропадан әкелінген, республиканың барлық аймақтарында өсіріледі.Жарықсүйгіш, ылғалсүйгіш (әсіресе, гүлдеу және түйнектүзілу кезінде), суыққа төзімді дақыл.Биіктігі 40 - 80 см, кейде 150 см-ге дейін жетеді. Бір түпте 3 - 6 сабақ болады. Гүлі ақ, қызғылт не көкшіл күлгін түсті. Жемісі екі ұялы, көп тұқымды. Жер астындағы өркен сабағының ұшы түйнекке айналады. Топырақ температурасы 5 - 8°С-та түйнек бүршік жара бастайды, түйнектің түзілуіне ең қолайлы температура 10 - 13°С, 20°С-та түйнек түзілу процесі тоқтайды. Ал - 1 - 2°С суықта жас өскіндері үсіп кетеді. Вегетациялық кезеңі 70 - 120 тәулік. Тұқымынан және түйнектен көбейеді. Картоп түйнегінде 23,7% құрғақ зат болады, оның ішінде: 17,5% крахмал, 0,5% қант, 1 - 2% ақуыз, 1%-ке жуық минералды тұздар, С, В1, В2, В6, РР, К витаминдері бар. Қазақстанда картоптың 20-дан астам сорттары аудандастырылған (оның ішінде 10-ы жергілікті селекциядан шыққан), 1 га-дан орта есеппен 100 - 200 ц өнім түседі. К. тағам, мал азығы және өнеркәсіпте тех. шикізат ретінде пайдаланылады.
Алғы дақыл. Қазақстанның оңтүстік, оңтүстік- шығыс, шығыс облыстарының суармалы жерлерде өсіріледі.Тұқымға арналған картопты ауыспалы егістерде өсіріп, бұрынғы орынға қайта себеді. Картоптың қоректік заттарға қоятын талабы үлкен. Бұл дақыл
Республиканың суармалы аймақтарында отырғызылады.Күзде және картопты отырғызған кезде жеткілікті мөлшерде органикалық және минералдық тыңайтқыштар себу керек.Топырақ өңдеуге күзде алғы дақылдарды жинап алғаннан кейін кіріседі.
Көктемде топырақ қалыпты температура келгенде, таза картоп сорттарын өңделген топыраққа арнайы сепкиштер көмегімен отырғызады Картопты екі түрлі әдіспен: шаршы ұялап және бір-бірлеп отырғызады. Ол екі әдіске байланысты отырғызғыштардың да жұмыс технологиясы әртүрлі болады. Қазіргі өндірістен шығатын картоп отырғызғыштар картоптың қатар аралығын 60, 70 және 90 см етіп отырғызады. Картоп отырғызғыш мынандай негізгі бөліктерден тұрады: шанақ 1, қозғағышы 11, сіліккіші 12 бар қоректендіргіш 10, шөміштер бекітілген отырғызғыш аппарат 3, сошник 5, көмгіш 6, тыңайтқыш себетін аппарат 4 және беріліс механизмдері. Кейбір картоп отырғызатын машиналар органикалық тыңайтқыштар себетін Ау-4 қондырғысымен жабдықталады. Ол картоп отырғызғыштың артына тіркеледі. Картоп отырғызғыштың жұмыс технологиясы: 1-шанақ; 2-қоректендіргіш қабырқасы; 3-шөміштер; 4-тыңайтқыш аппараты; 5-түтік; 6-көмгіш диск; 7-жазық серіппе; 8-сошник; 9-шнек; 10-қоректендіргіш; 11-қозғағыш; 12-сіліккіш. Машинаның негізгі жұмысшы мүшесі - отырғызғыш аппарат. Ол шынжырлы беріліс арқылы қозғалысты трактордың қуат білігінен алады. Әр қатарда бір-бір отырғызғыш аппарат орналасады. Ол білікке қозғалмайтын етіп орналасқан дискіден тұрады. Сол дискінің бетіне қысқыштары бар шөміштер бекітілген. Қысқыштардың бір ұшы шөміштегі тесікке кіріп тұрады, ал екінші ұшы иілген. Серіппе қысқышты шөмішке қарай үнемі итеріп тұрады. Дискінің төменгі жағында лекало бар. Ол қозғалмайтын етіп рамаға бекітілген. Дискі айналып, төменгі қалыпқа келгенде, қысқыштың иілген басы осы лекалоға тіреледі де серіппені қысып, қысқышты шөміштен алыстатады. Сол шөміш пен қысқыш ашылған қалпында қоректендіргіштегі картопқа келеді. Шөміш картопты аралап өткендіктен оған картоп түйнегі ілінеді. Шөміш картоп арасынан шығар кезде қысқыш лекалодан шығады да серіппенің күшімен ілінген картоп түйнегін шөмішке қарай қысып ұстап тұрады. Диск әрі қарай айналып төменгі қалпына келгенде, яғни сошник үстіне келгенде, қысқыш лекаломен кездеседі де картопты босатып жібереді. Ол картоп сошникке түседі. Қысқыш сол ашылған күйінде қоректендіргіштегі картопқа қайтып келеді де жоғарыда баяндалған процесс осылайша қайталана береді. Қоректендіргіш бункердің жалғасы болып саналады. Ол жазықтыққа 30 градус бұрыш жасап орналасқан және соңы диск диаметріне сөйкестендіріліп иілген. Бункердегі картоп қоректендіргішке қозғағыш пен сіліккіштің көмегімен жеткізіледі. Қозғағыш имек саусақтары бар біліктен құралған. Білік айналған кезде имек саусақтары қоректендіргіштегі кесікке кіреді де ондағы картоптарды төмен қарай итереді. Ал қозғағыш саусақтарқа картопты жеткізу қызметін сіліккіш атқарады. Сіліккіш бункер түбіне топсамен орнатылған және серіппе арқылы оған тартылып тұрады.
Қозғағыш білігінде екі ролик бекітілген. Олар білікпен бірге айналған кезде сіліккішке тиеді де оны жоғары көтереді. Ролик өтіп кеткеннен кейін серіппе сіліккішті бастапқы қалпына келтіреді. Сөйтіп сіліккіш тербелмелі қозғалыс жасайды, ал оның үстіндегі картоп тербелмелі қозғалыстың әсерінен бункерден төмен қарай сырғиды. Қоректендіргіштің төменгі ұшында шнек 9 орналасқан. Ол қозғағыш жеткізген картоптарды көлденең бағытта жылжытады. Сөйтіп шөміш өтетін жерде үнемі картоп тұрады. Отырғызғыш аппарат түсірген картоптар сошник роторындағы қалақшаға жиналады. Ол жерге тыңайтқыш та түседі. Сошник сына тәрізді және рамаға параллелограмды механизм арқылы жалғасқан. Сошник алдына тірек дөңгелегі, артына көмгіш дискі бекітіледі. Сошник роторының төрт қалақшасы бар. Оған карданды білік арқылы қозғалыс беріледі. Бұл беріліс екі дискілі төрт ұялы автомат арқылы орындалады. Ал автоматтың жұмысқа қосатын рычагы ұстағыш механизммен жалғасқан. Рычагтың ролигі автомат дискенің ұясына кіріп тұрған кезде роторға қозғалыс берілмейді. Өлшегіш сымның түйіні ұстағыштың тұтқасын бұрған кезде автоматты іске қосатын рычаг ролигі ұядан шығады. Осы кезде автомат іске қосылып айналады. Онымен бірге карданды білік арқылы ротор да айналады. Рычаг ролигі келесі ұяқа кіргенше осындай айналыс болады. Рычаг келесі ұяға кірген кезде қозғалыс берілісі тоқталады. Бұл ротордың бір айналысының төрттен біріне тең яғни ротордың бір қалақшасының орынына екінші қалақшасы келіп тоқтайды. Сөйтіп бұрынқы бірінші қалақша тік бағытқа келеді де оған жиналған картоп пен тыңайтқыш төмен сырғып жерге түсіп қалады, ал екінші қалақша көлденең тұрғандықтан, оның үстіне түйірлер жинала береді.
2.Негізгі бөлім
2.1.Картоп дақылының аурулары
Фитофтороз. Ауру қоздырғышы - Phytophthora infestans dBy.саңырауқұлағы(2- сурет).бір клеткалы қоздырғыш жіпшумағы клетка аралығында таралады. Гаусторийлар клетка ішіне еніп, саңырауқұлақты қоректік заттармен қамтамасыз етеді.
(2- сурет) Картоп фитофторозы
Нашар бұтақталған ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz