Нарық жағдайындағы тұлғаның өзіндік бағалау ерекшеліктерін теориялық талдау, эксперименттік зерттеу

Пән: Бизнесті бағалау
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 85 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1. НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ТҰЛҒАНЫҢ ӨЗІНДІК БАҒАЛАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТЕОРИЯЛЫҚ ТАЛДАУ

Нарықтық қатынастар психологиясы . . . 7
Психология ғылымындағы өзіндік бағалау мәселесі . . . 21
Тұлғаның нарық жағдайларына әлеуметтік-психологиялық бейімделуі . . . 32
Тұлғаның нарық жағдайларындағы өзіндік бағалауының психологиялық ерекшеліктері . . . 45

1 бөлім бойынша тұжырым . . . 51

2. НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ТҰЛҒАНЫҢ ӨЗІНДІК БАҒАЛАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЗЕРТТЕУ

2. 1 Зерттеуді ұйымдастыру және зерттеу бағытын анықтау . . . 53

2. 2 Зерттеу әдістемелері мен таңдау тобына сипаттама . . . 53

2. 3 Зерттеу нәтижелерін өңдеу және талдау . . . 61

2 бөлім бойынша тұжырым . . . 74

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 76

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 79

ҚОСЫМШАЛАР . . . 82

КІРІСПЕ

Қазіргі кездегі қоғам алдына қойылған негізгі міндеттердің бірі жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру.

Психология ғылымындағы өрістеп келе жатқан негізгі бағыттарды, жаңа тұжырымдарды негіздей отырып, психологиялық тәжірибе сферасында тұлғаның нарықтық қатынастардағы орнын анықтап, оның осы нарық заманының талаптарына сай әлеуметтік-психологиялық бейімделу ерекшеліктерін зерттеу қазіргі таңдағы маңызын жоймаған тақырыптардың бірі болып табылады.

Жаңа қоғамдық-экономикалық жағдайдағы құндылықтарға бағдарлануы мен жастардың өзіндік сезімінің қалыптасуы және қоғамның дамуындағы жаңа тенденциялары мен өмірдің барлық жақтары сапалы өзгерістерге ұшырады.

Адамның әлеуметтік ортаға қатынас жүйесінің негізгі элементі құндылықтарға бағдарлану болып табылады. Олар адамдардың әлеуметтік өзара әрекеттестігін, олардың қызығушылықтарының келісуі мен күресуі және адамның мінез-құлқы мен тұлғаның әлеуметтік өмірінің стратегиясын реттеп отырады.

Жаңа қазақстандық қоғам өз тарихында екінші онжылдықта өзгерістік сатыдан өтіп жатыр. Сапалық өзгерістерге қоғамның өмірлік әрекетіндегі барлық аумақтар еніп жатқаны сөзсіз, соның ішінде идеологиялық, ғылыми-дүниетанымдық және экономикалық парадигмалар пайда болуда.

Қазақстандық мемлекеттіліктің қалыптасуы тек қана жаңа саясаттық жүйені енгізумен ғана емес, сонымен қатар экономикалық тәртіптің ауысып, жаңа заманға сай жаңа қоғамдағы тұлғаның қалыптасуына әкелетін жаңа нарықтық қарым-қатынастың пайда болуымен байланысты.

Тұлғаның өзіндік бағалау мәселелері бойынша олардың даму сатысын қарастырған жұмыстарда тұлғаның әртүрлі даму жақтарының ерекшеліктері нақты қарастырылған (Б. Е. Ананьев, Л. И. Божович, А. И. Липкина, И. И. Чеснокова және басқалар) . Қазіргі кезде өзіндік бағалауды зерттеуге өзіндік реттелудің тұлғалық және психикалық механизмдерін табуға бағытталған жүмыстар көптеп саналады (Л. И. Божович, И. С. Кон, О. А. Конопкин, Е. С. Прыгин) . Тұлғаның рефлексивті өзіндік реттелу механизмдерін өзіндік бағалаумен қатысты арнайы зерттеген жүмыстарды баса айтуға болады (А. Е. Соловьева, П. Р. Чамата және басқалар) . Өзіндік бағалауды адамның мінез-қүлқын реттеуші, тұлғалық феномен ретінде сипаттаған көптеген эксперименттік жұмыстар бар (Д. В. Демина, З. В. Кузьмина, А. И. Липкина, М. И. Лисина, А. Е. Соловьева, В. Ф. Сафин, С. Ф. Спичак жөне басқалар) .

Қазіргі қазақстандық қоғам өз тарихында екінші онжылдықты келеді. Қоғамның барлығы өзгеруде, соның ішінде, идеологиялық, ғылыми-әлемдік көзқарастар экономикалық белгілер барлығы дерлік. Қазақ ұлтымыздың қалыптасуы, тек жаңа саяси жүйенің қалыптасуын ғана емес, сонымен қоса, экономикалық трансформацияның қалыптасуы мен қоғамдағы тұлғаның жаңа заманда қалыптасуы әсер етеді.

Қоғам талабына сай даму кезеңінде ең қажеттісі жаңа мазмұн, жаңа ақпаратты меңгеріп ыңғайына қарай қолдану білікті мамандарға қойылатын негізгі талаптардың бірі.

Зерттеу көрсеткіші бойынша, Қазақстандағы жаңа ұрпақтардың адамгершілік өркендеу дәрежесіне үйретуге деген жүйемен қатынасты көзқарастар мен жаңа тұжырымдамалар, нарықтық-экономикалық бағдарларға күннен күнге тиесілі болып келеді.

Осы орайда біз зерттеу жұмысымыздың проблемасын ашуда бірінші ең басты маңыздылықты нарықтық-экономикалық жүйенің психологиялық ерекшеліктерін сараптап, содан соң тұлғаның өзіндік бағалау ерекшеліктерін және осы мәселені зерттеген кеңестік, әлемдік ғылымдардың еңбектерін зерттеуді мақсат тұттық.

Бүгінгі таңда нарықтық-экономикалық жүйелерді өзара әрекетті. Сондықтан да қазіргі нарықтық-экономикалық жағдайда тұлғаның психологиялық ерекшеліктері жан-жақты талданып өз дәрежесінде жүзеге асуы мен қоғамдық салада зерттеу аса маңызды мәселе болып табылады.

Өзіндік бағалауды субъектінің белсенділігі мен мінез-құлқын реттейтін негізгі тұлғалық конструкты ретінде түсіну көзқарасы психология ғылымындағы негізгі сұрақтардың бірі. Өзіндік бағалауды өзіндік сана сезім процестері және "Мен" концепциясының дамуымен іштей байланысқан негіз ретінде түсінеміз. Өзіндік бағалау мәселесін зерттеу өзектілігі мінез-құлық пен өзіндік сана сезімді реттеу мен өзін-өзі бағалаудың арасындағы өзара байланысты зерттеу қажеттілігінен туындайды. Бұл мәселелер белсенді субъект ретінде шығармашылық қабілеттері мен мүмкіндіктерін тарататын тұлғалық сапаларда жоғары талапты қоятын, қазіргі жаңа заман талаптарына сай болуымен байланысты.

Өзін-өзі бағалау деңгейі тұлғаның қандай да бір деңгейінде әлеуметтік белсенділігін анықтайды. Өзін-өзі бағалау мәселесінің пайда болуы мен дамуы тұлғаның қалыптасуының негізгі мәселесінің бірі, өзіндік сананың дамуының негізгі компоненті, яғни тұлғаның өз әрекетінің, оның нәтижелерін, өз қабілеттілігін, мінез-құлық мотивтерін, идеалдарын, сезімдерін, жалпы өзін бағалау мен өмірдегі өз орнын бағалау мен түсіну. Ендеше өзіндік сана мен өзін-өзі бағалау адамның қоғамдық құндылықтарын саналы ұғынуға байланысты тұлғаның білімі мен ой-пікірлерінің бірлігі. Осыған орай, өзін-өзі бағалаудың қалыптасуы үнемі тұлғаның даму процесі мен қоғамдық индивид ретінде өзін-өзі жүзеге асыру және ұғыну процесімен байланысты. Өзін-өзі бағалау тұлғаның өзінің сапалары мен мүмкіншіліктерінің қалыптасуына орай адамзат әрекетін нәтижелі басқаруда үлкен рөл атқарады.

Зерттеудің өзектілігі: Қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық ситауциялардың өзгеруі, қоғамдық-тарихи процестердің өрістеуі адамның сол әлеуметтік процестерге деген қандай да бір қатынасын қалыптастыруын талап етеді. Нарық заманының қоғамға енуімен ондағы адамдардың нарықтың талаптарына сай бейімделе бастауы орынды нәрсе. Бірақ, 90-шы жылдырдың басында нарықтық заманның бастау алған шағында елдің тек экономикалық сферасында ғана дағдарыс болған жоқ, сонымен қатар адамдардың санасында да өзінше дағдарыс болды. Кеңес үкіметінің режимінде болған адамдар өздерін далада қалғандай сезінді. Соның кесірінен түрлі психикалық бұзылыстарға, суицидке жол берілді. Нарықтың табиғатын, психологиясын танып, қабылдай алғаннан кейін ғана барып оған бейімделе бастады.

Тұлға өзінің өмірлік маңызды қажеттіліктерін нарықтық қоғамның көзқарасы мен ережелеріне орай белгілі бір белсенділік танытып жүзеге асырады. Адамдардың жеке меншік иесі ретінде өзін және өзгені қабылдауы, өзгелерге нарықтағы тауар секілді қатынас жасауы айтарлықтай ерекше процесс болатын. Осындай қатынастарда тұлғаның басқа адамдармен өзінің жеке мақсаттарын, мотивтері мен қызығушылықтарын алға тартып өзара әрекеттесуі, оның қаншалықты қоршаған орта және өзі туралы көзқарасының көрсеткішін анықтайды. Сондықтан да тұлғаның нарықтық қатынастардағы өзіндік бағалау ерекшеліктерінің қыр-сырын зерттеу аталған тақырыптың өзектілігі болып табылдады.

Зерттеудің мақсаты - тұлғаның нарық жағдайларына сәйуес өзіндік бағалауының психологиялық ерекшеліктерін зерттеу.

Зерттеу мақсатына орай келесі зерттеу міндеттері қойылды:

нарықтық қатынастар психологиясын теориялық талдау;
психология ғылымындағы өзіндік бағалау мәселесін теориялық талдау;
тұлғаның нарықтық қатынастарға әлеуметтік-психологиялық бейімделуін оның өзіндік бағалау ерекшеліктерімен байланыстыра отырып теориялық талдау;
тұлғаның нарықтық қатынастардағы өзіндік бағалауының психологиялық ерекшеліктерін эксперименттік зерттеу;
алынған нәтижелерді талдау және қорытындылау;

Зерттеу пәні: нарықтық қатынастардағы тұлғаның өзіндік бағалауының психологиялық ерекшеліктері.

Зерттеу обьектісі: нарық жағдайындағы тұлғалардың психологиялық ерекшеліктері.

Зерттеудің жалпы болжамы: нарық жағдайындағы тұлғаның өзіндік бағалау ерекшеліктері, оның өмірлік маңызды қажеттіліктерін жүзеге асырудағы белсенділігі мен оны қанағаттандырудың тәсіліне байланысты.

Жеке болжамдар:

- Нарық жағдайындағы тұлғаның өзіндік бағалауы, оның өмірлік іс-әрекетімен субьективті қанағаттануымен байланысты;

- Нарық жағдайындағы тұлғаның өзіндік бағалауы тұлғаааралық қатынастарға тәуелді болады;

- Нарық жағдайындағы тұлғаның өзіндік бағалауы мен оның мотвациясының арасында байланыс бар;

Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері ретінде тұлғаның өзіндік санасының күрделі құрылымдық компоненті ретінде өзіндік бағалауды теориялық зерттеген Л. С. Выготский [1], Б. Г. Ананьев [2], Л. И. Божович [3], С. Л. Рубинштейн [4], П. Р. Чамата [5] жұмыстары алынды.

Зерттеуде қолданылған әдістер:

Нормалар мен ережелерді бұзуға бейімділік шкаласы (А. Н. Орл) ;
Мінез-құлық белсенділігінің типін диагностикалау әдістемесі (Л. И. Вассерман, Н. В. Гуменюк) ;
Т. Элерстің тұлғаның табысқа жету және сәтсіздіктен қашу мотивациясын диагностикалау әдістемесі;
Т. Лиридің тұлғааралық қарым-қатынасқа арналған әдістемесі;
П. С. Кузнецовтың адаптацияны зерттеу әдістемесі;
«Өзіндік бағалау» әдістемесі (В. В. Столин, С. Р. Пантелеев) ;
Анкета

Зерттеу нәтижесінің дәйектілігі: зерттеуден алынған нәтижелер дәйекті болу үшін сапалық талдаумен қатар, сандық талдау жүзеге асырылды. Атап айтқанда, Манна-Уитни критерийі және Спирменнің рангілік корреляциялық коэффициенті қолданылды.

Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы: Зерттеу барысында тұлғаның нарық жағдайларындағы өзіндік бағалауының психологиялық ерекшеліктерін зерттеу үшін психология ғылымындағы өзіндік сана, өзіндік бағалау мәселесіне арналған белгілі концепциялар басшылыққа алынды. Зерттеуден алынған нәтижелерді ЖОО-дғы нарықтық психология атты арнайы курстарда, бизнес саласына қолдау көрсетуде қолдануға болады.

1. ТҰЛҒАНЫҢ НАРЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАРҒА БЕЙІМДЕЛУІНІҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТЕОРИЯЛЫҚ ТАЛДАУ

1. 1 Нарықтық қатынастар психологиясы

Нарықтық экономика психологиясының негізі - осы заман талабына сай экономикалық санының қалыптасуына байланысты. Бұл дегеніміз - адамның экономикалық шартты түрдегі іс-әрекеттері. Нарық экономикасы психолгогиясының көрінуі адам іс-әрекетінен білінеді. Мұның астарында экономикалық қарым-қатынастағы экономикалық санамен анықталатын мінез-құлық жатыр, нақтырақ айтқанда нарық экономикасының белгісі болып табылатын, ақша-тауар-ақша негізінде қалыптасатын адам эмоциясы, іс-әрекеті болып табылады. Бұл нарық экономика аясында адам қажеттіліктерімен байланысты, яғни мұнда нарықтық пайда көзделгендіктен, қажеттіліктер де шартты болып келеді, ұсыныс сұранысқа байланысты туындайды. Мұнда адамның психологиялық ерекшеліктері экономикалық ойлаумен ұштастырылады.

Болмыстағы адам болмысының пайда болуы мен дамуының негізін құраушы феномен - қатынас болып табылады. Қатынастар - әрекет, реакциялар, сезімдер арқылы көрініс табатын саналы, таңдамалы, адамның тәжірибесіне негізделген, қоршаған ортаның әртүрлі жақтарымен психологиялық байланыс [6] . Яғни, адамның сыртқы әлеуметтік орта мен өзара әрекеттесу процесі. Әлеуметтік қатынастар өндірістік, экономикалық, құқықтық, саяси, діни, этникалық, эстетикалық және т. б. түрде жүзеге асады.

Экономикалық қатынастар материалдық және рухани өнім нарығындағы өндіру, иелік ету және тұтыну сфераларында жүзеге асады. Мұнда адам өзара байланысты екі рөлді орындайды. Сатушы және сатып алушы. Экономикалық қатынастар өндірістік қатынастарға еңбек нарығы (еңбек күші) мен тұтынушылық тауарларды өндіру арқылы қосылады. Бұл контексте адамға өндіріс амалдары мен өндірілген өнімнің иесінің, қожайынның рөлі, сонымен қатар жалданушы жұмыс күшінің рөлі тән.

Экономикалық қатынастар жоспарлы - үлестірілуші және нарықтық болып бөлінеді. Біріншісі мемлекеттің экономикаға шамадан тыс араласуының нәтижесінде пайда болады. Ал, нарықтық қатынастар экономикалық қатынастардың либерализациясы, еркіндігі арқылы іске асырылады. Бірақ олардың еркіндік дәрежесі әртүрлі болады. Қалыпты экономикалық қатынастардың көрсеткіші - бәсекелесу, сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы арқылы өзіндік басқарылу. Бұл дегеніміз мемлекеттің экономикалық қатынастарды мүлдем бақыламайды деген сөз емес. Ол салық жинайды, кірістің қайнар көздерін бақылап отырады [7] .

Басты адамды әлеуметтік әлемге апаратын қатынас жүйесі құндылықтар бағдары болып табылады. Олар адамдардың әлеуметтік өзара әрекетін анықтайды, күресуін және олардың қызығушылықтарының бірігуін, талаптарын және экспентацияларын, қоғамды бағалауға қолданылатын критерийлер қояды, және адамның мінез-құлықын реттейді, тұлғаның әлеуметтік өмірінің стратегиясын анықтай отырып.

М. Вебер бойынша адам өмірі әр түрлі және өзгермелі: онда әрқашанда жаңа оқиғалар болып тұрады. Сонымен қатар, ол әрқашанда өзгермелі мотивтермен және ниеттермен басқарылады. Сондықтан да міндетті түрде адамдар да қандай ниет бар екенін, қандай мақсатқа ұмтылатынын, олардың құндылықтары неден тұратынын түсіну керек. Нақты мақсаттар мен ниеттер адамның әрекетіне және әлеуметтік құбылыстарына мән береді.

Тұлғаның құндылығы - индивидтің санасындағы қоғамдағы материалды және рухани құндылықтардың таңдаулы бейнесі ғана емес. Адамның киімі, оның заттары, үйі, оның отбасы, балалары, жалпы, У. Джеймс «материалды Мен» сферасына қосқанның барлығы, тұлғаның құндылықтары болуы мүмкін. Тұлғаның құндылығы сондай-ақ топтың құндылығы сияқты қоғам құндылықтарының нақтысы болып табылады, бұл нақтылық тұлғаның әлеуметтік жүйедегі позициясынан және оның даму деңгейіне тәуелді болып келеді.

Құндылықтарды қоғам өмірінің құбылысы немесе элементі ретінде қарастыруға болады, әлеуметтік мән көзқарасынан талдай отырып, оларға қоғаммен тұтастай немесе әлеуметтік топпен болуға тура келетін. Құндылықтар мәні, қоғаммен өндіретін өзіндік идеалды білім типін ұсынады.

Құндылықтардың психологиялық категориясы мотивациялық құбылыстардың кең кластарына жатады. Адамдардың психикасында құндылық позитивті және негативті эмоцияның пайда болуымен бірге шығады, нақты біліммен байланыстырылған, мінез-құлық немесе іс әрекет нұсқаларына таңдау жасауға мүмкіндік беретін.

Құндылық түсінігі адамның қатынасы әлемге сипатталғанда қолданылады. Құндылық адам және оны қоршаған әлем арасында бөлінген, ол тек олардың қатынасында болады. Құндылықтарды тасушы болып кез келген зат, құбылыс бола алады, адамның санасымен өзара әрекетке тиісті.

Тұлғаның құндылықтар бағдары адамның шынайы мінез-құлықымен жиі қарастырылады. Сонымен, оның келесідей басты сәттері беріледі: «біріншіден, құндылықтар бағдары тұлғаның бағыттылығын және әлеуметтік белсенділігінің мазмұнын сипаттайды, және екіншіден, ол оның әлеуметтік мінез-құлықының реттеушісі ретінде қарастырылады».

Зерттеу жұмысының тақырыбы мен мақсатына орай бұл бөлімде нарықтық қатынастардың түрлі аспектілерін қарастырамыз. Атап айтқанда, сатушы мен тұтынушы, өндіріс иесі мен жалданушы жұмыс күші арасындағы қатынастар, кәсіпкерлік психолгиясы, сонымен қатар нарықтық қатынастардың жүзеге асуындығы маңызды атрибуттар - ақша, жарнаманың психологиялық жақтарын кеңінен әңгімелейміз.

Өзіндік жалпы мағынасында психика - бұл осы негізде өзінің мінез-құлқы мен іс-әрекетін қабылдау, тану және басқару қасиеті, яғни осы әлемге үйрену және осы әлемде тіршілік ету қасиеті. Осыған сәйкес адамның мінез-құлқы - бұл осы әлемге, өмірге үйрену, оған сіңісу қабілеті, ал іс-әрекет - тіршілік ету қабілеті (қарапайым тірі қалу мағынасында емес, ал «әлемнен тірі қалу» тұрақталған көне формалардан жаңа күйге өту, жаңа әлемге көшу) . Адам әрдайым өз мүмкіндіктерін үйренеді, жағдай жасайды, амалдар ойлап табады. Ол әрдайым тіршілік еткенін, жаратқанның орнын толтыру үшін еңбек етеді. Әлеуметтік - психикалық қасиеттердің көптеген факторлары адамның әркезде де, көп иеленгісі, бұдан да жақсы жасағысы келетінінен, яғни адам сияқты (өз түсінігінде) өмір сүргісі келетінінен қалыптасады.

Сондықтан да нарық және нарықтық қатынастар туралы әңгіме ең алдымен адамның ішкі жан дүниесінде бастапқыда не жатқанынан және ол қайдан басталғанан бастап айтылуы керек. Сонымен, адам ең алдымен қарапайым «өмір сүргім келеді» деген тілекпен бастайды. Ал өмір сүру үшін белгілі бір нәрсеге ие болуың керек. Ал бір нәрсеге ие болу үшін бір нәрсе істеудің ең болмаса еңбек етуің керек. Сондықтан да адамның алғашқы өмірдің қажетті құқықтары:

ие болу құқығы (жеке меншік) және
еңбек ету құқығы болып табылады. Осы екеуі бір-бірінсіз еш мағына таба алмайды.

Жеке меншік - мұнымен адам иелік етеді, пайдаланады және басқарады. Жеке меншіктің бұл үш шарты міндетті: «бұл меншігім» «мұны мен пайдаланамын» және «мұны мен қалауымша жаратамын» (біреуге беремін, сатамын, жоямын т. б. ) Адам психологиялық тұрғыда өз меншігімен тұтас бірігеді. Жеке меншігін тартып алғанда, американ ғалымы Уильям Джеймстің айтуына сүйенсек, адамдар мұндай жағдайда денесінің бір бөлшегін тартып алғандай қайғырады. Көз алдымызға елестетіп көрейік, егер біздің үйімізді, көлігімізді, бостаныдығымызды тартып алса және ұзақ еңбек еткен ақымызды бермей қойса . . . Бұдан біз келесі қорытындыға келеміз адам шындығында келгенде өз өмірінде бір нәрсе иелену үшін өзі үшін, өзінің меншігі үшін еңбек етеді. Бір сөзбен айтқанда жеке меншік құқығы - еңбектің күшті қоздырғыш мотиві. Әрбір сау адам психикалық тұрғыда іштей немесе сырттай көп иеленгісі және жақсы өмір сүргісі келеді. Осыдан барып мынадай қарапайым қорытынды жасауға болады:

Әрбір адамға еңбегіне сай көп иеленуге мүмкіндік беру керек:
Әрбір адамға өз қабілеттерін жүзеге асыруға, яғни әркімге қабілетіне сай мүмкіндік беру керек:
Егер адамдардан қабілеттері бастапқыдан-ақ бірдей болмаса, онда жекеменшік теңсіздігі туындайды. Теңсіздік адамның өз табиғатынан туындайды және ол болуы керек.

Егер қоғамда «әркімнің қабілеті мен еңбегі үшін» деген принцип жүзеге асатын болса, егер қоғам адамның негізгі құқықтары - жеке меншік құқығы мен еңбек ету құқығын мойындаса, онда мұндай қоғам еріксіз нарықтық қатынастарға келеді. Ал, нарық (экономика) заңдарын бұзушы қоғам, ертелі-кеш тоталитризмге немесе шаруашылық тоқырауға ұшырайды.

Нарық - өндірушілер мен тұтынушылар, сонымен қатар олардың арасындағы делдалдың табиғи өзара қатынастары мен келісімдеріне негізделген экономика мәдениеті. Нарықтың күшті регуляторы - бәсекелестік болып табылады. Нарықтық жүйе ең алдымен тауар сапасының жоғарылығын, әрдайым кемелдену мен жаңаруды, дефициттің болмауын қамтамасыз етеді.

Нарық - өзін-өзі басқарушы жүйе. Сонымен қатар, нарықтық қатынастарды мемлекет, заң секілді институттар қадағалап, реттеп отырады.

Осының нәтижесінде басқарудың, реттеудің негіздерін қалыптастырады, мысалы, тең жағдайда бәсекелесу, мемлекеттің инвестицялық саясаты, салық жүйесі, жалақының төменгі мөлшерінің мемлекеттік тағайындалуы, кадрларды қайта даярлау, әлеуметтік қорғау жүйесі, жарнаманың дұрыстығы және т. б. атауға болады.

Тауар алмасу - көне экономикалық механизмдердің бірі. Дәстүрлі локальды нарықтың капитализмге көшкен кезде пайда болған нарықтан айырмашылығы көп болады. Локальды нарықтағы тауар алмасу - тауар алмасу үшін кездесуге мүмкіндік береді. Онда өндіруші мен тұтынушы таныс болды: олар өзара салыстырмалы кіші топтар: сұраныс анықталған болады. Сондықтан өндіруші осы сұранысқа орай бағдарлана алатын болған. Қазіргі таңдағы нарық кездесу орны емес, абстрактты және өзгеше сұранысқа ие механизм. Өндіруші тұтынушылар шеңберінде емес, осы нарыққа қызмет етеді. Нарық ұсыныс пен сұраныс негізінде болады және тауардың қандай бағаға сатылатынын нарық анықтайды [8] .

Бүгінгі таңдағы нарық «тұлғалық нарықтың» дамуымен бірге қарқындап келеді. Кеңсе қызметкерлері мен сатушылар әкімшілік басқарушылар мен дәрігерлер, адвокаттар мен суретшілер бәрі осы нарықта қызмет етеді. Бірақ, олардың құқықтық статустары мен экономикалық дәрежелері әртүрлі, бірі - тәуелсіз қызметі үшін ақы төлетеді, екіншілері - жалданып жұмыс істейді. Олардың материалды табысы - оларды жалдап жұмысқа алған және қызметі үшін ақы төлеген адамдардың оларды тұлға деп мойындауына тәуелді. Бағалау принципі тұлғалық нарықта да, тауарлық нарықта да бірдей. Бірінші жағдайда сатылымға тұлғасы қойылса, екінші жағдайда - тауар қойылады. Құндылық болып екі жағдайда да айырбас құн болып табылады. Біздің экономикалық жүйеміз егер адамдар өз ісінен хабардар болмай сырт көзге тұлға боп көрінсе онда ол адамдарды жұмыс істеткізбейді. Науқас адамға керемет қатынас көрсету мен жақсы жабдықталған офисі дәрігерлерге минимум тәжірибесі мен білімі болмаса табыс әкелмейді. Қандай керемет тұлға болса да, егер хатшы қыз компьютерде тез тере алмаса орнын жоғалтуы ғажап емес.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.