Екінші деңгейлі банк қызметін бақылау мен қадағалаудың теориялық негіздері

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Бірінші бөлім ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНК ҚЫЗМЕТІН БАҚЫЛАУ МЕН ҚАДАҒАЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ . . .

Екінші деңгейлі банк қызметін бақылаумен қадағалаудың теориялық негіздері

Екінші бөлім ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ БАНК ҚЫЗМЕТІН БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ ҚАДАҒАЛАУ ІСІНІҢ БАРЫСЫН ТАЛДАУ

Қазақстан Республикасында 1993-2006 жылдар аралығындағы екінші деңгейлі банктерді бақылау жәнеқадағалау ісінің жалпы жағдайы сараптау

Бірінші бөлім ЕКІНШІ дЕЙЛІ БАНК ҚЫЗМЕТІН БАҚЫЛАУ МЕН ҚАДАҒАЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Екінші деңгейлі банк қызметін бақылау мен қадағалаудың теориялық негіздері

Екі денгейлі банк жағдайында Ұлттық Банктің негізгі міндеттерінің бірі - банктік қызметтерді макроэкономикалық денгейде басқару процессін ұйымдастыру, еліміздегі банктердің және басқа да қаржы несие инстуттарының қызметін реттеу, банк және ақша жүйелерінің қызмет етуінің тұрақтылығын ұстап отыру болып табылады.

Ұлттық Банк бактік қызметтерді бақылау және қадағалау кезінде тікелей (әкімшілік) және жанама (экономикалық) әдістерді қолданады. Мұндай әдістердің қатарына:

- пруденциалдық және басқа да банктердің орындауы міндеті нормалар мен лимиттерді қою, реквизиттік талаптар, оған қоса күмәнді және үмітсіз активтерге қарсы провизиялардың номалары;

- банктердің орындауы міндетті ережелермен басқа да нормативті актілерді шығару;

- банк қызметтерін тексеру;

-банк қаржылық жағдайын сақтандыру жөніндегі ұсыныстар беру;

-ұсыныстар беру;

-тарату жөнінде міндеттеме хатты алап ету, Ұлттық Банктің бұйрық хатты және шектеу шараларын қолдану;

-банктерді ашудан бастап, рұқсатты қайтарып алуға дейінгі жазалау шараларын қолдану.

Банктік қызметтерді реттеудің экономикалық әдістеріне Ұлттық Банктің айналысағы ақша массасын басқару үшін қолданылатын қызметтері жатады. Банктік қызметтерге әсер етудің жанама жолдары икемділік және тезірек болып келеді.

Ұлттық Банктің екінші деңгейлі банктермен қарым-катынастары келесі қағидаларға сүйене отырып қалыптасады:

Ұлттық Банк:

Банктік тораптың қызмет етуіне жалпы жағдай жасауға жәнешынайы банктік бәсеке қағидаларын орнатуға өз септігін тигізеді;
Банк қызметтерін заңға сәйкес реттейді;
Ақша- несие жүйесінің тұрақтылығын ұстап тұру мақсатындабанк қызметтерін қадағалайды;
Банктердің шүғьл қызметіне араласпайды;

Ұлттық Банк тіндеттеріне лицензилау және лицензияны қайтарып алу, жарғыны тіркеу және банктерді тіркеуді жүргізу, сонымен қатар, "Қазақстан Республикасы банктері және банктік қызметтер туралы" Заңға сәйекес банктерді қадағалау кіреді. Осы мақсатта Ұлттық Банк:

Банктің құрылтайшыларын, олардың бекіткен шектен асқанакциялар көлемін иемденуіне, иелік етуіне, басқаруынабақылау жасауға;
Банктің басқару орындарына кағдидаттардың іскерлікжарамдылыған анықтауға;
Банктердің және олардың филиалдарын тексеруге, соныңішінде орнына немесе аудиторлық ұйымды шақыру арқылыөзінің бақылау және қадағалау қызметтерін дұрыс жүзегеасыру үшін керекті ақпаратты алуға құзіретті.

Банктер Ұлттық банктің шешімдерін орындамаған жағдайда, оларға айып-пұлдық шаралары қолданылуы мүмкін.

Ұлттық Банк бекітетін пруденциалдық нормативтер еншілес банктерге, банктік бірлестіктерге және өзінің күнделікті балансы бар олардың флиалдарына да қолданылады.

Қазақстан Республикасының банк жүйесін реформалау барысында жаңадан ашылған банктердің басым бөлігі өз қызметін осы және басқа да көптеген себептерге байланысты токтатуға мәжбүр болды. 1992-2006 жылдар аралығында банктердің сандық өзгерісінің динамикасын кестеден көруге болады (кесте 1), [2] .

Кесте 1

Қазақстан Республикасы аумағында екінші деңгейлі банктердің сандық өзгерісінің динамикасы

Көрсет кіштер: Көрсет кіштер

1992:

1992

1993:

1993

1994:

1994

1995:

1995

1996:

1996

1997:

1997

1998:

1998

1999:

1999

2004:

2004

2005:

2005

2006:

2006

Көрсет кіштер:

ЕДБ -

барлығы

1992:

155

1993:

204

1994:

184

1995:

130

1996:

105

1997:

82

1998:

71

1999:

55

2004:

48

2005: 44

2006:

38

Көрсет кіштер:

Лицензия алған банктер

1992: 90

1993: 63

1994:

13

1995:

1996:

2

1997:

6

1998:

3

1999:

2

2004:

1

2005: 4

2006:

Көрсет кіштер:

Лицензия сынан айрылған банктер

1992:

7

1993:

14

1994:

33

1995:

54

1996:

31

1997:

25

1998:

14

1999:

18

2004:

8

2005:

8

2006:

6

1. Қайнар көзі: 1-12. 2004, 1-12. 2005, 1-12. 2006 ҚР Ұлттық Банкінің статистикалық бюллетендері

Банк қызметтерін реттеу, сонымен кдтар, коммерциялық банктердің қаржылық түрақгылығын қамтамасыз ету және олардың несие берушілері мен салымшыларының мүдделерін қорғау мақсатында Ұлттық Банктер үшін келесі пруденциалдық нормативтерді белгілейді:

Жарғылық қордың ең төменгі мөлшері;
Меншікті қаражаттарының жеткіліктілік коэффициенті;
Баластың өтімділік көрсеткіштері;
Ұлттық Банкте орналастырылған міндетті резервтер мөлшері;
Бір қарыз алушыға келетін тәуекелдің ең жоғарғы мөлшері;
Банктің құрылтайшыларына, акционерлеріне, жарғылық капиталында банк қатынасынзанды түлғаларға келетін тәуекелдің ең жоғарғы мөлшері;
Ашық валюталық позиция лимиттері.

Қазақстан Республикасында екінші деңгейлі банктерді тарату ісі өзге де дамыған, өркениетті мемлекеттердің тәжірибесін еншілей отырып, қазіргі кезде бірқатар заң актілерімен реттеледі.

Ең алдымен, Қазақстан Республикасының аумағында қызмет ететін екінші деңгейлі банктердің негізгі түрлеріне тоқгалып өтелік (кесте 2), [15] . Еліміздегі барлық дерлік екінші деңгейлі банктердің орындайтын операцияларына байлнысты әмбебап сипаттағы коммерциялық банктер болып отыр.

Қазақстан Республикасының банктік заңдарында, банктердің жарғылық қоры қандай көздерден құралғанына байланысты оларды: отандық, меммлекетаралық, еншілес банктерді қоса алғандағы шет елдің капиталдың қатысуымен қүрылған банктер деп жіктейді. Отандық банктерді қүрылтайшыларына байланысты жеке және мемлекеттік деп ажыратады.

Қазақстан Республикасында 31. 08. 1995 ж. қабылданған N2444 "Қазақстан Республикасының банктер және банк қызметі туралы" Заңына сәйкес банктерді тарату ісінің екі түрін ажыратады (сурет1), [4] :

• Ерікті тарату - банк акционерлерінің жалпы жиналсының шешімі негізінде Ұлттық Банкке ерікті таратуға рүқсаты болған кезде жүзеге асырылады;

Кесте 2

Қазақстан Республикасы қызме ететін банк түрлерінің саны

Екінші деңгейлі банктердің түрлері: Екінші деңгейлі банктердің түрлері

Қазақстан Республикасы аумағында кызмет ететін банктердің саны: Қазақстан Республикасы аумағында кызмет ететін банктердің саны

Екінші деңгейлі банктердің түрлері:

Қазақстан Республикасы аумағында кызмет ететін банктердің саны: 05. 05. 2006 ж.

05. 05. 2003 ж.

Екінші деңгейлі банктердің түрлері: ҚР банктер - барлығы

Қазақстан Республикасы аумағында кызмет ететін банктердің саны: 44

Екінші деңгейлі банктердің түрлері: Жеке

Қазақстан Республикасы аумағында кызмет ететін банктердің саны: 25

Екінші деңгейлі банктердің түрлері: Мемлекеттік

Қазақстан Республикасы аумағында кызмет ететін банктердің саны: 2

Екінші деңгейлі банктердің түрлері: Мемлекетаралық

Қазақстан Республикасы аумағында кызмет ететін банктердің саны: 1

Екінші деңгейлі банктердің түрлері: ТТТет елдік капиталдың катысуымен құрылған банктер

Қазақстан Республикасы аумағында кызмет ететін банктердің саны: 16

Екінші деңгейлі банктердің түрлері: 104 % қатысу үлесімен

Қазақстан Республикасы аумағында кызмет ететін банктердің саны: 9

Екінші деңгейлі банктердің түрлері: 50 % қатысу үлесімен.

Қазақстан Республикасы аумағында кызмет ететін банктердің саны: 6

Екінші деңгейлі банктердің түрлері: Еншілес банктер

Қазақстан Республикасы аумағында кызмет ететін банктердің саны: 11

Қайнар көзі: Интернет жүйесіндегі ҚР Ұлттық Банкінің сайты: http//www. nаtіоnаl bаnк. кz

Еріксіз (ыктиярсыз) тарату Қазақстан Республикасы заң актілерінде, нормативтік қүқықтық сәйкес сот шешімі бойынша жүзеге нормативтік құқықтық актілерімен реттеледі.

Банктерді тарату түрлері мен негіздері

Банктерді тарату түрлері мен негіздері:

Ерікті тарату

Бак акционерлерінің жалпы жиналысының шешімі негізінде Ұлтық банкке ерікті таратуға рұқсаты болған кезде жүзеге асырылады.

Банктерді тарату түрлері мен негіздері:

Еріксіз тарату

ҚР заң актілерінде, нормативтік құқықтық кесімдерінде қарастыр-ылған жағдайларға сәйкес сот шешімі бойынша жүзеге асырылады.

Банктерді тарату түрлері мен негіздері:

: Банкттің банкрот болуына байланысты

Банктерді тарату түрлері мен негіздері: Ұлттық Банктің заңнамасында көзделген негіздемелер бойынша банк операциялаын жүргізуіне берілген лицензияны қайтарып алуына байланысты

: Уәкілетті мемлекеттік органдардың, заңды немесе жеке тұлғалардың заңнамалық кесімдерде көзделген басқа да негіздемелер бойынша банк қызметін тоқтату туралы өтінішіне байланысты

Сурет 1. Банктерді қадағалау және бақылау ісіндегі тарату түрлері мен негіздері

Мемлекеттік тарату тәртібі, сонымен бірге, Қазақстан Үкімет органдарының нормативтік құқықтық актілерімен қосымша түрде реттеледі; мемлекетаралық, еншілес және ҚР резидент еместерінің банктерін тарату тәртібі: республикалық заңнамалар, нормативтік қүкықтық актілермен қоса халықаралық құқықтық актілер, шарттар мен келісімдермен реттелінеді. Шет елдік капиталдың қатысуымен құрылатын банктерді тарату тәртібі отандық және еншілес банктердің таратылу тәртібін реттейтін заңнамаларға, нормативтік қүқықгық актілерге сәйкес жүзеге асырылады. Осыдан, ҚР аумағында екінші деңгейлі банктердің таратылу тәртібін реттейтін заңнамалық қүқыктық актілердің төрт тобын бөліп қарастыруға болады (сурет 2), [4] .

Республикадағы барлық заңнамалар, нормативтік құқықтық актілер ҚР Конституциясына сәйкес негізделе отырып жасалған. Сондықтан да банкгерді тарау барысында пайда болатын қатынастар қандай да болмасын нормативтік қүқықгық актілерге сүйене отырып жүзеге асқанымен де, олар ҚР Конституциясына кереғар болмауы тиіс.

Сонымен бірге, банк заңнамалары, азаматтық заңнамаларға да қарама-қайшы болмауы тиіс. Азаматтық кодекс бойынша заңды тұлғаны тарату негіздері суретте бейнеленген (сурет 3), [6] . Банктерді тарату тек банк кредиторлары мен салымшыларының мүдделерін емес, сонымен бірге жалпы қоғам мүдделерін қамтитын жағдай болып табылады. Сондықган да банкті таратудағы қүқықгық актілерді қарастыру барысында ҚР Азаматтық кодексіне де токтала кетпеуге болмайды. Азаматтық кодекс қоғам мүшелерінің тендігіне негізделген тауар-ақша қатынастарын қамтиды.

Конституцияға сәйкес, сот шешімінсіз ешкім де меншіктен айыра алмайды. Заңмен көзделген ерекше жағдайларда мемлекет мүқтажы үшін мүліктен күштеп айыру оның қүны тең бағамен өтелген кезде жүргізілуі мүмкін.

ҚР Азаматтық кодексінде занды түлғаны тарату тәртібі мен негіздері анықгалған. Банк мекемесі заңды түлға болып табылатындықтан, банктерді таратудың заңнамалық негіздері Азаматтық кодекске сүйене отырып жасалып, оған сәйкес болуы тиіс. Банк пен оның клиенттері, сонымен бірге банк арқылы жүзеге асатын оның клиенттері арасындағы қатынастар азаматтық заңнамамен реттеледі. ҚР заңнамаларында көзделген, Азаматтық кодекс нормаларына кереғар, азаматтық қүқық нормалары, кодекске тиісті өзгерістер енгізілгеннен кейін ғана қолданыла алады [6] .

Екінші денгейлі банктерді тарату барысында туындайтын міндеттемелер мен қарым қатынастарды реттейтін құқықтық актілер жүйесі

Екінші денгейлі банктерді тарату барысында туындайтын міндеттемелер мен қарым қатынастарды реттейтін құқықтық актілер жүйесі:

Респуб-

ликалық заңдар

ҚР Ұлттық Банкінің нормативік құқықтық актілері

ҚР Үкімет

органдарының нормативтік құқықтық актілері

Халықаралық нормативтік құқықтық актілер

Екінші денгейлі банктерді тарату барысында туындайтын міндеттемелер мен қарым қатынастарды реттейтін құқықтық актілер жүйесі: ҚР Конституциясы

ҚР Ұлттық Банктің ережелері

ҚР халықаралық келісімідері

Екінші денгейлі банктерді тарату барысында туындайтын міндеттемелер мен қарым қатынастарды реттейтін құқықтық актілер жүйесі: ҚР Азаматтық кодексі

Халықаралық құқықтың жалпыға бірдей принциптері мен нормаларын қарастыратын құқықтық актілері

ҚР Ұлттық Банкінің нұсқаулықтары

Екінші денгейлі банктерді тарату барысында туындайтын міндеттемелер мен қарым қатынастарды реттейтін құқықтық актілер жүйесі: ҚР«Банкроттық туралы» Заңы

Екінші денгейлі банктерді тарату барысында туындайтын міндеттемелер мен қарым қатынастарды реттейтін құқықтық актілер жүйесі: ҚР «Банктер және банк қызметі туралы» Заңы

Екінші денгейлі банктерді тарату барысында туындайтын міндеттемелер мен қарым қатынастарды реттейтін құқықтық актілер жүйесі: ҚР«Ұлттық Банк туралы» Заңы

Сурет 2. Екінші денгейлі банктерді қадағалау мен бақылауға байанысты қатынастарды реттейтін құқықтық актілер жүйесі

Занды түлғаны тарату туралы шешім қабылдаған меншік иесі немесе орган, міндетті түрде занды түлғаларды мемлекеттік тіркеуден өткізетін Әділет Министрлігіне жазбаша түрде ақпарат береді. Әділет орны, занды түлғалардың мемлекеттік регистріне занды түлғаның тарату ісі кезеңіне енгені туралы белгі жасайды.

Заңды тұлғаны бақылау және қадағалау кезінде танылған кемшіліктер бойынша келесі жағдайларда таратылуы мүмкі

Заңды тұлғаны бақылау және қадағалау кезінде танылған кемшіліктер бойынша келесі жағдайларда таратылуы мүмкі:

Заңды тұлғаны бақылау және қадағалау кезінде танылған кемшіліктер бойынша келесі жағдайларда таратылуы мүмкі: Меншік иесінің шешімі бойынша

Сот шешімі бойынша

Заңды тұлғаны бақылау және қадағалау кезінде танылған кемшіліктер бойынша келесі жағдайларда таратылуы мүмкі: Меншік иесінің уәкілетті органының шешімі бойынша

Банкрот болған жағдайда

Заңды тұлғаны бақылау және қадағалау кезінде танылған кемшіліктер бойынша келесі жағдайларда таратылуы мүмкі: Құрылтай құжаттарында көрсе-тілген меншік иесінің шешімі бойынша

Заңды тұлғаның заң тәртібін орындамаған жағдайда

Белгілі бір қызметті жүзеге асыруға қажетті лицензиясы болмаған жағдайда қызметін жүргізген, немесе заңнамалық актілерде рұқсат етілмеген қызметті атқарған, немесе заң тәртібін бірнеше рет бұзған жағдайда

Заңды тұлғаны бақылау және қадағалау кезінде танылған кемшіліктер бойынша келесі жағдайларда таратылуы мүмкі: Заңды тұлғаның жарғысында көрсетілген мақсаттарға кере-ғар болатын қызметті жүзеге асырған жағдайда

Заңды тұлғаны бақылау және қадағалау кезінде танылған кемшіліктер бойынша келесі жағдайларда таратылуы мүмкі: Заң актілерінде көзделген басқа да жағдайларда

Сурет 3. Қазақстан Республикасының Азаматтық заң актілерінде көзделген банктерді бақылау және қадағалау нәтижелері бойынша таратудың негіздері.

Занды тұлғаны тарату туралы шешім қабылдаған меншік иесі немесе орган, міндетті түрде занды түлғаларды мемлекеттік тіркеуден өткізетін Әділет Министрлігіне жазбаша түрде ақпарат береді. Әділет орны, заңды тұлғалардың мемлекеттік регистріне заңды тұлғаның тарату ісі кезеңіне енгені туралы белгі жасайды.

Одан әрі қарай, заңды түлғаны тарату туралы шешімқабылдаған меншік иесі немесе тиісті орган, таратылатын занды тұлғаның мүлкі мен істерін басқару жөніндегі өкілеттігі бар тарату комиссиясын тағайындайды және де Азаматтық кодекске сәйкес тарату тәртібі мен мерзімдрін белгілейді.

Тағайындалған тарату комиссиясы:

Таратылып отырған занды тұлғаның атынан сотта мүдде білдіреді;
Орталық ресми басылым беттеріне таратылу ісі басталған кезденбастап шағым-талаптар (өтініштер) беру тәртібін, мерзімін жәнекредиторлардан өздерінің талаптарын қабылдау мерзімін міндеттітүрде көрсете отырып, мемлекеттік және орыс тілдеріндежариялайды. Бұл мерзім осындай хабарландыру берілген күнненбастап екі айдан кем болмауы тиіс.

Заңды тұлғаны тарату туралы меншік иесінің немесе уәкілетті органның шешім қабылдау

Заңды тұлғалардың мемлекеттік тіркемесіне заңды тұлғаны тарату ісі аяқталғаны туралы жазбасы