Оңтүстік Қазақстанда жеміс өсіру

Жоспар

І. Кіріспе . . . 2

ІІ. Негізгі бөлім

2. 1 Оңтүстік Қазақстан Түлкібас ауданының табиғи климатының маңызы . . . 3-4

2. 2 Негізігі жеміс отырғызу жобасын құру . . . 5-15

2. 3 Өсірілетін дақылға сипаттама . . . 16-29

ІІІ. Қорытынды бөлім . . . 30

ІV. Пайдаланылған әдебиеттер . . . 31

Кіріспе

Жеміс-жидек өсіру - жеміс ағаштарының морфологиялық құрылысы, өсуі, дамуы, өнуі, жемістенуі және агротехникасы туралы ғылым. Жеміс-жидек өсіру Қазақстанда 20 ғасырдың 30-жылдарынан бастап дами бастады. Аймақтық тәжірибе станциясы ашылып, кейін ол Қазақ егіншілік ғылыми-зерттеу институтының қарамағына берілді. 1959 жылы Қазақ жеміс және жүзім шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты құрылды. Қазақстанда жеміс-жидек дақылдарының гендік қорын құру мәселелері зерттелді . Орта Азиядағы ең ірі жеміс және жидек дақылдарының 3000-нан астам сортының коллекциясы жасалды. Жеміс дақылдарын көбейтудің әдісі мен технологиясы, таулы және жазық жерлердегі бақтарда жеміс өсірудің қарқынды технологиясы, ағаш өсімдіктерін түзуші тіндері арқылы өсіру, жидек дақылдарын өсіру технологиясы жасалды. Топырақ құнарлығын сақтау және бақ агроценозын құру, өсімдіктерді аурулардан, зиянкестерден және арамшөптерден қорғау, егістіктерді суару, ауқымды процестерді механикаландыру мәселелері зерттелді. Құрамы реттелетін ауада жемістерді ұзақ сақтау және жеміс шикізаттарын өңдеу технологиялары жасалып, өндіріске енгізілді. Қазақ жеміс және жүзім шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты шығарған 15-ке жуық жеміс-жидек сорттары Қазақстанның әр түрлі аумақтарында аудандастырылған. Ауыл шаруашылығы өнімінің көлемі 2007 жылдың I-жартыжылдық қорытындысымен - 2 млрд. 441 млн. теңгені құрап, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 103, 9 пайызға өскен. (2006 жылдың алты айында - 2 млрд. 350 млн. теңге.
Жеміс өсіру шаруашылығында сорттың ерекше маңызы бар. В. И. Мичурин өзінің еңбектерінде «Әрбір ағаштың жылма-жыл жоғары өнім беру қабілеті - бағалы сорт сапаларының бірі» деп әлденеше рет атап көрсетті. Егер овощ шаруашылығында аз өнімді немесе төзімсіз сорттарды тез арада жақсы сорттармен алмастыруға мүмкіндік болса, ал бау шаруашылығында сортты іріктеп алған кездегі жіберілген қатені кейін тузеу қиынға соғады. Сондықтан бау ағаштарын еккенде сорттарды дұрыстап іріктеп алу мәселесіне ерекше назар аудару қажет.
Жеміс-жидек ағаштарының сорттары өте көп. Әдебиеттерде мыңға жуық сорттарға сипаттама берілген, ал бұталардың ішінде шаруашылық жағынан өте қолайлы және биологиялық сапасы жақсы мыңнан астам сорттары өсіріледі. Мұнда аса маңызды сапалы қасиеттеріне: қысқа төзімділігі, жеміс беру кезеңі қолайлы, өнімділігі мен жемістері сапасының (ірілі-ұсақтығы, түсі, дәмі, тасуға жарамдылығы, сақталғыштығы) жақсылығы жатады.

2. 1 Оңтүстік Қазақстан Түлкібас ауданының табиғи климатының маңызы.

Түлкібас ауданы 2, 3 мың шаршы км - ге тең аумақты немесе облыс территориясының 2 пайызын қамтиды. Халқының саны -88, 2 мың адамды құрайды, ал тығыздығы 1 шаршы км- ге 38, 3 адамнан келеді. Ауданның әкімшілік орталығы Тұрар Рысқұлов ауылы. Облыс орталығынан 98 шақырым қашықтықта орналасқан. Түлкібас ауданы Оңтүстік Қазақстан облысының Оңтүстік батысынан 1928 жылы құрылады. 2338 шаршы шақырымды алып жатқан ауданға екі поселкелік, 12 селолық окург қарайды. Мұнда 20-дан астам ұлт пен ұлыстың өкілдері өмір сүріп жатыр. Ертеректе аудан территориясынан Ұлы Жібек жолы өткен. Орналасу жағдайы Қаратау мен Талас Алатауының етегі. Осы таулардың бауранынан Арыс және Ақсу өзендері бастау алады. Аудан аумағын Трансазиялық бағыттағы темір жол тас жол басып өтеді.
Түлкібас ауданының ең көрікті мекендерінің бірі «Ақсу Жабағылы» қорығы. Ол 1927 жылы құрылған. Қорық өзіне тән флора және фауналарымен ерекшеленеді. «Ақсу Жабағылыда» 60-қа тарта аң-құс және 200-ден аса өсімдік түрлері өседі. Олардың ішінде арнайы қорғауға алынып, «Қызыл кітапқа» енген жан-жануарлар да бар. Мұнан бөлек, Ақбиік аулындағы Қарсат үңгірі, Машат шатқалдары, Тянь-Шань тауларының сілемдері секілді табиғат көріністері келушілерді еріксіз баурап алады. Ауданның жер бедері ерекше орналасқан. Агроклиматтық жағынан аудан территориясы өте құрғақ, жылы және суармалы егіншілікпен айналысушы таулы аймаққа жатады. Аудан территориясына Талас Алатауындағы Жабағалы беткейінде, әлемдегі маңызды табиғи ресурстарын қоса Ақсу- Жабағылы қорығы орналасқан. Түлкібас ауданы географиялық орнына (яғни фтмосфераның ылғалдылықтың негізгі көзі мұхиттардан тым шалғай орналасуына) және жер бедерінің сипатына байланысты қуаң континентті климат қалыптасқан. Бұл температураның тез өгеруіне әкеп соғады. Ауаның жылдық орташа температурасы солтүстіктен оңтүстікке қарай -8 ${^\circ}$ С- ден $9{^\circ}С, \ \ 14{^\circ}С$ - ге дейін жоғарылып отырады. Қантар ең суық ай, орташа температурасы $- 1{^\circ}С$ - 10 ${^\circ}С$ -ге дейін өзгереді. Ал жаз айларында оңтүстіктен келелтін ауа массаларының әсерінен ыстық және құрғақ ауа райы орнайды. Ең ыстық ай- шілде. Жауын- ашын: климаты құрғақшылық болып келеді. Жауын- шашын мөлшері 250- 400 мм. Ең көп жауын- шашын наурыз және сәуір айларында түседі. Жазда төмен 5- 7 % . Күздің бірінші -бөлігі құрғақ болады. Қысқы- көктемгі жауын- шашын жылына 70-80% -ті құрайды. Қар қалыңдығы жұқа және бірқалыпты емес. Қардың орташа қалыңдығы 20-40 см, және ол екі айдан бес айға дейін жатады. Желдің орташа жылдамдығы-1, 9-3, 9 м/ сек. Ауыл шаруашылығының жер көлемі - 173, 7 мың гектар, оның ішінде жыртылатын жер көлемі -64, 5 мың гектар, суармалы жер -12, 9 мың гектар, жайылымдық жер - 97, 9 мың гектар. Негізгі өсімдіктің товарлы салалсы - дән, көкөніс, жеміс -жидек, жүзім және картоп, мал шаруашылығында қылшық жүнді қой шаруашылығы дамыған. Ауданның өнімдері көп бағыттық салаларда қолданады. Негізгі салалары бидай, бидай дақылдары, техникалық және азық дақылдарын өсіреді. Түлкібас ауданың өнеркәсіптік өнім өндірісінің (тауар, қызмет) көлемі 2011 жылдың қаңтар-желтоқсан аралығында 9 885 721 мың тенге, ал 2012 жылы 12 343 348 мың теңгеге жетті, 2011 жылмен салыстырғанда 103, 0%.

Түлкібас ауданының флорасы мен жасыл жамылғысы өткен уақыттарға, дәуірлерге тәне флоралардың өкілдері құрайды. Ежелден келе жатқан әр түрлі эволюциялық, табиғи қатпарлардың осы өкілдері- Түлкібас жерінің флорасы мен өсімдіктер дүниесінің негізін қалаушылар. Одан бергі уақыттағы тарихи даму, түр құрылу өсімдік түрлерінің таралуы осы негізде жүрген. Тек осы өңірге ғана тән даму үрдісінің белгісі болып табылатын эндемик түрлер. Осы Түлкібас ауданы еліміздегі ең маңызды эндемизим орталығы болып табылады. Түлкібастың табиғи байлығы ежелгі уақыттан бері осы өңірді мекендеген ел-жұрттың тұтыну қоры, тіршілік көзі болып келеді. Оның себебі- өсімдіктер дүниесі шаруашылыққа пайдалы өсімдіктердің 100-ге жуық түрін осы өңірдегі ел- жұрт тұтынады. Сонымен қатар Түлкібас ауданында долананың, итмұрынның, шайгүлдің, жұпаргүлдің, солмасгүлдің, шөпшайдың, мыңжапырақтың, қызыл мияның, темірткеннің, киікотының т. б пайдалы өсімдіктердің жеткілікті қоры бар. Мәдени өсімдіктердің жабайы түрлерінің өкілдерінің массивтері де осы Түлкібас жерінде. Олардың ішінде бағалық қасиеттері барлары- жабайы алма, жабайы алмұрт, жабайы жүзім, алш, шырғанақ, жиде, бүлдірген, жаңғақ тау, пісте. Сонымен қатар Түлкібас ауданы декоративті өсімдіктерге де бай. Олардың ішіндегілері бадон парсы шетені, Грейг жауқазыны, кауфманн жауқазыны, Альберт жауқазыны, қаратау пиязы, Северцов пиязы, Іле пиязы т. б.

2. 2 Негізігі жеміс отырғызу жобасын құру

Бақ алқабын құру. Бақ алқабын құруды дұрыс ұйымдастыру маңызды роль атқарады. Өйткені, бұл шараларды дұрыс дұрыс жүргізудің арқасында механикалық құралдарды, эрозияға қарсы шараларды тиімді қолдануға болады. Бақ алқабын құруды ұйымдастыру олардың жобасын жасаудан басталады. Онда кварталдарды, бақ қорғайтын жолақтарды, жол жүйелерін шаруашылық құрылыстарын, суару жүйелерін, тұқымдастарың және сорттардың пісу мерзіміне қарай орналастыру, олардың топыраққа және жергілікті жер жағдайларына қоятын талаптары ескеріліп қамтылады.

Бақ отырғызу жобасын құру тек жеміс өсімдіктері отырғызылған бақтың пайдалы көлемін анықтаудан басталады. Жалпы баққа арналған алқаптың ауданы 100 пайызға теңестіріліп алынады. Бақтардың жалпы көлемін 100- га аспаса, шаруашылық құрылыстарына, бақ қорғайтын жолақтарға, жолдарға олардың 15%-і бөлінеді, бақтың көлемі 100 га асса, онда 12 % -і бөлінеді. Шаруашылық құрылыстары үлкен жолға жақын кварталдардың біреуіне орналастырылады.

Алқаптың пайдалы көлемі мына формула бойынша есесптелінеді: П-Ж-А; Мұнда: П- пайдалы көлемі, га

Ж- жалпы көлемі, га

А- бақты қорғайтын жолақтарға, салынған жолдарға, шаруашылық құрылыстарына бөлінген алқап көлемі, га.

1- кесте

Бақтың пайдалы ауданы

Бақты қорғайтын жолдар мен жолақтарға кететін ауданды есептеу:

100%- 38

15% - X

X= $\frac{15*38}{100\%}$ =6

38 - 6=32

Бақты қорғайтын жолдар мен жолақтарға кететін аудан 6га.

Бақтың пайдалы көлемі: 32 га.

2- кесте

Жеміс өсімдіктерінің ауданы

Бақтың пайдалы көлемі 100% -ке теңеңстіріліп алынады. Жеке тұқымдастардың көлемін есептеуде төмендегідей теңдестік қолданданамыз:

П-100%

Х-М

Мұнда, П- пайдалы аудан

М- тұқымдық- сорттық аудандастырылуына қарай, тұқымдастарың пайыздық қатынасы.

Х- жекелеген тұқымдастардың анықталатын ауданы, га.

Бақ алқабын ұйымдастыруда оны кварталдарға бөлу яғни бақтық жолдармен және бақ қорғайтын орман жолақтарымен шектелген шаршыларға дұрыс бөлудің өте маңызды мәні бар. Жайлы рельефті, қолайлы климат жағдайларындағы ірі бақтарда жеміс дақылдары үшін ең ыңғайлы кварталдар көлемі 10-15 және 20- ға дейін; қатаң климатты, желі күшті 5-8 га; жидек тұқымдары кварталдарын 0, 1-2 га жұмыс шаршыларына бөлген тиімді. Кварталдардың нақты саны отырғызылатын бақтың пайдалы ауданын қабылданған квартал ауданына бөлу арқылы табамыз. Егер бүтін сан шықпаса, онда жекелеген тұқымдастар ауданын соған сәйкес ептеп азайтамыз, немесе көбейтеміз.

Қазақстанның жекелеген табиғи- климаттық облыстары және аймақтары бойынша жеміс -жидек өсімдіктерінің тұқымдастарының қатынастары бойынша (7- қосымшанын көмегімен) 2 -кесте толтырылды, яғни соңғы жүзімді алдыңғы 11 дақылға бөліп, қосып, пайызбен көрсеткішін шығарамыз:

1) Алма 55 (7 қосымша бойынша) +2, 5 ( жүзімді 11 дақылға бөлгендегі) = 57. 5; $\frac{57. 5*32}{100}$ =19

2) Алмұрт 6+2, 5=8, 5; $\frac{8, 5*32}{100}$ =3

3) Шие 2+2, 5=4, 5; $\frac{4. 5*32}{100}$ =1. 5

4) Қызыл шие 1+2, 5=3, 5; $\frac{3, 5*32}{100}$ =1

5) Алхоры 1+2, 5=3, 5*32/100= 1; $\frac{3. 5*32}{100}$ =1

6) Өрік 1+2, 5=3, 5*32/100=1; $\frac{3. 5*32}{100}$ =1

7) Шабдалы 2+2, 5= 4, 5; $\frac{4. 5*32}{100}$ =1. 5

8) Бүлдірген 1+2, 5= 3, 5; $\frac{3. 5*32}{100}$ =1

9) Таңқурай 0, 4+2, 6= 3; $\frac{3*32}{100}$ =1

10) Смородина 0, 5+2, 5= 3; $\frac{3*32}{100}$ =1

11) Тұшала 0, 5+ 2, 5= 3; $\frac{3*32}{100}$ =1

Барлығының қосындысы 32- ге тең болды.

3-кесте

Кварталдардың ауданы және саны

Квартал ауданын еептеп табу үшін есептелген ауданды 10 мың м2 көбейтеміз, (яғни 1 га=1м2) : 19*1=19

Кварталдардың ұзындығын есептеу үшін, алма егілетін ауданды кварталға бөлеміз:

Алма- 19*1=19; $\frac{19}{4}$ =47500; $\frac{47500}{200}$ =238

Алмұрт- $\frac{3}{200}$ =150;

Шие- $\frac{15000}{200}$ =50;

Қызыл шие- $\frac{1}{200}$ =50;

Алхоры- $\frac{1}{200}$ =50;

Өрік- $\frac{1}{200}$ =50;

Шабдалы- $\frac{15000}{200}$ =75;

Бүлдірген- $\frac{1}{200}$ =50;

Таңқурай- $\frac{1}{200}$ =50;

Смородина- $\frac{1}{200}$ =50;

Тұшала- $\frac{1}{200}$ =50;

Осы үлгімен барлық дақылдардың кварталдарын анықтаймыз.

Жеміс егістіктері желдің зиянды әсерлерінен қорғауды қажет етеді, өйткені күшті, тұрақты желдерден қорғалмаған ашық алаңдағы жеміс ағаштары дұрыс өнбейді, ақырын өседі, бір жақты кроналар қалыптасады.

Желдің әсерінен көбіне бұтақтары сынып, қабықтары жарылып кетеді, кейде ағаштар түбімен қопарылып қалады. Сондықтан да, бақты айналдыра жеміс ағаштарын жел әсерінен қорғайтын, ауаның салыстырмалы ылғалдылығын жоғарылататын, бал араларының жұмысын жақсартатын және қар тоқтатуға мүмкіндік туғызатын бақты қорғайтын орман ағаштарын отырғызып тастаймыз.

Бақты қорғайтын жолақтың екі түрі болады: а) шеткі жолақ- әдетте көп қатарлы (3-4 және жел күшті соғатын солтүстік және орталық облыстарда алты- сегіз қатарлы) орман ағаштары егістері бақ алқабының шекараларында орналасады; б) жел қаққыш қатар- бір немесе екі қатарлы орман ағаштары егіс квартал шекараларында орналасады. Табиғи жағдайларына сәйкес биік, жылдам өсетін, ұзақ тіршілік ететін, жинақы бөрікбасты, жеміс ағаштарымен ортақ зиянкестері және аурулары жоқ ағаштарды қолданамыз.

Бақ қорғайтын егістер үшін, орман ағаштарын сол аймаққа орналған ұсыныстарға сүйене отырып таңдайды. Құрылымы жағынан бақ қорғайты жолақ, орман ағаштары жел өткізгіш, жел өткізбейтін және селдік болып келуі мүмкін. Бақ қорғайтын орман жолағының қатар аралықтары 2, 5-3 м болады, бұл қатар аралықтарын күту жұмыстарын механикаландыруға мүмкіндік туғызады. Қатар ішіндегі ағаштар арақашықтығы ағаш тұқымдастарында 1-1, 5 м, ал бұталарда 0, 6-0, 8 м болады. Кварталдың пайдалы аудан шекараларынан жел қаққыш жолақтарға дейін, ені 8-10 м болатын бос орын қалдырады. Бақ қорғайтын орман егістерін бақты отырғызудан 2-3 жыл бұрын, екі және үш жылдық бірінші сортты көшеттермен отырғызады. Орман ағаштарының нақты жоба үшін қажетті көшеттерінің саны жалпы орман жолақтарының ұзындығын ағаштардың арасындағы қашықтыққа бөлу арқылы анықтаймыз.

4- кесте

Бақты қорғайтын орман ағаштары жолағының құрылымы және отырғызуға қажетті көшеттердің саны

Мырзатерек - тез өсетін ағаш, биіктігі 45 метрге дейін барады. Көбінесе 60-80 жыл, тек кейбір түрлері 120-150 жыл өмір сүреді. Табиғатта 110-ға жуық түрі бар. Будандастыру арқылы теректің тез өсетін көп түрлері алынған. Тез өсетін қасиетіне байланысты көгалдандыруда кеңінен қолданылады. Аналық терек мамыр-маусым айларында мамық шығарып, жер-көкті ластайды, әрі терек мамығына аллергиясы бар адамдарға қиындық туғызады. Сондықтан көгалдандыруда мамық шығармайтын аталық теректерді пайдаланған жөн. Ерте көктемде жапырағы шықпай тұрып, сырға секілді ақ гүл жарады. Жапырағы - жұмыртқа пішіндес, жиектері аратісті.

Сары қарақат- тасжарғандар тұқымдасына жататын бұта. Қазақстанда Алматы, Оңтүстік Қазақстаноблыстарында өсірілетін 11 түрі бар. Биіктігі 60 см-ден 2 м-ге дейін жетеді. Бұтағы тікенекті, жапырағы жалпақ, 3 - 5 қалақшасы болады.

Отырғызуға қажетті көшеттердің жалпы санын анықтағанда 3-5 % көлеміндегі сақтық қоры ескерілуі тиіс. Бақтағы жүктерді тасымалдау үшін, магистральды, айналма, квартал аралық және шарщы аралық жолдар салынады. Орталық жол- әдетте біреу болады, ол барлық бақ арқылы өтеді және жемістерді жайластыру пунктерін шаруашылық орталығымен, темір жолмен байланыстырады. Олардың ені 7-9 м, ал жағалаулары 2-3 метрден болады.

Айналма жолдар, бақтың сыртқы шекараларымен бақ қорғайтын алқаптың ішкі немесе сыртқы жағынан жүргізіледі. Ені 4 м жолдың жағалаулары 1-1, 5 м- ден қалдырылады. Орталық және айналма жолдардың екі жағында міндетті түрде жағалаулық ор болуы керек. Квартал аралыық жолдар, квартал шекараларында орналасады, ені 3 м, жол жағалаулары 1м- ден болады.

Шеткі жолақ = Оңтүстік1+Солтүстік1+ Батыс1+Шығыс1

Желқаққыш қатар=Оңтүстік+ Солтүстік+ Батыс+ Шығыс

Оңтүстік1= 2, 5+3+10+238+10+238+10+50+10+50+10+75+10+50+10+50+10+3+2, 5= 917

Солтүстік1=2, 5+3+10+238+10+238+10+50+10+50+10+150+10+50+10+50+10+3+2, 5= 842

Батыс1=2, 5+3+10+200+10+5+10+200+10+3+2, 5=456

Шығыс1=2, 5+3+10+200+10+5+10+200+10+3+2, 5=456

Оңтүстік= 3+10+238+10+238+10+50+10+50+10+75+10+50+10+50+10+3= 912

Солтүстік=3+10+238+10+238+10+50+10+50+10+75+10+50+10+50+10+3= 837

Батыс=3+10+200+10+5+10+200+10+3=456

Шығыс=3+10+200+10+5+10+200+10+3=456

Шеткі жолақ =917+842+456+456=2671

Желқаққыш қатар =912+837+456+456=2661

Қатар арасы, қатар іші және қатар санын Қазақстандағы жеміс шаруашылықтары аймақтары бойынша бақтарда ағаш отырғызу сұлбаларына (9- қосымшадағы кестеге) қарап белгілейміз.

Барлық алқап= $\frac{\mathbf{шеткі\ жолақ\ немесе\ желқаққыш\ қатар}}{\mathbf{\ қатар\ арасы}}$

Барлық алқап (шеткі жолақ) = $\frac{2671}{6}$ =445;

Сақтық қоры (4 %) = 445- 100%

X- 4% X= $\frac{445*4\%}{100\%}$ =18;

Барлық алқап( желқаққыш қатар) $\frac{2661}{6}$ =443;

Сақтық қоры (4%) 443-100%

X- 4% X= $\frac{443*4\%}{100\%}$ =17;

Жалпы саны анықталады барлық алқаппен сақтық қорының қосындысымен

Жалпы саны (шеткі жолақ) = 445+18 =463

(желқаққыш қатар) 443+17= 460

Отырғызылуға қажетті көшеттердің жалпы санын анықтағанда 3-5 % көлеміндегі сақтық қоры есептелінеді. Бақтағы жүктерді тасымалдау үшін магистральды, айналма, квартал аралық және шаршы аралық жолдар саламыз.

Орталық жол әдетте біреу болады, ол барлық бақ арқылы өтеді, және жемістерді жайластыру үшін пунктерін шаруашылық орталығымен, темір жолмен байланыстырады. Олардың ені 7-9 м, ал жол жағалаулары 2-3 м ден болады. Айналма жоладар, бақтың сыртқы шекараларымен бақ қорғайтын алқаптың ішкі немесе сыртқы жағынан жүргізіледі. Ені 4 м жолдың жағалаулары 1-1, 5 м-ден қалдырылады. Орталық және айналмалы жолдардың екі жағында міндетті түрде жағалаулық ор болуы керек.

5- кесте

Жеміс- жидек дақылдарының отырғызуға қажетті мөлшері

... жалғасы

Алма сорттары

Биік таулар зонасы

Қазақстандағы жеміс шаруашылығы туралы

Алматы облысы Ұйғыр ауданына отырғызуға рұқсат етілген жеміс дақылдарының сорттарына сипаттама

Жеміс тұқым ауданы

Алманың Суйслеппер сорты

Түркістан облысының топырақ климат жағдайына сипаттама

Жеміс шаруашылығының маңызы

Қазақстандағы жеміс шаруашылығы

Қазақстандағы тағамдық өсімдіктер (жеміс-жидектер)

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс