Маркетинг жүйесіндегі баға, оның атқаратын қызметі. Бағаға әсер ететін факторлар
Кіріспе
1. Маркетинг жүйесіндегі баға, оның атқаратын қызметі.
Бағаға әсер ететін факторлар. Баѓа белгілеу ‰рдісі.
1.2. Бағаны жасау мен с±раныс мақсатын анықтау. Шыѓынды белгілеу.
2. Бәсекелестердің бағаларын және олардың тауарларын талдау. Баға белгілеу.
2.1 Т‰пкі баға мен жања тауарѓа географиялыќ принцип бойынша баѓа
белгілеу.
2.2. Баѓа арќылы жењілдіктер мен кемсітушіліктер жасау
1. Маркетинг жүйесіндегі баға, оның атқаратын қызметі.
Бағаға әсер ететін факторлар. Баѓа белгілеу ‰рдісі.
1.2. Бағаны жасау мен с±раныс мақсатын анықтау. Шыѓынды белгілеу.
2. Бәсекелестердің бағаларын және олардың тауарларын талдау. Баға белгілеу.
2.1 Т‰пкі баға мен жања тауарѓа географиялыќ принцип бойынша баѓа
белгілеу.
2.2. Баѓа арќылы жењілдіктер мен кемсітушіліктер жасау
Рынок қатынастары шаруашылық қарым-қатынаста жүріп жатқан субъектілерінен экономикалық үдерістерді игеруді, ол үшін оларды терең және жан-жақты талдауды талап етеді. Осы талдау негізінде бар ресурстарды тиімді пайдаланып, т±тынушылардың қажеттерін сапалы және жоғары деңгейде, неғұрлым толық қанағаттандыруды белгілейді. Рынокта ќалыптасқан қатаң бәсекелестік к‰ресті жеңіп шығу үшін б±л аса қажетті іс. Соның негізінде фирманы дәл басқару бағыттары және ±тымды шаруашылық бизнес шешімдері іздестіріледі. Ал ол талдауды жүргізу үшін кең көлемде және неғ±рлым толық коммерциялық ақпарат қажет болады. Б±л жиналған ақпарат рынокта әрекет жасап жүрген фирмалар және келешекте олардың қатарына жаңадан қосылатын кәсіпорындар, олардың өнімдерінің өзгерісі туралы т.б. с.с. болжамдық талдау үшін қолданылады. Осы аса маңызды да күрделі іс маркетингсіз орындалуы мүлде мүмкін емес. Сондықтан фирманы басқару жүйесінде, оның әрекетін ±тымды реттеу ісінде қазіргі кезде маркетинг жетекші рөл атқарады.
Маркетинг деген термин АҚШ экономикалық әдебиеттеріңце ХІХ-ХХ ғасырдан бастап қолданыла бастады. Маркетинг концепциясының негізгі мәні
т±тынушылардың м±қтаждарын қанаѓаттандырумен тығыз байланысты. Б±л концепцияныњ өмірге келу себебі де тауарлардың молынан өндірілуінен, оларды сатып алушыға өткізу ісінің қиыншылықтарға кездесіп, күрделілене түсуінде. Сондықтан да XX ғасырдың басында маркетингті өтім әдісі ретінде қолданып, маркетинг жөнінде коммерциялық түсінік орын алды. Яғни өндіруші, демек сатушы сатып алуға жеткілікті шамасы бар сатып алушыны тауып, өнімін шығаруы тиіс еді. Яғни маркетинг теориясын басқару жүйесінде қолданып, оның басты принциптеріне сәйкес тек сенімді түрде сатылатын өнімді өндіру және фирма осыған сай ұйымдастырылуы тиіс еді.
Маркетинг деген термин АҚШ экономикалық әдебиеттеріңце ХІХ-ХХ ғасырдан бастап қолданыла бастады. Маркетинг концепциясының негізгі мәні
т±тынушылардың м±қтаждарын қанаѓаттандырумен тығыз байланысты. Б±л концепцияныњ өмірге келу себебі де тауарлардың молынан өндірілуінен, оларды сатып алушыға өткізу ісінің қиыншылықтарға кездесіп, күрделілене түсуінде. Сондықтан да XX ғасырдың басында маркетингті өтім әдісі ретінде қолданып, маркетинг жөнінде коммерциялық түсінік орын алды. Яғни өндіруші, демек сатушы сатып алуға жеткілікті шамасы бар сатып алушыны тауып, өнімін шығаруы тиіс еді. Яғни маркетинг теориясын басқару жүйесінде қолданып, оның басты принциптеріне сәйкес тек сенімді түрде сатылатын өнімді өндіру және фирма осыған сай ұйымдастырылуы тиіс еді.
1. Нысанбаев Н.С. Маркетинг тотального качества. Алматы 2001.
2. Сыбанбай Д.Е. Потребительское поведение. Алматы 2001.
3. Аубакиров К.Е. Рынок товаров и услуг. Алматы 1997.
2. Сыбанбай Д.Е. Потребительское поведение. Алматы 2001.
3. Аубакиров К.Е. Рынок товаров и услуг. Алматы 1997.
Жоспары
Кіріспе
1. Маркетинг жүйесіндегі баға, оның атқаратын қызметі.
1. Бағаға әсер ететін факторлар. Баѓа белгілеу ‰рдісі.
1.2. Бағаны жасау мен с±раныс мақсатын анықтау. Шыѓынды белгілеу.
2. Бәсекелестердің бағаларын және олардың тауарларын талдау. Баға
белгілеу.
2.1 Т‰пкі баға мен жања тауарѓа географиялыќ принцип бойынша баѓа
белгілеу.
2.2. Баѓа арќылы жењілдіктер мен кемсітушіліктер жасау
КІРІСПЕ
Рынок қатынастары шаруашылық қарым-қатынаста жүріп жатқан
субъектілерінен экономикалық үдерістерді игеруді, ол үшін оларды терең және
жан-жақты талдауды талап етеді. Осы талдау негізінде бар ресурстарды тиімді
пайдаланып, т±тынушылардың қажеттерін сапалы және жоғары деңгейде, неғұрлым
толық қанағаттандыруды белгілейді. Рынокта ќалыптасқан қатаң бәсекелестік
к‰ресті жеңіп шығу үшін б±л аса қажетті іс. Соның негізінде фирманы дәл
басқару бағыттары және ±тымды шаруашылық бизнес шешімдері іздестіріледі. Ал
ол талдауды жүргізу үшін кең көлемде және неғ±рлым толық коммерциялық
ақпарат қажет болады. Б±л жиналған ақпарат рынокта әрекет жасап жүрген
фирмалар және келешекте олардың қатарына жаңадан қосылатын кәсіпорындар,
олардың өнімдерінің өзгерісі туралы т.б. с.с. болжамдық талдау үшін
қолданылады. Осы аса маңызды да күрделі іс маркетингсіз орындалуы мүлде
мүмкін емес. Сондықтан фирманы басқару жүйесінде, оның әрекетін ±тымды
реттеу ісінде қазіргі кезде маркетинг жетекші рөл атқарады.
Маркетинг деген термин АҚШ экономикалық әдебиеттеріңце ХІХ-ХХ ғасырдан
бастап қолданыла бастады. Маркетинг концепциясының негізгі мәні
т±тынушылардың м±қтаждарын қанаѓаттандырумен тығыз байланысты. Б±л
концепцияныњ өмірге келу себебі де тауарлардың молынан өндірілуінен, оларды
сатып алушыға өткізу ісінің қиыншылықтарға кездесіп, күрделілене түсуінде.
Сондықтан да XX ғасырдың басында маркетингті өтім әдісі ретінде қолданып,
маркетинг жөнінде коммерциялық түсінік орын алды. Яғни өндіруші, демек
сатушы сатып алуға жеткілікті шамасы бар сатып алушыны тауып, өнімін
шығаруы тиіс еді. Яғни маркетинг теориясын басқару жүйесінде қолданып, оның
басты принциптеріне сәйкес тек сенімді түрде сатылатын өнімді өндіру
және фирма осыған сай ұйымдастырылуы тиіс еді.
Сондықтанда маркетингтің мәні оның алдына қойылған атқаратын
қызметтерімен белгіленеді десек те болады. Біздің дәуірімізде маркетинг
мәні жетіліп өзгерді. Оның мәнінің өзгерісі өнімді шығару және өнімді
өткізу шарттары өзгерісімен байланысты. Қазіргі кезде маркетинг әрекетінің
мәні сайып келгенде жоғары пайда алу үшін рыноктың, демек т±тынушылардың
нақты кажеттерін зерттеу, соның негізінде фирманың барлық қызметін (тауарды
өндіру, өңдеу, өткізу, жылжыту) ұйымдастыру жүйесі болып табылады. М±нда
есте болатыны маркетингке с‰йене отырып фирманың түбінде пайдалы әрекетін
±йымдастыру үшін, алғашқы оның қадамдары уақытша пайдасыз, кейде тіпті
шығынды болуы мүмкін. Б±л болжамды шығындар, немесе ойда болған уақытша
кездесетін қиыншылықтар болып табылады. Одан кейін мол табыс әкелетін,
немесе фирманың қанағатты пайда тауып рынокта т±рақты іс-әрекетін көздеген
маркетингтік нысанасы орын алуы тиіс. Осы тәрізді маркетинг нысанасы тек
пайданы көбінен табу ғана емес, керісінше әлеуметтік, т±рақтылық, фирманың
іс-әрекетінде қауіпсіздік т.б. с.с. нысанасы болуы мүмкін.
1. МАРКЕТИНГ ЖҮЙЕСІНДЕГІ БАҒА. ОНЫЊ АТЌАРАТЫН ЌЫЗМЕТТЕРІ.
Маркетинг кешенін қ±райтын бір тәсіл бола т±ра баға өте маңызды
қызметтер атқарады. Сайып келгенде коммерциялық фирма әрекетінің түпкі
нәтижесі көбінесе бағаға байланысты. Д±рыс таңдалып алынған баға
стратегиясы тауардың бәсекелестік қабілетіне және кәсіпорынның өндіру-
өткізу ж±мысына ±зақ мерзім әсерін тигізеді. Б±ѓан қоса т±тынушыларға
(тауарды сатып алушыларға) тигізетін бағаның әсері де аса зор. Баға
дегеніміз тауар қ±нының ақшалай белгісі. Қ±нмен бірге с±раныс пен ±сыныс
бағаға өз әсерін тигізеді. Ол қаржы және пайда алудағы фирманың пәрменді
маркетинг қ±ралы.
Бағаның атқаратын қызметтері оның ішкі мәнін сипаттайды. Бағаның
атқаратын бес қызметі белгілі:
1. Есеп жүргізу қызметі белгілі қажеттілікті тауардың қанағаттандыруы
қоғамға қанша шығынды керек ететінін көрсетеді. Тауарды өндіру үшін қанша
еңбек, шикізат, материалдар, басқа да өндіріс қ±рал-жабдықтары ж±мсалғанын
баға арқылы анықталады.
2. Ынталандыру қызметінің мәні әр түрлі тауарларды өндіруге және т±тынуға
бағаның тигізетін әсерімен анықталады. Өндірушінің табысқа жету әрекеті
баға арқылы ынталандырылады. Бағаның осы қызметі шығынды кемітіп пайданы
көбейту үшін ғылыми-техникалық прогресті дамытуға, ресурстарды тиімді
‰немдеуге, өнімнің сапасын жақсартуға ынталандырады. Сапалы жєне жања тауар
жоѓары баѓамен сатылса, пайда кµбейеді.
3. Бөлу қызметін баға тауардың құнынан төмен, немесе жоғары ауытқуы арқылы
орындайды. Бұнда баѓа арқылы ұлттық табыс экономика салалары арасында,
мемлекет аймақтары арасында, қорлану және т±тыну қорлары арасында,
т±рғындардың әртүрлі әлеуметтік топтары арасында бөлінеді және қайта
бөлінеді.
4. Сұраныс пен ұсынысты тепе-теңдік қызметінде т±тыну және өндіру, ¦сыныс
пен сұраныс араларындағы арақатынасына баға күшті ықпал тигізеді. Өндіріс
және айырбас салаларында диспропорциялары қалыптасқаны туралы баға өз
белгісін беріп және оларды сәйкестендіру қажетіне қоғамды итермелейді.
Сонымен баға сұраныс пен ұсыныстың сәйкестігін орнатуда икемді және
пәрменді қ±ралы болып табылады.
5. Өндірісті ұтымды орналастыру қызметінде баға механизмі арқылы
экономиканың салалар арасындағы капиталдың құйылуы - жүргізіледі. Өйткені
әрбір сала өнімдерінің бағасы мен пайдасы әрқалай болғандықтан, капитал
пайдасы жоғары салаға барынша қ±йылады. Ол сала өндірісі жоғары қарқынменен
дамиды, тауары көбейеді. Тауарлар көбейген сайын, оның с±ранысы төмендеп,
бағасы мен пайдасы азаяды. Ол саладан сондықтан капитал алынып, пайдасы мен
бағасы жоғары салаға ауытқиды. Осылайша қоғамға аса қажет өндірістерін
дамытуға, қажеті аз салаларды кемітуге баға өз әсерін пәрменді тигізеді.
1.1. Бағаға әсер ететін факторлар. Баѓа белгілеу ‰рдісі.
Фирма баға стратегиясын тањдау үшін оған қандай факторлар әсер
ететінін біле отырып, оларды талдауы қажет. Көбінесе ол сыртқы себептерден
болады. Бағаға әсер ететін негізгі факторлар: шығындар, т±тынушылар, тауар
қозғалысына қатынасушылар, бәсекелестер және мемлекет. Осы факторларға
қысқаша тоқталайық.
1. Шығындар түпкі бағаға аса қатты әсер етеді. Шығындар көлемі шикізат
сатып алуға, жүмысшылардың жалақысын төлеуге, транспортқа, қоршаған ортаны
қорғауға кеткен қаражатқа байланысты. Б±л шығындар бағаны белгілеу
кезеңінде есепке алынып, бағадағы пайданың үлесіне қарай баға деңгейі
белгіленеді. Баға деңгейі түрақты болғанда, іс жүзіндегі шығындар
көлемінің өзгірісі пайданың әрқалай көлемде түсуін белгілейді.
2. Т±тынушылар. Баға және сату көлемінің өзара тәуелділігін екі себеппен
түсіндіруге болады. Біріншісі сұраныс пен ±сыныс заңының әрекеті және баға
икемділігі; екіншісі әртүрлі рынок сегменттері т±тынушыларыныњ бағаға деген
жауап әрекеті.
Бағаны қабылдау және тауарды сатып алу бағытына қарай т±тынушыларды
төрт топқа бөлуге болады:
• үнемдеп сатып алушылар тобы - бұл топтағы т±тынушылар тауар бағасына,
сапасына, түр-түріне, яғни ассортиментіне көп көңіл бөледі және осы
т±тынушыларға жарнама қатты әсер етеді;
• дербестендірілген сатып алушылар – б±лар тауар бейнесіне,
сатушылардың қызмет көрсету деңгейіне көңіл бөледі;
• этикалық сатып алушылар - өздерінің сатып алуымен кішігірім
фирмаларды қолдауға әзір және олардын тауарларына қымбат баға төлеуге
дайын;
• көңілсіз сатып алушылар - а дегенде тауарды пайдалануының
ыңғайлылығын және қолайлылығын жоғары бағалайды (баға көлеміне
қарамайды).
3. Тауар қозғалысына қатынасушылар бағаны белгілеу үдерісінде маңызды рөл
атқарады. Олардың пікірімен санасуға тура келеді, өйткені олар тауардың
өткізу көлемін ұлғайтуға, жағымды тауар бейнесін жасауға, сатып алуды
жалғастыруға өз ықпалын тигізеді. Тауар тез арада сатылуы үшін өндіруші
түпкі бағаны қатаң бақылауға алуы мүмкін, егерде:
1. Тауар бағасы алдын ала келісіп белгіленсе;
2. Бөлшек саудасы аз болса;
3. Консигнация шарттарын пайдаланса;
4. Тауар қозғалысына қатынасушылар пайда көлемін жеткілікті алса.
Көтерме және бөлшек саудадағы тауар қозғалысының негізгі қатынасушылары
бағаны қатаң қадағалауы мүмкін, егерде:
• өндірушіге өзінің маңызды екенін көрсете білсе;
• пайдасыз тауарды өткізуден бас тартса;
• бәсекелес өнімді қоса өткізіп, т±тынушының сатушыға деген адалдығын
қалыптастырса.
4. Бәсекелестер. Маркетинг түрғысынан фирма әрекетінің ортасы талданады.
Баға бақылауының жағдайына байланысты бәсеке ортасы 3 түрге бөлінеді:
• Бағаны рынок бақылайтын орта. Онда бәсеке деңгейі жоғары, тауар
бір типтес, ұќсас деп сипатталады. Б±л ортада фирма тауарын төмен
бағамен ±сынса, ол тауарға сұраныс көбеюі м‰мкін, өйткені т±тынушылар
бағасы төмендеген тауарға тез ауады. Ал басқа бәсекелестер жауап
қайтару ретінде ±қсас тауарлардың бағасын төмендетуі мүмкін. Бірақ
бәсекені баға "ќақтығысына" айналдырмаған дұрыс болады. Сондықтан
ќолданған баға стратегиясының болашақ нәтижесін қарастыру асамаңызды
іс.
• Бағаны фирма бақылайтын орта. Оған шектелген бәсеке тән және ±сынған
тауарлардың ерекшеліктері болады. Б±л ортада фирманың ж±мыс істеуі
және іс-әрекеті оңайлау болады. Тауардың бағасы жоғары немесе төмен
болса да оны алушы т±тынушылар әрдайым болады.
• Бағаны мемлекет бақылайтын орта ќоғамдыќ транспорт, энергетика,
коммуналды қызмет және де басқа салаларда кездеседі. Мемлекет орындары
т±тынушылардан және өндірушілерден жан-жақты ақпарат жинаған соң нақты
баға деңгейін белгілейді.
5. Мемлекет. Кәсіпорынның бағаны белгілеудегі еркіндігін мемлекет шектейді.
Б±л шектеуді 3 дәрежеге бөлуге болады:
• Мемлекет бағаны өзі белгілейді. Ол үшін келесі әдістерді пайдаланады:
мемлекеттік прейскурант бағасын енгізу, еркін рынок бағасын бір деңгейде
"қатыру", монополист кәсіпорындардың бағаларын жоғарыдан белгілеу.
• Мемлекет баға қою ережелерін бекітеді (реттелген бағалар қалыптасады).
Бағаны реттеу әдістері: кейбір тауарларға бағаның жоғары деңгейін орнату,
бағаның негізгі көрсеткіштерін реттеу (пайданы, жанама салыќ көлемдерін
және т.б.), нақты тауарлардың бағасын бірлік көтеру дәрежесін аныќтау.
• Арамзалық бәсекеге және рынокты монополиялауға шек қою үшін "рыноктық
ойын" ережелерін орнатады (еркін келісімді бағалар к.алыптасады). Ол үшін
мемлекет мына іс-әрекеттерді шектейді: кәсіпорындардың бағаны жоғары
деңгейде сақтау мақсатымен келісім қабылдауына шек қояды, өндірушілердің өз
баѓасын жабдыќтаушыларға және сауда орындарына күшпен міндеттеуіне шек
қояды, демпингке (бәсекелестерді жою мақсатымен тауарды өз қ±нынан төмен
бағамен сатуға) шек ќояды.
Баға белгілеу ісі қиын және көп сатылы үдерісі болады. Оны жалпы
алғанда қысқаша былай сипаттауға болады.
Бағаны есептеудегі негізгі үдерісі
1.2. Бағаны жасау мен с±раныс мақсатын анықтау. Шыѓынды белгілеу.
Ең алдымен фирма нақты тауар арқылы қандай нәтижеге жетуді
көздейтінін білуі қажет. Егерде нысаналы рынок таңдалып, рынок жайғасымы
толық ойластырған болса, онда баға мәселесімен қатар маркетинг кешенін қ±ру
тәсілдері түсінікті болар еді. Баға қ±ру стратегиясы негізінде рынок
жайғасымын шешу арқылы ғана белгіленеді. Сол жағдайда фирма өзінің т‰пкі
мақсатын белгілеуі мүмкін. Қаншалықты б±л мәселе анығырақ болса, соғ±рлым
баға қою ісі жеңілдейді. Іс жүзінде жиі кездесетін мақсаттар мынадай:
• Фирма өзінің өмір сүруін қамтамасыз ету. Б±л мақсат рынокта өндірушілер
көбейіп кеткен жағдайда және т±тынушылардың қажеттері кенет өзгерген кезде
қолданылады. Өзінің тауарлары өтімін қамтамасыз ету ‰шін және ж±мысын
ойдағыдай дұрыс ж‰ргізу үшін фирма көбірек сату мақсатымен бағаны
төмендетеді.
• Күнделікті табыс көлемін максималдау. Фирма с±раныс пен шығындарын
талдап, жоғары табыс беретін бағаны қояды. Б±л саясатта ±зақ мерзімдік
мақсаттар шетте қалады да, күнделікті қаржы-қаражат көрсеткіштері фирмаға
маңызды болғаны.
• Рынок үлесінде жетекші орын алу. Рыноктағы үлесі ±лғаю арқылы шығындары
төмендеп ±зақ мерзімдік табыс көлемі жоғарылайды. Осы мақсатпен фирмалар
бағасын мүмкіндігінше төмендетіп, рынокты кеңірек қамтуға тырысады.
• Сапа көрсеткіштері жаѓынан жетекші орын алу. Рынокқа ±сынылған барлық
тауарлардың ішінде фирма өзінің тауары жоғары сапалы болуына ±мтылады. Ол
үшін ғылыми-техникалық зерттеулер жүргізіп, тауар көрсеткіштерін жақсартады
және тауарына жоғары баға қойып оның өте сапалы, жаңа технологиямен
жасалғанын сатып алушыларға жеткізуі қажет.
Фирма белгілеген баға деңгейі тауарға деген сұраныстың өзгерісінен
көрінеді. Баға мен с±раныс көлемінің байланысы с±раныс ирегі арқылы
анықталады. Ирек өзгерісі әртүрлі бағамен білгілі мерзімде рынокта қанша
тауарлар сатылатынын көрсетеді. Кәдуілгі жағдайда сұраныс пен баға кері
байланыста болады, яғни баға көтерілген сайын с±раныс төмендейді, баға
төмендеген сайын с±раныс өседі. Ал беделді тауарлары ирегі өзгеше
сипатталады. Мысалы, сапалы парфюмерия өнімдерін шығаратын фирма бағасын
р1 нүктеден р2 нүктеге дейін көтеріп әтірлерін көбірек сатуы мүмкін.
Т±тынушылар жоғары бағадағы әтірдің жоғары сапалы болғанын сезінеді де, оны
сатып алуға ±мтылады. Ал, айталық, ең жоғары бағада (рЗ) с±раныс деңгейі р2
бағамен сатылғандағы с±раныс көлемінен төмен болды делік. Б±л жағдайда
сұраныс ирегі уу1 көрінісін алады. С±раныс ирегінің б±л көрінісі айрықша
өзгеріп кеткен, өйткені тауардың беделі де өзгеше болғандыќтан. Ол 19 б-
суретінен анық байқалады.
а) жаппай т±тыну тауарлар ирегі б) беделі жоѓары
тауарлар ирегі
Сұраныс ирегінің екі н±сқасы
Сондықтан рынокта әрекеттенушілер т±тынушылардың баға өзгерісіне
деген икемділігін (сезімталдығын) білгені жөн. Төменде 20-суреттерде
с±раныс ирегінің екі түрін талдайық. 20 а-су-ретте р1 нүктедегі бағаны р2
нүктеге дейін көтеріп, с±раныс көлемін 01 ден 02 дейін шамалы төмендегенін
көрсетіп отыр. Ал, бағаны шамамен сондай-ақ өзгерту арқылы с±раныстың тым
астам төмендеуін сипаттайды. Егер де (с±ранысқа әсер ететін басқа
факторларды өзгеріссіз қалдырып) бағаның осы өзгерісі с±ранысты өзгертпеген
болса, онда икемсіз с±раныс болатын еді. Ал біздің с±раныс азды-көпті
өзгерді, б±ны икемді сұраныс деп айтады. Алайда 20 а-суретте с±раныстың
бағаға деген икемділігі төмендеу, 20 б-суретте, керісінше, икемділігі
жоғары. С±раныстың икемділігі мөлшерін (Си) есептеп шығаруға болады. Ол
үшін мына формула қолданылады:
Сu = с±раныс өзгерісі (%) баға өзгерісі (%)
Айталық "А" және "В" тауарларының бағалары бірдей 10%-ке жоғарылады,
алайда "А" тауардың с±ранысы 1%-ке төмендеді, "В" тауардың с±ранысы 20%-ке
кеміді. "А" тауары с±ранысы икемділігі болады тең 1100,1 (демек,
икемділігі төмен), ал "В" тауары с±ранысының икемділігі болады тең 20 10=2
(икемділігі жоғары).
Q2 Q1 сату кµлемі Q2 Q1 сату кµлемі
а) икемсіз с±раныс б) икемді с±раныс
С±раныс икемділігіне төмендегі факторлар әсер етеді:
• өзара алмасушы тауарлардың саны және оларға қол жетерлігі;
• тауардың қажеттілікті қанағаттандырудағы маңыздылығы және тығыздығы
(тауардың қанша мөлшері қажеттердің қанша санын қанағаттандырады);
• тауарды қолдануға қажет қосымша заттар саны және олардың бағасы
(мысалы, фотоаппаратқа пленка т.б.заттар қажет);
• т±тынатын тауар мөлшері;
• т±тынушылардың табысы және сатып алуға кеткен шығыны деңгейі (үлесі);
• бәселекелестер әрекетінің тиімділігі;
• өтімді ынталандыру шаралары.
С±раныс икемділігін зерттеу жүмысы баға белгілеу және
бағастратегиясын тандау кезінде өте маңызды орын алады.
С±ранысқа қарай тауардың максималды бағасын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Маркетинг жүйесіндегі баға, оның атқаратын қызметі.
1. Бағаға әсер ететін факторлар. Баѓа белгілеу ‰рдісі.
1.2. Бағаны жасау мен с±раныс мақсатын анықтау. Шыѓынды белгілеу.
2. Бәсекелестердің бағаларын және олардың тауарларын талдау. Баға
белгілеу.
2.1 Т‰пкі баға мен жања тауарѓа географиялыќ принцип бойынша баѓа
белгілеу.
2.2. Баѓа арќылы жењілдіктер мен кемсітушіліктер жасау
КІРІСПЕ
Рынок қатынастары шаруашылық қарым-қатынаста жүріп жатқан
субъектілерінен экономикалық үдерістерді игеруді, ол үшін оларды терең және
жан-жақты талдауды талап етеді. Осы талдау негізінде бар ресурстарды тиімді
пайдаланып, т±тынушылардың қажеттерін сапалы және жоғары деңгейде, неғұрлым
толық қанағаттандыруды белгілейді. Рынокта ќалыптасқан қатаң бәсекелестік
к‰ресті жеңіп шығу үшін б±л аса қажетті іс. Соның негізінде фирманы дәл
басқару бағыттары және ±тымды шаруашылық бизнес шешімдері іздестіріледі. Ал
ол талдауды жүргізу үшін кең көлемде және неғ±рлым толық коммерциялық
ақпарат қажет болады. Б±л жиналған ақпарат рынокта әрекет жасап жүрген
фирмалар және келешекте олардың қатарына жаңадан қосылатын кәсіпорындар,
олардың өнімдерінің өзгерісі туралы т.б. с.с. болжамдық талдау үшін
қолданылады. Осы аса маңызды да күрделі іс маркетингсіз орындалуы мүлде
мүмкін емес. Сондықтан фирманы басқару жүйесінде, оның әрекетін ±тымды
реттеу ісінде қазіргі кезде маркетинг жетекші рөл атқарады.
Маркетинг деген термин АҚШ экономикалық әдебиеттеріңце ХІХ-ХХ ғасырдан
бастап қолданыла бастады. Маркетинг концепциясының негізгі мәні
т±тынушылардың м±қтаждарын қанаѓаттандырумен тығыз байланысты. Б±л
концепцияныњ өмірге келу себебі де тауарлардың молынан өндірілуінен, оларды
сатып алушыға өткізу ісінің қиыншылықтарға кездесіп, күрделілене түсуінде.
Сондықтан да XX ғасырдың басында маркетингті өтім әдісі ретінде қолданып,
маркетинг жөнінде коммерциялық түсінік орын алды. Яғни өндіруші, демек
сатушы сатып алуға жеткілікті шамасы бар сатып алушыны тауып, өнімін
шығаруы тиіс еді. Яғни маркетинг теориясын басқару жүйесінде қолданып, оның
басты принциптеріне сәйкес тек сенімді түрде сатылатын өнімді өндіру
және фирма осыған сай ұйымдастырылуы тиіс еді.
Сондықтанда маркетингтің мәні оның алдына қойылған атқаратын
қызметтерімен белгіленеді десек те болады. Біздің дәуірімізде маркетинг
мәні жетіліп өзгерді. Оның мәнінің өзгерісі өнімді шығару және өнімді
өткізу шарттары өзгерісімен байланысты. Қазіргі кезде маркетинг әрекетінің
мәні сайып келгенде жоғары пайда алу үшін рыноктың, демек т±тынушылардың
нақты кажеттерін зерттеу, соның негізінде фирманың барлық қызметін (тауарды
өндіру, өңдеу, өткізу, жылжыту) ұйымдастыру жүйесі болып табылады. М±нда
есте болатыны маркетингке с‰йене отырып фирманың түбінде пайдалы әрекетін
±йымдастыру үшін, алғашқы оның қадамдары уақытша пайдасыз, кейде тіпті
шығынды болуы мүмкін. Б±л болжамды шығындар, немесе ойда болған уақытша
кездесетін қиыншылықтар болып табылады. Одан кейін мол табыс әкелетін,
немесе фирманың қанағатты пайда тауып рынокта т±рақты іс-әрекетін көздеген
маркетингтік нысанасы орын алуы тиіс. Осы тәрізді маркетинг нысанасы тек
пайданы көбінен табу ғана емес, керісінше әлеуметтік, т±рақтылық, фирманың
іс-әрекетінде қауіпсіздік т.б. с.с. нысанасы болуы мүмкін.
1. МАРКЕТИНГ ЖҮЙЕСІНДЕГІ БАҒА. ОНЫЊ АТЌАРАТЫН ЌЫЗМЕТТЕРІ.
Маркетинг кешенін қ±райтын бір тәсіл бола т±ра баға өте маңызды
қызметтер атқарады. Сайып келгенде коммерциялық фирма әрекетінің түпкі
нәтижесі көбінесе бағаға байланысты. Д±рыс таңдалып алынған баға
стратегиясы тауардың бәсекелестік қабілетіне және кәсіпорынның өндіру-
өткізу ж±мысына ±зақ мерзім әсерін тигізеді. Б±ѓан қоса т±тынушыларға
(тауарды сатып алушыларға) тигізетін бағаның әсері де аса зор. Баға
дегеніміз тауар қ±нының ақшалай белгісі. Қ±нмен бірге с±раныс пен ±сыныс
бағаға өз әсерін тигізеді. Ол қаржы және пайда алудағы фирманың пәрменді
маркетинг қ±ралы.
Бағаның атқаратын қызметтері оның ішкі мәнін сипаттайды. Бағаның
атқаратын бес қызметі белгілі:
1. Есеп жүргізу қызметі белгілі қажеттілікті тауардың қанағаттандыруы
қоғамға қанша шығынды керек ететінін көрсетеді. Тауарды өндіру үшін қанша
еңбек, шикізат, материалдар, басқа да өндіріс қ±рал-жабдықтары ж±мсалғанын
баға арқылы анықталады.
2. Ынталандыру қызметінің мәні әр түрлі тауарларды өндіруге және т±тынуға
бағаның тигізетін әсерімен анықталады. Өндірушінің табысқа жету әрекеті
баға арқылы ынталандырылады. Бағаның осы қызметі шығынды кемітіп пайданы
көбейту үшін ғылыми-техникалық прогресті дамытуға, ресурстарды тиімді
‰немдеуге, өнімнің сапасын жақсартуға ынталандырады. Сапалы жєне жања тауар
жоѓары баѓамен сатылса, пайда кµбейеді.
3. Бөлу қызметін баға тауардың құнынан төмен, немесе жоғары ауытқуы арқылы
орындайды. Бұнда баѓа арқылы ұлттық табыс экономика салалары арасында,
мемлекет аймақтары арасында, қорлану және т±тыну қорлары арасында,
т±рғындардың әртүрлі әлеуметтік топтары арасында бөлінеді және қайта
бөлінеді.
4. Сұраныс пен ұсынысты тепе-теңдік қызметінде т±тыну және өндіру, ¦сыныс
пен сұраныс араларындағы арақатынасына баға күшті ықпал тигізеді. Өндіріс
және айырбас салаларында диспропорциялары қалыптасқаны туралы баға өз
белгісін беріп және оларды сәйкестендіру қажетіне қоғамды итермелейді.
Сонымен баға сұраныс пен ұсыныстың сәйкестігін орнатуда икемді және
пәрменді қ±ралы болып табылады.
5. Өндірісті ұтымды орналастыру қызметінде баға механизмі арқылы
экономиканың салалар арасындағы капиталдың құйылуы - жүргізіледі. Өйткені
әрбір сала өнімдерінің бағасы мен пайдасы әрқалай болғандықтан, капитал
пайдасы жоғары салаға барынша қ±йылады. Ол сала өндірісі жоғары қарқынменен
дамиды, тауары көбейеді. Тауарлар көбейген сайын, оның с±ранысы төмендеп,
бағасы мен пайдасы азаяды. Ол саладан сондықтан капитал алынып, пайдасы мен
бағасы жоғары салаға ауытқиды. Осылайша қоғамға аса қажет өндірістерін
дамытуға, қажеті аз салаларды кемітуге баға өз әсерін пәрменді тигізеді.
1.1. Бағаға әсер ететін факторлар. Баѓа белгілеу ‰рдісі.
Фирма баға стратегиясын тањдау үшін оған қандай факторлар әсер
ететінін біле отырып, оларды талдауы қажет. Көбінесе ол сыртқы себептерден
болады. Бағаға әсер ететін негізгі факторлар: шығындар, т±тынушылар, тауар
қозғалысына қатынасушылар, бәсекелестер және мемлекет. Осы факторларға
қысқаша тоқталайық.
1. Шығындар түпкі бағаға аса қатты әсер етеді. Шығындар көлемі шикізат
сатып алуға, жүмысшылардың жалақысын төлеуге, транспортқа, қоршаған ортаны
қорғауға кеткен қаражатқа байланысты. Б±л шығындар бағаны белгілеу
кезеңінде есепке алынып, бағадағы пайданың үлесіне қарай баға деңгейі
белгіленеді. Баға деңгейі түрақты болғанда, іс жүзіндегі шығындар
көлемінің өзгірісі пайданың әрқалай көлемде түсуін белгілейді.
2. Т±тынушылар. Баға және сату көлемінің өзара тәуелділігін екі себеппен
түсіндіруге болады. Біріншісі сұраныс пен ±сыныс заңының әрекеті және баға
икемділігі; екіншісі әртүрлі рынок сегменттері т±тынушыларыныњ бағаға деген
жауап әрекеті.
Бағаны қабылдау және тауарды сатып алу бағытына қарай т±тынушыларды
төрт топқа бөлуге болады:
• үнемдеп сатып алушылар тобы - бұл топтағы т±тынушылар тауар бағасына,
сапасына, түр-түріне, яғни ассортиментіне көп көңіл бөледі және осы
т±тынушыларға жарнама қатты әсер етеді;
• дербестендірілген сатып алушылар – б±лар тауар бейнесіне,
сатушылардың қызмет көрсету деңгейіне көңіл бөледі;
• этикалық сатып алушылар - өздерінің сатып алуымен кішігірім
фирмаларды қолдауға әзір және олардын тауарларына қымбат баға төлеуге
дайын;
• көңілсіз сатып алушылар - а дегенде тауарды пайдалануының
ыңғайлылығын және қолайлылығын жоғары бағалайды (баға көлеміне
қарамайды).
3. Тауар қозғалысына қатынасушылар бағаны белгілеу үдерісінде маңызды рөл
атқарады. Олардың пікірімен санасуға тура келеді, өйткені олар тауардың
өткізу көлемін ұлғайтуға, жағымды тауар бейнесін жасауға, сатып алуды
жалғастыруға өз ықпалын тигізеді. Тауар тез арада сатылуы үшін өндіруші
түпкі бағаны қатаң бақылауға алуы мүмкін, егерде:
1. Тауар бағасы алдын ала келісіп белгіленсе;
2. Бөлшек саудасы аз болса;
3. Консигнация шарттарын пайдаланса;
4. Тауар қозғалысына қатынасушылар пайда көлемін жеткілікті алса.
Көтерме және бөлшек саудадағы тауар қозғалысының негізгі қатынасушылары
бағаны қатаң қадағалауы мүмкін, егерде:
• өндірушіге өзінің маңызды екенін көрсете білсе;
• пайдасыз тауарды өткізуден бас тартса;
• бәсекелес өнімді қоса өткізіп, т±тынушының сатушыға деген адалдығын
қалыптастырса.
4. Бәсекелестер. Маркетинг түрғысынан фирма әрекетінің ортасы талданады.
Баға бақылауының жағдайына байланысты бәсеке ортасы 3 түрге бөлінеді:
• Бағаны рынок бақылайтын орта. Онда бәсеке деңгейі жоғары, тауар
бір типтес, ұќсас деп сипатталады. Б±л ортада фирма тауарын төмен
бағамен ±сынса, ол тауарға сұраныс көбеюі м‰мкін, өйткені т±тынушылар
бағасы төмендеген тауарға тез ауады. Ал басқа бәсекелестер жауап
қайтару ретінде ±қсас тауарлардың бағасын төмендетуі мүмкін. Бірақ
бәсекені баға "ќақтығысына" айналдырмаған дұрыс болады. Сондықтан
ќолданған баға стратегиясының болашақ нәтижесін қарастыру асамаңызды
іс.
• Бағаны фирма бақылайтын орта. Оған шектелген бәсеке тән және ±сынған
тауарлардың ерекшеліктері болады. Б±л ортада фирманың ж±мыс істеуі
және іс-әрекеті оңайлау болады. Тауардың бағасы жоғары немесе төмен
болса да оны алушы т±тынушылар әрдайым болады.
• Бағаны мемлекет бақылайтын орта ќоғамдыќ транспорт, энергетика,
коммуналды қызмет және де басқа салаларда кездеседі. Мемлекет орындары
т±тынушылардан және өндірушілерден жан-жақты ақпарат жинаған соң нақты
баға деңгейін белгілейді.
5. Мемлекет. Кәсіпорынның бағаны белгілеудегі еркіндігін мемлекет шектейді.
Б±л шектеуді 3 дәрежеге бөлуге болады:
• Мемлекет бағаны өзі белгілейді. Ол үшін келесі әдістерді пайдаланады:
мемлекеттік прейскурант бағасын енгізу, еркін рынок бағасын бір деңгейде
"қатыру", монополист кәсіпорындардың бағаларын жоғарыдан белгілеу.
• Мемлекет баға қою ережелерін бекітеді (реттелген бағалар қалыптасады).
Бағаны реттеу әдістері: кейбір тауарларға бағаның жоғары деңгейін орнату,
бағаның негізгі көрсеткіштерін реттеу (пайданы, жанама салыќ көлемдерін
және т.б.), нақты тауарлардың бағасын бірлік көтеру дәрежесін аныќтау.
• Арамзалық бәсекеге және рынокты монополиялауға шек қою үшін "рыноктық
ойын" ережелерін орнатады (еркін келісімді бағалар к.алыптасады). Ол үшін
мемлекет мына іс-әрекеттерді шектейді: кәсіпорындардың бағаны жоғары
деңгейде сақтау мақсатымен келісім қабылдауына шек қояды, өндірушілердің өз
баѓасын жабдыќтаушыларға және сауда орындарына күшпен міндеттеуіне шек
қояды, демпингке (бәсекелестерді жою мақсатымен тауарды өз қ±нынан төмен
бағамен сатуға) шек ќояды.
Баға белгілеу ісі қиын және көп сатылы үдерісі болады. Оны жалпы
алғанда қысқаша былай сипаттауға болады.
Бағаны есептеудегі негізгі үдерісі
1.2. Бағаны жасау мен с±раныс мақсатын анықтау. Шыѓынды белгілеу.
Ең алдымен фирма нақты тауар арқылы қандай нәтижеге жетуді
көздейтінін білуі қажет. Егерде нысаналы рынок таңдалып, рынок жайғасымы
толық ойластырған болса, онда баға мәселесімен қатар маркетинг кешенін қ±ру
тәсілдері түсінікті болар еді. Баға қ±ру стратегиясы негізінде рынок
жайғасымын шешу арқылы ғана белгіленеді. Сол жағдайда фирма өзінің т‰пкі
мақсатын белгілеуі мүмкін. Қаншалықты б±л мәселе анығырақ болса, соғ±рлым
баға қою ісі жеңілдейді. Іс жүзінде жиі кездесетін мақсаттар мынадай:
• Фирма өзінің өмір сүруін қамтамасыз ету. Б±л мақсат рынокта өндірушілер
көбейіп кеткен жағдайда және т±тынушылардың қажеттері кенет өзгерген кезде
қолданылады. Өзінің тауарлары өтімін қамтамасыз ету ‰шін және ж±мысын
ойдағыдай дұрыс ж‰ргізу үшін фирма көбірек сату мақсатымен бағаны
төмендетеді.
• Күнделікті табыс көлемін максималдау. Фирма с±раныс пен шығындарын
талдап, жоғары табыс беретін бағаны қояды. Б±л саясатта ±зақ мерзімдік
мақсаттар шетте қалады да, күнделікті қаржы-қаражат көрсеткіштері фирмаға
маңызды болғаны.
• Рынок үлесінде жетекші орын алу. Рыноктағы үлесі ±лғаю арқылы шығындары
төмендеп ±зақ мерзімдік табыс көлемі жоғарылайды. Осы мақсатпен фирмалар
бағасын мүмкіндігінше төмендетіп, рынокты кеңірек қамтуға тырысады.
• Сапа көрсеткіштері жаѓынан жетекші орын алу. Рынокқа ±сынылған барлық
тауарлардың ішінде фирма өзінің тауары жоғары сапалы болуына ±мтылады. Ол
үшін ғылыми-техникалық зерттеулер жүргізіп, тауар көрсеткіштерін жақсартады
және тауарына жоғары баға қойып оның өте сапалы, жаңа технологиямен
жасалғанын сатып алушыларға жеткізуі қажет.
Фирма белгілеген баға деңгейі тауарға деген сұраныстың өзгерісінен
көрінеді. Баға мен с±раныс көлемінің байланысы с±раныс ирегі арқылы
анықталады. Ирек өзгерісі әртүрлі бағамен білгілі мерзімде рынокта қанша
тауарлар сатылатынын көрсетеді. Кәдуілгі жағдайда сұраныс пен баға кері
байланыста болады, яғни баға көтерілген сайын с±раныс төмендейді, баға
төмендеген сайын с±раныс өседі. Ал беделді тауарлары ирегі өзгеше
сипатталады. Мысалы, сапалы парфюмерия өнімдерін шығаратын фирма бағасын
р1 нүктеден р2 нүктеге дейін көтеріп әтірлерін көбірек сатуы мүмкін.
Т±тынушылар жоғары бағадағы әтірдің жоғары сапалы болғанын сезінеді де, оны
сатып алуға ±мтылады. Ал, айталық, ең жоғары бағада (рЗ) с±раныс деңгейі р2
бағамен сатылғандағы с±раныс көлемінен төмен болды делік. Б±л жағдайда
сұраныс ирегі уу1 көрінісін алады. С±раныс ирегінің б±л көрінісі айрықша
өзгеріп кеткен, өйткені тауардың беделі де өзгеше болғандыќтан. Ол 19 б-
суретінен анық байқалады.
а) жаппай т±тыну тауарлар ирегі б) беделі жоѓары
тауарлар ирегі
Сұраныс ирегінің екі н±сқасы
Сондықтан рынокта әрекеттенушілер т±тынушылардың баға өзгерісіне
деген икемділігін (сезімталдығын) білгені жөн. Төменде 20-суреттерде
с±раныс ирегінің екі түрін талдайық. 20 а-су-ретте р1 нүктедегі бағаны р2
нүктеге дейін көтеріп, с±раныс көлемін 01 ден 02 дейін шамалы төмендегенін
көрсетіп отыр. Ал, бағаны шамамен сондай-ақ өзгерту арқылы с±раныстың тым
астам төмендеуін сипаттайды. Егер де (с±ранысқа әсер ететін басқа
факторларды өзгеріссіз қалдырып) бағаның осы өзгерісі с±ранысты өзгертпеген
болса, онда икемсіз с±раныс болатын еді. Ал біздің с±раныс азды-көпті
өзгерді, б±ны икемді сұраныс деп айтады. Алайда 20 а-суретте с±раныстың
бағаға деген икемділігі төмендеу, 20 б-суретте, керісінше, икемділігі
жоғары. С±раныстың икемділігі мөлшерін (Си) есептеп шығаруға болады. Ол
үшін мына формула қолданылады:
Сu = с±раныс өзгерісі (%) баға өзгерісі (%)
Айталық "А" және "В" тауарларының бағалары бірдей 10%-ке жоғарылады,
алайда "А" тауардың с±ранысы 1%-ке төмендеді, "В" тауардың с±ранысы 20%-ке
кеміді. "А" тауары с±ранысы икемділігі болады тең 1100,1 (демек,
икемділігі төмен), ал "В" тауары с±ранысының икемділігі болады тең 20 10=2
(икемділігі жоғары).
Q2 Q1 сату кµлемі Q2 Q1 сату кµлемі
а) икемсіз с±раныс б) икемді с±раныс
С±раныс икемділігіне төмендегі факторлар әсер етеді:
• өзара алмасушы тауарлардың саны және оларға қол жетерлігі;
• тауардың қажеттілікті қанағаттандырудағы маңыздылығы және тығыздығы
(тауардың қанша мөлшері қажеттердің қанша санын қанағаттандырады);
• тауарды қолдануға қажет қосымша заттар саны және олардың бағасы
(мысалы, фотоаппаратқа пленка т.б.заттар қажет);
• т±тынатын тауар мөлшері;
• т±тынушылардың табысы және сатып алуға кеткен шығыны деңгейі (үлесі);
• бәселекелестер әрекетінің тиімділігі;
• өтімді ынталандыру шаралары.
С±раныс икемділігін зерттеу жүмысы баға белгілеу және
бағастратегиясын тандау кезінде өте маңызды орын алады.
С±ранысқа қарай тауардың максималды бағасын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz